[2] - اشعار ملاي رومي است كه در كتاب جامع الشتات ميرزاي قمي ره از او نقل فرموده است و تمام آن بيايد انشاء الله.

[3] - اين اشعار در گلشن راز است

[4] - اين خبر در كتابتهذيب شيخ ره در (ص 204) است.

[5] - اين خبر در كتاب من لا يحضر موجود است.

[6] - و اين روايات در كتاب بحار جلد 14 در باب فوائد گوشت نقل شده است.

[7] - اشعار ملاي رومي است كه در مثنوي موجود ميباشد.

[8] - اين روايت را در بحار ج6 ص 570 نقل كرده است.

[9] - در كتاب طرائق ج3 ص164 از او نقل كرده است.

[10] - در ديوان صنعي ص 44 نوشته كه روزي عارف شهير خراسان ابوسعيد فضل الله بن أبي الخير را با افتخار شرق شيخ أبوعلي حسين بن سينا حكيم نامي ايران اتفاق صحبت دست داد پس از پايان آن مجلس چون ابن سينا از خانقاه بيرون شد مريدان حال وي را از شيخ خود پرسيدند، بوسعيد گفت آنچه او ميداند ما مي بينيم هر جا كه من با ديده نگران و چراغ فروزان رفتم آن كور عصا كوبان خوش بنشان بر اثرم همي آمد. شاگردان ابن سينا هم حال پير طريقت را از قيلسوف استاد پرسيدند گفت آنچه او مي بينند ما ميدانيم و هيچيك از بزرگان حكماء انكار اين حقيقت را نكرده اند و اين قضيه را در طرايق بنحو اختصار نقل كرده است و بهتر گواه بر اين مدعي كلمات هر دو دسته است چنانچه بيايد انشاء الله تعالي.

[11] - از جلد 4 مثنوي نقل شده كه در مدح بايزيد گفت:

با مريدان آن فقير محتشم
بايزيد آمد كه يزدان تك منم

گفت مستانه عيان آن ذوفنون
لا اله الا أنا ها فاعبدون

نيست اندر جبه ام الا خدا
چند جويي در زمين و در سما

و در كتاب حديقه الشيعه اين جمله به او نسبت داده شده است.

[12] - در كتاب سفينه البحار لغت (صوف) و در حديقه الشيعه از او نقل كرده اند.

[13] - در سفينه در لغت (صوف) نقل نموده است.

[14] - در كتاب مصباح الهدايه تاليف كاشاني ص 398 نقل كرده است.

[15] ـ اين اشعار در طرايق الحقايق ج2 ص 177 مذکور است.

[16] ـ در کتاب مصباح الهدايه ص 82 نوشته است.

[17] ـ در کتاب مصباح الهدايه ص 371 نقل نموده است.

[18] ـ در ديوان صنعي ص 34 نقل کرده است.

[19] ـ خواجه عبد الله معروف بخواجه حوراء متخلص بمغربي است.

[20] - در کتاب رياض العارفين (ص 82) از او نقل کرده است.

[21] - اين قضيه را در کتاب انوار نعماني (ص 223) و در روضات الجنات (ص 707) طبع دوم و کتاب حديقه الشيعه نقل کرده اند و شيخ عطار در کتاب جوهر الذات خود مدح حلاج زياد نموده است و اشعار زياد در وحدت وجود بهم بافته است و حالات و اشعار او در کتاب رياض العارفين (ص 181 تا ص 196) نقل کرده است.

[22] - اين کلمات و اشعار در کتاب فصوص در فص نوحيه مذکور است.

[23] - در کتاب فصوص فص هروينه مذکور است.

[24] - در کتاب روضات و عين الحيوة از او نقل کرده اند.

[25] - در روضات (ص 703) طبع دوم از فصوص و فتوحات نقل نموده است.

قال في الفصوص في فصّ هودية، ثم ذكر أنه استوي علي العرش فهذا تحديدٌ ايضا، ثم انه ينزّل من السّماء فهذا تحديدٌ، ثمَّ ذكر انه في الأرض و أنه معنا أينما كنّا إلي أخبرنا أنّه عينُنا و نحنُ محدودون فما وصف نفسه إلا بالحدّ و قوله: ليس كمِثله شيء حدُّ أيضا إلي أن إخبرنا أنه عيننا و نحن محدودون فما وصف نفسه إلا بالحدّ قوله: ليس كمثله شيء حدّ أيضا إلي أن قال إنه عين الأشياء و الأشياء محدودة و إن اختلفت حدودها فهو محدود بحدّ كلّ محدود فما يحدُّ شيء إلا و هو حدّ للحقّ فهو الساري في مسمّات المخلوقاتِ و المُبدَعات ـ الخ.

و در کتاب روضات (ص 703) طبع دوم از او نقل نموده و حق تعالي نصاري را تکفير ننمود بسبب آنکه بالوهيت عيسي قائل شدند بلکه بسبب آنکه خدا را منحصر در عيسي دانستند و خود را خاتم الاولياء دانسته و گفته که ختم ولايت باو شده و پيغمبران نزد او حاضر شدند جهت تهنيت و مبارکبادي ختم ولايت و نيز گفته که جميع انبياء اقتباس علم ميکنند از مشکوة خاتم الانبياء و جميع اولياء اقتباس علم ميکنند از مشکوة خاتم اولياء افضل است از سائر اولياء در ولايت و نيز گفته اهل آتش در دوزخ تنعم ميکنند بآتش و راحت مييابند و لذت ميبرند الخ.

و في كتاب انوار نعماني (ص 224) قال: و اما محي الدين الاعرابي حكي في فتوحاته أنّه أسري به إلي السماء مراراً متعددة و الظّاهر أنّه قال: أنها تسع مرّة و ذكر هناك أنّه رأي ابابكر الصّديق لمّا بلغَ إلي العرش و رأي في كلِّ سماءٍ واحداً من الأنبياء، فكان درجته و درجة أبي بكر أعلي من درجات أولي العزم ـ الخ.

[26] - اين اشعار را در شمس الحقايق (ص 42) طبع اخوان کتابچي در سنه 1316 سروده است و ديگران از او نقل کرده اند.

[27] - اين اشعار را ملاي رومي در شمس الحقايق (ص 199) سروده است فقيه عالم عامل کامل ميرزاي قمي قده در جامع الشتات از او نقل فرموده و شاهد بر کفر او گرفته است.

[28] - در شمس الحقايق (ص 188) مذکور است طبع اخوان کتابچي

[29] - اين خطبه در روضه کافي حديث 586 مذکور است.

[30] - اين دو رساله با بقيه رساله هاي شاه در کتاب طرايق در ضمن حالات شاه نعمت الله نقل کرده است و در تمام آن زياد تصريح بوحدت وجود و موجود نموده است.

[31] ـ ابو مدين از مشايخ و اساتيد محي الدين است و اين را شاگردش محي الدين در کتاب فتوحات مکي باب 135 از او نقل کرده است.

[32] - و اين حکايت را مجلسي ره در کتاب عين الحيوة و جزايري در کتاب انوار نعماني (ص 223) از کتاب نهج الحق علامه ره نقل کرده اند.

[33] - صدر المتالهين صاحب اسفار است در کتاب شواهد الربوبيه (ص 33) در اشراق عاشر ميفرمايد.

[34] - در شواهد الربوبيه اشراق حاديعشر (ص 35) ميگويد.

[35] - صدر المتالهين در کتاب اسرار الايات (ص 11) گفته است.

[36] - در کتاب اسرار الايات (ص 17) گفته است.

[37] - در کتاب اسرار الايات (ص 22) گفته است.

[38] - در کتاب تفسير سوره اذا وقعت الواقعه که بالخصوص طبع شده (ص 15) گفته است.

[39] - در همين کتاب تفسير (ص 26) بيان نموده است.

[40] - در همين تفسير (ص 115) گفته است.

[41] - عقيده موهوم بودن عالم و آنکه تمام کائنات وهم است يا خيال، عقيده پارسيان قديم است چنانکه بزودي بيايد.

