ولايت فقيه
(ولايت فقاهت و عدالت)

آية الله جوادى آملى

- پى ‏نوشتها -
- ۱ -


1-سوره ق ، آيه 30
2-سوره روم ، آيه 30
3-سوره شمس ، آيه 8
4-سوره اسراء آيه 70
5-سوره روم آيه 30
6-نهج البلاغه ، خطبه 1، بند 37
7-سوره قيامت ، آيه 36
8-سوره قمر، آيه 49
9-سوره مومنون ، آيه 37
10-سوره جاثيه ، 23
11-سوره بقره آيه 256
12-سوره زمر، آيات 17 و 18
13-سوره فصلت ، آيه 33
14-سوره كهف ، آيه 29
15-سوره انسان ، آيه 3
16-سوره بقره ، آيه 256
17-سوره يونس عليه السلام ، آيه 36
18-سوره يس ، آيه 17
19-سوره شعرا آيات 3 و 4
20-سوره حج آيه 39
21-تفسير الميزان ، ج 2، ص 89 - 99
22-سوره روم ، آيه 30
23-سوره انفال ، آيه 39
24-سوره يس ، آيه 17
25-سوره كهف ، آيه 29
26-سوره روم ، آيه 30
27-سوره انفال ، آيه 39
28-نهج البلاغه ، خطبه 1 بند 37
29-سوره دخان آيه 18
30-سوره اعراف ، آيه 157
31-سوره يوسف عليه السلام ، آيه 2
32-سوره ص ، آيه 29
33-سوره محمد صلى اللّه عليه و آله آيه 24
34-سوره مطففين ، آيه 14
35-سوره توبه ، آيه 87
36-سوره بقره ، آيه 256
37-سوره سبا، آيه 7
38-سوره نباء، آيات 1و 2
39-سوره آل عمران ، آيه 200
40-بحار، ج 99ص 58، ح 16
41-سوره حج ، آيه 29
42-سوره بقره ، آيه 144
43-تفسيرالميزان ، ج 6، ص 506
44-احيا تفكر اسلامى ، ص 86
45-سوره مدثر، آيه 38
46-بحار، ج 56 ص 220، ح 85 (خطبه شعبانيه )
47-سوره بلد آيه 13
48-سوره شمس ، آيه 10
49-بحار، ج 2 ص 56 ، ح 36
50-سوره يس ، آيات 69 و 70
51-سوره فاطر، آيه 22
52-سوره نمل ، آيات 80 و 81
53-نهج البلاغه ، حكمت 211
54-همان ، حكمت 133
55-نهج البلاغه ، خطبه 192، بند 10
56-سوره يوسف عليه السلام آيه 5
57-سوره مدثر، آيه 28
58-سوره بقره ، آيه 130
59-سوره اسرا، ايه 1
60-سوره كهف ، آيه 1
61-سوره نجم ، آيه 10
62-سوره كهف ، آيه 65
63-نهج البلاغه ، خطبه 193، بند 5
64-همان ، نامه 31، بند 87
65-بحار، ج 71، ص 402
66-الميزان ، ج 11، ص 155
67-سوره ، ص آيه 71
68-همان ، آيه 72
69-سوره اعراف ، آيه 172
70-همان
71- سوره نازعات ، آيه 24.
72-سوره ق آيه 5
73-سوره فرقان ، آيه 44
74-سوره يوسف عليه السلام آيه 40
75-سوره مريم (س )، آيه 93
76-سوره اسرا، آيه 44
77-سوره حشر، آيه 24
78-سوره فصلت ، آيه 11
79-سوره ملك ، آيه 1
80-سوره يس آيه 83
81-سوره آل عمران ، آيه 83
82-سوره رعد آيه 15
83-سوره قيامت ، آيه 36
84-سوره انعام ، آيه 91
85-سوره نوح عليه السلام ، آيه 17
86-سوره ابراهيم عليه السلام آيه 24
87-سوره صافات ، آيات 64 و 65
88-كافى ، ج 1، ص 168، ح 1
89-بحار، ج 23، ص 21، ح 21 و علل الشرايع ، ج 1، باب 153، ص 231، ح 6 (با اندكى تفاوت )
90-تنبيهات و اشارات ، ج 3، ص 371
91-همان ، ج 3، نمط نهم ، ص 374
92-در ص 154 سخن جناب بوعلى ره و توضيحاتى درباره آن آمده است .
