نبردهای پيشبرنده

در طول تاريخ گذشته و آينده نبردهای انسان تدريجا بيشتر جنبه ايدئولوژيك پيدا كرده و می‏كند و انسان تدريجا از لحاظ ارزشهای انسانی به‏ مراحل كمال خود يعنی به مرحله انسان ايده‏آل و جامعه ايده‏آل نزديكتر می‏شود تا آن جا كه در نهايت امر ، حكومت و عدالت ، يعنی حكومت كامل ارزشهای‏ انسانی كه در تعبيرات اسلامی از آن به " حكومت مهدی " تعبير شده است‏ مستقر خواهد شد و از حكومت نيروهای باطل و حيوان مابانه و خودخواهانه و خود گرايانه اثری نخواهد بود

حلقات تاريخ

در يك قرن گذشته كشورهايی به سوسياليسم گرويدند كه مرحله كاپيتاليسم‏ را طی نكرده بودند . شوروی و چين و كشورهای اروپای شرقی همه از اين دستند ، و بر عكس كشورهائی كه كاپيتاليسم را به اوج خود رسانده‏اند از قبيل امريكا و انگلستان در همان مرحله باقی مانده‏اند ، پيش بينيهای پيشوايان ابزار گرائی يك قرن پيش در مورد انقلاب كارگری در كشورهای صنعتی از قبيل‏ انگلستان و فرانسه خطا از آب در آمد
معلوم شد هيچگونه جبری در كار نيست و ممكن است در جامعه‏های سرمايه‏داری طبقه به اصطلاح پرولتاريا به رفاهی برسد كه هرگونه انديشه‏ انقلابی را از مغزش خارج سازد . همچنانكه ممكن است در پی عرضه شدن يك‏ ايدئولوژی و يك ايمان روشن و بالا رفتن سطح شعور مذهبی و اجتماعی جامعه‏ای‏ با يك جهش از بدويت به عاليترين مرحله تمدن انسانی گام بردارد . نهضت‏ صدر اسلام بهترين گواه اين مدعا است

قداست مبارزه

اصلاحات جزئی و آرام آرام به نوبه خود كمك به مبارزه انسان حقجو و حق‏ طلب با انسان منحط است و آهنگ حركت تاريخ را به سود اهل حق تند می‏نمايد .

نابسامانيها

نوسانات تاريخ

نظر به اين كه عامل اصلی اين حركت انسان است و انسان موجودی مختار و آزاد و انتخابگر است تاريخ در حركت خود نوسانات دارد ، گاهی جلو می‏رود ، و گاهی به عقب بر می‏گردد ، گاه به راست منحرف می‏شود و گاه به چپ ، گاهی تند می‏رود و گاهی كند و احيانا برای مدتی ساكن و راكد و بی حركت می‏ماند ، يك جامعه همچنانكه تعالی می‏يابد انحطاط پيدا می‏كند ، تاريخ تمدنهای بشری جز يك سلسله تعاليها و سپس انحطاطها و انقراضها نيست ، در عين حال همچنانكه " توين بی " مورخ و دانشمند شهير معاصر گفته است : انحطاط تمدنها امری اجتناب ناپذير است ، ولی تاريخ‏ بشريت در مجموع خود يك خط سير تكاملی را طی كرده است

بسوی آزادی از جبر طبيعت و اجتماع

ماهيت جهاد

اصالت نيروی فكری و اخلاقی

مثلث هگلی

همچنانكه ميتوانيم اين قرارداد اصطلاحی را در مورد كلمه خوش آهنگ و زيبای " ديالكتيك " اعمال نمائيم و همه اينگونه جريانها را جريان " ديالكتيكی " بناميم
برای يك اديب و نويسنده ، دشوار است كه از اين واژه زيبا و خوش‏ آهنگ چشم بپوشد : اين واژه قسمتی از موفقيتهای خويش را از طنين خود دارد ، نه از هسته اصلی محتوای خود . چه مانعی هست كه هر فكر مبتنی بر اصل حركت و اصل تضاد را - ولو فاقد هسته اصلی آن باشد كه در صفحات پيش‏ شرح داده شد - فكر ديالكتيكی بناميم