[42] - اين جملات از اسفار (ص 184 و ص 195) نقل شده است مؤلف گويد مناسب است که در اينجا بعضي کلمات بزرگان را در حق ملا صدرا نقل نموده باشم.

ففي الروضات طبع 2 (ص 331) عن صاحب اللؤلؤه انه قال: و اما المولي صدر الدين فهو محمد بن إبراهيم صدر الدين المشهور بملا صدرا كان حكيما فلسفيا صوفيا بحتاً تو في بالبصرة و هو متوجه الي الحج سنه 1050 هجري . و نقل فتوي طائفة من الفقهاء الاعلام بكفره، فمنهم من ذكر في وصف شرحه علي الاصول شروح الكافي كثيرة جليلة قدرا و اول من شرحه بالكفر صدراً هذا الخ. و قال العلامة النوري ره في المستدرك (ج3 ص 422) في ذكر المشايخ و سابعهم الحكيم المتاله الفاضل محمد بن ابراهيم الشيرازي الشهير بملاصدرا محقق مطالب الحكمة و مروج دعاوي الصوفيه بمالا مزيد عليه صاحب التصانيف الشائعة التي عكف عليها من صدقه في ارائة و اقواله و نسج علي منواله و قد اكثر فيها من الطعن علي الفقهاء و حملة الدين تجهيلهم و خروجهم من زمرة العلماء و عكس الامر في حال ابن العربي صاحب الفتوحات فمدحه و وصفه في كلماته باوصاف لا ينبغي الا للاوحدي من العلماء الراسخين مع انه لم ير في علماء العامة و نواصبهم اشد نصبا منه اليس هو القائل في الفتوحات في ذكر بعض حالات الاقطاب ما لفظه و مهم من يكون ظاهر الحكم و يجوز الخلافة الظاهرة كما حاز الخلافة الباطنه هو الذي صرح السيوطي الذي هو ايضا من المتعصبين في تاريخ الخلفاء بانه في سنة ست و ثلثين امر بهدم قبر الحسين عليه السلام و هدم ما حوله من الدور ان يعمل مزارع، و منع الناس من زيارته و حزب و بقي صحرا، الي ان قال: و صرح ايضا فيه بان اصل الضلالات من الشيعة؛ و صرح في مسامرة الابرار بان الرجبيون جماعة لهم رياضة من آثارها انهم يرون الوافض بصورة الخنزير؛ و صرح في الفتوحات بعصمة ابن الخطاب و غير ذلك مما هو نص علي كونه من نواصبهم الي ان قال: و مع ذلك كله كيف يقول الامامي في حقه المحقق العارف بالله و من لا يجازف في القول و امثال ذلك فيه و اضرابه؛ و من تصانيفه شرح اصول الكافي ـ شرحه علي مذاقه و عقائده و اصوله و مطالبه فاستحسانه من استصوبها و استحقره و من استضعفها، بل في الروضات، فمنهم من ذكر في وصف شرحه علي الاصول شروح الكافي كثيرة جليلة قدراً، و اول من شرحه بالكفر صدرا انتهي. و فيه منه اوهام عجيبة بل في كتاب التوحيد منه و هم لم يسبقه الي مثله احد و لم يلحقه احد ثم ذكر ذلك الوهم الي آخر كلمات العلامة النوري و من استضاء بنور القرآن ثم راجع كتبه من الاسفار و الاسرار و التفسير و ما قاله في تفسير قوله تعالي ختم الله علي قلوبهم يعرف اعوجاجه و ضلاله، و صدق ما افاده العلامة النوري قده في كلماته فالحذر الحذر منه و من كتبه و لا يميل اليه الا من لم يقتبس من انوار علوم الائمة صلوات الله عليهم.

[43] - فياض شاگرد ملا صدرا و داماد او است صاحب گوهر مراد است و اين را در گوهر مراد (ص 108) در فصل سوم از باب سوم از مقاله دوم گفته است.

[44] - طرايق ج3 (ص 216) و هم چنين از ديوان اسرار نقل کرده اند.

[45] - روي الكشي في رجاله (ص 189 مسندا عن الصادق عليه السلام في حديث قال: سمعت أبي عليه السلام يقول: ان شيطاناً يقال له المذهب ياتي في كل صورة الاّ انه لا يأتي في صورة بني و لا وصي و لا احسبه الاّ و قد وترا يا لصاحبكم (يعني أباالخطاب) فاحذروه الخبر و في (ص 193) مسندا عن زرارة قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: اخبرني عن حمزه ايزعم ان أبي يأتيه قلت نعم قال: كذب و الله ما ياتيه الاّ المتكون ان ابليس سلط شيطاناً يقال له المتكون ياتي الناس في اي صورة شاء في صورة كبيرة و ان شاء في صورة صغيرة و لا والله ما يستطيع ان يجيء في صورة أبي عليه السلام . أقول: المراد بحمزة هو حمزة بن عمارة البريري و فيه (ص 196) روايتان صحيحتان بمضمون هاتين الروايتين و فيه (ص 195) بسنده عن الصادق عليه السلام قال: ترايا و الله إبليس لأبي الخطاب علي سور المدينه او المسجد الخ و فيه ايضا بسند صحيح عن إبن أبي عمير, عن إبراهيم بن عبد الحميد، عن حصين بن عمرو النخعي قال: كنت جالساً عند أبيعبد الله صلوا الله عليه فقال له رجل: جعلت فداك ان أبا منصور حدثني انه رفع الي ربّه و مسح علي رأسه، و قال له بالفارسيه: يا پسر، فقال له أبوعبد الله عليه السلام حدثني أبي عن حدي رسول الله صلي الله عليه و آله قال: ان ابليس اتخذ عرضا فيما بين السماء و الارض، و اتخذ زبانية بعدد الملائكة فاذا دعي رجلا احابه و وطيء عقبه و تخطت اليه الاقدام تراياله إبليس و رفع اليه و ان أبا منصور كان رسول إبليس لعن الله أبا منصور ثلثا. و فيه (ص 70) مندا عن الباقر عليه السلام في رواية شريفة ان اميرالمؤمنين عليه السلام قال: له : يعني عبد الله بن سباحين ادعي الربوبية له عليه السلام و يلك قد سخر منك الشيطان فارجع عن هذا ثكلتك امك و تب فأبي فجسئه و استتابه ثلثه ايام فلم يتب فاحرقه بالنار، و قال ان الشيطان استهواه فكان ياتيه و يلقي في روعه ذلك. و فيه (ص 322) بسند صحيح عن محمد بن عيسي قال: كتب الي أبوالحسن العسكري عليه السلام ابتداء منه لعن الله القسم اليقطيني و لعن الله علي بن حسكة القمي ان شيطانان ترائي للقاسم فيوحي اليه زخرف القول عزورا و تمام اين روايات را در كتاب بحار الانوار ج 7 باب نفي الغلو نقل نموده است و بالجمله تمثل شيطان بهر صورتي غير صورت انبياء و اوصياء از مسلمات روايات است و قرآن شريف بآن ناطق است . در جنگ بدر بصورت سراقة بن مالك گرديد و مردم را بجنگ پيغمبر ترغيب ميكرد و ميگفت: انّي جار لكم فلما ترائت الفئتان نكص علي عقبيه و قال انّي بريء منكم انّي اري ما لا ترون الخ و تفصيل اين قضيه در تفسير سوره انفال و در بحار (ج6 ص 453 و 455 و 460 و 463 و 466 و 467 و 468) مذکور است.

و در جنگ خيبر وقتيکه مرحب خيبري شنيد اميرالمؤمنين که فرمود انَا الذي سَمَّتني أمّي حَيدَرَة فرار کرد شيطان بصورت حبري از احبار يهود درآمد و گفت حيدره نام زياد است و او را وسوسه کرد و برگردانيد تا آنکه بقتل رسيد چنانچه در بحار ج 6 (ص 573) نقل نموده است.