93-سوره نسا، آيه 165
94-سوره طه ، آيه 134
95-سوره ملك ، آيه 8
96-سوره بقره ، آيه 151
97-سوره نجم ، آيات 8 و 9
98-سوره بروج ، آيه 22
99-سوره آل عمران ، آيه 7
100-سوره نمل ، آيه 1
101-سوره انعام ، آيه 90
102-سوره مدثر، آيه 36
103-سوره نحل ، آيه 89
104-نهج البلاغه ، خطبه 18، بند 5
105-سوره انعام ، آيه 38
106-سوره مائده ، آيه 3
107-سوره احزاب ، آيه 40
108-بحار، ج 5، ص 69، ح 1
109-سوره بقره ، آيه 43
110-همان ، آيه 183
111-سوره حجرات ، آيه 11
112-همان ، آيه 12
113- همان ، آيه 10.
114- سوره آل عمران ، آيه 103.
115- سوره توبه ، آيه 5.
116- سوره مائده ، آيه 38.
117- سوره نور، آيه 2.
118- سوره انفال ، آيه 60.
119- سوره توبه ، آيه 123.
120- همان ، آيه 73.
121- بحار؛ 80، ص 379، ح 47.
122- سوره جمعه ، آيه 9.
123- سروه توبه ، آيه 2.
124- سوره مائده ، آيه 97.
125-سوره بقره ، آيه 213
126-برخى از پيامبران از خود شريعتى نداشته اند و پيرو شريعت پيامبر اوالوالعزم پيش از خود شده اند، مانند لوط عليه السلام كه به شريعت ابراهيم سلام الله عليه ايمان آورد: فامن له لوط (سوره عنكبوت ، آيه 26) و بر اساس دستور او عمل مى نمود و هر پيامبر اولوالعزمى باذن الله حاكم بود و كارهاى شريعت را تقسيم مى نمود، به برخى سمت فرماندهى جنگ مى داد، به بعضى سمت تدريس ، و به ديگرى هدايت و ارشاد و مانند اينها
127-نهج البلاغه ، خطبه 40، بند 1
128-سوره توبه ، آيه 33
129-سوره نحل ، آيه 36
130-سوره طه ، آيه 36
131-سوره انبياء، آيه 105
132-سوره حديد، آيه 25
133-سوره نور، آيه 55
134-همان
135-سوره آل عمران ، آيه 19
136-سوره مائده ، آيه 3
137-سوره توبه ، آيه 33
138-سوره حجر، آيه 85
139-سوره ، رعد، آيه 17
140-سوره آل عمران ، آيه 137
141-سوره فاطر، آيه 43
142-سوره اسرا، آيه 81
143-سوره انبيا، آيه 18
144-سوره توبه ، آيه 40
145-سوره هود عليه السلام آيه 17
146-سوره نساء آيه 82
147-سوره انفال ، آيه 63
148-سوره انفال ، آيه 63
149-سوره قصص ، آيه 40
150-همان ، آيه 81
151-سوره حاقه ، آيه 7
152-سوره نور، آيه 62
153-سوره رعد، آيه 11
154-سوره انفال ، آيه 53
155-سوره مومنون ، آيه 37
156-سوره بقره ، آيه 156
157-بحار، ج 23، ص 21 ح 21 و علل الشرايع ، ج 1، ص 231 باب 153، ح 6 (با اندكى تفاوت )
158-سوره انشقاق ، آيه 6
159-سوره مومنون ، آيه 37
160-سوره كهف ، آيه 46
161-بحار، ج 73، ص 350، ح 13
162-همان ، ج 16، ص 324، ح 16
163-همان ، ج 75، ص 251، ح 99
164-سوره طور، آيه 23
165-سلسله الينابيع الفقهيه ، ج 9، ص 219
166-سوره هود عليه السلام ، آيه 17
167-سوره حاقه ، آيات 40-46
168-سوره نجم ، آيات 3و4
169-در فصل چهارم كتاب به تفصيل خواهد آمد كه حاكم اسلامى در عصر غيبت ، به سبب راى اكثريت مردم وكيل آنان نمى گردد، بلكه ولايت دينى او مورد پذيرش مردم قرار مى گيرد.
