حسى ـ حركتى sensrimtr اولين مرحله از چهار مرحله رشد فكرى كه توسط پياژه مطرح شده است و پيش از دو سالگى پديد مىآيد، مرحله حسى ـ حركتى با يادگيرى از دو طريق حواس و فعاليت مشخص مىشود. (فصل 1، 7، 10)
خط خطى كردن اتفاقى randm scribbling نقطهها و خطوط معينى كه با حركت ساده تمام بازو پديد مىآيد. خط خطى كردن اتفاقى نقاشيهاى كودكانِ يك تا دو سال و نيمى را مشخص مىسازد. (فصل 9)
خط خطى كردن مهار شده cntrlled scribbling خطوط و اشكالى اساسى كه كودكان ضمن مشاهده حركت ابزار نقاشى به وجود مىآورند. مچ دست نسبت به خط خطى كردن اتفاقى انعطاف پذيرتر است و كودكان تقريباً همانند بزرگسالان مداد رنگيها را به دست مىگيرند. خط خطى كردن مهار شده نقاشيهاى كودكان سى ماهه تا چهار ساله را مشخص مىسازد. (فصل 9).

خلق وخو temperament شيوه منحصر به فرد يك شخص در برخورد با اشخاص و موقعيتها يعنى «چگونگى» رفتار. (فصل 5، 8، 11)
خواب رم REM sleep يكى از سه سطح هوشيارى كودكان. كودكان در خوابى از نوع حركات سريع چشم (رم) كه در آن هوشيارى با خواب عميق همراه است، ناآرامند و به آسانى برانگيخته مىشوند. (فصل 6)
خواب سنگين sund sleep يكى از سه سطح هوشيارى كودكان. كودكان در خواب سنگين، از مناظر و صداهاى پيرامون خود آگاهى ندارند. (فصل 6)
خود شكوفا self-actualized اشاره به افرادى كه برطبق نظريه آبراهام مزلو دو نياز كمبود و بودن آنان برآورده شده است و به صورت اعضاى خلاق و زاياى جامعه در آمدهاند. (فصل 1)
خود محور egcentric خصوصيت تفكر پيش عملياتى، كه مشخص كننده ناتوانى نسبى در اخذ نظر يا ديدگاه ديگران است.(فصل 10)
خود مختارى autnmy احساس خود فرمانى. (فصل 8)
خود مختارى در برابر شرم و شك autnmy versus shame and dubt دومين مرحله از هشت مرحله رشد روانى ـ اجتماعى است كه اريكسون ارائه داده است. در اين مرحله، كودكان دو و سه ساله ميان حكم خويش و احساسات شرم و شك تعادل برقرار مىكنند. (فصل 1،8).

خوگرفته habituated آشنا شدن با منظره يا صدا به طورى كه طولى نخواهد كشيد كه آن منظره يا صدا ديگر بديع يا جالب نخواهد بود. اصل خوگيرى در تحقيقات مربوط به كودكان به كار رفته است. (فصل 6)
درك گوش دادن listening cmprehensin توانايى گوش دادن به قطعهاى ادبى و پاسخ درست به سؤالات مربوط به آن. (فصل 13)
درك واژگان vcabulary cmprehensin توانايى در نامگذارى اشياى مشترك. (فصل 13)
درون سازى assimilatin شيوهاى از پردازش اطلاعات جديد كه در آن اطلاعات جديد با سازماندهى موجود در تفكر يكى مىشود. درون سازى يك اصل در نظريه ژان پياژه است. (فصل1)
دلبستگى attachment پيوندهاى محكم عاطفى كه ميان كودكان با افراد مهم زندگى آنان برقرار مىشود. (فصل 5)
دو تخمكى dizygtic اشاره به دوقلوهاى غير همسان دارد كه زمانى شكل مىگيرند كه دو تخمك با اسپرم متفاوتى بارور شوند. اين دوقلوها داراى ويژگيهاى ارثى زيادترى از همشيرهاى ديگر نيستند. (فصل 3)
دوره ميانه كودكى middle childhd يك تقسيمبندى مصنوعى از زندگى شخص كه پايان دوره اوليه كودكى تا آغاز نوجوانى (يا از نه تا يازده يا دوازده سالگى)را در بر مىگيرد.