و بصورت پيرمدردي در آمد نزد زن انصاري بعد از آنکه آن زن با چوپاني زنا کرده بود گفت تو از چوپان حامله شدي صيحه زن بلند شد که رسوا شدم شيطان باو گفت اين زنا را نسبت ده بمقدسي عابد آن زن قبول کرد و نسبت داد و به برکت اميرالمؤمنين عليه السلام آن زاهد از تهمت نجات يافت و تفصيل اين قصه در جلد نهم بحار (ص 488) مزبور است.

و در جلد هشتم بحار (ص 52) نقل کرده که شيطان بصورت پيرمردي آمد اول مرتبه با أبي بکر بيعت کرد و در (ص 381) نقل کدره که بصورت يوسف پدر حجاج درآمد و با مادر حجاج زنا کرد حجاج متولد شد و بصورت اژدهائي شد و پاي امام سجاد عليه السلام را گزيد.

و صوتي بلند کرد و گفت پيغمبر شما طاهر و مطهر است دفن کنيد او را غسل ندهيد اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود گمشو اي دشمن خدا خود پيغمبر صلي الله عليه و آله امر فرمود بغسل و کفن و دفن خودش و اين روايت را شيخ در کتاب تهذيب آخر کتاب طهارت نقل فرموده است.

و قصه برصيصاي عابد که شيطان او را اغواء کرد که با آن زن زنا کرد و بعد او را کشت و بعد شيطان به برادران زن خبر داد عابد را گرفتند و بر دار زدند باز شيطان متصور شد نزد او و گفت من تو را در اين بلا انداختم سجده کن مرا تا تو را نجات دهم گفت با اين حالت چگونه سجده نمايم گفت من با اشاره اکتفا مينمايم پس سجده کرد او را و کشته شد و تفصيل اين قصه را در تفسير در ذيل آيه شريفه كمثل الشيطان اذ قال للانسان اكفر و در بحار ج 5 (ص 448) و ج 15 (ص 204) کتاب عشرت نقل فرموده اند.

و قصه عابد ديگر در بني اسرائيل که مشغول عبادت بود شيطان بصورت عابدي ديگر شد و شب و روز در عبادت بود تا آنکه او را اغواء کرد وادار نمود بزنا کردن زن فاحشه او را منع کرد، و اين قضيه در بحار ج5 (ص 450 و ج 14 ص 632 و 633) نقل کرده است و قضاياي آن خبيث با حضرت ايوب عليه السلام و زوجه اش از مشهورات است و در تفسير برهان در سوره ص مفصلا نقل کرده است و آمدن او در عروسي هاشم بن عبد مناف که خواست عروسي را برهم زند و بصورت پيرمردي در دارالندوه حاضر شد براي راي دادن در قتل پيامبر صلي الله عليه و آله و از اين قبيل قضايا زياد است انّ في ذلک عبرة لاولي الالباب و ذکري لمن کان له قلب او القي السمع و هو شهيد فلا تغفل عن قوله تعالي: و انّ الشّياطين لَيوحونَ إلي أوليائِهِم لِيجادِلوكم پس تمام الهامات اينان وحي شيطاني است که در قلوب آنان القاء مينمايد و گاهي لشکريان شيطان اينان را بسوي شيطان عروج دهند و سير دهند و چيزهائي در نظر ايشان جلوه دهند و اين تسلط شيطان بر آنان مجازات داخل شدن آنان است در راهي که خدا معين نفرموده است و ميخواهند براي فکر و قياس در اصول دين تکلم نمايند و اصول دين را از اين راه درست نمايند و متمسک بافکار بشري شوند و از قرآن و اخبار رو برگردانند قال تعالي: و مَن يعشُ عَن ذِكرِ الرّحمن نُقَيض لَه شَيطاناً فَهُوَ لَهُ قَرين.

[46] - و تفصيل اين قضيه را در كتاب ناسخ جلد دوم احوال حضرت عيسي (ع) در (ص 114) ذكر كرده است.

[47] - در كتاب مصباح الهدايه تاليف كاشاني (ص 190) از او نقل كرده است.

[48] - در كتاب مصباح الهدايه تاليف كاشاني (ص 190) از او نقل كرده است.

[49] - من طلب الهداية من غير القرآن اضله الله كما في غير واحد من الروايات و سياتي انشاء اله و في الروضات في ترجمة الفارابي قال: ثم ان في كتاب المنية للمحدث النيسابوري نقل كلام يناسب درج هذا المقام عن الرسالة الفارسية الي كتبها مولانا محمد طاهر القمي في بطلان طريقة الفلاسفة و الطبيعية و خروجهم عن المراسم الدينية و الشرايع الاسلامية و كذلك البسطامية و الحلاجية من الصوفية الكشفية و الكرامية و هو في ذلك الكتاب بهذا الكيفية (من السؤال و الجواب).

باز بيان فرمائيد كه مذاهب فاسده باطله فلاسفه در چه زمان و به چه سبب در ميان اهل اسلام شايع و متعارف شده بينوا توجروا.

الجواب، هو المعين و الموفق بدان رحمك الله كه فلسفه پيش از زمان مأمون رشيد در ميان اهل اسلام نبوده، در كتاب رشف النصايح مذكور است كه ابومره كندي در شام كتابي از كتابهاي فلسفه بدستش افتاد بنزد عبد الله بن مسعود كه از صحابه آورد عبد الله مسعود طشت و آب طلب كرد چنان اجزاء كتاب را بشست كه سواد مداد در بياض كتاب ظهور يافت و تا زمان مأمون اثري نبود تا آنكه مأمون ارسطو را بخواب ديد و از گفتگوي ارسطو محظوظ شد بعد جماعتي معين كرد به جانب فرنگ فرستاد و كتب فلاسفه را از پادشاه فرنگ طلب كرد كتب را به بلاد اسلام نقل نمودند و فرمود كه زبان دانان كتب را به زبان عربي نقل نمايند و چون درس خواندن و نوشتن آن كتب سبب قرب خليفه بود بنابراين سنيان بطمع قرب خليفه و انعامش اوقات بسيار صرف فلسفه و افاده و استفاده آن كردند خصوصا سنيان ماوراء النهري كه بي توفيقي شاعر ايشان است سعي بسيار در تحصيل فلسفه كردند دو كس ايشان كه فارابي و ابوعلي باشند در ترويج كفرهاي فلاسفه سعي بليغ نمودند و سنيان فارابي را معلم ثاني نام كردند و ابوعلي را شيخ رئيس ناميدند و مولانا نفيسي كه از اعاظم افاضل اطباء است در كتاب شرح اسباب گفته كه فارابي مبتلا به مرض ماليخوليا بوده و نقل كرده كه بسياري از فلاسفه مثل افلاطون و نظراي او بمرض ماليخوليا گرفتار بودند و ابوعلي چنانكه اهل تاريخ نقل كرده اند معروف به شرب خمر بوده الي آخره

در ناسخ در احوال ارسطاطاليس ج 1 (ص 543) نوشته كه مأمون از ملك روم كتب حكمت را خواست او باصناديد دولت مشورت كرد اجازت كردند و گفتند اين كتب در ميان هر طبقه شايع گردد قواعد ملت و شريعت ايشانرا متزلزل كند پس پنج شتر بار كردند و فرستادند پس بني عباس عدة را براي ترجمة آن گماشتند من جمله حنين بن اسحق و حبيش بن حسن و ثابت بن قره و غيرهم و هر يك را ماهي پانصد دينار زر خالص دادند بلكه هر چه خواستند دادند

