1 - فصل دوم از مقدمه كتاب.
2 - فصل پنجم از مقاله دوم متن كتاب.
3 - اسرار الحكم، مرحوم سبزوارى، ص 527.
4 - (مزمل / 7 - 6).
5 - (اسراء / 79).
6 - اسرارالحكم، سبزوارى (قده)، ص 497.
7 - (يونس / 32)
8 - توحيد، صدوق، ص 308.
9 - توحيد، صدوق، ص 308.
10 - نهج البلاغه، كلمات قصار، 74.
11 - مصباح الهدايه، ص 207.
12 - (جن / 9).
13 - (بقره / 125).
14 - (يوسف / 31).
15 - اسرار الحكم، ص 528.
16 - اسرار الحكم، ص 508.
17 - ولاحظته، فصعق لجلالك، فناجيه سرا. مناجات شعبانيه.
18 - (غافر / 16).
19 - (معارج / 19 - 22).
20 - (انسان / 8).
21 - (انسان / 8).
22 - ص 116.
23 - فص آدمى، ص 69.
24 - (شورى / 51).
25 - نهج البلاغه، خطبه يكم.
26 - ص 125.
27 - (صفات / 180).
28 - (آل عمران / 41).
29 - (روم / 17).
30 - مطابق با 1308 هجرى شمسى.
31 - فص ايوبى، ص 201.
32 - فصل اول از مقاله يكم.
33 - فصل ششم از مقاله يكم.
34 - نهج البلاغه، نامه 53.
35 - تأويلات، ج 2، ص 505 - 506.
36 - كشف الغطاء، خاتمه بيان اسرارالصلاه، ص 293.
37 - اسرارالعبادات، ص 121.
38 - پايان فصل دوازدهم از مقاله دوم كتاب.
39 - پايان فصل دوازدهم از مقاله دوم كتاب.
40 - الفتوحات المكيه، ج 1، ص 432.
41 - وسائل، كتاب الصلاه، ابواب التسليم، باب 1.
42 -

عنقا شكار كس نشود دام بازگير

كانجا هميشه باد به دست است دام را

43 - اوست اولين و آخرين و پيدا و نهان. (حديد /3).
44 - با آنان پيكار كنيد تا فتنه نباشد و دين از آن خدا گردد. (بقره / 193).
45 - و پروردگار تو حكم فرموده كه جز او را نپرستيد. (اسراء / 23).
46 - فقط تو را مى‏پرستم و فقط از تو يارى مى‏طلبيم. (حمد / 4).
47 - هيچ چيزى نيست مگر آنكه با حمد و سپاس او تسبيح گويد اما شما تسبيح آنان را نمى‏فهميد. (اسراء / 44).
48 - همانا پروردگار تو نماز مى‏گزارد... اصول كافى، ج 2، 329، كتاب الحجه، باب مولدالنبى (ص)، حديث 13.
49 - خدا نور آسمانها و زمين است. (نور / 35).
50 - احب الصالحين ولست منهم / لعن الله يرزقنى الصلاحا. (صالحان را دوست مى‏دارم و خود از آنان نيستم).
51 - هستى با اسم خداوند رحمان پديدار گشت. اين كلام از محيى الدين عربى در كتاب فتوحات مى‏باشد. الفتوحات المكيه، ج 1، ص 102.
52 - سپس (پيامبر) نزديك شد و نزديكتر شد پس (فاصله او با خدا به مقدار فاصله) دو كمان يا نزديكتر بود. (نجم / 8).
53 - به عدد نفسهاى آفريدگان، به سوى خدا راهها هست. اين جمله در كتاب شريف عالم اليقين، ج 1، ص 14 و 32 آمده است. و در اسرارالحكم، ص 356، آن را به اكابر نيست داده است.
54 - نماز معراج مومن است. اعتقادات، مرحوم علامه مجلسى، ص 29 (از رسول الله ص).
55 - امام صادق (عليه السلام) فرمود: عبادت بر سه گونه است: گروهى خداوند عزوجل را از ترس پرستيدند؛ آن عبادت (همچون) فرمانبرى بردگان است. دسته‏اى (ديگر) به منظور نيل به پاداش عبادت خدا كردند؛ و آن اطاعت مزدوران است. و قومى خدا را از روى محبت (و عشق) به او عبادت كردند؛ و آن عبادت آزادگان است و برترين عبادت است. وسائل الشيعه، ج 1، ص 45. ابواب مقدمه العبادات، باب 9، حديث 1. در اصول كافى به جاى كلمه العباده و ان العباده آمده است.
56 - ... و ايشان از هول هراس در آن روز ايمن باشند. (نمل /89).
57 - بگو اگر خدا را دوست مى‏داريد مرا پيروى كنيد (تا) خدا شما را دوست بدارد و گناهان شما را ببخشيد. (آل عمران / 31).
58 - پس هر كس خداى عزوجل را دوست بدارد، خداوند تعالى دوستش خواهد داشت؛ و هركس كه خدا دوستش بدارد از امان يافتگان باشد. خصال ص 188، باب الثلاثه 259. علل الشرائع، ص 12، باب 9. حديث 8. وسائل الشيعه، ج 1، ص 45، كتاب الطهاره ابواب مقدمه العبادات باب 9، حديث 2.
59 - از جمله: حكمت 229.
60 - خدا را عبادت كن آنچنان كه (گويى) او را مى‏بينى؛ پس اگر تو او را نمى‏بينى همانا او تو را مى‏بيند. (بحارالانوار ج 74،) كتاب الروضه مواعظ النبى، باب 4، حديث 3. مكارم الاخلاق، ص 459.
