درخواست دوستداران میراث فرهنگی نجف‌آباد

آخرین «پنگ‌خانه»ها را خراب نکنید

بقایای آخرین «پنگ‌خانه»های کشور (سازه‌هایی که در قنات‌ها برای استراحت و تقسیم آب کشاورزان به کار می‌رفتند) در شهرستان نجف‌آباد اصفهان، به بهانه‌ی تعریض یک بلوار، تهدید می‌شوند.

 «پنگ‌خانه»های «بیشه» و «باغ‌ نو» در نجف‌آباد دو بنای باقی‌مانده‌ از دوره‌ی صفوی برای استفاده‌ی کشاورزان در قدیم هستند و با وجود این‌که دوم تیرماه امسال در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدند، شهرداری نجف‌آباد اقداماتی را در راستای تخریب آن‌ها انجام داده است.

مدیر انجمن دوست‌داران میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان نجف‌آباد در این‌باره توضیح داد: در روزهای گذشته، با وجود کامل شدن پرونده‌ی این اثر تاریخی و ثبت ملی آن‌ها که حتی قابلیت ثبت جهانی را نیز دارند، شهرداری نجف‌آباد بر تخریب شبانه و مخفیانه‌ی این دو اثر تاریخی اصرار کرده است.

حسین نجفی‌پور با اشاره به این‌که پس از ثبت شدن این دو بنای تاریخی، شهرداری تلاش‌هایی را برای تخریب آن‌ها به‌بهانه‌ی تعریض بلواری در منطقه انجام داده است، ادامه داد: به‌دلیل ترس از تخریب این بناها، دوست‌داران میراث فرهنگی شهرستان نجف‌آباد شب‌ها در کنار این بناهای تاریخی می‌ماندند و گاهی نیز زنجیره‌ی انسانی برای جلوگیری از تخریب آن‌ها تشکیل می‌دادند، ‌تا سرانجام موفق شدند این آثار را در فهرست آثار ملی ثبت کنند.

پنگ‌خانه‌ی «باغ‌ نو» در نجف‌آباد

وی اظهار کرد: اگرچه روش پنگ‌خانه‌یی اکنون دیگر در آبیاری زمین‌های کشاورزی کاربرد ندارد، ولی یکی از روش‌های خلاقانه‌ی قدیمی است که به‌عنوان شاهکار گذشتگان از آن نام برده می‌شود. همچنین این روش را جزو ساعت‌های آبی قدیمی در دنیا می‌دانند. اکنون فقط دو نمونه از آن‌ها به‌عنوان تنها سازه‌هایی که در قنوات برای استراحت و تقسیم آب کشاورزان به کار می‌رفتند، در نجف‌آباد قرار دارند.

او تأکید کرد: هرچند این دو اثر مرمت و بازسازی شده‌اند، ولی دیگر پنگ‌خانه‌ها در نجف‌آباد به‌دلیل بی‌توجهی، تخریب یا دچار تغییر کاربری شده‌اند.

با توجه به این‌که در قدیم، ابزار و تجهیزاتی مانند ساعت برای تعیین زمان آب‌رسانی و تعیین سهم هر کشاورز از آب در دسترس نبود، کشاورزان محلی روش خلاقانه‌یی برای تقسیم‌بندی آب زراعی ابداع کرده بودند که این عمل در محلی به نام «پنگ‌خانه» انجام می‌شد. پنگ‌خانه‌ها مکان‌هایی در میان زمین‌های کشاورزی و در نزدیکی منبع آب بودند که به‌صورت ایوانی نسبتا کوچک ساخته می‌شدند و یک نفر معتمد کشاورزان به نام میراب (امیر آب) در آنجا بود.

در پنگ‌خانه، چند جوی از کنار هم می‌گذشتند و «میراب» تقسیم آب در آن محل با توجه به واحدهای زمانی مشخص (پنگ)، آب را برای آبیاری زمین‌های متفاوت تقسیم می‌کرد. روش تقسیم آب به این صورت بود که ظرف فلزی کوچکی که به آن پنگ می‌گفتند و سوراخ‌ریزی در ته آن بود، روی سطح آب قرار می‌گرفت. به مرور زمان، آب از سوراخ بالا می‌آمد و در یک بازه‌ی زمانی مشخص که ظرف فلزی پر از آب می‌شد، خود به خود در آب غوطه‌ور می‌شد و به این صورت، آب زراعی به‌صورت زمان‌بندی‌شده و کاملا عادلانه میان کشاورزان تقسیم می‌شد. به‌محض پر شدن آب پنگ، سهم آب نفر بعدی شروع می‌شد و متصدی پنگ‌خانه با صدای بلند کشاورز یا باغ‌دار بعدی را متوجه می‌کرد تا آب را به سمت اراضی خود هدایت کند و به اندازه‌ی سهمش از آب کشاورزی بهره گیرد.