آلودگی های زیست محیطی نجف آباد
مهدی فاتح از فعالین محیط زیست شهرستان، طی مصاحبه ای مفصل به تشریح مهمترین خطرات زیست محیطی نجف آباد پرداخته است. از سایت دفن زباله و ریخته گری های اطراف ویلاشهر گرفته تا سنگبری ها و شن شویی هایی که در نزدیکی منطقه حفاظت شده قمیشلو ادامه فعالیت می دهند.
اصفهان زیبا: «سمیه سهرابی»:یکی از مشکلات محیط زیستی نجف آباد ضایعات کارخانه های سنگبری است که در حاشیه جنوبی پارک ملی و پناهگاه قمیشلو و غرب نجف آباد در نزدیکی معدن متروکه سرمه (معدن سرب) تخلیه می شود. صاحبان کارخانه های سنگبری ضایعات خود را در منطقه وسیعی به صورت کوه هایی دپو کرده اند. شهر نجف آباد در زمینه کشاورزی و منابع آبی زیر حوضه دشت نجف آباد و تیران و کرون و رودخانه مرغاب است که از رشته کوه های دالانکوه بختیاری سرچشمه می گیرد. حوضه آبریز مرغاب مثل سایر حوضه های آبریز کشور دچــار بحـــران اند و بعضا از مرز بحران هم گذشته اند یا تخریب شدند یا درحال تخریب هستند.
این حوضه آب بیش از ۴۷ شهر، روستا و آبادی را در گذشته تامین می کرده است که در حال حاضر با حفر تعداد زیادی چاه عمیق، احداث سد بر روی این رودخانه، برداشت حداکثری آب از این حوضه و آبیاری بارانی که تبخیر بسیار بالایی دارد، این حوضه آبریز را با تخریب مواجه کرده است. از ۱۷ رشته قنات نجف‌آباد۱۳ رشته قنات خشک و تنها چهار رشته قنات باقی مانده است. به طور طبیعی با خشک شدن کاریزها بخشی از باغات تغییر کاربری پیدا کردند، بخشی خشک شده‌اند و دو بخشی که باقی مانده اند با چاه های عمیق آبیاری می شوند.ازچالش های محیط زیستی شهر نجف آباد موضوع صنایع خرد، پراکنده و شهرک‌های صنعتی در اطراف شهر است به خصوص صنایع ریخته‌گری که یکی از آلاینده ترین صنایع در نجف‌آباد بوده و قدمت زیادی دارند، به طوری که تعدادی از ریخته گران نجف آباد می گویند: اولین کسانی بودند که در دانشگاه‌ها این فن را تدریس می کرده‌اند و رتبه داشتند. این پیشینه باعث شده ریخته‌گران زیادی در نجف آباد حضور داشته باشند.
مهدی فاتح، فعال محیط زیست و عضو جمعیت دوستداران طبیعت نجف آباد می گوید: به طور معمول بیشتر واحدهای صنعتی ریخته گـــری در شهرک‌های صنعتی مستقر هستند و امکان نظارت بر میزان آلایندگی این واحدها وجود دارد، اما تعداد زیادی از آنها در حومه شهر پراکنده هستند. برای مثال منطقه کاوه با کاربری باغات که همجوار با شهرک صنعتی منتظریه با فاصله هزار متری از آن است مجوز شهرک صنعتی ندارد درحالی که بر تابلوی ورودی آن شهر صنعتی دیده می شود و تعدادی ریخته‌گری در محدوده کاوه مستقر هستند. واحدهای ریخته گری منطقه کاوه ضایعات آهن و ضایعات آلومینیوم را ذوب می کردندو البته شمش‌ریز هم بین آنها هست.بیشتر این کارگاه ها بدون فیلترینگ کار می کردند و به شدت آلودگی داشتند. با تلاش های بسیار از طرف جمعیت دوستداران طبیعت نجف آباد و مردم شهر به خصوص اهالی ویلاشهر در حدود یک سال و نیم پیش با استشهاد محلی، مذاکره با مسئولان شهر، همکاری با محمدی رئیس اداره محیط زیست نجف آباد و اقدامات دیگر برای آنها حکم پلمب گرفته و قرار شد که آلایندگی نداشته باشند این صنایع تا حدودی ساماندهی شدند، اما همچنان آلایندگی دارند.