دو تلقی از انسان

بنابراين تلقی اگر پرسيده شود انسان ايده‏آل ، انسان كامل ، انسان نمونه ، آنچه‏ انسان بايد آن باشد و فعلا نيست چيست ؟ پاسخ اينست كه هيچ چيز ، هر چه‏ محيط به او بدهد همان است كه بايد باشد . " خود " انسان چيست كه اگر از او گرفته شود از خود بيگانه شده است ؟ باز پاسخ اينست كه هيچ چيز يك ماده خام . به هر صورت و هر شكلی كه در آيد صورت خود اوست
بنابراين تلقی آنچه در انسان اصالت دارد و به صورت غريزه در او موجود است جنبه‏های حيوانی او است . از اينرو انسان موجودی است اسير منافع‏ مادی ، محكوم جبر ابزار توليد ، در اسارت شرائط مادی اقتصادی ، وجدانش‏ ، تمايلاتش ، قضاوت و انديشه‏اش ، انتخابش ، جز انعكاسی از شرائط طبيعی‏ و اجتماعی محيط نيست ، آيينه‏ای است كه جز محيط خود را نمی‏تواند منعكس‏ سازد ، طوطيی است كه در پس آيينه شرائط محيط قرار گرفته است ، و بر خلاف اجازه محيط طبيعی و اجتماعی كوچكترين جنبشی نميتواند بكند ، ماده‏ خامی است كه در او اقتضای حركت به سوی مقصد و هدف ويژه‏ای نيست
اما بنابر تلقی فطری از انسان ، انسان موجودی است دارای سرشت الهی ، مجهز به فطريت حقجو و حق طلب ، حاكم برخويشتن و آزاد از جبر طبيعت و جبر محيط و جبر سرشت وجبر سرنوشت

خصلت اساسی ويژه‏ای انسان كه معيار انسانيت اوست و بدون آن از انسانيت فقط نام می‏ماند و بس ، نيروی تسلط و حاكميت انسان بر نفس‏ خويش و قيام عليه تبه كاريهای خود است ، روشنيهای حيات انسانی در طول‏ تاريخ از همين خصلت ناشی می‏شود و اين خصلت عالی در نظريه ابزاری ناديده‏ گرفته شده است

تلقی قرآن

در اين نبرد و ستيزها گاهی حق و گاهی باطل پيروز بوده است ، ولی البته‏ اين پيروزی‏ها و شكستها بستگی به يك سلسله عوامل اجتماعی ، اقتصادی و اخلاقی داشته است

آموزندگی تاريخ

اگر وقايع تاريخی يك سلسله حوادث تصادفی و اتفاقی باشد و هيچ چيز شرط هيچ چيز نباشد ، تاريخ با افسانه تفاوت نخواهد داشت ، يك سرگرمی‏ می‏تواند باشد و غذای خيال ، جنبه آموزندگی نخواهد داشت
و اگر تاريخ ضابطه و قاعده داشته باشد ، ولی اراده انسانی نقشی نداشته‏ باشد ، تاريخ از جنبه نظری آموزنده است ، نه از جنبه عملی ، بنابراين‏ فرض آموزش تاريخ نظير آموزش حوادث دورترين كهكشانها است كه انسان در عين اطلاع كامل ، كوچكترين نقشی در تغيير و هدايت و تعيين جهت آنها نمی‏تواند داشته باشد
و اگر ضابطه و قاعده داشته باشد و انسان نيز نقش مؤثر داشته باشد و عامل تعيين كننده را زور يا زر بدانيم ، تاريخ آموزنده است اما آموزنده‏ بدی . همچنين اگر علم را بعنوان يك وسيله زور و قدرت ، عامل تعيين‏ كننده بدانيم
اما اگر تاريخ را دارای قاعده و ضابطه ، و اراده انسان را مؤثر در تحولات تاريخ ، و نقش اصيل و نهائی را در سعادت و كمال جامعه برای‏ ارزشهای اخلاقی و انسانی بدانيم ، آن وقت است كه تاريخ هم آموزنده است و هم مفيد . قرآن با چنين ديدی به‏ تاريخ نگاه می‏كند

جامعه ايده‏آل

اكنون مجال بحث تفصيلی يا ارائه مدارك از قرآن و سنت نيست ، فقط برای اين كه ماهيت " انتظار بزرگ " روشن شود به طور اجمال درباره‏ مشخصات اين نويد بزرگ به بررسی می‏پردازيم :

مشخصات انتظار بزرگ

راسل در " اميدهای نو " ميگويد : " . . . اشخاصی هستند - و از آن‏ جمله اينشتاين - كه به زعم آنها بسيار محتمل است كه انسان دوره حيات خود را طی كرده باشد و در ظرف سنين معدودی موفق شود با مهارت شگرف علمی خود ، خويشتن را نابود سازد "
بنابر اين نظريه ، بشر در نيمه راه عمر خود بلكه در آغاز رسيدن به بلوغ‏ فرهنگی به احتمال زياد نابود خواهد شد . البته اگر تنها به قرائن و شواهد ظاهری قناعت كنيم اين احتمال را نميتوان نفی كرد . نظريه سوم اينست كه شر و فساد لازم لاينفك طبيعت بشر نيست ، شر و فساد و تباهی معلول مالكيت فردی است ، تا اين ام‏الفساد هست ، شر و فساد هم هست . مالكيت فردی معلول درجه‏ای از تكامل ابزار توليد است و با خواسته انسانها اين ام‏الفساد از بين نمی‏رود ، ولی تكامل ابزار توليد و جبر ماشين روزی ريشه اين ام الفساد را جبرا خواهد كند . پس آنچه مايه و پايه خوشبختی است تكامل ماشين است
نظريه چهارم اين است كه ريشه فسادها و تباهی‏ها نقص روحی و معنوی‏ انسان است . انسان هنوز دوره جوانی و ناپختگی را طی می‏كند و خشم و شهوت‏ بر او و عقل او حاكم است . انسان بالفطره در راه تكامل فكری و اخلاقی و معنوی پيش می‏رود . نه شر و فساد لازم لاينفك طبيعت بشر است و نه جبر تمدن فاجعه خودكشی دسته جمعی را پيش خواهد آورد

دو نوع انتظار

انتظار ويرانگر

اين جااست كه گناه هم فال است و هم تماشا ، هم لذت و كامجوئی است و هم كمك به انقلاب مقدس نهائی . اين جا است كه اين شعر مصداق واقعی خود را می‏يابد : در دل دوست به هر حيله رهی بايد كرد طاعت از دست نيايد گنهی بايد كرد اين گروه طبعا به مصلحان و مجاهدان و آمران به معروف و ناهيان از منكر با نوعی بغض و عداوت می‏نگرند ، زيرا آنان را از تأخير اندازان ظهور و قيام مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه می‏شمارند . برعكس ، اگر خود هم اهل‏ گناه نباشند در عمق ضمير و انديشه با نوعی رضايت به گناهكاران و عاملان‏ فساد می‏نگرند زيرا اينان مقدمات ظهور را فراهم می‏نمايند

شبه ديالكتيكی

با اين تفاوت كه در تفكر ديالكتيكی ، با اصلاحات از آن‏ جهت اجازه داده می‏شود و تشديد نا بسامانيها از آن جهت اجازه داده ميشود كه شكاف وسيعتر شود و مبارزه پيگيرتر و داغتر گردد ، ولی اين تفكر عاميانه فاقد اين مزيت است ، فقط به فساد و تباهی فتوا می‏دهد كه خود بخود منجر به نتيجه مطلوب بشود
اين نوع برداشت از ظهور و قيام مهدی موعود و اين نوع انتظار فرج كه‏ منجر به نوعی تعطيل در حدود و مقررات اسلامی می‏شود و نوعی " اباحيگری " بايد شمرده شود به هيچوجه با موازين اسلامی و قرآنی وفق نمی‏دهد