170-سوره طه ، آيه 64
171-سوره نساء آيه 105
172-سوره شعرا، آيات 193 و 194
173-سوره نمل ، آيه 6
174-سوره اعلى ، آيه 6
175-سوره نجم ، آيات 1 - 4
176-سوره تكوير، آيه 24
177-بحار ج 2، ص 147، ح 19
178-سوره اسرا آيه 78
179-همان ، آيه 79
180-سوره نسا، آيه 84
181-سوره شورى ، آيه 9
182-سوره نسا، آيه 59
183-بحار، ج 10، ص 227، ح 1
184-سوره ابراهيم عليه السلام و آيه 1
185-سوره بقره ، آيه 257
186-سوره انعام ، آيه 122
187-سوره حديد، آيه 28
188-سوره حديد، آيه 28
189-نهج البلاغه ، حكمت 129
190-نهج البلاغه ، خطبه 183، بند 11
191-سوره نور، آيه 40
192-سوره آل عمران ، آيه 19
193-همان ، آيه 85
194-سوره حديد، آيه 25
195-سوره بقره ، آيه 251
196-سوره نسا، آيه 163
197-سوره انبيا، آيه 79
198-سوره نمل ، آيه 15
199-همان ، آيه 16
200-سوره ص ، آيه 17
201-همان آيه 26
202-سوره جمعه ، آيه 2
203-سوره نور، آيه 33
204-سوره حديد، آيه 7
205-سوره نسا آيه 5
206-سوره توبه ، آيه 34
207-سوره حشر آيه 7
208-سوره نسا آيه 59
209-سوره سبا، آيه 12
210-سوره سبا، آيه 13
211-سوره نمل ، آيه 44
212-سوره سبا آيه 10
213-همان ، آيه 11
214-سوره انبيا، آيه 80
215-سوره هود عليه السلام آيه 37
216-سوره مومنون ، آيه 27
217-سوره كهف ، آيه 96
218-سوره بقره آيه 279
219-سوره اسرا، آيه 34
220-سوره بقره ، آيه 177
221-سوره انفال ، آيه 56
222-سوره حجرات ، آيه 13
223-سوره توبه ، آيه 12
224-سوره نسا آيه 58
225-سوره مومنون ، آيه 8
226-سوره آل عمران آيه 75
227-سوره مائده آيه 20
228-سوره بقره آيه 126
229-سوره ابراهيم عليه السلام آيه 35
230-سوره بقره ، آيه 129
231-سوره يس ، آيه 82
232-سوره شورى ، آيه 9
233-رك : ص 53
234-سوره يوسف عليه السلام ، آيه 67
235-اعتبارى و قراردادى بودن ولايت ، به تفصيل در ص 414 توضيح داده شده است
236-بحار، ج 27، ص 243، ح 1
237-كافى ، ج 1، ص 295 ح 3
238-سوره احزاب ، آيه 6
239-سوره مائده آيه 55
240-سوره اسرا، آيه 33
241-سوره نمل ، آيه 49
242-سوره بقره ، آيه 282
243-جواهر الكلام ، ج 1، ص 397
244-جواهر الكلام ، ج 1، ص 397
245-همان ج 40، ص 31
246-بحار، ج 2، ص 221، ح 1
247-قضا و شهادات ، ط كنگره ، شماره 22، ص 8 و 9
248-سوره حديد، آيه 25
249-سوره منافقون ، آيه 8
250-سوره نسا، آيه 139
251-سوره مريم (س )، آيه 12
252-سوره بقره ، آيه 93
253-سوره انفال ، آيه 60
254-سوره بقره ، آيه 165
255-سوره جمعه ، آيه 11
256-سوره ذاريات ، آيه 58
257-سوره مدثر، آيه 48
258-سوره زمر، آيه 44
259-سوره مائده ، آيه 55
260-سوره احزاب ، آيه 6
261-همان ، آيه 36
262-سوره شورى ، آيه 9
263-بحار ج 23، ص 206، ح 2
264-همان ج 78، ص 227، ح 39
265-صحيفه نور، ج 16، ص 96
266-سوره فتح ، آيه 10
267-سوره انعام ، آيه 161
268-سوره زخرف ، آيه 32
269-سوره نسا، آيه 64
270-رك : ص 47 - 50 و 129
271-سوره بقره ، آيه 257
272-سوره رعد آيه 11
273-سوره شورى آيه 28
274-همان آيه 9
275-بحار، ج 2، ص 221، ح 1
276-سوره مائده ، آيه 55
277-سوره احزاب ، آيه 6
278-سوره نسا، آيه 59
279-نهج البلاغه ، خطبه 173، بند 1
280-سوره شورى ، آيه 38
281-سوره آل عمران ، آيه 159
282-سوره نسا، آيه 59
283-سوره جاثيه ، آيه 23
284-سوره انبيا آيه 67
285-رك : ص 59
286-سوره سبا، آيه 3
287-نهج البلاغه ، خطبه 3 بند 6
288-سوره مائده ، آيه 67
289-سوره بقره ، آيه 256
290-بحار، ج 74، ص 162، ح 181
291-تحف العقول ، ص 241
292-رك : ص 137
293-الهيات شفا، مقاله دهم ، فصل دوم و سوم ، ص 441 و 446
294-در فصل نخست كتاب ، ص 57 و 58 متن روايت امام صادق عليه السلام از كتاب كافى و نيز روايت ديگرى در اين باره آمده است .
295-اشارات و تنبيهات ، ج 3، نمط نهم ، ص 371
296-سوره فصلت ، آيه 42
297-سوره بقره ، آيه 196
298-سوره مائده ، آيه 3
299-سوره محمد صلى اللّه عليه و آله آيه 7
300-سوره مائده ، آيه 3
301-سوره اسرا، آيه 23
302-موضوع اجتماع امر و نهى در علوم اصول به طور تفصيلى بحث شده است و خوانندگان محترم مى توانند براى توضيح بيشتر به كتب اصولى مراجعه نمايند
303-درباره معناى مستقلات عقليه به تفصيل در ص 359 بحث شده است
304-سوره فصلت ، آيه 42
305-تهذيب الاحكا، ج 4، ص 159 (باب 41 علامه اول شهر رمضان و آخره )
306-كافى ، ج 4، ص 169، ح 1
307-همان ، ص 541، ح 5
308-بحار، ج 96، ص 250، ح 4
309-سوره نسا آيه 5
310-بحار ج 63 ص 270، ح 6
311-سوره بقره ، آيه 251
312-سوره بقره ، آيه 193
313-سوره انفال ، آيه 73
314-سوره حج آيه 40
315-سوره انفال آيه 7
316-نهج البلاغه كلمات قصار 31
317-سوره احزاب آيه 6
318-جواهر الكلام ، ج 26، ص 94
319-سوره حشر آيه 7
320-عوائد الايام ، ص 528 - 582 (عائده 54)
321-ولايت فقيه ، ص 48 - 111
322-كافى ، ج 1، ص 32، ح 2
323-كافى ، ج 2، ص 33، ح 5
324-بحار، ج 2، ص 145، ح 7
325-كافى ، ج 1، ص 38، ح 3
326-همان ، ص 46، ح 5
327-جامع الاخبار، ص 38 (به نقل از عوائد الايام )
328-بحار، ج 75، ص 346، ح 4
329-بحار، ج 2، ص 89، ح 2
330-مجمع البيان ، ج 9، ص 380
331-بحار، ج 2، ص 25، ح 91
332-همان ، ج 1، ص 183، ح 92
333-همان ، ج 53، ص 181، ح 10
334-مستدرك الوسائل ، ج 17، ص 317، ح 21458
335-بحار، ج 7، ص 224، ح 143
336-همان ، ج 2، ص 4، ح 5
337-مستدرك الوسائل ، ج 17، ص 319، ح 21464
338-همان ، ج 17، ص 320، ح 21465
339-بحار، ج 2، ص 6، ح 12
340-التهذيب ، ج 6، ص 219، ح 8