مهدی فاتح
وی ادامه می دهد: لازم به ذکر است که منطقه کاوه در فاصله هزار متری از منطقه مسکونی ویلاشهر است و جدای از آلودگی اولیه ناشی از ذوب فلزات، بعضی از ریخته گران در شب برای پنهان کردن دود ریخته گری از نگاه ساکنین شهرو مسئولان لاستیک های ماشین را هم می سوزاندند که تشخیص دود ریخته گری ناممکن شود. ما امیداریم در آینده بتوانیم منطقه کاوه را به شهرک صنعتی مواد خوراکی یا کارگاه مزاحم شهری تبدیل کنیم تا میزان آلایندگی به حداقل برسد.این نکته نباید پنهان شود که هنوز در بلوار ایزدی و بلوار الغدیر واحدهای ریخته‌گری به صورت پراکنده فعالیت می کنند و بدون فیلترینگ قوطی رانی یا ضایعات آلومینیوم را ذوب می‌کنند و همچنان آلایندگی دارند.
فاتح خاطر نشان کرد:بد نیست در مورد ذوب آلومینیوم توضیح مختصری را اضافه کنم. جمع‌آوری و ذوب قوطی های رانی هم به صنعت بازیافت کمک می‌کند هم به محیط زیست، اما به این شرط که فرآیند بازیافت به طور کامل اصولی و با فیلترینگ کامل باشد و همه معیارهای محیط زیستی را رعایت کند. برای مثال واحد صنعتی که قصد دارد قوطی رانی و ضایعات آلومینیوم را ذوب کند به دلیل مواد شیمیایی و رنگی که دارند به شدت آلوده کننده هستند و به همین خاطر نیز به سیستم فیلترینگ با سرمایه گذاری حداقل سه تا پنج میلیارد تومان نیاز دارد تا بتواند آلودگی را به حداقل خود برساند. در حالی که کارفرمایان می خواهند با کمترین سرمایه فعالیت کنند که باعث آلودگی شدید محیط می شود.
آلودگی سوزاندن لاستیک
به گفته فاتح یکی دیگر از مشکلات محیط زیستی نجف‌آبـــــاد ســـوزاندن لاستیک ماشین و قطعات پلاستیکی ماشین های اسقاطی برای جداکردن فلزات آنهاست. هر لاستیک ماشین به طور تقریبی پنج تا شش کیلو آهن سیم مفتول دارد. واحدهای ریخته‌گری و سایر کسانی که در بخش جمع آوری و خریدو فروش ضایعات فعالیت می کنند نیز اقدام به این کار می کنند.
ما بارها و بارها شاهد بودیم و سعی کردیم با فرهنگ‌سازی و توجیه کردن مردم از ادامه این مسیر جلوگیری کنیم، اما راه بسیار طولانی است و همچنان این روند ادامه دارد.او ادامه می دهد: چاه زغالی ها یکی دیگر از بحران های زیست محیطی شهر نجف آباد است. تلاش های زیادی از طرف جمعیت دوستداران طبیعت برای کاهش و کنترل تعداد چاه های زغال از جمله پرکردن استشهاد و اقدامات مشابه منطقه کاوه صورت گرفت.همچنین با همکاری دادستان و اداره محیط زیست شهرستان حکم پلمب تعدادی زیادی از چاه های فعال تولید زغال گرفته شد، اما همچنان در سوپرمارکت ها شکل‌های مختلفی از زغال را می بینیم.