61 - بحارالانوار، ج 81، ص 249، كتاب الصلوه باب 38، حديث 41.
62 - وسائل الشيعه، ج 1، ص 43، كتاب الطهاره ابواب مقدمه العبادات، باب 8، حديث 3.
63 - او را دلى (هشيار) است باتوجه كامل گوش (به كلام حق) بسپارد. (ق / 37).
64 - از كتاب فلاح‏السائل نوشته عارف سالك مجاهد ابن طاووس رضى الله عنه منقول است كه در آن گفته: حديث شده رزام، غلام ازاد شده خالدين عبدالله، كه از اشقيا بود. در حضور ابوجعفر منصور (دوانقى) از امام جعفر بن محمد (الصادق) عليهاالسلام درباره نماز و حدود آن پرسيد. آن حضرت عليه السلام فرمود: نماز را چهار هزار حد است كه تو (حتى) يكى از آن حدود را تمام نتوانى كرد. رزم گفت: مرا خبر ده از آنچه كه ترك آن جايز جز بدان تمام مى‏گردد فرمود: نماز به كمال نمى‏رسد جز براى كسى (نماز گزارى) كه داراى طهارتى همه جانبه و تماميتى رسا باشد؛ نه ديگران را اغوا كند و نه خود از حق منحرف گردد؛ (خدا را) شناخته و سر تسليم فرود آورده استقامت و ثبات در پيش گيرد؛ بين نوميدى (از رحمت خدا) و طمع (به رحمت او) و ميان شكيبايى و بيتايى ايستاده باشد، گويى وعده نيكويى خدا (ثواب و پاداش) برايش عملى شده و وعده عذاب بر او واقع گشته؛ مال و متاع ارزانى كرده و در راه به سوى خدا از ماسواى او روى گردانده؛ در بينى بر خاك نهادن (در سجده) هيچ ناخوشايندى و كراهتى در دل ندارد؛ رشته‏هاى پيوند را به غير آن كس كه او را قصد كرده و به سويش روانه شده و از او عطا و يارى طلبيده گسسته است؛ پس چون چنين نمازى به جاى آورد، اين همان نمازى است كه فحشا و منكر باز مى‏دارد. حديث ادامه دارد. فلاح السائل، ص 23.
65 -

خوشا به حال آنان، باز خوشا به حالشان

گوار باد براى صاحبان نعمت نعمتهاشان

66 - در نسخ مطبوع:

گر دايره كوزه ز گوهر سازند

از كوزه همان برون تراود كه در اوست.

باباافضل كاشانى.
67 - فقيه، اصولى، عارف و فيلسوف برجسته، مرحوم آيه الله ميرزا محمد على اصفهانى شاه آبادى، فرزند مرحوم آيه الله ميرزا محمد جواد حسين‏آبادى اصفهانى به سال 1292 هجرى قمرى در اصفهان متولد گشت. پس از طى مراحل علمى مقدماتى در اصفهان و تهران به حوزه‏هاى مقدسه نجف و سامرا مشرف شده از محضر اساتيد بزرگى چون مرحوم صاحب جواهر، اخوند خراسانى و شريعت اصفهانى، بهره جست و بزودى به درجه اجتهاد نايل و در فقه، فلسفه و عرفان به مقام والايى دست يافت به تدريس فقه، اصول و فسلفه پرداخت به نحوى كه حوزه درس ايشان از قويترين حوزه‏هاى درسى سامراء بوده است. پس از مراجعت از عراق نخست در تهران مقیم گشته سپس به قم مشرف می شود و مدت هفت سال در شهر مقدم قم رحل اقامت می افکند در طول اقامت ایشان در قم حضرت امام خمینی قدس الله نفسه ذکیه از درس اخلاق و عرفان وى بهره مى‏برد. معظم‏له در موارد متعدد در اين كتاب و كتابهاى ديگر با احترام و تجليل فراوان از آن استاد عاليقدر ياد نموده و افاضاتش را نقل فرموده‏اند. مرحوم شاه‏آبادى علاوه بر تدريس در علوم و فنون مختلف و تربيت شاگرادن برجسته، تأليفات متعددى در زمينه‏هاى مختلف از خود به جاى گذاشته است. آن بزرگ مرد علم و عمل در سال 1369 هجرى قمرى در سن هفتاد و هفت سالگى در تهران به ملا اعلى پيوست و در جوار حضرت عبدالعظميم الحسنى، در مقبره مرحوم شيخ ابوالفتح رازى، مدفون گرديد. حشره‏الله مع النبى محمد و آله الطاهرين.
68 - شيخ حر عاملى رحمه الله در كتاب وسائل به نقل از كتاب عيون اخبار الرضا، و كتاب علل الشرائع به اسناد خود از امام رضا (عليه السلام) روايت كرده كه فرمود: همانا اصل نماز دو ركعت مقرر گرديد؛ و بر بعضى يك ركعت و بر بعضى ديگر دو ركعت افزوده شد و بر بعض ديگر هيچ افزوده نشد؛ بدان جهت كه اصل نماز فقط يك ركعت است، زيرا اصل عدد يك است (با تحقيق يك فرد از هر چيز، طبيعت آن متحقق مى‏شود) پس اگر نمازى از يك ركعت كمتر بشود نماز نيست. پس (چون) خداى عزوجل مى‏دانست كه بندگان همين يك ركعت ديگر به آن منضم كرد تا نقصان ركعت اول به به جا آوردن ركعت دوم (جبران و) تمام شود؛ از اين رو خداوند عزوجل اصل نماز را دو ركعت واجب كرد. آنگاه رسول اكرم صلى الله عليه و آله دانست كه بندگان خدا همين دو ركعت واجب كرد. آنگاه رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم دانست كه بندگان خدا همين دو ركعت را به طور كامل و توأم با همه آنچه بدان امر شده‏اند به جاى نمى‏آورند، پس هر يك از نماز ظهر و عصر و عشاء دو ركعت افزود تا با به جا آوردن دو ركعت آخر، و ركعت اول بتمامه انجام شده باشند. حديث ادامه دارد. عيون‏اخبار الرضا، ج 2، ص 107. باب 34، حديث 1. وسائل الشيعه، ج 3، ص 38، كتاب الصلوه، ابواب اعدادالفرائض و نوافلها، باب 13، حديث 22.