و في البحار آخر باب المعادن قال المجلسي ره هذه الجناية علي الدّين و تشهير كتب الفلاسفة بين المسلمين من بدع خلفاء الجور المعاندين لائمة الدين، ليصرف الناس عنهم و عن الشرع المبين و يدل علي ذلك ما ذكره الصفدي في شرح لامية العجم ان المامون لما هادن بعض ملوك النصاري اظنه صاحب جزيرة قبرس طلب منهم خزانة كتب اليونان و كانت عندهم مجموعة في بيت لا يظهر عليه احد فجمع الملك خواصه من ذوي الراي و استشارهم في ذلك فكلهم اشار بعدم تجهيزها اليه الامطران و احد فانه قال: جهزها اليهم فما دخلت هذه العلوم علي دولة شرعية لاا افسدتهغا و اوقعت الاختلاف بين علمائها، و قال: في موضع اخران المامون لم يبتكر النقل و التعريب اي لكتب الفلاسفة بل نقل قبله كثير فان يحيي بن خالد بن برمك عرب من كتب الفرس كثيرا الي ان قال: و المشهور ان اول من عرب كتب اليونان خالد بن يزيد بن معوية لما اولع بكتب الكيمياء و يدل علي ان الخلفاء و اتباعهم كانول مائلين الي الفلسفة و ان يحيي البرمكي كان محبالهم و ناصراً لمذهبهم مارواه الكشي، عن يونس بن عبد الرحمن قال: كان يحيي بن خالد البرمكي قد وجد علي هشام (اي هشام بن الحكم و هو من اجلة اصحاب الصادق و الكاظم صلوات الله عليهما) شيئا من طعنه علي الفلاسفة فاحب ان يغري به هرون الرشيد و يضربه علي القتل، ثم ذكر قصة طويله و انه عداصحاب الرجال من كتبه كتاب الرد علي الفلاسفة، الي ان قال: و عن سقراط انه سمع بموسي (ع) و قيل له لو هاجرت اليه فقال نحن قوم مهذبون فلا حاجة الي من يهذبنا الي آخره.

[50] - شيخ طبرسي ره در كتاب احتجاج نقل فرموده است.

[51] - در كتاب تحف العقول منقول است.

[52] - در كتاب شريف كافي و توحيد ذكر نموده است.

[53] - در كتاب توحيد صدوق ره مذكور است.

[54] - در بحار ج 2 (ص 201) و ج 17 (ص 83) از نهج البلاغه نقل فرموده است.

[55] - در بحار ج 2 (ص 198) فرموده است.

[56] - در بحار ج 11 (ص 99) نقل شده است.

[57] - در كتاب توحيد تمام آن را نقل كرده است.

[58] - الجلايه سفيدي البهم سياهي الجسا خشكي البلل رطوبت الصرد سردي الحرور گرمي و اين خطبه را در كتاب عيون و توحيد نقل كرده اند.

[59] - در كتاب توحيد است.

[60] - در كتاب توحيد ذكر نموده است.

[61] - در كتاب توحيد صدوق مذكور است.

[62] - در بحار در باب فضل يوم الغدير از مصباح سيد نقل كرده است.

[63] - در كتاب توحيد بدو سند نقل فرموده است.

[64] - از كتاب احتجاج طبرسي و توحيد و عيون و امالي صدوق نقل شده است.

[65] - در كتاب عيون نقل فرموده است.

[66] - در كتاب عيون است.

[67] - در كتاب عيون مذكور است.

[68] - در بحار از كتاب شرح عقايد شيخ مفيد ره نقل كرده است.

[69] - از رساله اهليلجه كه تمام آن در بحار ج 2 ميباشد نقل شده است.

[70] - در بحار باب نفي الجسم مذكور است.

[71] - از كتاب كنز كراچكي نقل شده است.

[72] - از كتاب توحيد و معاني الاخبار نقل شده است.

[73] - در بحار ج2 (ص 22) و ج 14 (ص 483) است.

[74] - در كتاب حديقه الشيعه از سيد مرتضي رازي از شيخ مفيد بسند معتبر نقل نموده و متاخرين در كتابهاي خودشان نقل فرموده اند و در كتاب التفتيش اين روايت را از سيد مرتضي كه از مفاخر شيعه است و محدث قمي ره در سفيته و مقدس اردبيلي و ميرزا محمد نيشابوري و علامه خوئي و ديگران از حضرت عسكري عليه السلام نقل نموده اند.

[75] - در كتاب حديقه الشيعه نقل نموده است و ديران نيز ذكر نموده اند و در كتاب التفتيش اين روايت را از محدث قمي در سفينه و سيد مرتضي در تبصره و مقدس اردبيلي و علامه خوئي و كتاب روضات و كتاب دلائل الربوبيه شيخ مفيد و ديگر از بزرگان علماء نقل فرموده اند.

[76] - و اين حديث را در روضات (ص 232) نيز نقل نموده است و در كتاب التفتيش اين خبر را از مرحوم محدث قمي در سفينه و شيخ حر عاملي در كتاب اثني عشريه و علامه خوئي در شرح نهج و مقدس اردبيلي و سيد جزائري در انوار و ديگران از علماي اعلام بسند صحيح از بزنطي و ابن بزيع از حضرت رضا عليه السلام نقل نموده اند.

[77] - در كتاب حديقه الشيعه نقل فرموده است و اين حديث را در كتاب التفتيش از همان كتابها كه مدرك حديث قب لبود بسند صحيح از بزنطي نقل فرموده است.

[78] - در بحار ج 1 (ص 47) مذكور است.

[79] - در كتاب روضات فرموده كان مولي محمد طاهر من مشاهير علماء زمانه شديد التعصب علي جماعة الصوفية و فرق الملاحدة الي ان قال و قد كفر في رسالته التي كتبها في الرد علي الصوفية جماعة من العلماء و العرفاء بل نسب الي الكفر كل من شك في كفر من نسب اليه كلماتهم الموهمة بخلاف الشرع و شدد النكير عليهم بما لا مزيد عليه بل قيل انه قيد في رسائل متعددة ان لبس الخرافة و الصوف و جلوس الاربعينات و الغرلة من الناس و سماع الصوت الحسن و التفوه بلفظي الطريقة و الحقيقه و القول بالعشق الحقيقي و بالمكاشفات العرفانية و بتجرد الارواح و امثال ذلك كلها من البدع البائرة التي يكفر البتة من لا يكفر صاحبها.

[80] - مناسب ديدم كه در اينجا كلمات علامه مجلسي ره در بحار كه در مذمت فلاسفه است نقل نمايم.

و قال العلامة المجلسي ره في البحار في آخر باب النار بعد ايضاح الحق لديك فيما ورد في الايات المتطافرة و الاخبار المتواترة من احوال الجنة و النار و خصوصياتهما فلنشر الي بعض ما قاله في ذلك الفرقة المخالفة للدين من الحکماء و المتفلسفين لتعرف معاندتهم للحق المبين و معارضتهم لشرايع المسلمين الي ان قال بعد نقل كلماتهم و لا يخفي علي من راجع كلامهم و تتبع اصولهم ان جلها لا يطابق ما ورد في شرايع الانبياء و انما يمضغون ببعض اصول الشرايع و ضروريات الملل علي السنتهم في كل زمان حذرا من القتل و التكفير من مؤمني اهل زمانهم فهم يؤمنون بافواههم و تابي قلوبهم و اكثرهم كافرون و لعمري من قال بان الواحد لا يصدر عنه الا الواحد و كل حادث مسبوق بمادة و ما ثبت قدمه امتنع عدمه و بان العقول الافلاك و هيولي العناصر قديمة و انه لا يجوز اعادة المعدوم و ان الافلاك متطابقة و لا تكون العنصريات فوق الافلاك و امثال ذلك كيف يؤمن بما اتت به الشرايع و نطقت به الايات و تواترت به الروايات من اختيار الواجب و انه يفعل ما يشاء و يحكم ما يريد حدوث العالم و حدوث آدم و الحشر الجسماني و كون الجنة في السماء مشتملة علي الحور و القصور و الابنية و المساكن و الاشجار و الانهار و ان السموات تنشق و تطوي و الكواكب تنثر و تتساقط بل تفني و ان الملائكة اجسام ملئت منهم السماوات ينزلون و يعرجون و ان النبي صلي الله عليه و آله قد عرج الي السماء و كذا عيسي و ادريس عليهما السلام و كذا كثير من معجزات الانبياء و الاوصياء عليهم السلام من شق القمر و احياء الاموات و رد الشمس و طلوعها من مغربها و كسوف الشمس في غير زمانه و خسوف القمر في غير اوانه و امثال ذلك و من انصف و رجع الي كلامهم علم انهم لا يعاملون اصحاب الشرايع الا كمعاملة المستهزئين بهم الخ.