من زمانی که به شهرهای مختلف ایران سفر می کردم از فروشندگان زغال می پرسیدم از کجا زغال خرید می‌کنید؟ بخش اعظمی جواب می دهند که شخصی از شهر نجف‌آباد زغال برای فروش می آورد. ما نمی دانیم چه شخص یا اشخاصی هستند که در این سطح وسیع قاچاق چوب و زغال انجام می دهند و به شکل فاجعه باری بخشی از چوب جنگل های بلوط زاگرس را در ماشین های سواری که صندلی آنها را برداشته اند به میزان ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلو جاساز می‌کنند به نجف آباد می آورند، تبدیل به زغال شده و به سراسر ایران قاچاق می شود.در ادامه حل این مسئله بارها و بارها مسئولان شهر از جمله فرماندار و معاونان فرماندار جلسات مختلفی داشتند و در این مورد اقدام کردند، اما برخلاف برخوردها و اعمال قانون توسط دادستان و مسئولان شهری، همچنان چاه زغالی‌ها فعال هستند.امیدواریم شاهد روزی باشیم که هیچ چاه زغالی در منطقه نباشد. می توان زغال مصرفی مردم را به شکل صنعتی در یک کارگاه مشخص با استانداردهای سازمان حفاظت محیط زیست واستفاده از چوب های خشک تولیدکرد.
پارک و پناهگاه حیات وحش قمیشلو
قمیشلو یکی از قدیمی ترین پارک ها و پناهگاه های حیات‌وحش جهان بوده، چرا که ۱۵۰ سال پیش ظل‌السلطان چرای دام را در این قمیشلو ممنوع کرد. با وجود اینکه این شاهزاده قاجاری این منطقه را شکارگاه اختصاصی خود و پارک ملی اعلام کرده بود، این ممنوعیت پوشش گیاهی این پارک را حفظ کرد و از چرای بی رویه دام جلوگیری کرد. پارک قمیشلو به مساحت ۱۱۳ هزار هکتار با پوشش گیاهی مطلوب و گونه های جانوری قوچ، میش، کل، بز، آهو، گرگ، شغال و روباه و دارای تنوع زیستی غنی است.به اعتقاد این فعال محیط زیست، اولین و بزرگ ترین مشکل که پایداری اکوسیستم این پارک را به هم زد آزادراه شهید احمد کاظمی است.
با احداث این آزادراه که از سال ۱۳۸۳ احداث شده منطقه به دو قسمت تقسیم شده است.بخش های شمالی و شرقی نیمه دوم این پارک جدا شده که در محدوده شرقی آزادراه قرار گرفته و بدون حفاظت مانده و به شدت آسیب دیده است. به دنبال این اتفاق تعدادی از فعالان محیط زیست نجف‌آباد با حمایت مردمی، یک پاسگاه محیط بانی در منطقه سنگ سفید احداث کردند و نقطه امیدی هم برای محیط زیست و هم برای گونه های زیستی این منطقه ایجاد شد و هم اکنون شاهد هستیم گونه هایی که در گذشته در اثر مخاطرات موجود مهاجرت کردند به منطقه برگشتند و توسط محیط بانی شمارش شدند.
فعالان محیط زیستی همچنان به صورت خودجوش و بدون انتفاع مالی، در منطقه حضور دارند. نیمی از ساختمان پاسگاه آماده شده و نیمه دیگر نیاز به همیاری مالی دارد تا تحویل اداره محیط زیست جهت اسقرار محیط‌بانان شود، هرچند که جناب نوید حسنی و گروه فعالان محیط زیستی به شدت این موضوع را پیگیری می‌کنند چرای دام و پروانه های چرای دامدارن از مشکلات دیگر این منطقه هست که باعث رفت و آمد مکرر در مرتع و اشغال آبشخورها شده و مشکلات زیادی برای پوشش گیاهی ایجاد می کنند.
