ميراث اميرمؤ منان (عليه السلام)
135 - 1- شيخ حر عاملى روايت كرده است : چون على (عليه السلام) از دنيا رفت ، محمد حنفيه نزد برادران خود (امام ) حسن و حسين (عليهما السلام ) آمده عرض كرد: ميراث پدرى مرا بدهيد. فرمودند: ((تو كه مى دانى پدر شما هيچ طلا و نقره اى از خود به جا نگذاشت )).⁽³⁸¹⁾
عرض كرد: اين را مى دانم . منم ميراث مال نمى خواهم ، ميراث علم مى خواهم .
آبان بن عثمان از كسى كه اين روايت را از امام صادق (عليه السلام) براى او نقل كرده حديث كند كه فرمود: امام حسن و امام حسين (عليهما السلام ) صحيفه اى به او دادند كه در آن حوادث آينده دولت بنى عباس آمده بود. اگر او را به بيشتر از آن آگاه مى كردند هلاك مى شد.
136 - 2- صفار قمى با سند خود، از ابوحمزه ثمالى ، از امام سجاد (عليه السلام) نقل كرده كه فرمود: محمد حنفيه نزد حسين بن على (عليه السلام) آمد و عرض كرد: ميراث پدرى مرا عطا فرما.
فرمود: ((پدر جز هفت صد درهم كه از بخششهايش فزون آمده است چيزى جا نگذاشت )).⁽³⁸²⁾
عرض كرد: مردم مى پندارند (كه او از خود ميراثى گذاشت ) و مى آيند و از من مى پرسند من به ناچار بايستى به آنان پاسخ دهم .
و عرض كرد: اكنون از علم پدرم عطايى فرما. امام حسين (عليه السلام) (برايش ) آرزوى خير كرد، پس رفته برگى آورد كه كمتر از يك وجب يا بزرگتر از چهار انگشت بود. در آن دانش رستنى ها و نظائر آن بود.

سخن امام حسين (عليه السلام) در صلح امام حسن (عليه السلام)
137 - 3- ابن اعثم گويد: امام حسن بزرگان اصحاب خود را فرا خوانده فرمود: اى عراقيان ! من با شما چه كنم ؟ اين نامه قيس بن سعد است كه مى گويد: بزرگان شما به معاويه پيوسته اند. هان ! به خدا سوگند اين از شما دور نيست ، شما بوديد كه در روز صفين پدرم را بر پذيرش حكمين ناگزير ساختيد. چون به شما گوش داده (به ناچار) داورى را پذيرفت ، به مخالفت برخاستيد. بار ديگر شما را به نبرد معاويه فرا خواند، سستى كرديد. سپس به كرامت خداوندى پيوست . آنگاه سر به راه و بى اكراه با من بيعت كرديد. من نيز از پى بيعت شما شدم و براى سركوب معاويه بيرون آمدم و خدا مى داند كه در اين مهم چه نيتى داشتم . پس از شما سر زد آنچه اكنون هست . اى عراقيان ! ديگر مرا بس است . مرا در دينم فريب ندهيد، حال من (نيز) اين فرمانروايى را به معاويه مى سپارم .
امام حسين (عليه السلام) عرض كرد: ((برادرم ! خدا نكند كه چنين كنى ))!⁽³⁸³⁾
فرمود: به خدا سوگند چنين كنم كه آن را به معاويه واگذارم .⁽³⁸⁴⁾
و چون خبر شهادت اميرمؤ منان (عليه السلام) و نيز بيعت مردم با امام حسن (عليه السلام) به معاويه رسيد، مزدوران خود را به شهرها فرستاده و عليه امام حسن (عليه السلام) دسيسه راه انداخت تا حكومتش را به آشوب كشد. امام حسن (عليه السلام) پيرامون حقانيت خلافتش با او احتجاج كرده ميان آنان مكاتباتى رخ داد كه معاويه نپذيرفت تا آنجا كه خبر رسيد معاويه رهسپار عراق شده است . امام حسن (عليه السلام) آهنگ مقابله با او را كرده مردم را به پيكار او ترغيب فرمود. مردم (سستى كرده ) زير بار نرفتند و (حتى ) مخفيانه فرمانبرى از معاويه را براى معاويه نوشته او را تحريك كردند تا با شتاب به سوى آنان رهسپار شود و ملتزم شدند چون سپاهيانش ‍ به نزديكى آنان رسيد امام حسن (عليه السلام) را (دستگير كرده ) به او تسليم كنند يا او را بكشند. و اين خبر به امام حسن (عليه السلام) رسيد، پس امام حسن (عليه السلام) اصحابش را دعوت كرد و خطبه اى براى آنان ايراد كرد.