دوره نوزادى nenatal perid طرحى براى چند هفته اول زندگى، كه طى آن باحيات خارج از زهدان سازگاريهايى انجام مىشود. (فصل 6)
دورههاى سه ماهه trimesters سه دوره برابر از دوران باردارى انسان. (فصل 3)
دوزبانگى افتراقى subtractive bilingualism يادگيرى زبان دوم كه در زمانى روى مىدهد كه كودكان اعضاى گروههاى اقليت را تشكيل مىدهند و براى استفاده مستمر از زبان اول خود از حمايت اجتماعى برخوردار نمىشوند. (فصل 13)
دو زبانگى افزايشى additive bilingualism يادگيرى زبان دوم كه در زمانى صورت مىگيرد كه كودكان به طبقه اجتماعى اكثريت تعلق دارند، به زبان اكثريت سخن مىگويند و پس خوراند مثبتى براى استفاده مستمر از زبان اول خود دريافت مى كنند. (فصل 13)
دو زبانه bilingual توانا در كاربرد دو زبان كه درجه روانى آنها تقريبا برابر باشد. (فصل 13)
رديف بندى seriatin سازماندهى منطقى اشيا به صورت رابطهاى منظم، نظير رابطه منظم از بلند تا كوتاه. (فصل 13)
رشد جسمى physical develpment جنبهاى از رشد كه به الگوهاى رشد، هماهنگى، و تصور بدنى ارتباط دارد.

رشد دوره اوليه كودكى early childhd develpment تغييرات روانى ـ اجتماعى، جسمى، و شناختى كه در فاصله ماههاى پيش از تولد تا هشت سالگى صورت مىگيرد. (فصل 1)
رشد روانى ـ اجتماعى psychscial develpment جنبهاى از رشد كه با احساسات، خودپنداره، وتعامل در داخل بافت اجتماعى گسترده ارتباط دارد.

رشد شناختى cgnitive develpment جنبهاى از رشد كه با تفكر، حل مسأله، هوش، و زبان ارتباط دارد.

روش بالينى methde clinique روش بالينى كه در آن ژان پياژه ( و ديگران) از كودكان سؤالهايى پرسيدند تا نحوه تفكر و دليل پاسخ خاص آنان را دريابند. (فصل 1،2)
روش لاماز Lamaze methd نوعى روش تولد كودك كه در آن اصول شرطى شدن به كار مىروند تا مادران از طريق تنفس با الگوهاى خاص درد را مهار سازند. (فصل 3)
روش لوبوايه Lebyer methd روش تولد كودك كه براى تسهيل انتقال از درون زهدان به خارج از آن از طريق كاربرد نورهاى ملايم و ساير فنون تسهيل كننده ديگر به كار مىرود. (فصل3)
رويان embry اصطلاحى كه براى حيات در حال رشد از زمان لانهگيرى در رحم تا پايان هفته هشتم بعد از بارور سازى به كار مىرود. (فصل 3)
رويكرد التقاطى eclectic apprach رويكردى كه به تلفيق روشها، مفاهيم و يافتههاى تحقيقاتى از طيفى با مواضع نظرى مىپردازد. (فصل 1)
زايمان labr فرايند تولد، كه غالباً به سه مرحله تقسيم مىشود: بازشدن گردن زهدان، به دنيا آمدن نوزاد و خارج شدن جفت. (فصل 4)
زبان بيانگر expressive language زبانى كه با آن سخن مىگويند; غالباً در مقابل زبان پذيرا قرار مىگيرد. (فصل 10)
زبان پذيرا receptive language زبانى كه دريافت و درك شود. (فصل 10)
زيگوت zygte اولين سلول موجود انسانى در حال رشد، كه از ترتيب اسپرم و تخمك پديد مىآيد. (فصل 3)
ژن gene بخشى از كروموزوم كه در هسته همه سلولهاى انسان و ساير موجودات زنده جاى گرفته شده است و انتقال خصوصيات ارثى را كنترل مىكند. (فصل 3)
ژن نهفته recessive gene ژنى كه تنها بر فنو تيپ اثر مىگذارد، به شرط آن كه با ژن مسلطى جفت نشده باشد. (در مقابل ، ژنهاى مسلط بر فنوتيپ اثر مىگذارند، در حالى كه نحوه جفت شدن آنان اهميت ندارد.) (فصل 3)
ژنوتيپ (سنخ ارثى) gentype مجموع ميراث ژنتيكى انسان كه شامل همه ژنهايى است كه از پدر و مادر، هردو به ارث رسيده است. (فصل 3)
سبك شناختى cgnitive style يك رويكرد ويژه به تفكر و ادراك. دو نوع آن عبارتند از: وابسته به زمينه و مستقل از زمينه .(فصل 13)
سرى ـ دُمى cephal - caudal يك اصل مبنى بر اين كه رشد به طور كلى از ناحيه سر تا ناحيه دُم پيش مىرود. (فصل 1،6)
سقط جنين abrtin خاتمه دادن به باردارى پيش از اين كه زندگى جديدى پا بگيرد (فصل 3)
سوء تغذيه ناشى از كمبود پروتئين و كالرى prtein - calrie malnutritin وضعيتى كه از مصرف پروتئين يا كالرى به ميزان كمتر از حد ضرورى ناشى مىشود. (فصل 6)
سوء رفتار abuse عمل غير تصادفى كه از يك بزرگسال سرزند وسلامتى يا رفاه كودك را تهديد كند. (فصل 6)
شرطى شدن عامل perant cnditining نوعى يادگيرى كه در آن در صورت تقويت پاسخ دلخواهى بروز مىكند و نخستين بار توسط اسكينر تشريح شد. (فصل 1)
شرطى شدن كلاسيك classical cnditining نوعى فرايند يادگيرى كه ايوان، پى. پاولف (1849 ـ 1936) كشف كرد. حيوانات يا اشخاص مربوط ساختن يك واقعه نظير به صدا درآمدن زنگ با واقعه ديگرى نظير تغذيه را ياد مىگيرند. بعد از شرطى شدن، پاسخ يكسانى به دو واقعه مورد نظر داده مىشود (فصل 1)
شناخت اجتماعى scial cgnitin شيوهاى كه افراد، به درك كردن و شناختن ديگران مىپردازند. (فصل 5)
شوخ طبعى humr نوعى بازى فكرى با مفاهيم . (فصل 13)
شوخ طبعى در معانى چندگانه humr in multiple meanings چهارمين مرحله در رشد شوخ طبعى، كه در طول مرحله عمليات عينى آغاز مىشود. (فصل 13)
صاحب نظريه باليدگى maturatinist صاحب موضعى نظرى كه در آن بر نقش الگوهاى رشدى كه از لحاظ ژنتيكى تعيين شده باشند تأكيد مىشود، ولى بر نقش تحريكات محيطى در رشد دوره اوليه كودكى تأكيد نمىشود. (فصل 1)
طبقه بندى classificatin گروه بندى منطقى براساس خصوصيات مشابه. (فصل 13)
طرحوارهها schemata عناصر نظام يافته تفكر، كه در نظريه ژان پياژه توصيف شده است. (فصل 1)
عامل ارهاش rh factr مؤلفهاى در ياختههاى خونى قرمز كه در صورت فقدان در مادر و وجود آن در پدر و جنين، مىتواند سبب آسيب ديدگى جنين شود. اينك اين نوع ناهمسازى ارهاش قابل درمان است. (فصل 3)
عقب ماندگى ذهنى mental retardatin عملكرد فكرى عمومى كه عمدتاً زير حد متوسط است و با رفتار تطبيقى تركيب شده است. (فصل 12)
عمليات صورى frmal peratinal آخرين مرحله از چهار مرحله رشد فكرى مربوط به ژان پياژه. جوانان با آغاز اين مرحله در نوجوانى تفكر نمادين و فرضى را ياد مىگيرند و تفكر انتزاعى و مفاهيم را به كار مىبرند. (فصل 1)
عوامل كژريختى teratgens داروها، ويروسها و ساير عوامل محيطى كه ميزان بروز كژريختيهاى مادرزادى را افزايش مىدهند . (فصل 3)
غفلت neglect منفعل بودن بزرگسالان در برابر كودكان، كه سبب لطمه زدن به سلامتى و رفاه كودك مىشود. (فصل 6)
غن وغون كردن cing توليد مصوتها كه غالباً در پاسخ به چهره و صداى انسانى صورت يمىگيرد و معمو در دومين ماه زندگى آغاز مىشود. (فصل 7)
فراصوت ultrasund صدايى با بسامدهاى فراتر از دامنه شنوايى انسان. تصاوير فراصوتى جنين را مىتوان براى تشخيص مسائل جنينى به كار برد. (فصل 3)
فرايند حقوق قانونى due prcess ضمانتهايى براى حمايت از حقوق كودكان، كه بايد در ذيل مواد قانون همگانى 94 ـ 142 بيايد. (فصل 12)
فزونكار hyperactive كودكانى با تمام يا بخشى از خصوصيات زير: سطح بالاى فعاليت، دوره توجه كوتاه، آرام نيافتن و منتظر نماندن، تكانشگرى، و حواسپرتى. همچنين آن را اختلال نقص توجه مىنامند. (فصل 12)
فشار روانى stress تنش عاطفى شديد كه در اثر تغييرات محيطى پديد مىآيد و در الگوهاى عادى پاسخ مداخله مىكند. (فصل 11)
فنوتيپ (سنخ پديدارى) phentype صفات واقعى شخص كه حاصل تعامل ژنها با هم و با محيط است. (فصل 3)
فهرست كنترل checklist نوعى استراتژى مشاهده كه در آن رفتار كودكان منفرد با فهرستى از رفتارهاى مورد نظر يا انتظار مقايسه مىشود. (فصل 2)
قانون همگانى 94ـ142 Public Law 94-142 قانونى كه معروف است به قانون آموزش براى كودكان معلول، كه قيمومت آموزش همگانى رايگان را براى كودكان بالاى پنج سال و وابستگى به قوانين ايالتى را براى كودكان سه تا پنج سال فراهم مىسازند. (فصل 12)
قدرت طلبانه authritarian شيوهاى از والدين بودن كه بامريند آن را شامل اِعمال كنترل شديد و درعين حال بدون ابراز اندكى حمايت يا عطوفت مىدانست. (فصل 11)
قرار گرفتن در جريان عادى mainstreaming عمل قرار دادن كودكان معلول در كلاسهاى «بهنجار» براى تمام يا بخشى از روز. (فصل 12)
قطعه كوتاه توصيفى vignette نوعى استراژى مشاهده كه وقايعى را كه تصور مىشود در زمينه رشد كوكان معنىدار است ثبت مىكند. (فصل 2)
كاربرد بافت cntext use توانايى در كاربرد درك زبانى به منظور پيش بينى معنايى كه كلمه در بافتى معين پيدا مىكند. (فصل 13).

كروموزوم chrmsme بخشى از هسته سلولهاى انسان و ساير موجودات زنده. كروموزوم اطلاعات ژنتيكى را در بر مىگيرد. (فصل 3)
كژريختيهاى مادرزادى cngenital malfrmatins ناهنجاريهاى ساختارى يا تشريحى كه در هنگام تولد ظاهر مىشوند. (فصل 3)
كنار آمدن cping كوششهايى براى پاسخگويى به الزامات و فشارهاى محيطى و داخلى كه احتمال دارد منابع شخص را نيز دربر گيرد. (فصل 11)
كواشيوركور kwashirkr سوء تغذيهاى شديد كه زمانى حاصل مىشود كه هنگام غذا خوردن از پروتئين كم استفاده مىشود، در عين حال كه كالرى كافى به مصرف مىرسد. كواشيور كور غالباً زمانى بروز مىكند كه كودكان يك تا دو سال را از شير مادر مىگيرند. (فصل 9)
كوشايى در مقابل حقارت industry versus inferirity چهارمين مرحله از هشت مرحله رشد روانى ـ اجتماعى مربوط به اريك اريكسون. در اين مرحله، كودكان دبستانى احساسات مربوط به توانش خود را با احساسات مربوط به شكست خود متعادل مىسازند. (فصل 1،11)
كيفيت بيان گفتار ral language expressin توانايى ارائه زبانى توصيفى ومبالغهآميز در توصيف تا تصور يك عمل نشان داده شود. (فصل 13)
گفتار مادرانه و پدرانه mtherese and fatherese انطباق گفتار بزرگسالان با نيازهاى كودكان خردسال كه زبان ياد مىگيرند. تغيير شكل گفتار شامل ساده سازى، تكرار، و محدوديت موضوع است. (فصل 10)
گوش دادن فعال active listening شيوهاى ارتباطى است كه گوردون پيشنهاد كرده است. در گوش دادن فعال، والدين به جاى پند دادن يا انتقاد كردن، از طريق بيان واضحتر احساس كودكان در برابر ابراز مشكلات كودكان پاسخ مىدهند.(فصل 8)
لانه گيرى implantatin وارد شدن زيگوت در زهدان كه در آنجا قابل رشد و پرورش است. (فصل 3)