و من اراد كلمات الفلاسفة و سائر ما بينه العلامة المجلسي ره في مذمتهم و مفاسد عقائدهم فليراجع البحار (ج 1 طبع كمپاني كتاب العقل ص 34، و (ج 3 باب احوال البرزخ ص 162)، و في باب فناء الدنيا ص 185)، و في المعاد الجسماني ص 202)، و في الجنة ص 349)، و في النار (385)، و في الخلود (ص 393)، (و ج 6 في المعراج ص 368، و ج 14 باب حدوث العالم (ص 57)، و في اللوح و القلم (ص 89)، و في جرم القمر و الكسوف و الخسوف (ص 125 و 126 و 131)، و في الملائكة (ص 233)، و في الرياح (ص 282 و 287)، و في الجبال (ص 297)، و في حقيقة الروح و النفس (ص 406 الي 415) و في حقيقة الرؤيا (ص 443)، و في الجن و الشياطين (ص 636 الي غير ذلك من الموارد التي اشرنا اليها في كتاب مستدرك سفينة البحار و الحمد لله ربّ العالمين.

[81] - خداوند تبارك و تعالي در قرآن مجيد سوره اسرا ميفرمايد: وَ إِن مِن قَريَةٍ إِلاّ نحنُ مُهلِكوها قَبلَ يَومِ القِيمةِ أَو مُعَذِبُوها عَذاباً شديداً كانَ ذلكَ فِي الكِتابِ مَسطُوراً در تفسير برهان (ص 607) چهار روايت از امام باقر و صادق صلوات الله عليهما نقل فرموده كه مراد فناء بمرگ و غير آن ميباشد و كسيكه بميرد هلاك شده است و اميرالمؤمنين صلوات الله عليه در خطبه نهج البلاغه فرمودند: هو المفني لها بعد وجودها حتي يصير موجودها كمفقودها و ليس فناء الدينا بعد ابتداعها باعجب من انشائها و اختراعها، الي ان قال: و انه سبحانه يعود بعد فناء الدنيا وحده لا شيئ معه كما كان قبل ابتدائها كذلك و يكون بعد فنائها بلا وقت و لا مكان و لا حين و لا زمان عدمت عند ذلك الاجال و الاوقات زالت السنون و الساعات فلا شيئ الا الواحد القهار، الي ان قال: ثم يعيدها بعد الفناء من غير حاجة منه اليها الخ. فرمودند خداوند است فاني كننده موجودات بعد از موجود شدن بطوريكه موجود مثل غير موجود شود و فاني كردن دنيا نزد خداوند عجيب تر از انشاء و اختراع آن نيست و در روايت توحيد صدوق ره نقل شده كه امام جواد (ع) نامه بسوي علي بن مهزيار نوشت و در آن مرقوم فرمود يا ذا الذي كان من قبل كل شيئ ثم خلق كل شيئ ثم يبقي و يفني كل شيئ الخ.

و در روايت سؤالات زنديق از امام صادق (ع) كه در كتاب احتجاج طبرسي نقل شده عرض كرد آيا روح بعد از خارج شدن از بدن متلاشي ميشود يا باقي است امام (ع) فرمود باقي است تا وقت نفخ صور پس در اينهنگام باطل ميشود اشياء پس نه حسي خواهد بود و نه محسوس پس اعاده ميدهد اشيا را تا آخر و غير اين روايات كه تمام آن در بحار ج 3 در باب نفخ صور و فناء دنيا مذكور است و تمام اين روايات رد تفسير غزالي را مينمايد و روايات متواتره در بحار در ابواب متعدده نقل كرده كه مراد از وجه الله پيغمبر و امامان صلوات الله عليهم ميباشند و صريح قرآن و روايات كه وجه الله را استثناء كرده قرينه است بر تخصيص عموم اين روايات و فرمايش معصوم كه فرمود خلقتم للبقاء لا للفناء منافات ندارد چون شايد مراد اين باشد كه خلق شديد براي بقاء كه عالم آخرت است نه براي دنيا كه فاني است.

[82] - و تمسك اينان بآيات متشابهات و تاويل و توجيه نمودن آنها آيات را مطابق رأي و نظريات خودشان مانند تمسك مخالفين است بظواهر قرآن كه رئيس آنها گفت حسبنا كتاب الله و اعتناء به بيان اميرالمؤمنين (ع) نكرد اينان نيز تمسك بظواهر آيات متشابهات نمودند و براي خود معني كردند و در كشف آن معني مراجعه به تفسير اهل بيت نكردند مثل استدلال قائلين بتجسم (كسانيكه خدا را جسم ميدانند) بآيه شريفه متشابهه و جاء ربك و الملك صفا صف و حال آنكه امام هشتم صلوات الله عليه فرمودند كه مراد و جاء امر ربك ميباشد چنانچه در تفسير برهان نقل شده است.

و مثل استدلال كسانيكه قائلند بآنكه طعام و غذاي يهود و نصاري پاك و حلال است براي مسلمانان هر چند گوشت و روغن باشد بظاهر آيه شريفه وَ طعامُ الّذينَ اوُتوُا الكِتابَ حِلٌّ لكُم با آنكه در روايات كثيره در كتب معتبره نقل شده كه مراد از طعام و غيره و مثل استدلال عدة از مخالفين بآيه شريفه وَ أُمّهاتُكُم الّتي أَرضَعَنَكُم (يعني حرام است بر شما مادرهاي شما آنانيكه بشما شير دهند) بر اينكه اگر زني به بچة شير داد موجب حرمت نكاح ميشود چه شير كم باشد يا زياد چنانچه شيخ طبرسي ره در كتاب مجمع از آنان نقل فرموده است و علماء شيعه اين را قبول نكردند و بحسب روايات مدت و مقدار براي آن قرار دادند.

و مثل استدلال شبستري در كتاب حق اليقين بآيه شريفه وَ قَضي رَبُّكَ ألاّ تَعبُدُوا إلاّ إِيّاهُ و بآيه كلٌّ لَهُ قانِتُونَ بر آنكه عبادت از هر كس بهر طريق واقع شود مخصوص گردد بذاتي كه تعين او عين هستي بود.

يعني عبادت گوساله و بت و خورشيد و ماه و غيره هر چه باشد عبادت حق است چنانچه شعر او گذشت مسلمان گر بدانستي كه بت چيست بدانستي كه دين در بت پرستي است و معني كلمه قضا را قضاي تكويني گرفته و بر خدا افترا بسته با آنكه واضح است كه قضا در اين آيه بمعني امر و حكم تشريعي است خصوصا با ذيل آيه كه فرمود و بالوالدين احسانا يعني خدا حكم فرمود كه بايد عبادت نكنيد مگر خدا را و بالوالدين احسان نمائيد چنانچه اميرالمؤمنين (ع) در بيان معني قضا فرمودند امر و حكم است پس اين را تلاوت فرمود و سپس فرمود يعني خداوند امر فرمود كه عبادت نكنيد مگر او را و بوالدين احسان نمائيد چنانچه در تفسير برهان نقل كرده است و قضا بده معني استعمال شده است و مراد از قنوت خشوع است و اين آيه نظير آيه ديگر كه فرمود و ان من شيئ الا يسبح بحمده است و خلاصه اين دو آيه را برأي خود تفسير كرده و از ضروريات قرآن و روايات اعراض كرده و ايشانند كه شيطان آنانرا براي ضلالت و گمراهي ديگران شريك و دام خود قرار داده با چشم هاي آنان مي بيند و با زبان ايشان سخن ميگويد پس آنها را بمركب ضلالت و گمراهي سوار و گفتار تباه را در نظر آنان زينت داد و از اين قبيل استدلالات شيطان بزبان اينان زياد نموده است.