انتظار سازنده

آياتی كه بدانها در روايات استفاده شده است نشان می‏دهد كه مهدی موعود ( عج ) مظهر نويدی است كه به اهل ايمان و عمل صالح داده شده است ، مظهر پيروزی‏ نهائی اهل ايمان است : " « وعد الله الذين آمنوا و عملوا الصالحات ليستخلفنهم فی الارض و ليمكنن لهم دينهم الذی ارتضی لهم و ليبدلنهم من بعد خوفهم أمنا يعبدوننی‏ لا يشركون بی شيئا ». . . " خداوند به مؤمنان و شايسته كاران وعده داده است كه آنان را جانشينان‏ زمين قرار دهد ، دينی كه برای آنها آنرا پسنديده است مستقر سازد ، دوران‏ خوف آنانرا تبديل به دوران امنيت نمايد ( دشمنان آنرا نابود سازد ) بدون ترس و واهمه خدای خويش را بپرستند و اطاعت غير خدا را گردن ننهند و چيزی را در عبادت يا طاعت شريك حق نسازند
ظهور مهدی موعود منتی است بر مستضعفان و خوار شمرده شدگان ، و وسيله‏ای‏ است برای پيشوا و مقتدا شدن آنان ، و مقدمه‏ای است برای وراثت آنها خلافت الهی را در روی زمين " « و نريد ان نمن علی الذين استضعفوا فی‏ الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثين »"

پس سخن در اينست كه گروه سعداء و گروه اشقياء هر كدام به نهايت كار خود برسند ، سخن در اين نيست كه سعيدی در كار نباشد و فقط اشقياء به منتهی درجه شقاوت برسند
در روايت اسلامی سخن از گروهی زبده است ، كه به محض ظهور امام به آن‏ حضرت ملحق می‏شوند . بديهی است كه اين گروه ابتدا به ساكن خلق نمی‏شوند و بقول معروف از پای بوته هيزم سبز نمی‏شوند . معلوم می‏شود در عين اشاعه و رواج ظلم و فساد ، زمينه هايی عالی وجود دارد كه چنين گروه زبده را پرورش می‏دهد . اين خود می‏رساند كه نه تنها حق و حقيقت به صفر نرسيده‏ است ، بلكه فرضا اگر اهل حق از نظر كميت قابل توجه نباشد از نظر كيفيت‏ ارزنده‏ترين اهل ايمانند و در رديف ياران سيد الشهداء
از نظر روايات اسلامی در مقدمه قيام و ظهور امام يك سلسله قيامهای‏ ديگر از طرف اهل حق صورت می‏گيرد ، آنچه به نام قيام يمانی قبل از ظهور بيان شده است نمونه‏ای از اين سلسله قيامها است . اين جريانها نيز ابتدا به ساكن و بدون زمينه قبلی رخ نمی‏دهد

قداست شهيد به حق پيوستگی شهيد حق شهيد بدن شهيد جهاد يا مسؤوليت شهيد نشاط شهيد منطق شهيد خون شهيد حماسه شهيد جاودانگی شهيد شفاعت شهيد گريه بر شهيد تربت شهيد شب شهيد گواهی سالار شهيدان

شهيد

بسم الله الرحمن الرحيم « و لا تحسبن الذين قتلوا فی سبيل الله امواتا بل احياء عندربهم يرزقون‏ ( 3 )