69 - ما فقط براى وجه خدا (رضاى خدا) شما را اطعام مى‏كنيم و هيچ پاداش و سياسى از شما نمى‏خواهيم. (دهر / 9).
70 - اشاره به حديث شريف نبوى كه از طرق مختلف و با عبارات متعدد روايت شده است. از آن جمله: لضربه على خير من عباده الثقلين. بحارالانوار، ج 39، ص 2، تاريخ اميرالمومنين، باب 70، حديث 1.
71 - رو به سوى كسى كردم كه آسمانها و زمين را آفريد... (انعام / 79).
72 - نماز وسيله نزديك شدن هر شخص پرهيزكار (به خدا) است. من لا يحضرالفقيه، ج 1، ص 56، كتاب الصلوه، باب الصلوه، حديث 16. عيون اخبارالرضا، ج 2، ص 7، باب 30، حديث 16.
73 - كشف المراد فى شرح تجرد الاعتقاد، ص 220.
74 - اگر نعمتهاى خدا را بشماريد آن نتوانيد كرد. (نحل / 18 و ابراهيم / 34).
75 - خصال، ج 2، ص 642، حديث 21 تا 53. بحارالانوار، ج 22، ص 436، تاريخ نبينا، ابواب مايتعلق بارتحاله...، باب، حديث 14.
76 - شرح اربعين كتابى است از حضرت امام رضوان الله تعالى عليه كه پيش از كتاب حاضر نگاشته شده است. مولف بزرگوار قدس سره الشريف در مقدمه آن چنين مرقوم فرموده‏اند:... اين بنده بى بضاعت ضعيف مدتى بود با خود حديث مى‏كردم كه چهل حديث از احاديث اهل بيت عصمت و طهارت عليهم‏السلام كه در كتب معتبره اصحاب و علما رضوان الله عليهم ثبت است، جمع آورى كرده و هر يك را بمناسبت شرحى كند كه با حال عامه مناسبتى داشته باشد؛ و از اين جهت آن را به زبان فارسى نگاشته كه فارس زبانان نيز از آن بهره برگيرند؛ شايد ان شاء الله مشمول حديث شريف ختمى مرتبت صلى الله عليه و آله شوم كه فرموده است: من حفظ على امتى اربعين حديثا ينتفعون بها، بعثه الله يوم القيمه فقيها عالما....
77 - پس واى برنمازگزارنى كه از نمازشان غفلت ورزيده سستى مى‏كنند. (ماعون / 4 و 5).
78 - همانا رستگار شدند مومنان، آنان كه در نمازشان خاشع‏اند. (مومنون / 1 و 2).
79 - نمازى هست كه نصف آن پذيرفته مى‏شود و نمازى هست كه يك سوم با يك چهارم با يك پنجم... تا يك دهم آن قبول مى‏گردد. و نمازى است كه چون جامه كهنه درهم پيچيده شده بر چهره به جاى آرونده‏اش زده مى‏شود. و همانا از نمازى است كه چون جامه كهنه درهم پيچيده شده بر چهره به جاى آورنده‏اش زده مى‏شود. و همانا از نماز براى تو (نتيجه‏اى) نيست جز آن مقدار كه در آن اقبال و حضور قلب داشته‏اى. بحارالانوار، ج 81، ص 260، كتاب الصلوه، باب 38، (آداب الصلوه)، مراجعه شود.
80 - نمازى هست كه نصف آن پذيرفته مى‏شود نمازى هست كه يك سوم يا چهارم يا يك پنجم... تا يك دهم آن قبول مى‏گردد. و نماز است كه چون جامه كهنه درهم پيچيده شده بر چهره به جاى آورنده‏اش زده مى‏شود. و همانا از نمازت براى تو (نتيجه‏اى) نيست جز آن اقبال و حضور قلب داشته‏اى. بحارالانوار، ج 81، ص 260، كتاب الصلوه، باب 38، حديث 59.
81 - از آن جمله به بحارالانوار، ج 81، ص 260، كتاب الصلوه، باب 38، (آداب الصلوه)، مراجعه شود.
82 - مستدرك الوسائل، كتاب الصلوه باب 2، حديث 22. فلاح‏السائل، ص 160.
83 - ... جز آن كس كه با قلب سليم نزد خدا بيايد. (شعراء / 89).
84 - اصول كافى ج 3، ص 26، كتاب الايمان و الكفر، باب الاخلاص، حديث 5. بحارالانوار، ج 67، ص 239، كتاب الايمان و الكفر، باب 54، حديث 7.
85 - وسائل‏الشيعه، ج 4، ص 685، كتاب الصلواه، ابواب افعال الصلوه، باب 2، حديث 2.
86 - مدرك قبل، حديث 3.
87 - مستدرك الوسائل، ابواب افعال الصلواه باب 2، حديث 29.
88 - دنيا دو (نوع) دنياست: دنيايى كه (به سعادت) مى‏رساند، و دنيايى كه معلون است. اصول كافى، ج 4، ص 4، كتاب الايمان والكفر، باب حب الدنيا و الحرص فيها، حديث 8.