341-التهذيب ، ج 6، ص 303، ح 53
342- كافى ج 1، ص 67، ح 10
343- سنن ابن ماجه ، ج 1، ص 605، مورد 1879
344-بحار، ج 97، ص 80، ح 37
345-همان ج 11، ص 40، ح 40
346-بحار، ج 11، ص 40، ح 40
347-همان ، ج 6، ص 60، ح 1
348-جواهر الكلام ، ج 21، ص 397
349-قضا و شهادات ، ط كنگره شماره 22، ص 47 - 49
350-بحار ج 2، ص 151، ح 31
351-كافى ، ج 1، ص 34، ح 1
352-سوره احزاب ، آيه 6
353-سوره آل عمران ، آيه 146
354-سوره بقره ، آيه 61
355-سوره آل عمران ، آيه 155
356-سوره انفال ، آيه 65
357-سوره توبه ، آيه 73
358-سوره آل عمران ، آيه 161
359-سوره احزاب ، آيه 13
360-سوره دخان ، آيه 18
361-سوره احقاف ، آيه 30
362-سوره اعرف ، آيه 142
363-بحار، ج 2، ص 151، ح 31
364-براى توضيح بيشتر رك : ص 394
365-كافى ج 1، ص 67، ح 10
366-جواهر الكلام ، ج 40، ص 18
367-قضا و شهادات ، ط كنگره شماره 22، ص 47 - 49
368-قضا و شهادات ، ط كنگره شماره 22، ص 47 - 49
369-سوره حجرات آيه 6
370-روضه المتقين ، ج 13، ص 275
371-رك : ص 188
372-سوره اعراف ، آيه 142
373-روضه المتقين ، ج 13، ص 267
374-معجم الرجال ، ج 11، ص 38 و نيز ج 12، ص 160
375-بررسى سند روايت : عبدالواحد بن محمد بن عبدوس
در كتاب نقد الرجال تفرشى (ج 3، ص 167) درباره عبدالواحد بن محمد بن عبدوس چنين آمده است : النيشابورى من مشايخ الشيخ الصدوق محمد بن على بن بابويه و در پاورقى همين صفحه آمده است كه مرحوم صدوق در كتاب العيون (ج 2، ص 127) در ذيل حديث 2 مى گويد: ان حديث عبدالواحد عندى اصح كه اين سخن توثيق ، عبدالواحد است . رجالى خبير، ابو على حائرى شيخ محمد بن اسماعيل مازندرانى در كتاب منتهى المقام (ج 4، ص 275) مى گويد: حسنه خالى ، لروايه الشيخ الصدوق عنه و قد اكثر من الروايه عنه و كثيرا ما يذكره مترضيا و سپس از عبدالنبى جزائرى نقل مى كند كه او مى گويد: و هو فى طريق الروايه المتضمنه لايجاب ثلاث كفارات على من افطر على محرم ، و قد وصفها العلامه فى التحرير بالصحه و پس از آن ، از مدارك چنين نقل مى كند: عبدالواحد بن عبدوس و ان لم يوثق صريحا لكنه من مشايخ الصدوق المعتبرين الذين اخذ عنهم الحديث در كتاب جامع الرواه (ج 1، ص 522) نيز آمده است : روى عنه ابن بابوه مترضيا در كتاب مجمع الرجال (ج 7، ص 259) نيز پس از نقل روايت صدوق از عبدوس مى گويد: السند ظاهر، باهر فى الاعتبار
ب - على بن محمد قتيبه نيشابورى
