[1]. سوره ى نمل، آيه ى 43 «اگر نمى دانيد، از آگاهان بپرسيد».
[2]. ناصر مكارم شيرازى، پيام قرآن، ج 5، ص 17.
[1]. سوره ى حديد، آيه ى 20: قرآن مجيد دنيا و گذر عمر را چنين توصيف مى
كند:(دنيا) همانند بارانى است كه محصولش كشاورزان را در شگفتى فرو مى برد، سپس خشك
مى شود به گونه اى كه آن را زردرنگ مى بينى و سپس تبديل به كاه مى شود.
[2]. حافظ.
[3]. سوره ى كهف، آيه ى 46.
[4]. سوره ى نحل، آيه ى 96.
[5]. موريس مترلينگ، مرگ، ترجمه ى فرامرز برزگر، ص2.
[6]. مولوى.
[7]. ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، ج20، ص292.
[8]. سوره ى مومنون، آيه ى 115.
[9]. سوره ى ذاريات، آيه ى 56.
[10]. سوره ى بقره، آيه ى 156.
[11]. سوره ى مدثر، آيه ى 38.
[12]. سوره ى توبه، آيه ى 120.
[1]. جان بى ناس، تاريخ جامع اديان، ترجمه ى على اصغر حكمت، ص 60.
[2]. فريد وجدى، دايرة المعارف، ج2، ص155ـ159، قرن بيستم، كلمه ى آخرت و نيز
ر.ك: يحيى نورى، اسلام و عقايد و آراى بشرى، ص 46-49.
[3]. ويل دورانت، تاريخ تمدن، ترجمه ى احمد آرام، ج1، ص241.
[4]. فريد وجدى، همان.
[5]. همان، ماده ى بودا; و ابوالمعالى محمد بن نعمت، بيان الاديان، تصحيح
محمدتقى دانش پژوه، ص 45 ـ 47.
[6]. جان بى ناس، تاريخ جامع اديان، ص 464.
[7]. جعفر سبحانى، «معاد، انسان و جهان»، مجله مكتب اسلام، ص39، به نقل از: عهد
عتيق، كتاب اشعياء، باب 26، جمله ى 19.
[8]. همان، ص 40، به نقل از: انجيل يوحنا، فصل 6، جمله هاى 39 ـ 40.
[1]. سوره ى تحريم، آيه ى 11.
[2]. سوره ى روم، آيه ى 7.
[3]. محسن قرائتى، معاد، ص52.
[4]. سوره ى يوسف، آيه ى 32 ـ 37; من (همسر عزيز) او (يوسف) را به خويشتن دعوت
كردم و او خوددارى كرد... اين از دانشى است كه پروردگارم به من آموخته است. من آيين
قومى را كه به خدا ايمان ندارند و به سراى ديگر كافرند، ترك گفتم.
[5]. سوره ى ماعون، آيه ى 1 ـ 3.
[6]. سوره ى كهف، آيه ى 49.
[7]. ناصر مكارم شيرازى، پيام قرآن، ج5، ص413; به نقل از: معاد از نظر روح و
جسم، ج1، ص44.
[8]. جعفر سبحانى، عقايد اسلامى، ص557، (با تلخيص و تصرف).
[1]. سوره ى فاتحه، آيه ى 4.
[2]. سوره ى بقره، آيه ى 4.
[3]. نهج الفصاحه، ترجمه ى ابوالقاسم پاينده، ص162، ح 796.
[4]. سيد مصطفى حسينى دشتى، معارف و معاريف، ج5، ص2093.
[5]. محمد محمدى رى شهرى، ميزان الحكمه، ج 1، ص 37، ح 133.
[6]. سوره ى انعام، آيه ى 92; (وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ
الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ); و اين (قرآن كريم) كتابى است كه ما آن را نازل كرديم،
كتابى است پر بركت، كه آنچه را پيش از آن آمده تصديق مى كند. و نيز ر.ك: سوره ى
بقره، آيه ى 89 و101.
[7]. جعفر سبحانى، منشور عقايد اماميه، ص185; محمد صادقى، عقائدنا، ص242.
[8]. سوره ى اعراف، آيه ى 25.
[9]. سوره ى نوح، آيه ى 17 ـ 18.
[10]. سوره ى ابراهيم، آيه ى 41.
[11]. سوره ى غافر، آيه ى 27.
[12]. سوره ى آل عمران، آيه ى 33.
[13]. محمدتقى مصباح يزدى، آموزش عقايد، ج1، ص31.
[14]. جعفر سبحانى، عقايد اسلامى، ص519.
[15]. اصغر قائمى، اصول اعتقادات، ص162.
[1]. مرتضى مطهرى، مجموعه آثار، ج4، ص622.
[1]. سوره ى قيامت، آيه ى 5 ـ 6.