89 - التنبيهات العليه على وظائف الصلوه القلبيه، مطبوع در مجموعه افادات شهيد ثانى، ص 110.
90 - همانا خداوند مى‏خواهد پليدى را از شما خانواده بزدايد و از هر گونه عيب و آلودگى پاكتان گرداند. (احزاب / 33).
91 - جز پاكان آن را مس نمى‏كنند. (واقعه / 79).
92 - از امام صادق (عليه السلام) روايت شده كه در ذيل كلام خداى تعالى: الا من اتى الله بقلب سليم. فرمود: (قلب) سليم قلبى است كه پروردگارش را در حالى كه احدى جز او در آن نيست ملاقات مى‏كند. و فرمود: هر قلبى كه در آن شركى باشد ساقط است. و همانا (خداوند) زهد دنيا را اراده نمود (از بندگان طلب كرد) تا قلبهايشان براى آخرت خالى و آماده گردد. بحارالانوار، ج 67، ص 239، كتاب الايمان و الكفر، باب الخلاص حديث 7. اصول كافى. ج 3، ص 26، كتاب الايمان و الكفر، باب الاخلاص، حديث 5.
93 - از ابوجعفر الباقر عليه السلام روايت شده كه فرمود: هيچ بنده‏اى نيست مگر آنكه در قلب او نقطه‏اى سفيد هست. چون گناهى مرتكب شود در آن نقطه نقطه‏اى سياه برآيد، اگر توبه كرد، آن سياهى و زدوده شود؛ و اگر به ارتكاب گناهان مداومت ورزد آن سياهى گسترش مى‏يابد تا آن سفيدى را فرا بگيرد؛ چون سفيدى را پوشاند، صاحب آن قلب هرگز به سوى خيرى باز نمى‏گردد. و اين سخن خداى عزوجل است كه فرمود: ... نه چنين است بل آنچه كرده‏اند بر قلبهايشان زنگار زده. (مطففين / 14). اصول كافى، ج 3، ص 374، كتاب الايمان و الكفر، باب الذنوب، حديث 20.
94 - و شيخ شهيد ثانى گفته: در حديث آمده است: خداوند به صورتهايتان (ظواهرتان) نمى‏گرد بلكه به دلهايتان نظر مى‏كند. التنبيهات العليه على وظائف الصلوه القلبيه، در مجموعه افادات شهيد ثانى، ص 110. بحار الانوار، ج 67، ص 248، كتاب الايمان و الكفر، باب الاخلاص، حديث 21. و ج 74، ص 88. جامع الاخبار، ص 117 (با اندكى اختلاف). همچنين اين مضمون در وصيت رسول الله صلى الله عليه و آله به ابوذر آمده است. مكارم الاخلاق، ص 480، باب 12، فصل 5.
95 - خداوند فقط از پرهيزكاران مى‏پذيرد. (مائده / 27).
96 - بارالها، بريدگى همه جانبه (از متعلقات دنيوى) براى توجه به خودت را ارزانيم فرما، و چشم دلهايمان را به فروغ نظر كردن به خودت روشن گردان تا ديدگان دل پرده‏هاى نور را دريده به معدن عظمت و جلال برسد و جانهايمان به عز و قدس تو تعلق يابند. قسمتى از مناجات شعبانيه، بحارالانوار، ج 91، ص 97، كتاب الذكر و الدعاء، باب ادعيه المناجات، حديث 12. مصباح‏المتهجد و سلاح المتعبد، ص 374.
97 - ... و به او نيم نگاهى كردى، پس در مقابل جلال تو مدهوش گشت بارالها، بريدگى همه جانبه (از متعلقات دنيوى) براى توجه به خودت را ارزانيم فرما، و چشم دلهايمان را به فروغ نظر كردن به خودت روشن گردان تا ديدگان دل پرده‏هاى نور را دريده به معدن عظمت و جلال برسد و جانهايمان به عز و قدس تو تعلق يابند. قسمتى از مناجات شعبانيه، بحارالانوار، ج 91، ص 97، كتاب الذكر و الدعاء، باب ادعيه المناجات، حديث 12. مصباح‏المتهجد و سلاح المتعبد، ص 374.
98 - بنده‏اى از بندگان من به من نزديك نمى‏شود به چيزى (علمى) كه نزد من محبوبتر باشد از آنچه بر او واجب كرده‏ام. و همانا بنده به وسيله نافله به من نزديك مى‏شود تا آنجا كه او را دوست بدارم؛ پس چون دوستش داشتم، در آن هنگام گوش او هستم كه بدان مى‏شنود و چشمش كه بدان‏م مى‏بيند و زبانش كه با آن سخن مى‏گويد و دستش كه با آن مى‏گيرد. اگر مرا بخواند جوابش مى‏دهم واگر از من (چيزى) بخواهد عطايش كنم. اصول كافى، ج 4، ص 53. كتاب الايمان و الكفر، باب من اذى المسلمين و احتقرهم، حديث 7.
99 - حاج ملامحمد مهدى اين ابوذر نراقى كاشانى، موصوف به خاتم المجتهدين، متوفى به سال 1209 هجرى قمرى در نجف اشرف، داراى تأليفات متعدد اصلوى، فقهى و اخلاقى از جمله جامع السعادات. و احمدبن ملامحمد نراقى كاشانى، متوفى به سال 1245 هجرى قمرى در قريه نراق، از اكابر فقهاى اماميه و داراى تأليفات متعدد در فقه، اصول و اخلاق از جمله معراج السعاده.
100 - ميرزا جواد آقا، مشهور به ملكى تبريزى، عالم فاضل اخلاقى، متوفى به سال 1344 هجرى قمرى در قم. داراى تأليفات اخلاقى و عرفانى از جمله اسرارالصلوه، و رساله لقاءالله.