138 - 4- ابن شهر آشوب روايت كند: امام حسين (عليه السلام) گريان نزد برادر خود (امام حسن (عليه السلام)) شده خندان بيرون آمد. ياران گفتند: اين چيست (كه از تو مى بينيم )؟! فرمود ((شگفت از من كه بر امام وارد شدم تا او را آگاه كنم ! عرض كردم : چه چيز تو را وا داشت تا خلافت را به معاويه واگذارى ))؟!⁽³⁸⁵⁾
فرمود: همان كه در گذشته پدرت (اميرمؤ منان (عليه السلام)) را وا داشت .
(يعنى : در برابر اقدام امام (عليه السلام) نبايد چون و چرا كرد، او بهتر مى داند كه چه كند).
و نيز روايت كند: معاويه از امام حسين (عليه السلام) خواست تا (با او) بيعت كند، امام حسن (عليه السلام) فرمود: اى معاويه ! حسين را مجبور نكن او هرگز بيعت نكند، مگر آنكه كشته شود و هرگز كشته نشود مگر آن كه خاندانش كشته شوند و خاندانش كشته نشوند مگر آنكه شاميان كشته شوند!
139 - 5- كسى با سند خود، از فضيل غلام محمد بن راشد نقل كرده كه گفت : از امام صادق (عليه السلام) شنيدم فرمود: معاويه به حسن بن على (عليه السلام) نامه نوشته او و حسين (عليه السلام) و ياران على (عليه السلام) را به شام فرا خواند، همه از جمله قيس بن سعد بن عباده انصارى - به شام آمدند. معاويه آنان را اذن ورود داده سخنوران را براى آنان آماده كرد. پس گفت : اى حسن (عليه السلام)! برخيز و بيعت كن او برخاست و چنين كرد، سپس گفت : اى حسين (عليه السلام )! برخيز و بيعت كن ، او نيز برخاست و چنين كرد. سپس گفت : اى قيس تو نيز برخيز و چنين كن او (برخاسته ) متوجه امام حسين (عليه السلام ) شد تا او چه فرمان دهد. پس حسين (عليه السلام) فرمود: ((اى قيس ! او، يعنى (امام ) حسن (عليه السلام) امام من است .))⁽³⁸⁶⁾
140 - 6- بلاذرى روايت كند: حجر بن عدى نخستين كس بود كه در صلح امام حسن (عليه السلام) زبان به سرزنش گشود. پيش از آنكه از كوفه بيرون رود به امام (عليه السلام) گفت : ما از عدالت بيرون شده در ظلم وارد شديم و حقى را كه بر آن بوديم رها كرده ، در باطل كه ناسزايش ‍ مى گفتيم در آمديم ، و فرومايگى به ما داده شد و ما به خوارى راضى شديم . (در اين رويارويى ) آنان چيزى مى خواستند و ما چيزى . سرانجام آنان با آنچه دوست داشتند شادمان برگشتند و ما به آنچه نمى خواستيم مجبور شديم !!
امام (عليه السلام) به او فرمود: اى حجر! همه مردم آنچه را تو مى خواهى نمى خواهند، من آنان را آزمودم ، اگر آنان در همت و روشن بينى چون تو بودند من اقدام مى كردم .
پس حجر نزد امام حسين (عليه السلام) آمده عرض كرد: اى ابا عبدالله ! آيا عزت را با ذلت معامله كرده ايد؟! آيا كم را پذيرفته فراوان را رها كرده ايد؟! فقط امروز (امام خود را رها كرده ) از من پيروى نما و (سپس ) همه روزگاران نافرمانيم كن !! نظر (امام ) حسن (عليه السلام) را رها كن و پيروان خود را گردآور، سپس قيس بن سعد بن عباده را فرا خوان ، او را در (بسيج ) مردم گسيل دار، و من نيز همراه سواران خود (به سوى معاويه آنچنان ) بيرون شوم كه پسر هند (معاويه ) متوجه نشود مگر وقتى كه ما در سپاهيانش بوده با او درگير شويم تا خدا ميان ما و او داورى كند كه او بهترين داوران است ، آنان اكنون فريفته (صلح )اند.