فاتح می گوید: فشار دام در بعضی از نقاط، این پارک ملی را عاری از هر نوع پوشش گیاهی کرده است. بیشتر دامداران تعداد دامشان بیشتر از ظرفیت مرتع و مجوز چراست و همین طور تعداد دام بز بیشتری نسبت به دام گوسفند دارند. هر یک دام بز به اندازه چهار دام گوسفند مرتع را تخریب می کند. دامداران عشایر در قدیم دام خود را پیاده از ییلاق به قشلاق کوچ می دادند که در حال حاضر دامدار تمام دام خود را حمل ماشین باری سنگین کرده و مسیری که باید ظرف مدت یک ماه طی کند تا به محل چرا برسد را یک روزه طی می کند و زودتر از موعد رشد گیاهان به عرصه چرا وارد و دیرتر از منطقه خارج می شود.
دامداران بیشتر با دراختیار داشتن اسلحه، امکان و احتمال دست اندازی به حیات وحش را افزایش می دهند.ازدیگر عوامل بر هم زننده پایداری پارک ملی قمیشلو، آفرودسواری روی تپه ها بوده و علاقه مندان این ورزش مفرح و هیجان آور تپه های دارای پوشش گیاهی را هدف مانور خود قرار می دهند. درحالی که آفرودسواری مناسب مناطقی است که تپه ها عاری از پوشش گیاهی باشد. با کمال تاسف تپه هایی که هدف آفرودسواری قرار می گیرد دارای بوته هایی است که مامن لانه پرندگان و تخم های آن و خزندگان است.به مانند همه مناطق حفاظت شده کشور، پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو هم محیط بان خوبی دارد که با وجود تعداد خیلی کم با کار زیاد و عشق به طبیعت خلأها را پر می کنند.
با بیان مسائل محیط زیستی بیشتر از قبل ارزش مناطق حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش را خواهیم دانست، چرا که با آسیب حیات وحش ، حیات کل کره زمین آسیب می بیند.ما وقتی زیست سالمی داریم که پوشش گیاهی خوبی در مناطق حفاظت شده داشته باشیم و وقتی زیست سالمی داریم که آهوان، کل، بز، قوچ ومیش مرال و خرگوش ها بتوانند چرا کنند، وقتی آنها بتوانند چرا کنند گرگ، شغال، روباه و یوزی زیست خوبی دارند و وقتی حال گوشتخواران خوب باشد خاک ما نیز خاک خوب و هوای ما هوای سالمی است و محیط سالمی داریم.به گفته این فعال محیط زیست یکی دیگر از مشکلات منطقه پارک ملی و پناهگاه قمیشلو موضوع پسماند است.
در زمان احداث سایت پسماند، مسئولان طرح مدیریت پسماند منطقه مشخصی را انتخاب کردند که در محدوده پارک ملی قرار داشت وآن را از منطقه پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو جدا کردند. پسماند نجف آباد و شش شهر دیگر به آن سایت منتقل و بخش اعظمی از آن به شکل غیر اصولی در مراتع دفن می شود.روزانه به طور میانگین حجمی در حدود ۲۰۰ تن پسماند که در بعضی روزهای تعطیل کمتر و بعضی روزها بیشتر هست جمع آوری شده که بخش اندکی ازاین پسماند تفکیک می شود که شامل کمپوست ومواد بازیافتی است وبخش اعظمی از آن به شکل غیر اصولی دفن می شود.
قمیشلو
به نظرمی رسد پسماند چیزی در حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد زباله های جمع آوری شده در سایت پسماند روزانه بازیافت و تبدیل به کمپوست می شود.شاید این اتفاقی است که مانند نقاط بسیاری از جهان، در ایران نیز درحال رخ دادن است. فاتح تاکید می کند: یکی دیگر از مشکلات این سایت پسماند به غیراز تولید شیرابه، آلوده کردن هوا، آلوده کردن منابع آب و مشکلات زیست محیطی برای منطقه بدون فنس و حفاظ بودن محل دپوی زباله است که پلاستیک ها در معرض جریان باد در بخشی از پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو پراکنده می شود و در پای بوته‌های همان منطقه نزدیک محل دفن زباله جمع می شوند.
زباله های جمع آوری شده در سایت پسماند شامل پسماند ساختمانی، صنعتی، کشتارگاهی و پزشکی شهری و خانگی است. سال هــا پیش زباله‌های بیمارستانی مانند سایر زباله ها دفن می شد که منشا آلودگی های بسیار بود. ما در مواجهه با این موضوع با شبکه بهداشت نجف آباد جلسه گذاشتیم و اقدامات خوبی انجام شد و از مجموع ۴۵۰ تا ۴۷۰ مرکز بهداشتی، درمانی، آزمایشگاهی، مطب و غیره که در کل شهرستان وجود داشت ۲۵۰ تا ۳۰۰ مرکز با یک شرکت قرارداد بستند تا پسماند آنها را مدیریت کنند. اما هنوز با آنچه که قانون برای مدیریت پسماند بیمارستانی و تفکیک آن تعیین کرده و همین‌طور ملاحظات علمی و دقیق که از سوی مراکز تحقیقاتی ارائه شده، خیلی فاصله داریم.زباله بیماستانی شامل تیز و برنده، عفونی، شیمیایی، میکروبی، پرتوزا و عادی می شود که قانون برای هر کدام مراحل مختلفی را پیش بینی کرده از جمله خنثی سازی، بی‌خطرسازی و روش های دیگر که تخصصی و مهم است و به شدت نیاز داریم با این روش ها زباله ها مدیریت شود و آسیب به محیط زیست به حداقل برسد.
ضمن اینکه قانونگذار پیش بینی کرده کسی که قصد راه اندازی مرکزی پزشکی و درمانی را دارد لازم است برنامه ای مشخص برای مدیریت پسماند و استفاده از مواد زیست تجزیه‌پذیر داشته باشد که به نظر من قانونگذار به درستی پیش بینی کرده در حالی که در واقعیت امر رعایت نمی شود. یکی دیگر از مشکلات پسماند بحث فرهنگ سازی در مورد زباله ویژه خانگی است و نیاز به آموزش دارد. جمعیت دوستداران طبیعت در جهت آموزش تفکیک زباله از مبدا تلاش های خوبی کرد،اما این تلاش کافی نیست. ما در همه مسائل محیط‌زیست و طبیعت عزم و اراده همگانی می خواهیم. هر کسی بنابر اصل ۵۰ قانون اساسی که حفاظت از محیط زیست را وظیفه همه انسان ها می‌داند، باید تلاش کند.
یکی دیگر از مشکلات محیط زیستی نجف آباد ضایعات کارخانه های سنگبری بوده که در حاشیه جنوبی پارک ملی و پناهگاه قمیشلو و غرب نجف آباد در نزدیکی معدن متروکه سرمه (معدن سرب)، تخلیه می شود. صاحبان کارخانه های سنگبری ضایعات خود را در منطقه وسیعی به صورت کوه هایی دپو کرده اند.مهدی فاتح می گوید:این اقدام پوشش گیاهی را تخریب کرده و باد ریزگرد حاصله را در کل منطقه پخش می کند و باعث تخریب منطقه می شود. در حال حاضر دپو ادامه دارد و چندین هکتار از عرصه مرتعی را اشغال کرده اند.علاوه بر این مشکل، فعالیت معادن در کل شهرستان نجف آباد محیط زیست این شهرستان را به مخاطره انداخته است. برای نمونه در منطقه سنگ سفید معدن شن و مجموعه شن شویی به نام نمونه در حال فعالیت است که کوه را تخریب و مشکلات زیادی برای منطقه سنگ سفید ایجاد کرده است. با احداث راه آسفالت در منطقه، رفت و آمد مکرر، سرو صدای زیاد اقدام به تخریب کوه و تبدیل آن به شن کرده است. علاوه بر آن در منطقه رضوانشهر، تیران و قارتپه معادن شن و سنگ بسیاری در حال فعالیت هستند. معدن چدن در نجف آباد و همین‌طور معادن دیگر از نمونه بحران های محیط زیستی است و باید میزان برداشت از معادن را به تعادل برسانیم و نظارت و ملاحظات محیط‌زیستی را بیشتر اعمال کنیم.