101 - و از آسمان آبى پاك كننده فرو فرستاديم تا بدان زنده كنيم... (فرقان / 49).
102 - و بر شما از آسمان آبى فرود مى‏آورد تا بدان تطهيرتان كند و پليدى شيطان را از شما بزدايد. (انفال / 11).
103 - از آن (خاك) آفريديمتان. (طه / 55).
104 - ((... پس اگر آب نيافتيد بر خاك‏پاك تيمم كنيد. (نساء/ 43 و مائده / 6).
105 - اسرارالعبادات و حقيقه الصلوه،قاضى سعيد قمى، ص 16.
106 - و از آب هر چيزى زندهع اى را آفريديم (انبياء / 30).
107 - به آب نزديك شو همانند آنكه به رحمت خدا نزديك مى‏شوى مصباح الشريعه، باب 10. بحارالانوار، ج 77، ص 339، كتاب الطهاره، ابواب الوضوء، باب 6، حديث 16.
108 - كه همانا خاك يكى از دو پاك كننده است. آخوند خرسانى (ره) در كفايه الاصول ج 1، ص 130، اين روايت را بدون ذكر سندو نام معصوم عليه‏السلام بدين صورت آورده است: قوله عليه السلام التراب احدالطهورين يكفيك عشرسنين (خاك يكى از دو پاك كننده است و (طهارت با آن) ده سال تو را بس است.)
109 - و پرودگار آب همان پرودگار خاك است. وسائل الشيعه، ج 2، ص 965، كتاب الطهاره، ابواب التيمم باب 3، حديث 2.
110 - اوست كسى كه در آسمان خداست و در زمين خداست. (زخرف).
111 - اوست اولين و آخرين و پيدا و نهان. (حديد / 3).
112 - اگر با ريسمانى به زمين برين فرستاده شويد، بر خدا فرود خواهيد آمد. علم اليقين، ج 1، ص 54.
113 - چيزى را نديدم مگر آنكه با آن يا در آن خدا را ديدم. علم اليقين، ج 1، ص 49.
114 - در درون اشياء است نه مانند اينكه چيزى داخل چيزى باشد. توحيد صدوق، ص 306، باب 43، حديث 1.
115 - آنچه نيكى به تو رسد از جانب خداست و اانچه بدى به تو برسد از ناحيه خود تو است. (نساء/ 79).
116 - بگو همه از جانب خداست. (نساء / 78).
117 - از كتاب مصباح الشريعه از امام صادق (عليه السلام)روايت شده كه فرمود: چون آهنگ طهارت و وضو كنى، به سوى آب پيش برو همانند اينكه به رحمت خدا نزديك مى‏شود، كه همانا خداوند تعالى آب را كليد تقرب به خود و مناجات با خود و راهنماى وصول به آستانش قرار داده است. و همچنانكه رحمتش گناهان بندگان را مى‏سترد، آلودگيهاى ظاهرى را آب پاك مى‏سازد نه چيز ديگر. خداوند تعالى فرمود: اوست كسى كه بادها را پيشاپيش رحمتش بشارت (دهنده) فرستاد و از آسمان آب پاك كننده فرو فرستاديم. و فرمود عزوجل: ما هر چيز زنده را از آب آفريديم. پس همچنانكه همه نعمتهاى دنيا را به آب زندگى بخشيده، به فضل و رحمت خود حيات دلها را طاعات قرار داد. و در صيفا، زلالى، پاك كنندگى و بركت آب و اينكه چسان دقيق و لطيف با همه چيز و در همه چيز آميخته مى‏شود بينديش. و آن را در پاك نمودن اعضايى كه خدا تو را به تطهيرشان امر فرموده به كار بر آداب واجل و ستحب آن را به جاى آور كه هر يك از آن اداب فوايد بسيارى است كه هرگاه با حفظ حرمت آنها را به كار برى بزودى چشمه فوايد اان برايت مى‏جوشد. سپس، با خلق خدا آميزش و معاشرت كن همانند آميخته شدن ا!با همه چيز كه حق هر چيز را اداء مى‏كند و در عين حال ماهيت آن تغيير نمى‏يابد، تا از آن تغيير نمى‏يابد، تا از سخن رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم كه فرمود: مومن خاص همانند آب است پندگيرى. و بايد (خلوص) و صفايت با خدا در همه عبادات و طاعاتت به صفاى آب ماند آنگاه كه خداوند آن را از آسمان نازل نمود و پاك كننده‏اش ناميد. و هنگام شستشوى اعضاى بدنت با آب، قلب خود را با تقوى و يقين پاكيزه گردان. مصباح الشريعه، باب 10. بحارالانوار، ج 77، ص 339، كتاب الطهاره، ابواب الوضوء، باب 6، حديث 16.
118 - ظاهرا اشاره است به شرايط و مراتب ششگانه استغفار كه اميرالمومنين (عليه السلام) به شخصى كه در حضور آن حضرت كلمه استغفار را بر زبان راند، فرمود. نهج‏البلاغه، حكمت 409.
119 - از ائمه اطهار عليهم السلام روايت شده كه آدم (عليه السلام) چون به سوى آن درخت روان شد و بدان‏رو كرد و از آن برگرفت و به اميد و طمع آنكه جاودانه در بهشت بماند و به قصد برزگداشت آن درخت آن را بر سرگذاشت، به اين امت، كه بهترين امتهاى انسانى است، امر شد كه اين مواضع را با مسح و شستن تطهير كنند تا از جناب پدر، كه اصل (آدمى) است، پاك گردند.