در كتاب منتهى المقال (ج 5، ص 68) درباره على بن محمد قتيبه نيشابورى چنين آمده است : عليه اعتمد ابو عمرو الكشى فى كتاب الرجال و همچنين در رجال ابن داود (ص ‍ 250) سپس از خلاصه علامه نيز نقل شده كه كشى در كتاب رجالش به او اعتماد كرده است و خود مرحوم علامه از او تعبير فه فاضل كرده است (ج 5، ص 68) و بعدا از صاحب مدارك نقل كرده است كه پس از عبارت مزبور، در ارتباط با توثيق عبدالواحد گفته است : لكن فى طريق هذه الروايه على بن محمد بن قتيبه و هو غير موثق بل و لا ممدوح مدحا يعتد به (مدارك الاحكام ، ج 6، ص 84) آنگاه از صاحب حدائق نقل مى كند كه بعد از نقل عبارت صاحب مدارك نوشته است : المفهوم من الكشى فى كتاب الرجال انه من مشايخه الذين اكثر النقل عنهم و سپس مى نويسد مرحوم صاحب حدائق پس از آن ، از بعضى از مشايخ معاصرش نقل مى كند كه مرحوم علامه در كتاب خلاصه ، در ترجمه يونس بن عبدالرحمن ، دو طريق را تصحيح مى كند كه نوشته است ممدوح و ذكره فى الحاوى فى قسم الثقات مع ما عرف من طريقته (بهجه الامال فى شرح زبده المقال ، ج 5، ص 533) و سپس از هدايه المحدثين كاظمى (مشتركان الكاظمى ) نقل مى كند: ابن محمد بن قتيبه الثقه . از آنچه گذشت مى شود ادعا كرد كه روايت مورد نظر، معتبر است ، چون در عبدالواحد بحثى وجود ندارد، زيرا از مشايخ صدوق است كه حتى كسانى مثل صاحب مدارك صحيح اعلائى ، آنان را توثيق مى كنند، و در ابن قتيبه نيز بحثى نيست ، زيرا هم مورد اعتماد كشى واقع شده و هم در سند دو روايتى قرار گرفته كه مرحوم علامه آن دو را تصحيح كرده است و هم وجيزه او را مدح كرده و هم در مشتركات الكاظمى توثيق شده است و لذا تضعيف صاحب مدارك على القاعده اعتبارى ندارد و بر همين اساس است كه صاحب حدائق از بعضى از مشايخ معاصرش نقل مى كند كه گفته است : الفرق بين ابن قتيبه و بين عبدالواحد تحكم ، بل هذا (ابن قتيبه ) اولى بالاعتماد، لايراد العلامه له فى القسم الاول و تصحيحه حديثه فى ترجمه يونس (حدائق ، ج 13، ص 221)
اما فضل بن شاذان كه در سلسله سند قرار دارد، بحثى در وثاقت او نيست .
376-مصباح الفقاهه فى المعاملات ، ج 1، ص 268
377-رك : ص 151 و 157 و 167
378-نهج البلاغه ، خطبه 3 بند 16
379-سوره مائده ، آيه 63
380-سوره بقره ، آيه 188
381-رك : ص 147
382-براى توضيح بيشتر رك : ص 172 و 217
383-سوره جاثيه ، آيه 23
384-رك : ص 94، 133، 254
385-سوره مائده آيه 67
386-كافى ، ج 1 ص 295، ح 1
387-بحار، ج 19، ص 85، ح 36
388-سوره مائده ، آيه 3
389-سوره نحل ، آيه 89
390-بحار، ج 67، ص 96، ح 3 باب 47
391-رك : ص 55
392-رك : ص 209
393-بايد توجه داشت كه تمثيل به ديه و ميراث مرده بى وارث ، براى تفكيك عنوان ولايت از وكالت است نه براى تلفيق ولايت به معناى سرپستى جامعه خردورزان و بالغان با ولايت به معناى قيم بودن بر محجوران .
394-سوره مائده ، آيه 38
395-سوره نور، آيه 2
396-سوره بقره ، آيه 244
397-وسائل ، ج 27، ص 300
398-مقنعه ص 810
399-روضه المتقين ، ج 10، ص 214
400-سوره توبه آيه 5