قداست شهيد

كلمات : " عالم ، فيلسوف ، مخترع ، قهرمان ، مصلح ، مجتهد ، استاد ، دانشجو ، عابد ، زاهد ، مؤمن ، مجاهد ، مهاجر ، صديق ، آمر به معروف ، ولی ، امام ، نبی " از اين قبيل كلماتند كه بعضی در عرف عام و برخی در عرف خاص مسلمين و در زبان اسلام توأم با نوعی عظمت و احترام و احيانا قداست می‏باشند
بديهی است كه كلمه از آن جهت كه لفظ است قداستی ندارد ، قداست را از معنی خود كسب می‏كند
قداست برخی معانی و مفاهيم كه كم و بيش با تفاوتهايی در همه جوامع‏ بشری وجود دارد ، مربوط می‏شود به جنبه‏های خاصی از روانشناسی جامعه‏ها در زمينه ارزشيابيها در امور غير مادی ، كه خود بحث فلسفی و انسانی عميقی‏ است
در اسلام واژه‏ای است كه قداست خاصی دارد ، اگر كسی با مفاهيم اسلامی‏ آشنا باشد و در عرف خاص اسلامی اين كلمه را تلقی كند احساس می‏كند كه‏ هاله‏ای از نور اين كلمه را فرا گرفته است و آن ، كلمه " شهيد " است

به حق پيوستگی شهيد

حق شهيد

چرا و به چه دليل حق شهدا از حق ساير خدمتگزاران بيشتر و عظيمتر است ؟ البته دليل دارد . همه گروههای خدمتگزار ديگر مديون شهدا هستند ، ولی‏ شهدا مديون آنها نيستند يا كمتر مديون آنها هستند ، عالم در علم خود و فيلسوف در فلسفه خود و مخترع در اختراع خود و معلم اخلاق در تعليمات‏ اخلاقی خود نيازمند محيطی مساعد و آزادند تا خدمت خود را انجام دهند ولی‏ شهيد آن كسی است كه با فداكاری و از خود گذشتگی خود و با سوختن و خاكستر شدن خود محيط را برای ديگران مساعد می‏كند

مثل شهيد مثل شمع است كه خدمتش از نوع سوخته شدن و فانی شدن و پرتو افكندن است ، تا ديگران در اين پرتو كه به بهای نيستی او تمام شده‏ بنشينند و آسايش بيابند و كار خويش را انجام دهند . آری ، شهدا شمع‏ محفل بشريتند ، سوختند و محفل بشريت را روشن كردند . اگر اين محفل‏ تاريك می‏ماند هيچ دستگاهی نمی‏توانست كار خود را آغاز كند يا ادامه بدهد

انسان كه در روز در پرتو خورشيد تلاش می‏كند و يا شب در پرتو چراغ يا شمع كاری انجام می‏دهد به همه چيز توجه دارد جز به آنچه پرتو افشانی می‏كند كه اگر پرتو افشانی او نبود همه حركتها متوقف و همه جنب و جوشها راكد می‏شد شهدا پرتو افشانان و شمعهای فروزنده اجتماعند كه اگر پرتو افشانی‏ آنها در ظلمات استبدادها و استعبادها نبود بشر ره به جائی نمی‏برد

مولوی با اشاره به آيه كريمه « يا ايها المزمل قم الليل الا قليلا » (5) می‏گويد :

آری ، كلمه شهيد و مفهوم شهيد در ميان كلمات و مفاهيم اسلامی و در ذهن‏ كسانی كه فرهنگشان فرهنگ اسلامی است كلمه‏ای و مفهومی نورانی و مقدس‏ است از كلمات و مفاهيم ديگر برتر

بدن شهيد

بدن شهيد يك " جسد متروح " است ، يعنی جسدی است كه احكام روح بر آن جاری شده است ، همچنانكه جامعه شهادتش " لباس متجسد " است ، يعنی حكم روح بر بدن جاری شده و حكم جاری شده بر بدن ، بر لباس و جامه‏ جاری شده است
بدن و جامه شهيد از ناحيه روح و انديشه و حق پرستی و پا كباختگيش كسب‏ شرافت كرده است
شهيد اگر در ميدان معركه جان به جان آفرين تسليم كند ، بدون غسل و كفن‏ ، با همان تن خون آلوده و جامه خون آلوده دفن می‏شود

اين احكام خاص در فقه اسلامی درباره بدن شهيد نشانه ديگری است از قداست شهيد در اسلام