120 - مجالس (امالى) شيخ صدوق، مجلس 35.
121 - همانا انسان را در بهترين صورت و هيئت آفريديم. آنگاه او را به اسف سافلين (پست‏ترين جاهاى پست) باز گردانيديم. (تين / 4).
122 - در كتاب علل الشرائع در ضمن حديث نماز معراج آمده است: ... سپس پرودگار عزوجل فرمود: اى محمد، دست خود را پيش ببر تا آبى كه ساق راست عرش من جارى است به تو برسد. پس آب فروريخت و من دست راست خود را بدان ردم، از اين رو آغاز وضو با دشت راست شد. سپس فرمود: اى محمد،آن آب را بگير و با آن روى خود بشوى - و نحوه شستن را به حضرتش تعليم داد - زيرا كه تو مى‏خواهى در حال پاكى به عظمت من نظر كنى. سپس ذارع راست و ذراع چپت را بشوى - و نحوه شستن را به او تعليم داد - كه تو مى‏خواهى با دو دستت كلام مرا دريافت كنى. و با باقيمانده آب دستانت سرت و دو پايت را تو قوزك مسح كن - و نحوه مسح سر و پا را بدو آموخت - و فرمود: من مى‏خواهم سرت را مسح كنم و بر تو ميارك گردانم. و اما مسح بر دو پايت (براى اين است كه) مى‏خواهم قدمت را بر جايى بگذارم كه پيش از تو كسى بر آن گام نگذارده و كسى جز تو بر آن گام نخواهد گذاشت حديث ادامه دارد. علل الشرايع، ص 312، باب 1، حديث 1.
123 - هيچ جنبشى و هيچ نيرويى نيست مگر از خدا.
124 - هيچ جنبشى و هيچ نيرويى نيست مگر از خدا.
125 - برخى از مردم به شكلى محشور مى‏شوند كه ميمونها و خوكها در مقايسه با آنها زيبا به شمار مى‏آيند. علم اليقين، ج 2، ص 901.
126 - اصول كافى، ج 3، ص 424، كتاب الايمان و الكفر، باب الكبر، حديث 11.
127 - امام صادق (عليه السلام) فرمود: آراسته‏ترين جامه‏ها براى مومنان جامه پرهيزكارى است؛ و نرمترين آنها، جامه ايمان است. خداى عزوجل فرموده است: و لباس تقوى بهترين است. اما جامه ظاهر (بدن) نعمتى است از جانب خدا كه عورات (شرمگهاى) بنى آدم را مى‏پوشاند و كرامتى است كه خدا بندگان خود - فرزندان آدم (عليه السلام) - را بدان گرامى داشت و به ديگران چنين كرامتى نفرمود. اين جامه براى مومنان وسيله‏اى است براى انجام دادن آنچه خدا بر آنان واجب فرموده است. و بهترين لباس تو آن است كه تو را از خدا ازوجل باز ندارد، بلكه به سپاس و ياد خدا طاعت او نزديكت سازد؛ و تو را به خودپسندى، خودنمايى، خودآرايى و فخر فروشى و تكبر سوق ندهد، كه اينها همه از آفات دين و موجب قساوت قلب هستند. پس چون جامه‏ات را پوشيدى به يادآور پوشيده داشتن خداى تعالى گناهان تو را به رحمت خود. و باطن خود را به جامه راستى بپوشانى و درهاى توبه و بازگشت را بگشود تا عورتهاى باطنى چون گناهان و اخلاق بد را بدان بپوشانى. و هيچ كس را رسوا مكن زيرا خداوند رسوايى تو را كه بزرگتر از رسوايى او است، مستور داشته. و به عيب خويشتن پرداز، و از آنچه كه حال و امرش به تو مربوط نمى‏شود درگذر. و بپرهيز از اينكه عرم خود را براى عمل ديگران تباه‏سازى و با سرمايه تو ديگرى سودا كند و تو خود هلاك گردى، كه همانا فراوش كردن گناهان از بزگترين كيفرهاى خداوند تعالى در حال (دنيا) و بيشترين اسباب كيفر در آينده (آخرت) است؛ و تا هنگامى كه بنده به طاعت خدا و بازشناسى عيبهاى خود و ترك آنچه در دين خدا زشت شمرده شده مشغول است، از آفتها به دور و در رحمت خدا غوطه‏ور است و به گوهرهاى فوايد حكمت و بيان دست مى‏يابد؛ و تاوقتى كه گناهان خود را فراموش كرده معايب خود را نداند و به جنبش وتوان خود اعتماد داشته باشد، هرگز رستگار نخواهد شد. راست گفت ولى خدا. مصباح الشريعه، باب 7.
128 - به نام خدا و به (ذات مقدس) خدا، پناه مى‏برم به خدا از پليدى ناپاك، خبيث خياثت‏آور، شيطان رانده شده (از درگاه خدا). وسائل الشيعه، ج 1، ص 217، كتاب الطهاره، ابواب احكام الخلوه باب 5، حديث 8. من لايحضرالفقيه، ج 1، ص 9.
129 - و از پليدى دورى كن. (مدثر / 5).
130 - آن كس كه از خانه‏اش هجرت كننده به سوى خدا و رسول او خارج شود، آنگاه مرگ او را در يابد، همانا پاداش او بر خدا لازم شده است. (نساء / 100).