و بايد دانست كه استدلال فلاسفه و صوفيه شنيع تر و فضيح تر است از استدلال مخالفين بظواهر آيات زيرا كه اينان متشابه را بمعنائي حمل ميكنند كه هيچ ذهن سالم از شبهات واهيه آنان هرگز آن معني را از آن متشابه نمي فهمد بلكه هزاران آيات و روايات بر خلاف آن مشاهده ميكند و عقل و فطرت خود را كاشف از فساد و خرابي آن مييابد پس واي بر آنان كه چگونه گمراه شدند و گمراه كردند و تيشه بر ريشه اسلام زدند چون اين مطالب كه جز شبهات و ضلالات و ظلمات چيز ديگر نيست در ميان مردم رواج دهند و در پاي تخت رهبر اعظم شيعه ركن اركان شريعت و خورشيد آسمان فقه و ديانت دست از اين ضلالات برندارند و حياء از امام زمان نكنند و از بركت او زنده باشند و نان او را بخورند و تيشه بر ريشه او بزنند.

[83] - اين روايت در توحيد صدوق باب توحيد بسند خود از حضرت رضا (ع) از پدرانش از رسول الله (ص) نقل شده.

[84] - در نهج البلاغه مذکور است.

[85] - در بحار در باب تاويل قوله سيروا فيها لَيالِي الخ از کتاب شريف کافي نقل فرموده است.

[86] - در کتاب وسائل از کتاب خصال صدوق نقل کرده است.

[87] - در تفسير قمي در سوره والليل بسند صحيح از آنحضرت نقل کرده.

[88] - در وسائل از کتاب امالي صدوق و بشاره المصطفي نقل فرموده.

[89] - در وسائل ج3 (ص 394) نقل کرده است و بقيه روايات را در کتاب وسائل کتاب قضا باب 13 که متجاوز از هشتاد روايت است نقل کرده و در مستدرک ج3 (ص 190) سي و پنج روايت نقل کرده و در بحار ج 19 و غيره روايات راجعه باين موضوع را نقل کرده که تمام دليل بر مدعي است هر که بخواد مراجعه نمايد.

[90] - اين خطبه شريفه در بحار ج9 طبع کمپاني (ص 282) از امالي صدوق نقل شده است.

[91] - يکي از خوابهائي که راست و درست است و کلام اميرالمؤمنين (ع) آنرا تصديق مينمايد خوابي است که والد ماجد حقير جناب مستطاب عالم و فاضل کامل قبله الانام و مروج الاحکام حجت الاسلام و المسلمين آقاي حاج شيخ محمد نمازي شاهرودي دام ظله العالي ديدند و براي حقير نقل فرمودند و آن اين است که در چند سال قبل فرمودند شبي در عالم خواب مشاهده کردم که با خوکي مشغول صحبت شديم من با او صحبت ميکنم و آن با من و مدتي در تکلم بوديم که از خواب بيدار شدم تعجب کردم که اين چه خواب است و تعبير آن چيست در فکر بودم تا آنکه همان روز در مجلسي مهمان بوديم کنار من شخصي نشسته چون غريب بود او را نميشناختم با او مشغول صحبت شديم در بين متذکر شدم که خواب خود را براي او نقل نمايم تا تعبير نمايد وقتيکه نقل کردم پشيمان شدم که اين خواب برخورد بآقا مينمايد عذر خواهي کردم که خواب ها اعتباري ندارد و بعضي از آن اضغاث و احلام است که شيطان در نظر انسان جلوه ميدهد آقا گفت نه اين خواب صحيح است من هستم من بيشتر خجالت کشيدم و عذر خواهي مينمودم تا آنکه بعد از نهار مجلس منقرض شد از حال او تحقيق نمودم معلوم شد که يکي از رجال صوفيه هست فهميدم با ضميمه نشاني هائي که خود او تعبير خواب بوده است در اينجا متوجه حديث شريف نبوي صلي الله عليه و آله شدم که فرمود من ورخ مؤمنا فكانما احياه يعني کسيکه تاريخ مومني را بيان کند گويا او را احيا کرده است برخود لازم دانستم که اداء بعض حقوق او را بنمايم و مختصري از حالات ايشان را بيان نمايم.

كان ادام الله بقائه والدي و استادي في العربيه و اللغة و الاصول و الفقه و الحديث و التفسير و مؤدبي و ولي نعمتي و كان عالما عاملا کاملا بصيرا فاضلا خبيرا فقيها مفسرا فهاما و حافظا للاخبار و ضابطا للاثار معتدل السليقه حسن الطريقه عالي الهمه عدلا ثبتا زاهدا متقيا مخالفا لهواه مطيعا لامر مولاه حافظا لدينه صائنا لنفسه دقيقا في الشرعيات آمرا بالمعروف و ناهيا عن المنكر مروجا للاحكام الشرعية مبلغا للشريعة الاحمديه باذلا قوته و قدرته في ذلك ازيد من سبعين سنة.

و كان مجتهدا في الاحكام الشرعية مجازا في ذلك عن غير واحد من العلماء الكرام و الفقهاء العظام زاد الله في علو درجاتهم و الحقنا الله بهم مع محمد و آله الطيبين الطاهرين صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين و قد سافر من الشاهرود الي المشهد المقدس الرضوي ماشيا مرات كثيرة لعله كان ازيد من اربعين مرة و تشرف بزيارة بيت الله الحرام و الاعتاب المقدسة مرات عديدة و اني عاجز عن اداء حقه و لعله يساعدنا التوفيق بفضل الله و كرمه ان نكتب احواله مفصلا في كتابنا في الرجال انشاء الله تعالي.

[92] - در سنه 4395 سال بعد از هبوط بوده که تخمينا متجاوز از هزار سال قبل از ميلاد مسيح بوده است و اين قول را در ملل و نحل(ص 163) و طرايق ج1 (ص 176) و ناسخ (ص 285) از او نقل کرده اند.

[93] - چنانچه در ملل و نحل از او نقل فرموه است.

[94] - در سنه 4375 سال بعد از هبوط بوده.

[95] - در هر سه کتاب اين اقوال را نقل کرده است.

[96] - در ناسخ (ص 497) از او نقل کرده در سنه 5056 بعد از هبوط بوده است.

[97] - در ناسخ (ص 580) ذکر او را نگاشته و او را در سنه 5292 بعد از هبوط دانسته.

[98] - در ناسخ (ص 581) او را ذکر کرده است.

[99] - در تفسير برهان آخر سوره هود (ص 492) اين روايات را از کتاب کافي و غيره نقل کرده است و در کتاب بحار ج7 طبع کمپاني (ص 132 و ص 167 و ج8 ص 44) و غير آن که در کتاب مستدرک سفينه البحار اشاره بمواضع آن نموديم و در کتاب وسائل باب قضاء نيز نقل فرموده.

[100] - در کتاب وسائل کتاب قضاء باب 6 حديث 29 و باب 10 حديث 16 از دو کتاب بدو سند از دو راوي از آنحضرت نقل شده و در بحار ج 1 طبع کمپاني (ص 90 و ص 95) اين روايت را از کتاب معاني الاخبار صدوق با روايات ديگر که دليل بر مدعي است نقل کرده است و در روايت اربعمائه يعني آنروايتکيه اميرالمؤمنين (ع) در يک مجلس چهارصد مطلب راجع بدين و دنيا فرمودند کسيکه متمسک بما شود ملحق شود (يعني بسعادت مندان و اهل نجات ملحق شود) و کسيکه در غير مسلک و طريقه ما وارد شود غرق شود و رسول الله (ص) در آنخطبه شريفه فرمودند کسيکه طلب هدايت کند در غير اهل بيت من پس تکذيب کرده است.

[101] - در بحار ج1 (ص 94) از کتاب بصائر الدرجات شيخ جليل صفار بسند صحيح از آنحضرت نقل فرموده و هم چنين در وسائل از آنکتاب نقل کرده است.

[102] - در سوره نحل آيه 66 ميفرمايد.

[103] - و اين آيات و روايات را در بحار الانوار طبع کمپاني ج6 (ص 232 تا ص 247) و در ج 19 (ص 1 تا ص 9 و ص 21 تا 28) ذکر فرموده است.

[104] - مناسب است در اينجا براي تبرک چند روايتي نقل نمائيم.