[2]. سوره ى مؤمنون، آيه ى 33.
[3]. سوره ى ق، آيه ى 3 - 5.
[4]. سوره ى جاثيه، آيه ى 32.
[5]. سوره ى رعد، آيه ى 5.
[6]. سوره ى يس، آيه ى 78.
[7]. سوره ى سجده، آيه ى 10.
[8]. سوره ى سجده، آيه ى 11.
[1]. هاشم طهرانى، توضيح المراد، ص766، و سيد عبدالله شبّر، حق اليقين، ج 2،
ص49.
[2]. تنها در قرآن كريم هفتاد بار تكرار شده است; ناصر مكارم شيرازى، پيام
قرآن، ج5، ص50.
[3]. عبدالرضا حجازى، اصول عقايد اسلامى، ص595.
[4]. جعفر سجادى، فرهنگ معارف اسلامى، ج4، ص261.
[5]. سعدالدين تفتازانى، شرح المقاصد; و نيز ر.ك: عبدالرزاق لاهيجى، گوهر مراد،
ص429; فخرالدين طريحى، مجمع البحرين، ج3، ص273 و ابن منظور، لسان العرب، ج9، ص460.
[6]. مثل اثبات وحدت و يگانگى انسان دنيايى با اخروى، مسائل مربوط به برزخ و...
[7]. پى بردن به ژرفاى روح انسانى و آگاهى به تمام حقيقت و زواياى آن كارى مشكل
است; چنان كه قرآن مجيد نيز اشاره دارد (وَ ما أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاّ
قَلِيلاً). سوره ى اسراء، آيه ى 85. پاسكال، دانشمند فرانسوى نيز به همين حقيقت
اعتراف دارد (فريد وجدى، دايرة المعارف، ج7، ص328 م. اما در پرتو وحى و عقل سليم تا
حدودى مى توان از آن آگاهى يافت.
[1]. ناصر مكارم شيرازى، پيام قرآن، ج5، ص297.
[2]. ابو على سينا، الاشارات و التنبيهات، ج2، ص292.
[3]. جعفر سبحانى، اصالت روح، ص 18، به نقل از: فخر رازى، النفس و الروح، ص 50.
[4]. صدرالدين محمد شيرازى (صدرالمتألهين)، الحكمة المتعاليه، ج8، ص6.
[5]. همان.
[6]. سوره ى حجر، آيه ى 29.
[7]. سوره ى مومنون، آيه ى 12 - 14.
[8]. جعفر سبحانى، اصالت روح، ص 21.
[9]. سوره ى زمر، آيه ى 42.
[10]. مرتضى مطهرى، مجموعه آثار، ج4، ص726.
[11]. همان، ج4، ص712.
[1]. سوره ى اسراء، آيه ى 85.
[2]. محمدتقى مصباح يزدى، آموزش عقايد، ج3، ص26 و 32. در اصطلاح فلسفى، نفس به
جاى روح به كار مى رود.
[3]. شرح المصطلحات الكلاميه، تحقيق: مجمع البحوث الاسلاميه، ص161، به نقل از:
ابن الراوندى، الاهية اللوامع، ص 370.
[4]. علم الهدى، معاد و عدل، ص 66.
[5]. احمد زمرديان، حقيقت روح، ص 346، به نقل از: كشكول شيخ بهائى.
[6]. همان، ص 348.
[7]. ناصر مكارم شيرازى، پيام قرآن، ج5، ص287.
[8]. احمدبن محمد ابن مسكويه، رسالة و جيزة فى تهذيب الاخلاق، ص 372، و
صدرالدين محمد شيرازى، مبدء و معاد.
[9]. عبدالرزاق لاهيجى، گوهر مراد، ص 430.
[10]. علم الهدى، معاد و عدل، ص 66.
[1]. ر.ك: صدرالدين محمد شيرازى، الحكمة المتعاليه، ج 8، ص 42 و 260.
[2]. فريد وجدى، دايرة المعارف، ج 7، ص 3، و الحكمة المتعاليه، ج 8، ص 284.
[3]. الحكمة المتعاليه، ج 8، ص 302.
[4]. ر.ك: همان، ص 307 ـ 316.
[1]. سوره ى يس، آيه ى 36.
[2]. سوره ى حجر، آيه ى 29.
[3]. صدرالدين محمد شيرازى، الحكمة المتعالية، ج 8، ص 304.
[4]. مولى محمد صالح مازندرانى، شرح اصول كافى، ج 3، ص 23; مصباح الشريعه، ص
13.
[5]. الحكمة المتعاليه، ج 8، ص 304.
[6]. همان، ص 207، و ر.ك: حسين ميانجى، معاد از ديدگاه قرآن، حديث و عقل، ص
175.
[1]. ناصر مكارم شيرازى، پيام قرآن، ج 5، ص 287.
[2]. همان، ص 289، و احمد زمرديان، حقيقت روح، ص 100.
[3]. حقيقت روح، ص 220 و جعفر سبحانى، اصالت روح، ص 63.
[4]. ابوعلى سينا، الاشارات و التنبهات، ج 3، ص 264.
[5]. صدرالدين محمد شيرازى، الحكمة المتعالية، ج 8، ص 380 ـ 383.
[6]. نفسيّت نفس و تدبيريّت آن نسبت به بدن، ذاتى و داخل ماهيت آن است; امر
عارضى نيست تا محتاج علت باشد. منتهى روح و نفس، وقتى به تدبيرگرى و نفسانيّت متصرف
مى شود كه بدنى باشد; بنابراين اگر مى گويد بدن علت مادى براى روح يا نفس است، مراد
در مفهوم و اضافه است; مانند ذات خدا و صفات او كه تغاير مفهومى و اتحاد مصداقى
دارند. الحكمة المتعاليه ج 8، ص 383.
[7]. ر.ك: صدرالدين محمد شيرازى، الحكمة المتعالية، ج 8، ص 380 ـ 381.
[8]. ر.ك: همان، 397 ـ 398.
[1]. سوره ى اسراء، آيه ى 85: (قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي).
[2]. سوره ى طه، آيه ى 55: (مِنْها خَلَقْناكُمْ وَ فِيها نُعِيدُكُمْ وَ
مِنْها نُخْرِجُكُمْ); از زمين شما را آفريديم و به آن شما را برمى گردانيم و بار
ديگر از آن بيرون مى آوريم.
[3]. در حقيقت ميان جسم و بدن فرق است، جسم وقتى بدن مى شود كه روح به آن تعلق
گيرد، پس روح در بدن شدن جسم دخالت دارد، وقتى روح بدن را رها كند، بدنْ جسم مى
شود. (الحكمة المتعاليه، ج 8، ص 382).
[4]. همان، ج 3، ص 392ـ393.
[5]. برهان و استدلال بر اين مطلب در پاسخ قبلى گذشت.
[6]. الحكمة المتعاليه، ج 3، ص 395.
[1]. سوره ى اسراء، آيه ى 85.
[2]. سوره ى اسراء، آيه ى 85: (وَ ما أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاّ
قَلِيلاً) و آنچه از علم به شما دادند، اندك است.
[1]. حسين الماسيان، قواى نامرئى در بيان علوم، ص 102.
[2]. فريد وجدى، دايرة المعارف القرن العشرين، ج 4، ص 387.
[3]. محمدتقى فلسفى، معاد از نظر روح و جسم، ص 314.
[4]. جعفر سبحانى، اصالت روح از نظر قرآن، ص 95 ـ 146: ايشان صحت ارتباط با
ارواح را از قرآن و سنت مشروحاً اثبات كرده و نيز نمونه هايى از سخن گفتن
ائمه(عليهم السلام) با ارواح را آورده اند.
[5]. ناصر مكارم شيرازى و ديگران، تفسير نمونه، ج 1، ص 382.
[6]. دايرة المعارف القرن العشرين، ج 4، ص 365.
[7]. معاد از نظر جسم و روح، ص 322.
[8]. همان، ص 313.
[9]. قواى نامرئى، ص 104.
[10]. دايرة المعارف القرن العشرين، ج 4، ص 366.
[11]. معاد از نظر جسم و روح، ص 321.
[12]. محمدحسين طباطبائى، الميزان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 244.
[13]. ر.ك: حسين الماسيان، قواى نامرئى، ص 108: ويليام كروك، شارل ريشه، اكاكوف
و... موفق به عكس بردارى شده اند.
[1]. سوره ى روم، آيه ى 30: پس روى خود را متوجه آيين خالص پروردگار كن، اين
فطرتى است كه خداوند انسان ها را بر آن آفريده; دگرگونى در آفرينش الهى نيست; اين
است آيين استوار، ولى اكثر مردم نمى دانند.
[2]. فيض كاشانى، علم اليقين، ج 2، ص 837.
[3]. سوره ى بقره، آيه ى 223: (وَ اتَّقُوا اللّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ
مُلاقُوهُ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ);و از خدا بترسيد و بدانيد حتماً ملاقات كننده
ى او هستيد و بشارت بده مؤمنين را. سوره ى بقره، آيه ى 82: (وَ الَّذِينَ آمَنُوا
وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيها خالِدُونَ);و
آنهايى كه ايمان آوردند و كارهاى نيك و شايسته كردند اهل بهشتند و در بهشت جاويد،
هميشه متنعم خواهند بود.
[4]. سوره ى ابراهيم، آيه ى 22: (إِنَّ الظّالِمِينَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ);
در اين روز ستمكارانِ عالم را عذاب دردناكى خواهد بود. سوره ى كهف، آيه ى 29:
(إِنّا أَعْتَدْنا لِلظّالِمِينَ ناراً أَحاطَ بِهِمْ سُرادِقُها) ما براى كافران
ستمكار آتشى مهيا ساخته ايم كه شعله هاى آن گرد آنها احاطه كند.
[5]. سوره ى سجده، آيه ى 21: (وَ لَعَذابُ الاَْخِرَةِ أَشَدُّ وَ أَبْقى).
[6]. هاشم تهرانى، توضيح المراد، ص 784.
[7]. سوره ى توبه، آيه ى 111.
[8]. صدرالدين محمد شيرازى، الحكمة المتعالية، ج 9، ص 247.
[9]. سوره ى نجم، آيه ى 39 ـ 42.
[10]. سوره ى قيامت، آيه ى 12.
[11]. سوره ى علق، آيه ى 8.
[12]. در بهشت و قيامت هم، تكامل و حركت ادامه دارد كه هدف و نهايتِ آن مطابق
همان عالم است.
[13]. شيخ طبرسى، مجمع البيان، تعليقه محلاتى، ج 1، ص 238، و نهج البلاغه،
كلمات قصار، كلمه ى 99.
[14]. محسن قرائتى، معاد، ص 29.
[1]. ر.ك: صدرالدين محمد شيرازى، الحكمة المتعاليه، ج 9، ص 165; سعدالدين
تفتازانى، شرح المقاصد، تحقيق عبدالرحمن عميره، ج 5، ص 88; فياض لاهيجى، گوهر مراد،
مقاله ى 3، باب 4، فصل 6; بوعلى سينا، الهيات شفا، مقاله ى 9، فصل 7، و جعفر
سبحانى، منشور جاويد، ج 9، ص 107.
[1]. سوره ى طه، آيه ى 55.
[2]. سوره ى يس، آيه ى 51.
[3]. سوره ى يس، آيه ى 78.
[4]. جلال الدين سيوطى در الدر المنثور، ج 7، ص 74، از ابن جرير، ابن منذر، ابن
ابى حاتم و... نقل مى كند كه ابن عباس گفت: عاص بن وائل خدمت پيامبر(صلى الله عليه
وآله) آمد و در حالى كه مقدارى استخوان پوسيده را با دست خود مى فشرد، پرسيد: اى
محمد! آيا خداوند اين ها را زنده مى كند؟ پيامبر فرمود: بلى خداوند همين را بر مى
انگيزاند... پس آيات مذكور نازل شد. ر.ك: ابى عبداله قرطبى، جامع الاحكام القرآن، ج
15، ص 58.
[5]. محمدباقر شريعتى سبزوارى، معاد در نگاه عقل و دين، ص 180.
[6]. على اصغر حكمت، تاريخ اديان، ص 162 و 232.
[7]. يحيى نورى، اسلام و عقايد آراى بشرى، ص 46 و 48; فريد وجدى، دايرة
المعارف، كلمه ى آخرت.
[8]. سوره ى ابراهيم، آيه ى 41: (رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ
لِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسابُ); سوره ى بقره، آيه ى 260: (وَ إِذْ قالَ
إِبْراهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتى). (معاد جسمانى را قبول داشت،
سؤال از كيفيت و چگونگى تحقق آن بود).
[9]. سوره ى بقره، آيه ى 72: (...كَذلِكَ يُحْيِ اللّهُ الْمَوْتى وَ يُرِيكُمْ
آياتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ). وقتى مقتول بنى اسرائيل زنده شد، خداوند فرمود:
«مردگان را چنين زنده مى گردانيم.» كه گواه بر معاد جسمانى - روحانى است.
[10]. سوره ى مريم، آيه ى 33: (وَ السَّلامُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدْتُ وَ يَوْمَ
أَمُوتُ وَ يَوْمَ أُبْعَثُ حَيًّا).
[11]. سوره ى نمل، آيه ى 67ـ68.
[12]. مثلا اگر سؤال شود، درخت را چه به وجود آورده؟ بگويند «بذرش»; وقتى سؤال
شود بذرش را چه به وجود آورده؟ بگويند: «درختش»; لازم مى آيد بذر هم موجود باشد و
لباس هستى پوشيده باشد، تا براى درخت علت شود و هم نباشد و معدوم باشد، تا او را
درخت وجود دهد.
[1]. يجب ان يعلم انّ المعاد، منه ما هو منقول من الشّرع و لاسبيل الى اثباته
الاّ من طريق الشريعة و تصديق خبر النّبى و هو الذى للبدن عند البعث و خيراتُ البدن
و شروره معلومة لايحتاج الى تعلّم و قد بسطت الشّريعةُ الحقة التى اتانا بها سيّدنا
و مولانا و نبيّنا محمد (صلى الله عليه وآله)حال السعادة و الشقاوة التى بحسب
البدن; و منه مَا هو مُدرك بالعقل و القياس البرهانى و قد صدقتهُ النبوة و هو
السعادة و الشقاوة الثّابتتان بالقياس اللّتان للانفس. ابوعلى سينا، الهيات شفاء،
مقاله ى 9، فصل 8، ص 460.
[2]. جعفر سبحانى، منشور جاويد، ج 9، ص 111 و 145 و الالهيات، ج 2، ص 776.
[3]. عبدالرزاق لاهيجى، گوهر مراد، ص 453; شهاب الدين سهروردى، مجموعه ى
مصنفات، مقدمه و تصحيح هنرى كربن، ج 2، ص 229، و صدرالدين شيرازى، الحكمة
المتعالية، ج 9، ص 41.
[4]. ناصر مكارم شيرازى و ديگران، تفسير نمونه، ج 2، ص 228.
[5]. الحكمة المتعاليه، ج 9، ص 198.
[6]. همان، ص 322، «ليس للآخرة مكان فى هذا العالم لا فى علوّه و لا فى سلفه
لأن جميع ما فى امكنة هذا العالم متجددة داثرة مستحيلة فانية و كل ماهو كذلك فهو من
الدنيا، و الاخرة عقبى الدار ليست دارالبور، و هى فى داخل هذالعالم و فى باطن عجب
السموات و الارض، و منزلتها من الدنيا منزلة الجنين من رحم الامّ».
[7]. الحكمة المتعاليه، ج 9، ص 185.
[8]. همان، ص 48: و هو «قدس سرّه» سيقول فى المعاد الجسمانى ان المحشور يوم
النشور هو هذا البدن الذى فى الدنيا، و المعراج الجسمانى و المعاد الجسمانى توأمان
يرتضعان من ثدى واحد، متقاربان فى الاحكام و...
[9]. غلام حسين دينانى، معاد از ديدگاه زنوزى، ص 61.
[10]. جعفر سبحانى، الالهيات، ج 2، ص 784.
[11]. ملاهادى سبزوارى، حاشيه ى الحكمة المتعالية، ج 9، ص 165: هذا -القول
بالمعاد الجسمانى و الروحانى جميعاً- هو القول الفحل والراى الجزل لان الانسان بدن
و نفس، وان شئت قلت نفس و عقل فللبدن كمال و مجازاة و للنفس كمال و مجازاة و...
ولانّ اكثر الناس لايناسبهم الغايات الروحانيه العقلية التعطيل فى حقهم فى القول
بالروحانى فقط و فى القول بالجسمانى فقط يلزم فى الاقلين من الخواص و الاخصين.
[1]. ناصر مكارم شيرازى، پيام قرآن، ج 5، ص 144.
[2]. سوره ى يس، آيه ى 78 ـ 79.
[3]. سوره ى روم، آيه ى 27.
[4]. سوره ى روم، آيه ى 19.
[5]. سوره ى اعراف، آيه ى 57.
[6]. سوره ى نوح، آيه ى 17ـ18.
[7]. سوره ى يس، آيه ى 79ـ80.
[8]. سوره ى بقره، آيه ى 260.
[9]. سوره ى بقره، آيه ى 72 ـ 73.
[10]. مفسرين شيعه و سنى اتفاق دارند كه مقتول بنى اسرائيل زنده شد و قاتل خود
را معرفى كرد و سپس مرد. ر.ك: جلال الدين سيوطى، الدر المنثور، ج 1، ص 79; طبرى،
جامع البيان، ج 1، ص 285 و ابن كثير، تفسير قرآن العظيم، ج 1، ص 112.
[11]. سوره ى بقره، آيه ى 243.
[12]. ر.ك: به تفاسير شيعه و سنى ذيل همين آيه; به طور نمونه: فخر رازى،
التفسير الكبير، ج 6، ص 162، چند روايت نقل مى كند كه همگى بر زنده شدن مجدد اين
گروه اتفاق دارند.
[13]. شيخ ابى جعفر طوسى، التبيان، ج 2، ص 283; و نيز ابن كثير مى گويد: در
زنده شدن اين گروه، عبرت و پندى است براى مردمان و دليل آشكارى است بر صحت تحقق
معاد جسمانى - روحانى در قيامت; تفسير القرآن العظيم، ج 2، ص 298.
[14]. سوره ى بقره، آيه ى 259.
[1]. به قول سيدعبداله شبّر: معاد جسمانى - روحانى گفتار متين و مورد تأييد
قرآن و روايات است، عقل نيز همين مطلب را تأييد مى كند; چون روح و بدن در كسب طاعات
و يا معاصى با هم بوده اند. حق اليقين، ج 2، ص 52.
[2]. همان.
[3]. ابوحامد غزالى، الدرة الفاخرة، ص 33. به نقل از: صحيح مسلم و صحيح بخارى.
[4]. نهج البلاغه، ترجمه ى محمد دشتى، خطبه ى 82، بند 11.
[5]. همان، خطبه ى 183، بند 15.
[6]. عبدالكريم ابن ابى العوجا، زنديق معروف، در دستگاه خلافت عباسى قدرت و
نفوذ و در پيروزى منصور بر راونديه سهم مهمى داشت. مدتى شاگرد حسن بصرى بود و بعد
مرتد شد. عامل منصور او را اعدام كرد و اين امر سبب شهرت او شد; وى خود را داراى
برترى خاصى مى ديد، لذا با هر كسى وارد مباحثه نمى شد. موسوى بجنوردى، دايرة
المعارف بزرگ اسلامى، ج 2، ص 688.
[7]. سيد عبدالله شبّر، حق اليقين، ج 2، ص 72.
[8]. شيخ عباس قمى، منازل الاخرة، ص 68.
[1]. سعدالدين تفتازانى، شرح المقاصد، ج 5، ص 88 به بعد. طبق قانون بقاى ماده
كه در سال 1789 م توسط لاوازيه اعلام شد، اصولا هيچ موجودى معدوم و نابود مطلق نمى
شود و طبق قانون بقاى انرژى نيز اصل وجود اشيا محفوظ مى ماند; محمدباقر شريعتى،
معاد در نگاه عقل و دين، ص 198.
[2]. سوره ى يس، آيه ى 81.
[3]. عبدالرزاق لاهيجى، گوهر مراد، ص 452، (اختلاف مردم در امر معاد); جعفر
سبحانى، منشور جاويد، ج 9، ص 147; سيدعبداله شبّر، حق اليقين، ج 2، ص 52 و صدرالدين
شيرازى، مبدأ و معاد، ص 272.
[1]. سوره ى يس، آيه ى 51.
[2]. سوره ى حج، آيه ى 7.
[3]. ناصر مكارم شيرازى، پيام قرآن، ج 5، ص 344.
[1]. سعيد الخورى الشرتونى، اقرب الموارد، ج 2، ماده ى نسخ، ص 1294.
[2]. راغب اصفهانى، المفردات، ص 490، ماده ى نسخ.
[3]. صدرالدين محمد شيرازى، اسفار، ج 9، ص 4.
[4]. جعفر سبحانى، منشور جاويد، ج 9، ص 191.
[5]. احمد زمرديان، حقيقت روح، ص 437.
[6]. جعفر سبحانى، معاد، انسان و جهان، ص 148.
[7]. همان.
[8]. جعفر سبحانى، الالهيات، ج 3، ص 797. به نقل از: شرح حكمة الاشراق، المقالة
الخامسة، الفصل الاول، ص 476.
[9]. همان.
[10]. زين الدين زاهدى، شرح منظومه فارسى، ج 3، ص 190.
[11]. صدرالدين محمد شيرازى، اسفار، الباب الثامن، الفصل 2، ص 8; حكيم سبزوارى،
شرح منظومه، ص 317.
نسخ و مسخ، رسخ، فسخ، قسما انساناً و حيواناً جماداً نما
تعلق گرفتن نفس مفارق به بدن انسان يا حيوان يا نبات يا جماد به چهار بخش (نسخ و
مسخ و رسخ و فسخ) تقسيم مى شود.
[12]. جعفر سبحانى، الالهيات، ج 3، ص 798.
[13]. همان، به نقل از: ملاهادى سبزوارى، اسرار الحكم، ص 293.
[1]. صدرالدين محمد شيرازى، اسفار، ص 10; ملاهادى سبزوارى، شرح منظومه، ص 316.
[2]. صدرالدين محمد شيرازى، اسفار، ص 10; ملاهادى سبزوارى، شرح المنظومه، ص
316، غرر فى ابطال التناسخ.
[1]. سوره ى بقره، آيه ى 259: (وَ انْظُرْ إِلَى الْعِظامِ كَيْفَ نُنْشِزُها
ثُمَّ نَكْسُوها لَحْماً); و به استخوان هاى (مركب سوارى خود) نگاه كن كه چگونه
آنها را برداشته به هم پيوند مى دهيم و گوشت بر آنها مى پوشانيم. در ماجراى حضرت
عزير، جسد پراكنده ى حيوان تبديل به حيوان كامل شد.
[2]. جعفر سبحانى، منشور جاويد، ج 9، ص 162.
[1]. سوره ى مائده، آيه ى 6. (وَ جَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَ
الْخَنازِيرَ); (بعضى را بوزينه و خوك گردانيده است)
[2]. سوره ى اعراف، آيه ى 166. (كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ); (بوزينگان مطرود
شويد).
[3]. احمد المقرى، المصباح المنير، ج 2، ص 572.
[4]. فرهنگ بزرگ جامع نوين، حرف «ميم»، ص 1506.
[5]. راغب اصفهانى، مفردات، ماده ى مسخ.
[6]. سوره ى بقره، آيه ى 66.
[7]. سيد محمدحسين طباطبائى، الميزان، ج 1، ص 314.
[8]. سوره ى ابراهيم، آيه ى 48.
[9]. سوره ى حديد، آيه ى 21.
[10]. ناصر مكارم شيرازى، پيام قرآن، ج 5، ص 350.
[11]. سوره ى واقعه، آيه ى 61: و شما را در جهانى كه نمى دانيد، آفرينش تازه اى
بخشيم.
[12]. صدرالدين محمد شيرازى، اسفار، ص 204.
[1]. حرّ عاملى، الايقاظ من الهجمة، تحقيق رسولى محلاتى، ص 29.
[2]. حسن طارمى، الرجعة بين العقل والقرآن، معاونية العلاقات، ص 10، به نقل: از
سيد مرتضى.
[3]. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 53، ص 138; هاشم بحرانى حسينى، تفسير
البرهان، ج2، ص 408.
[4]. جعفر سبحانى، الالهيات، ج 2، ص 787.
[5]. به نص حديث ثقلين كه مورد قبول شيعه و سنى است. رك: قوام الدين وشنوه اى،
حديث الثقلين.
[6]. شيخ حر عاملى، الايقاظ من الهجمة، ص 301، باب 10، ح 2، به نقل از: شيخ
طوسى، مصباح الكبير... .
[7]. همان، ص 302.
[8]. نجم الدين طبسى، رجعت از نظر شيعه، ص 107.
[9]. ر.ك: همان و سيد محمد صدر، بحث حول الرجعة.
[1]. رجعت از نظر شيعه، ص 102.
[2]. همان، ص 103.
[3]. همان، ص 103; و سيد محمدحسين طباطبايى، الميزان، ج 2، ص 106.
[4]. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 53، ص 193 و شيخ حر عاملى، الايقاظ من
الهجمة، الباب الثانى، ص 58.
[1]. حسن طارمى، الرجعة بين العقل و القران، ص 14.
[2]. الايقاظ من الهجمة، ص 30.
[3]. الرجعة بين العقل و القرآن، ص 15.
[4]. سوره ى بقره، آيه ى 55ـ56.
[5]. بيضاوى، تفسير انوار التنزيل، ج 1، ص 63.
[6]. جارالله زمخشرى، الكشاف، ج 1، ص 142.
[7]. جرير طبرى، جامع البيان، ج 1، ص 213.
[8]. حسن طارمى، همه را مستند و با مدرك آورده است. الرجعة بين العقل و القرآن،
ص 18.
[9]. سوره ى بقره، آيه ى 72 ـ 73.
[10]. الرجعة بين العقل و القرآن، ص 19، به نقل از: جلال الدين سيوطى، الدر
المنثور، ج 1، ص 79; جرير طبرى، جامع البيان، ج 1، ص 285 و ابن كثير، تفسير القرآن
العظيم، ج1، ص 112.
[11]. سوره ى بقره، آيه ى 243.
[12]. الرجعه بين العقل و القرآن، ص 21، به نقل از: الدار المنشور، ج 1، ص 310،
جامع البيان، ج 2، ص 365 و... آياتى مانند: سوره ى آل عمران، آيه ى 49، سوره ى
بقره، آيه ى 55ـ56 و 259 و... همه به طور آشكار دلالت بر درستى عقيده ى رجعت دارند.
[13]. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 53، ص 136.
[14]. شيخ حرّ عاملى، الايقاظ من الهجمة، تحقيق رسولى محلاتى، الباب الثانى،
الدليل الثالث، ص 31.
[15]. محمد مؤمن الحسينى الاسترآبادى، الرجعه. به نقل از مختصر بصائر الدرجات;
محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 53، ص 63، ح 54; الايقاظ من الهجمة، ص 358، ح 106.
[16]. همان، ص 39، به نقل از: قندوزى، ينابيع المودة، ص 428، و بحارالانوار، ج
53، ص 63، ح 53 و...
[1]. سوره ى نمل، آيه ى 82.
[2]. جعفر سبحانى، الالهيات، ج 2، ص 790.
[3]. جارالله زمخشرى، تفسير كشاف، ج 3، ص 384; جلال الدين سيوطى، تفسير در
المنثور، ج 6، ص 377; سنن ابن ماجه، ج 2، ص 1353، تحقيق عبدالباقى، كتاب الفتن، باب
32. سنن ترمزى; ج 5، ص 340 و تفسير القرآن، باب 28، ح 3187.
[4]. سيد هاشم حسين بحرانى، تفسير برهان، ج 3، ص 209; شيخ حر عاملى، الايقاظ من
الهجمة، ص 367; و فى وقوع الرجعه للانبياء و الائمه.
[5]. سوره ى نمل، آيه ى 83.
[6]. سوره ى كهف، آيه ى 47. و روزى كه كوه ها را به حركت درآوريم و زمين را
آشكار (و مسطح) مى بينى، و همه ى آنان را برانگيزيم، و احدى از ايشان را فروگذار
نخواهيم كرد.
[7]. سوره ى نمل، آيه ى 87: و روزى را كه در «صور» دميده مى شود.
[8]. بخارى، صحيح بخارى، كتاب الاعتصمام، ج 9، ص 126، باب قول النبى; سنن ابن
ماجه، باب افتراق الامم، ح آخر.
[9]. صحيح بخارى، كتاب الاعتصام، ج 9، ص 126، باب قول النبى; على متقى هندى،
كنز العمال، ج 11، ص 133، ح 30919 به بعد.
[10]. شيخ صدوق، كمال الدين، ص 576; محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 28، ص 10،
ح 15.
[11]. شيخ حرّ عاملى، الايقاظ من الهجعه، الباب السابع، ص 90; قريش از پيامبر
درخواست نمودند تا كسانى را زنده كند، و آنها زنده شدند.
[1]. جعفر سبحانى، منشور جاويد، ج 9، ص 205.
[2]. سوره ى مؤمنون، آيه ى 90 ـ 100; لحظه اى كه پيك مرگ به سراغ يكى از آنان
مى آيد مى گويد: پروردگارا مرا به دنيا بازگردان تا عمرى را كه ضايع كرده ام با عمل
صالح جبران كنم، خطاب مى آيد «كلّا» نه ديگر بازگشتى نيست و اين سخنى است كه او،
گوينده ى آن است و سودى در آن نيست، پيش روى او تا روز قيامت مانعى است كه از رجوع
او جلوگيرى مى كند.
[3]. جعفر سبحانى، منشور جاويد، ج 9، ص 207، و الالهيات، ج 2، ص 794.
[4]. سوره ى هود، آيه ى 123، و سوره ى نحل، آيه ى 77: نهان آسمان ها و زمين را
خدا (مى داند).
[5]. سوره ى نمل، آيه ى 65: بگو كسانى كه در آسمان ها و زمين هستند غيب نمى
دانند، جز خداوند.
[6]. سوره ى جن، آيه ى 26.
[1]. خواجه نصير الدين طوسى، شرح اشارات، ج 3، ص 143.
[2]. سوره ى بقره، آيه ى 156.
[3]. سوره ى تكوير، آيه ى 1 ـ 3.
[4]. سوره ى انفطار، آيه ى 1-3.
[5]. سوره ى معارج، آيه ى 8-9.
[6]. سوره ى زمر، آيه ى 68.
[7]. محمد تقى فلسفى، گفتار فلسفى معاد، ج 2، ص 25.
[1]. امام باقر (عليه السلام): كذب الوقاتون. شيخ طوسى، الغيبة، ص 426.
[2]. داود الهامى، «آخرين اميد»،مجله ى مكتب اسلام، (سال 1372)، ص 301، ميرزا
محمد تقى موسوى اصفهانى، مكيال المكارم، ج 2، ص 262.
[3]. مكيال المكارم، ج 2، ص 73.
[4]. همان، ص 173.
[5]. نشريه ى مسجد صدريه، خورشيد پنهان، ص 81 و 196.
[6]. عليرضا رجالى تهرانى، يكصد پرسش و پاسخ پيرامون امام زمان، ص 222 به بعد.
[1]. سوره ى مومنون، آيه ى 100.
[2]. علم الهدى، معاد و عدل، ص 70 به بعد.
[3]. محمد تقى فلسفى، گفتار فلسفى معاد، ص 263 به بعد.
[1]. محمدحسين حسينى طهرانى، معادشناسى، ج 4، ص 16 به بعد.
[2]. سوره ى اعراف، آيه ى 187.
[3]. سوره ى يس، آيه ى 49.
[4]. سوره ى زمر، آيه ى 68.
[5]. محمد تفى فلسفى، گفتار فلسفى معاد، ص 39 به بعد.
[6]. همان، ص 41.
[7]. سوره ى معراج، آيه ى 4.
[8]. علم الهدى، معاد و عدل، ص 119.
[9]. سوره ى نباء، آيه ى 19.
[10]. ر.ك: معاد و عدل، ص 122.
[11]. سوره ى فصلت، آيه ى 20.
[12]. معاد و عدل، ص 154.