131 - چراغ دور كن (خاموش كن) كه سپيده دميد. (در كتبى كه اين جمله نقل شده به جاى كلمه ادفع، اطفأ نوشته شده است). آورده‏اند كه روزى اميرالمومنين (عليه السلام) بر شتر نشسته كميل را بر عقب سر خود سوار كرده بود. كميل سوال نمود: يا اميرالمومنين ماالحقيقه؟ فقال عليه السلام: مالك والحقيقه؟ فقال كميل: اولست صاحب سرك؟ قال: بلى ولكن يرشح عليك ما يطفح منى. قال او مثلك بخيب سائلا؟ فقال عليه السلام: الحقيقه كشف سبحانك الجلال من غير اشاره. فقال كميل: زدنى بياتا. فقال: محوالموهوم مع صحوالمعلوم. فقال: زدنى بياتا. فقال: هتك االستر بغلبه السر. فقال: زدنى بياتا. فقال نور يشرق من صبح. الازل فيلوح على هياكل التوحيد آثاره. قال: اطفا السراج فقد طلع الصبح. مجالس الومنين، ج 2، ص 11، مجلس ششم.
132 - از هاتف اصفهانى است.
133 - آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است او را ستبيح مى‏گويند. (حشر / 24).
134 - هيچ چيزى نيست مگر آنكه با حمد و سپاس او تسبيح گويد، اما شما تسبيح گويد، اما شما تسبيح آنان را نمى‏فهيد. (اسراء / 44).
135 - هيچ ستايشى تو را نتوانم كرد؛ تو همان گونه هستى كه خود خويشتن را ستودى. نقل از رسول الله (ص). مصباح الشريعه، باب 5. عوالى اللثالى، ج 1، ص 389، حديث 21.
136 - همانا پروردگار تو نماز مى‏گزارد و مى‏فرمايد: منزه و مقدس است پروردگار ملائكه و روح. اصول كافى، ج 2، ص 329، كتاب الحجه، باب مولدالنبى، حديث 13.
137 - در احاديث قدسى آمده است: نه زمين من و نه آسمان من گنجايش مرا ندارد، اما قلب بنده مومنم گنجايش مرا دارد. عوالى‏الثالى، ج 4، ص 7، المحجه‏البيضاء، ج 5، ص 26، كتاب شرح عجائب القلب.
138 - امام صادق (عليه السلام) فرمود: چون به به در مسجد رسيدى، بدان كه پادشاه بزرگى (نسخه: درگاه پادشاه بزرگى) را قصد كرده‏اى كه بر دربار او جز مطهرين گام ننهند و براى مجالست با او جز به صدقين اجازه داده نمى‏شود؛ بيمناك پاى بر آستان او نه، بسان بيم از پادشاه، كه اگر غفلت كنى در خطرى بزرگ افتى. و بدان كه او بر هر چه بخواهد تواناست. مى‏تواند با تو به مقتضاى عدالت رفتار كند، يا به تو فضل كرم كند؛ پس اگر به تو مهر كند، به فضل و رحمت خود اطاعت اندك را از تو قبول كند و در برابر آن پاداشى فراوان دهد، و اگر متقاضى عدالت با تو صدق و اخلاصى را كه شايسته آن است از تو طلب كند، محجوبت سازد و طاعت راهر چند بسيار باشد در مى‏كند كه او هر چه اراده فرمايد انجام مى‏دهد. و به ناتوانى، تقصير (و شكسته دلى) و ينازمنديت در پيشگاه او اعتراف كن، زيرا كه تو براى عبادت او و انس با او رو آورده‏اى و رازهاى خود بر او عرضه دار. و بايد بدانى كه نهان و آشكار هيچيك از خلايق بر او پوشيده نيست. و در برابر او چونان نيامندترين بندگانش باش و دل از هر امر بازدارنده‏اى كه تو را از پرودرگارت محجوب كند تهى ساز كه جز پاكترين و خالصترين (عمل) را نمى‏پذيرد (نسخه: و بنگر كه نام تو از كدام دفتر بيرون مى‏آيد). پس اگر از شيرينى مناجات او (نسخه: كسى) كه راههاى چاره بر او بسته شده و آرزو نرسيده و مهلتش (نسخه: بر او) پايان يافته است، بايست. پس، اگر خدا بداند كه قبلا از سر صدوق بدو پناه برده‏اى، به ديده مهر و رحمت (نسخه: لطف) بر تو نظر كند و تو را بدانچه دوست مى‏دارد و بدان راضى است موفق گرداند؛ كه او بزرگوارى است كه كرامت بر بندگانى كه اظطرار خود نزد او برده‏اند (نسخه: و در طلب رضاى او به درگاهش رو نهاده‏اند) را دوست مى‏دارد. خداوند تعالى فرموده است: كيست كه درمانده را زمانى كه او را بخواند اجابت مى‏كند. (نمل / 62) مصباح الشريعه، باب 12 بحارالانوار، ج 8، ص 373، كتاب الصلوه، باب 30، حديث 40.
139 - آيا آن كيست كه دعاى بيچارگان مظطر را به اجابت مى‏رساند (نمل / 62).