ففي الكافي باب فضل القرآن بسنده عن الصادق (ع) قال: قال رسول الله (ص) القرآن هدي من الضلالة و تبيان من العمي و استقالة من العثرة و نور من الظلمة و ضياء من الاحداث و عصمة من الهلكة و رشد من الغواية و بيان من الفتن و بلاغ من الدنيا الي الاخرة فيه كمال دينكم و ما عدل احد عن القرآن الي النار.

و فيه مسندا عنه (ع) قال ان هذا القرآن فيه منار الهدي و مصابيح الدجي فليجل جال بصره و يفتح للضياء نظره فان التفكر حيوة قلب البصير كما يمشي المستنير في الظلمات بالنور.

و فيه مسندا عنه (ع) عن آبائه صلوات الله عليهم قال قال رسول الله (ص) في حديث فاذا التبست عليكم الفتن كقطع الليل المظلم فعليكم بالقرآن فانه شافع مشفع و ماحل مصدق و من جعله امامه قاده الي الجنة و من جعله خلفه صاقه الي انلار و هو الدليل يدل علي خير سبيل و هو كتاب فيه تفصيل و بيان و تحصيل و هو الفصل ليس بالهزل و له ظهر و بطن فظاهره حكم و باطنه علم ظاهره انيق و باطنه عميق له نجوم و علي نجومه نجوم لا تحصي عجايبه و لاتبلي غرابيه فيه مصابيح الهدي و منار الحكمة و دليل علي المغفرة لمن عرف الصفة فليجل جال بصره الخ.

و قال رسول الله صلي الله عليه و آله وسلم ان هذا القرآن هو النور المبين و الحبل المتين و العروة الوثقي و الدرجة العليا و الشفاء الاشفي و الفضيلة الكبري و السعادة العظمي من استضاء به نور الله و من عقد به اموره عصمه الله الي ان قال و من استشفي به شفاه الله و من اثره علي ما سويه هديه الله و من طلب الهدي في غيره اضله الله و من جعله شعاره و دثاره اسعده الله و من جعله امامه الذي يقتدي به و معوله الذي ينتهي اليه اواه الله الي جناة النعيم و العيش السليم.

و عن اميرالمؤمنين صلوات الله عليه عن رسول الله صلي الله عليه و آله في رواية عن جبرئيل سلام الله عليه فقال يا محمد صلي الله عليه و آله سيكون في امتك فتنة قلت فما المخرج منها فقال كتاب الله فيه بيان ما قبلكم من خبر و خبر مابعدكم و حكم ما بينكم و هو الفصل ليس بالهزل و من وليه من جبار فعمل بغيره قصمه الله و من التمس الهدي في غيره اضله الله و هو حبل الله المتين و هو الذكر الحكيم و هو الصراط المستقيم الي ان قال و لا ينقضي عجائبه و لا يشبع منه العلماء الي ان قال من اعتصم به هدي الي صراط مستقيم.

[105] - اين روايت در بحار ج9 (ص 284) از امالي صدوق بطريق معتبر و صحيح نقل شده است و در (ص 472) روايات راجعه باين را نقل فرموده است.

[106] - در بحار ج9 (ص 82 و 83) زياده از بيست روايت از کتب معتبره شيعه مثل بصائر و تفسير قمي و احتجاج طبرسي و غيره نقل نموده و هشت روايت از طريق عامه که مراد اميرالمؤمنين (ع) و ائمه هستند و در بحار ج7 (ص 38 تا 42) روايات داله بر اين را نقل کرده و هم چنين در (ص 314 و 316 و 322 و 323 و ج9 ص 366 و 336 و 460 و 474) روايات راجع باين موضوع را نقل فرموده است.

[107] - در بحار طبع کمپاني ج7 (ص 123 و ج9 ص 81 و 225 و 467 و ج11 ص 142) نقل کرده.

[108] - در کتاب بصائر الدرجات پنج روايت در تفسير اين آيه شريفه نقل کرده که مفاد آنها همين است که کيست گمراه تر از کسيکه دين خود را از غير امام هادي بحق بگيرد.

[109] - در کتاب بصائر منقول است و در بحار از او نقل کرده.

[110] - در کتاب بصائر مذکور است.

[111] - و اين روايت را در کتاب کافي باب عقل بدو سند از امام (ع) نقل کرده است.

[112] - در کتاب کافي بسند خود از امام صادق (ع) نقل کرده است.

[113] - در کتاب کافي نقل فرموده است.

[114] ـ هذه الروايات مذكورة في البحار ايضا ج1 طبع كمپاني (ص 33 و 34 و 36 و 37 و 39 و 52) و طبع جديد ج1 (ص 96) باب 2 حديث 1و2و3و4و5و6و7و8و9و11و12و14و باب 4 حديث 3 و 7 و 11 و 30 في (185) و في كتاب الوسائل باب جهاد النفس باب 8 (ص 446) و كذا في المستدرك باب الجهاد النفس باب 8 (ص 285).

[115] ـ و رواه في البحار ج1 طبع كمپاني (ص 31) عن محاسن البرقي و (ص 51) عن تحف العقول.

[116] ـ و رواه في البحار ج1 طبع كمپاني (ص 36) عن الاحتجاج و العلل و العيون.

[117] ـ و رواه في المستدرك ج2 (ص 287) عن مشكوة الانوار نقلا من كتاب الزهد عن الصادق (ع) و في البحار ج1 (ص 31) عن علل الصدوق.

[118] ـ و رواه في البحار ج1 (ص 46).

[119] - در کتاب کافي کتاب عقل 34 روايت براي فضيلت و شرافت عقل و بيان احکام و آثار آن نقل کرده است و هم چنين در بحار طبع کمپاني ج1 (ص 29 تا 53) و در مجلدات ديگر در ابواب متفرقه نقل نموده که در مستدرک سفينة البحار اشاره بمواضع آن نمودم و بحار طبع جديد (ص 81 تا 162) روايات راجع بعقل راجع فرموده است.

[120] - اين روايت در کتاب کافي نقل شده و بمفاد اين روايات اخبار ديگري است در کافي پنج روايت و در کتاب بصائر بيشتر از پانزده روايت نقل کرده اند و در بحار ج2 (ص 136 و ج7 ص 314 تا 316 و ج9 ص 473 تا 475) نقل فرموده.

[121] - و اين روايت را در تفسير قمي آخر سوره رعد بسند صحيح نقل فرموده.

[122] - در بحار ج9 (ص 469) اين روايت را نقل کرده و بمفاد آن در (ص 467) و ج7 (ص 323 و ج5 ص 298 مذکور است و هم چنين در کتاب کافي و بصائر بدو سند از امام نقل کرده.

[123] - اين روايت در کافي باب نکت آيات ولايت نقل شده است.

[124] - اين روايت در روضه کافي (ص 268) مطبوع با کتاب تحف العقول اواخر کتاب روضه است.

[125] - اين روايت با روايت بعد از آن در کتاب توحيد صدوق ره باب تفسير قول الله الله نور السماوات و الارض است.

[126] - در بحار طبع کمپاني ج7 (ص 63 تا 67 و ج2 ص 109 و 110) و تفسير برهان سوره نور (ص 723) تمام روايات نقل شده.

[127] - تمام اين روايات در کتاب کافي باب العرش و الکرسي مذکور است.

[128] - اين صحيحه در کتاب توحيد باب معني قوله وسع کرسيه السماوات و الارض منقول است.

[129] - در بحار ج14 (ص 98) از کتاب معاني الاخبار نقل فرموده است.

[130] - و باين مضمون روايات از حد تواتر بيشتر است در بحار ج9 (ص 456 تا ص 472) آنرا نقل فرموده است.

[131] - براي تيمن و تبرک چند روايتي ذکر ميشود و باقي در بحار ج اول هر که خواهد مراجعه نمايد.

ففي الكافي بسند صحيح عن الصادق (ع) قال قال رسول الله صلي الله عليه و آله ان الله عز و جل يقول تذاكر العلم بين عبادي مما يحيي عليه القلوب الميتة اذا هم انتهوا فيه الي امري.

و في البحار ج1 (ص 97) بسندين عن المفضل بن عمر قال: قال ابوعبد الله (ع) من دان الله بغير سماع من عالم صادق الزمه الله التيه الي الفناء و من ادعي سماعا من غير الباب الذي فتحه الله لخلقه فهو مشرك و ذلك الباب هو الامين المامون علي سر الله المكنون .