امام حسين (عليه السلام) فرمود: ((ما بيعت كرديم (و آتش بس را پذيرفتيم ) و ديگر به آنچه تو مى گويى راهى نيست )).⁽³⁸⁷⁾
141 - 7- در روايتى آمده كه : امام حسين (عليه السلام) به برادر خود امام حسن (عليه السلام) رو كرده ، عرض كرد: ((به خدا سوگند اگر خلايق جمع مى شدند تا نگذارند آنچه شد، بشود نمى توانستند. من اين صلح را نمى خواستم ولى دوست نداشتم تو را ناراحت كنم ، تو برادر و نيمه وجود منى )).⁽³⁸⁸⁾
142 - 8- در روايتى ديگر آمده است : چون صلح رخ داد جندب بن عبدالله ازدى ، مسيب ابن نجبه فزارى ، سليمان بن صرد خزاعى و سعيد بن عبدالله حنفى بر (امام ) حسين (عليه السلام) - كه در قصر كوفه ايستاده بود و غلامان خود را فرمان مى داد تا اسباب و لوازم را بردارند - وارد شده سلام كردند. حضرت (عليه السلام) چون افسردگى و بدحالى آنان را ديد فرمود: ((امر خدا اندازه اى معين دارد. امر خدا شدنى است ))⁽³⁸⁹⁾ (و از آن مفرى نيست ) و از ناخشنودى خود نسبت به صلح ياد كرده فرمود: ((براى من مرگ گوارا بود نه صلح ، ولى برادرم مرا به آن فرا خوانده سوگند داد. من نيز پذيرفتم در حالى كه گويى بينى من با تيغ قطع شده ، قلبم با كارد تكه تكه مى شود. خداى سبحان فرموده است ))⁽³⁹⁰⁾: ((بسيار چيزها ناپسند شماست و حال آنكه خدا در آن خير بسيار (براى شما) مقدر فرموده است ))⁽³⁹¹⁾. و نيز فرموده است : ((چه بسا چيزى را ناگوار شماريد، حال آنكه در آن خير (و صلاح ) شماست و چه بسا چيزى را كه دوست داريد، حال آنكه در آن شر (و فساد) شماست و خداوند مى داند و شما نمى دانيد))⁽³⁹²⁾. جندب عرض كرد: بخدا سوگند ما را (غمى ) نيست جز آنكه شما با هم شويد كاستى را بپذيريد اما ما تحقيقا آگاهيم كه اين گروه (معاويه و يارانش ) به زودى با تمام توان خود (يارى و) مودت ما را مى طلبند، ولى به خدا پناه مى بريم كه اين ستمگران را ياور شويم و تبهكاران را پشتيبان در حالى كه ما پيرو شماييم و دشمن آنان .
سليمان بن صرد عرض كرد: سخن جندب سخن همه ماست .
امام فرمود: ((خدا شما را رحمت كناد! راست گفتيد و نيكى كرديد))⁽³⁹³⁾.
سليمان و سعيد به حضرت (عليه السلام) پيشنهاد كردند از صلح برگردد. فرمود: ((اين نمى شود و به صلاح نيست ))⁽³⁹⁴⁾.
عرض كردند: پس چه زمانى (از كوفه ) حركت مى كنيد؟
فرمود: ((اگر خدا بخواهد، فردا))⁽³⁹⁵⁾.
چون حضرت (عليه السلام) به راه افتاد، آنان نيز با او بيرون شدند و چون از دير هند گذشتند (امام ) حسين (عليه السلام) به كوفه نگريسته به اشعار زميل بن ابير تمثل جسته فرمود:
((من از روى خشم (و نارضايى ) از ديار مردمانى كه مدافع حريم من و شرافتم بودند جدا نشدم ، لكن آنچه مقدر گشته بود مى بايست رخ مى داد هر تيزبين (هوشمندى ) آنچه را برايش مقدر است انتظار مى كشد))⁽³⁹⁶⁾.
143 - 9- در روايتى آمده است : محمد بن بشر همدانى و سفيان بن ليلى همدانى نزد (امام ) حسن (عليه السلام) كه جمعى از شيعيان در محضرش بودند - آمدند. سفيان به همانگونه كه در عراق به او اظهار ادب مى كرد عرض كرد: سلام بر شما باد اى امير مؤ منان .
حضرت (عليه السلام) فرمود: پدرت به خير باد، بنشين . به خدا سوگند اگر با (قدرت ) كوهها و درختان به سوى معاويه رهسپار مى شديم ، جز آنچه مقدر شد رخ نمى داد.
سپس نزد (امام ) حسين (عليه السلام) آمدند. حضرت (عليه السلام) فرمود: ((تا اين مرد (معاويه ) زنده است بايد هر كس ملازم خانه خود باشد اگر او به هلاكت رسيد و شما زنده بوديد، اميدواريم خدا ما را برگزيده رشد (و صلاح ) ما را عطا فرمايد و ما را به خود وامگذارد ((به راستى خدا با كسانى است كه تقوا دارند و نيكوكارند)⁽³⁹⁷⁾))⁽³⁹⁸⁾.
144 - 10- طبرى با سند خود از محمد بن يعلى نقل كرده كه گفت : در بيرون كوفه (امام ) حسين (عليه السلام) را - كه با (امام ) حسن (عليه السلام) قصد معاويه را داشتند - ديده ، عرض كردم : اى ابا عبدالله ! آيا رضا دادى ؟!
فرمود: ((كفى بر آمد و فرو نشست و شتابى (برق آسا) درخشيد (و گذشت ) و مصائب بى پوشش (فرو باريد) و زهرى تلخ (در كام ها ريخت ) و دو دشت هموار در كوفه و كربلاست كه به خدا سوگند سرور (حماسه آفرين ) آنان و قربانيانشان - در آن وقت كه گنجشكها در خوشه ها لانه گزيده اند - منم آنگاه كه اطراف كوهها (پست و) فروتن شوند، و تل هاى انبوه بيم ، نعره كشند، و (صلاح و) نيكويى از پهلوى خود (نيز) دريغ شود، و (اهداف توحيدى ) خانه خدا تعطيل شود و آتشگيره ها (ى فساد) انتشار يابد و دانه هاى حنظل چون خوراك در بشقابهاى پذيرايى كشيده شوند، وه ! چه گروههايى كه سرور آنان منم !! چه خوب چه خوب !! كجا و چگونه ؟! اگر بخواهى مى گويم كجا فرود مى آيم و كجا مقيم مى شوم ))⁽³⁹⁹⁾.
عرض كردم : اى فرزند رسول خدا! چه مى فرمايى ؟
فرمود: ((مقام ميان آسمان و زمين است و نزولم آنگاه است كه شيعيان از اصلاب و پهلوهاى قوى فرود آيند، در برابر ستم سر فرود نيارند و (از پذيرش حق ) سر نتابند (اگر چه ) بندبندشان را از هم بگسلند تا با آنان ميراث بران و بر وارثان خاندان خود زنده شوند))⁽⁴⁰⁰⁾
145 - 11- و چون (امام ) حسن (عليه السلام) با معاويه صلح كرد و كار از كار گذشت ، شيعيان در برخورد با هم اظهار حسرت و پشيمانى از متاركه جنگ و پذيرش بيعت مى كردند.
چند نفرى نزد او آمده او را در صلح تخطئه نمود، نقض آن را پيشنهاد كردند.
حضرت (عليه السلام) نپذيرفت و پاسخ منفى داد. سپس نزد (امام ) حسين (عليه السلام) آمده او را در جريان پيشنهاد خود و پاسخ منفى (امام ) حسن (عليه السلام) قرار دادند. حضرت (عليه السلام) فرمود: ((صلحى رخ داد و بيعتى كه ناخوشايند من (نيز) بود واقع شد. اكنون تا اين مرد (معاويه ) زنده است (صبر كرده ) انتظار بريد، اگر مرد ما مى نگريم و شما (نيز) مى نگريد (كه چگونه ايد و چه خواهد شد؟)))⁽⁴⁰¹⁾ آنان برگشتند و هيچ چيز براى آنان و شيعيان محبوبتر از مرگ معاويه نبود تا عطاياى خود را برگيرند و آهنگ مقاصد خود كنند.