140 - قسمتى از روايت مصباح الشريعه. امام صادق (عليه السلام) فرمود: چون به به در مسجد رسيدى، بدان كه پادشاه بزرگى (نسخه: درگاه پادشاه بزرگى) را قصد كرده‏اى كه بر دربار او جز مطهرين گام ننهند و براى مجالست با او جز به صدقين اجازه داده نمى‏شود؛ بيمناك پاى بر آستان او نه، بسان بيم از پادشاه، كه اگر غفلت كنى در خطرى بزرگ افتى. و بدان كه او بر هر چه بخواهد تواناست. مى‏تواند با تو به مقتضاى عدالت رفتار كند، يا به تو فضل كرم كند؛ پس اگر به تو مهر كند، به فضل و رحمت خود اطاعت اندك را از تو قبول كند و در برابر آن پاداشى فراوان دهد، و اگر متقاضى عدالت با تو صدق و اخلاصى را كه شايسته آن است از تو طلب كند، محجوبت سازد و طاعت راهر چند بسيار باشد در مى‏كند كه او هر چه اراده فرمايد انجام مى‏دهد. و به ناتوانى، تقصير (و شكسته دلى) و ينازمنديت در پيشگاه او اعتراف كن، زيرا كه تو براى عبادت او و انس با او رو آورده‏اى و رازهاى خود بر او عرضه دار. و بايد بدانى كه نهان و آشكار هيچيك از خلايق بر او پوشيده نيست. و در برابر او چونان نيامندترين بندگانش باش و دل از هر امر بازدارنده‏اى كه تو را از پرودرگارت محجوب كند تهى ساز كه جز پاكترين و خالصترين (عمل) را نمى‏پذيرد (نسخه: و بنگر كه نام تو از كدام دفتر بيرون مى‏آيد). پس اگر از شيرينى مناجات او (نسخه: كسى) كه راههاى چاره بر او بسته شده و آرزو نرسيده و مهلتش (نسخه: بر او) پايان يافته است، بايست. پس، اگر خدا بداند كه قبلا از سر صدوق بدو پناه برده‏اى، به ديده مهر و رحمت (نسخه: لطف) بر تو نظر كند و تو را بدانچه دوست مى‏دارد و بدان راضى است موفق گرداند؛ كه او بزرگوارى است كه كرامت بر بندگانى كه اظطرار خود نزد او برده‏اند (نسخه: و در طلب رضاى او به درگاهش رو نهاده‏اند) را دوست مى‏دارد. خداوند تعالى فرموده است: كيست كه درمانده را زمانى كه او را بخواند اجابت مى‏كند. (نمل / 62) مصباح الشريعه، باب 12 بحارالانوار، ج 8، ص 373، كتاب الصلوه، باب 30، حديث 40.
141 - نصرتى از جانب خدا و فتحى نزديك است. (صف / 13)
142 - نصرتى از جانب خدا و فتحى نزديك است. (صف / 13).
143 - ما براى تو فتح كرديم، فتحى آشكار. (فتح /1).
144 - هنگامى كه يارى خدا و پيروزى آمد. (نصر / 1).
145 - هنگامى كه يارى خدا و پيروزى آمد. (نصر / 1).
146 - رحمان بر عرش استيلا يافت. (طه / 5).
147 - پروردگار خود را عبادت كن تا يقين بيايدت. (حجر / 99).
148 - آيا پروردگارت را نمى‏بينى چگونه سايه را كشيد (گسترد). (فرقان).
149 - چون خورشيد به حد زوال رسيد دو وقت (ظهر و عصر) فرا رسيده است. من لايحضره الفقيه، ج 1، باب مواقيت الصلوه، حديث 3
150 - همانا آن چهار (ركعت) به جاى چهار (ركعت) ديگر است. وسائل الشيعه، ج 3، ص 211، كتاب الصلوه، ابواب المواقيت، باب 63، حديث 1.
151 - مجالس (امالى) شيخ صدوق، ص 114، مجلس 35.
152 - نماز را از زوال خورشيد (ظهر) تا زمان شدت تاريكى شب به پادار، (اسرا / 78)
153 - همانا قرآن صبحگاه (نماز صبح) مشهود است (اسراء / 78).
154 - يقين آمدت و سير به پايان رسيد.
155 - بحارالانوار، ج 81، ص 258، كتاب الصلوه باب 38، حديث 56.
156 - مستدرك الوسائل، كتاب الصلوه، ابواب افعال الصلوه باب 2، حديث 14.
157 - الجلوس فى المسجد انتظار للصلوه عباده. بحارالانوار، ج 80، ص 380، كتاب الصلوه، باب فضل المساجد، حديث 47. وسائل الشيعه، ج 3، ص 84، كتاب الصلوه، ابواب المواقيت، باب استحباب الجلوس فى المسجد و انتظار الصلوه فيه.
158 - پس هر كس به سنگينى ذره‏اى خير انجام دهد آن را مى‏بيند؛ و هر كس به سنگينى ذره‏اى شر انجام دهد آن را خواهد ديد. (زلزال / 8).
159 - و زمين را پس از آن بگسترانيد. (نازعات / 30).
160 - هيچ جنبده‏اى نيست مگر آنكه خدا ناصيه‏اش (زمام اختيارش) را به دست دارد (هود / 56).
161 - براى او نه غربيت غيب ذات است،و نه شرقيت ظهور كثرت اسماء و صفات.
162 - مشرق و مغرب فقط از آن خداست؛ پس به هر جا روى بگردانيد همانجا وجه خداست. (بقره / 115).
163 - او باشماست هر كجا باشيد (حديد/ 4).
164 - به (وجود مبارك) على نماز برپا شد. و فى الخبر فى معنى قد قامت الصلوه ان بعلى قامت الصلوه. اسرارالعبادات و حقيقه الصلوه، ص 23.
165 - من نماز مومنان و روزه ايشان هستم. و فى خطبته عليه السلام: انا صلوه المومنين وصيامهم منبع پيشين.
166 - چنانكه گفته شده: نخست همراه، آنگاه راه وسائل الشيعه، ج 8، ص 299، كتاب الحج ابواب آداب السفر، باب 30، حديث 1. به نقل از محاسن برقى، ص 357.
167 - مومن بتنهايى جماعت است وسائل الشيعه، ج 5، ص 379، كتاب الصلوه، ابواب صلوه الجماعه، باب 4، حديث 2 و 5.
168 - بحارالانوار، ج 35، ص 363 - 375، تاريخ اميرالمومنين، باب 16.
169 - در نسخ مطبوع: