مبانى اخلاق نظرى از ديدگاه ملا مهدى نراقى‏

على نصيرى

- پى‏نوشت‏ها -


(1) - ملا محمد مهدى نراقى، جامع السعادات، ج‏1، بخش مقدمه، ص ف.
(2) - ملا احمد نراقى، معراج السعادة، ص 6.
(3) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ج‏1، ص 2.
(4) - همان، ص ح.
(5) - همان، ص ح.
(6) - همان، ص ص.
(7) - همان، ص ت.
(8) - الذريعة، ج‏5، ص 59.
(9) - ر.ك: مستند الشيعة، ج‏1، ص 163؛ امام خمينى، المكاسب المحرمة، ج‏1، ص 253، بجنوردى، القواعد الفقهية، ج‏7، ص 350 و...
(10) - براى تفصيل بيش‏تر ر.ك: ارسطو، علم الاخلاق، با مقدمه مبسوط بارقلين سانتملير؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج‏7، ص 594.
(11) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ج‏2، ص 280- 307.
(12) - همان، ج 3، ص 373- 406.
(13) - همان، ج 1، ص 326.
(14) - همان، ص 330- 334.
(15) - همان، ص 354- 359.
(16) - شرح حديث جمود عقل و جهل، ص 11- 12.
(17) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ج 1، ص 2.
(18) - اعراف (7)، آيه‏هاى 16 و 17.
(19) - فجر (89)، آيه‏هاى 27 و 28.
(20) - بقره (2)، آيه 286.
(21) - مانند آيه‏هاى: روم (30) آيه 8؛ اعراف (7) آيه 158؛ حشر (59) آيه 2؛ عنكبوت (29) آيه 20؛ آل عمران (3) آيه‏هاى 190 و 191؛ ذاريات (51) آيه‏هاى 20 و 21.
(22) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ص 145- 166.
(23) - همان، ص ص.
(24) - همان.
(25) - براى تفصيل بيش‏تر ر.ك: احاديث ام المؤمنين عايشة، علامه عسكرى، ج‏2، ص 25؛ معالم المدرسين: ج 3، ص 285.
(26) - ملا محمد نراقى، همان، ج 1، ص ق.
(27) - طور (52) آيه 16.
(28) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ص‏17.
(29) - همان، ص 18.
(30) - همان، ص 77.
(31) - همان، ص 216.
(32) - همان، ص 47.
(33) - همان، ص 57 و 61.
(34) - همان، ص 134.
(35) - همان، ص 134.
(36) - همان، ص 212.
(37) - همان، ص ق.
(38) - ق (50)، آيه 16.
(39) - ملامحمد مهدى نراقى، همان، ص 28.
(40) - همان، ص 30.
(41) - همان، ص 33.
(42) - همان، ص 97.
(43) - استاد اعوانى در اين باره مى‏نويسد: «اين تلقى كه رذايل اخلاقى در واقع امراض نفسانى‏اند كه بر روح انسانى عارض شده، آن را آزرده مى‏سازند، از اوان تاليف نخستين آثار در اخلاق فلسفى نزد فيلسوفان مسلمان نيز وجود داشته و حاصل آن برخوردى طبيبانه با علم اخلاق بوده است كه شيوه‏هاى درمان بيمارى‏هاى نفسانى را بيان مى‏دارد»، (دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج‏1، ص 207).
(44) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ج‏1، ص 97.
(45) - شمس (91)، آيه 9.
(46) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ص 22- 24.
(47) - همان، ص 40.
(48) - همان، ص 49.
(49) - همان، ص 215.
(50) - براى تفصيل بيش‏تر درباره استحاله طفره ر.ك: شهيد صدر، شرح عروة الوثقى، ج‏4، ص 158 و مصباح الاصول، ج 3، ص 442.
(51) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ج 1، ص 88.
(52) - شرح حديث جنود عقل و جهل، ص 345.
(53) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ج 1، ص ع.
(54) - مرحوم علامه طباطبائى معتقد است كه در مباحث اخلاقى، تا كنون چهار مكتب ظهور كرده است: مكتب فلاسفه، مكتب انبيا، مكتب عرفانى اولياى كمل (البته اين نام را با توجه به تعريف ايشان بر آن گذاشته‏ايم)، مكتب ماديون، ايشان تفاوت مكتب فلاسفه (نظريه اعتدال) و مكتب انبيا را در غرض از اخلاق مى‏داند؛ زيرا غرض فلاسفه از طرح مباحث اخلاقى كسب فضيلت است، در حالى كه هدف پيامبران عليهم السلام كسب رضايت الهى است. (ر.ك: الميزان، ج‏1، ص 370- 375).
(55) - براى آگاهى از برخى انتقادهاى ديگر ر.ك: شهيد مطهرى، آشنايى با علوم اسلامى، ج‏2، ص 202- 204.
(56) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ج‏1، ص 61- 62.
(57) - نهج البلاغه.
(58) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ص 60- 61.
(59) - طباطبائى، الميزان، ج‏1، ص 31- 35.
(60) - انعام (6)، آيه 153.
(61) - حديد (57)، آيه 27.
(62) - زاد المسير، ج 7، ص 311؛ هم چنين ر.ك: طباطبائى، الميزان، ج‏5، ص 281.
(63) - اعراف (7)، آيه 32.
(64) - مستدرك الوسائل، ج‏16، ص 54.
(65) - نهج البلاغه، خطبه 209.
(66) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ج‏1، ص 59.
(67) - همان، ج‏2، ص 305.
(68) - همان، ج‏1، ص 344.
(69) - همان، ص 352.
(70) - همان، ص 352- 353.
(71) - همان، ج 2، ص 18.
(72) - همان.
(73) - همان، ص 19.
(74) - همان، ص 55.
(75) - همان، ص 88- 92.
(76) - همان، ج 1، ص 83.
(77) - علامه سيد محمد حسين تهرانى، رسالة لب الالباب، ص 124علامه شهيد مرتضى مطهرى در اين باره مى‏نويسد: «عرفا روى اين مطلب زياد تاكيد مى‏كنند كه اگر هدف و مطلوب انسان در زندگى و يا در خصوص عبادات، غير از ذات حق چيزى باشد، نوعى شرك است. عرفان صد در صد بر ضد اين شرك است» (آشنايى با علوم اسلامى، ج‏2، ص 148).
(78) - همان، ج 2، ص 211.
(79) - همان، ج 2، ص 17.
(80) - ملا محمد مهدى نراقى، همان، ج‏3، ص 117.
(81) - همان، ص 116، مرحوم علامه مجلسى بر اساس چنين استدلالى ديدگاه پيش گفته را ناصحيح مى‏داند. ر.ك: مرآةالعقول، ج‏8، ص 86.