و في تحف العقول عن النبي (ص) قال: تعلموا العلم فان تعلمه حسنة و مدارسته تسبيح و البحث عنه جهاد و تعليمه من لا يعلمه صدقة و بذله لاهله قرية لانه معالم الحلال و الحرام و سالك بطالبه سبيل الجنة و مونس في الوحدة و صاحب في الغربة و دليل علي السراء و الضراء و سلاح علي الاعداء و دين الاخلاء يرفع الله به اقواما يجعلهم في الخير الئمة يقتدي بهم ترمق اعمالهم و تقتبس اثارهم و ترغب الملائكة في خلتهم لان العلم حيوة القلوب و نور الابصار من العمي و قوة الا بدان من الضعف و ينزل الله حامله منازل الاحياء و يمحنه مجالسة الابرار في الدنيا و الاخرة بالعلم يطاع الله و يعبد و بالعلم يعرف الله و يوحدوا به توصل الارحام و يعرف الحلال و الحرام و العلم امام العقل و العقل تابعه يلهمه الله السعداء و يحرمه الاشقياء . و رواه في الخصال باب 29، و امالي الصدوق بسند صحيح عن اميرالمؤمنين صلوات الله عليه و ساقه نحوه، و رواه في البحار عن هذه الكتاب.

و عن امالي الشيخ مسندا عن الرضا صلوات الله عليه عن آبائه عن اميرالمؤمنين صلوات الله عليهم قال: سمعت رسول الله (ص) يقول: طلب العلم فريضة علي كل مسلم فاطلبوا العلم من مظانه و اقتبسوه من اهله فان تعليمه لله حسنة و طلبه عبادة و المذاكرة به تسبيح و العمل به جهاد و تعليمه من لا يعلمه صدقة و بذله لاهله قربة الي الله تعالي لانه معالم الحلال و الحرام و منار سبل الجنة و المونس في الوحشة و الصاحب في الغربة و الوحدة و المحدث في الخلوة و ساقه نحوه الي قوله: ان العلم حيوة القلوب من الجهل و ضياء الابصار من الظلمة و قوة الابدان من الضعف يبلغ بالعبد منازل الاخيار و مجالس الابرار و الدرجات العلي في الدنيا و الاخرة الذكر فيه يعدل بالصيام و مدارسته بالقيام به يطاع الرب و يعبدو به توصل الارحام و به يعرف الحلال و الحرام العلم امام العمل والعمل تابعه يلهمه السعداء و يحرمه الاشقياء فطوبي لمن لم يحرمه الله منه حظه. و باسانيد متعدده, عنه (ص) نحوه .

و عنه مسندا عن الصادق (ع) عن آبائه عن اميرالمؤمنين صلوات الله عليهم قال: قال رسول الله (ص): العالم بين الجهال كالحي بين الاموات و ان طالب العلم ليستغفر له كل شيئ حتي حيتان البحر و هوامه و سباع البر و انعامه فاطلبوا العلم فانه السبب بينكم و بين الله عز و جل و ان طلب العلم فريضة علي كل مسلم .

وعن الصادق (ع) ليس العلم بالتعلم انما هو نور يقع في قلب من يريد الله تبارك و تعالي ان يهديه الخبر.

و عن امالي الشيخ قال رسول الله (ص) ان العبد اذا خرج في طلب العلم ناداه الله عز و جل من فوق العرش مرحبا بك يا عبدي اتدري اي منزلة تطلب و اي درجة تروم تضاهي ملائكتي المقربين لتكون لهم قرينا لابلغنك مرادك و لاوصلنك بحاجتك فقيل لعلي بن الحسين (ع) ما معني مضاهاة ملائكة الله عز و جل المقربين ليكون لهم قرينا قال اما سمعت قول الله عز و جل شهد الله انه لا اله الا هو و الملائكة و اولوا العلم الاية فبدء بنفسه و ثني بملائكة و ثلث باولي العلم الذين هم قرناء ملائكة و سيدهم محمد (ص) و ثانيهم علي (ع) و ثالثهم اهله و احقهم بمرتبه بعده قال علي بن الحسين (ع) ثم انتم معاشر الشيعه العلماء بعلمنا تاولون مقرونون بنا و بملائكة الله المقربين شهداء الله بتوحيده و عدله و كرمه وجوده قاطعون لمعاذير المعاندين الخبر.

و عن النهج قال اميرالمؤمنين (ع) ان اولي الناس بالانبياء اعلمهم بما جائوا به ثم تلا ان اولي الناس بابراهيم للذين اتبعوه و هذا النبي و الذين آمنوا .

و عن الخصال بسنده عن اميرالمؤمنين (ع) قال يا كميل: الناس ثلثة عالم رباني و متعلم علي سبيل نجاة و همج رعاع اتباع كل ناعق يميلون مع كل ريح لم يستضيئوا بنور العلم فيهتدوا الخبر .

و عن تفسر الامام و الاحتجاج باسنادهما عن أبي محمد العسكري (ع) قال قال علي بن ابيطالب (ع) من كان من شيعتنا عالما بشريعتنا فاخرج ضعفاء شيعتنا من ظلمة جهلهم الي نور العلم الذي حيوناه به جاء يوم القيامة و علي رأسه تاج من نور يضئ لاهل جميع العرصات و عليه حلة لا يقوم لاقل سلك منها الدنيا بحذا فيرها ثم ينادي مناديا عباد الله هذا عالم من تلامذه بعض علماء آل محمد الخبر انتهي ما نقلنا من البحار.

[132] - در بحار ج1 (ص 78) از کتاب معاني الاخبار و عيون نقل کرده است.

[133] - در بحار ج1 (ص 75) از کتاب علل صدوق و (ص 77) از کتاب منيه المريد نقل کرده است.

[134] ـ ذكر ذلك كله مع سائرها في البحار ج2 طبع كمپاني (ص 85 و ج3 ص 61 و 62 و 84) و طبع جديد من البحار ج3 (ص 270) حديث 6و7و8و9و ج5 ص 220 ذكر 13 رواية لذلك و (ص 302) رواية واحدة و غيرها من الادعية و الاخبار.

[135] ـ ذكر في تفسير البرهان (ص 812) في ذيل الاية ازيد من عشرين رواية بمضمون ما تقدم و في البحار طبع كمپاني ج2 (ص 87 و 88 و ج15) كتاب الايمان(ص 35 و 36 و 37) و في البحار طبع جديد ج3 (ص 276) ذكر اثنا و عشرين رواية و كذا في البحار طبع كمپاني ج 23(ص 114 و 116).

[136] ـ ذكر في تفسير البرهان (ص 100) في ذيل الاية سبع روايات في ذلك و في البحار ج2 طبع كمپاني (ص 87 و 88 و ج15 ص 35و36 و ج7 ص 76 و 79).

[137] ـ ذكرها في تفسير البرهان في ذيل الاية ص 707 و في ص 100 في سورة البقرة في ذيل قوله تعالي ملة ابراهيم حنيفا و في البحار ج2 طبع كمپاني (ص 87 و 88 و ج15ص 37).

[138] ـ روا ها في تفسير البرهان في ذيل الاية (ص 374 و 375و376و377)، و في البحار طبع كمپاني ج3 (ص 62 الي 72) و فيه طبع جديد ج5 (ص 225 الي 276) و قد ذكر فيه 67 حديثا و البحار طبع كمپاني ج6 (ص 5و6و276و396و ج7 ص77و79و82و86و178و184و301و304 الي 307و338 الي 347 و ج9 117و250و251و254و256و491و ج13 ص 175و217 و ج 14 ص 22و206 و 426 و 617 و ج15 كتاب ايمان ص 21 الي 37 و 158 و كتاب اخلاق 230 و 220 و كتاب العشرة 157 و 160 و ج17 ص 82 و غير ذلك كثير اشرنا الي مواضعها في مستدرك سفينة البحار نسئل الله التوفيق لاتمامه و طبعه بفضله و جوده.