گفتم : مردم مى گويند: چرا خداوند از على و اهل بيتش در قرآن نام نبرده است ؟
امام (ع) فرمود: به آنان بگو: نماز بر پيامبر (ص) نازل شد و براى آنان سه ركعت يا
چهارركعت را نام نبرد تا اين كه پيامبر خدا (ص) ايـن جزئيات را برايشان تفسيركرد
((588)) [همچنين بقيه احكام كه در دنباله روايت به آن اشاره شده است ].
اسـتـاد گـرانـقـدر مـا بـه دنـبـال ايـن روايـت مى نويسد: اين حديث صحيح بر همه
روايات باب , حـكـومـت دارد و منظور آنها را مشخص مى كند كه ذكر آنها در قرآن با
صفات و نشانه هاست نه با نام بردن معمولى
((589)) .
2ـ بـا ايـن تـوضيح , مفهوم اين گفته امام (ع) نيز روشن مى شود كه فرمود: لولا انه
زيد فى كتابالله ونقص منه ماخفي حقنا على ذى حجى
((590)) ,اگر قرآن دستخوش افزايش و كاستى نمى شد, حق ما بر هيچ انسان عاقلى
پوشيده نمى ماند.
چـون منظور از افزايش و كاستى , تحميل راى و تفسير نارواست كه ـعمدا وبا قصد شوم ـ
به معنى كـلام خـداونـد مـى افـزايـند و از آن مى كاهند يا بدون آگاهى وهدايت الهى
, درباره قرآن سخن مى گويند و تفسير به راى مى كنند كه در شرع مقدس مورد نهى قرار
گرفته است .
عـلاوه بـر ايـنـهـا, حـقايق آن را كتمان مى كنند و براى مردم بيان نمى كنند و در
شان قرآن عزيز كوتاهى روامى دارند و دلايل گوياى آن را كمرنگ جلوه مى دهند.
بـنـابراين , افزايش در لفظ قرآن يا حذف الفاظش , منظور نيست چنان كه اهل تحريف
پنداشته اند, زيرا در آن صورت با اجماع طايفه شيعه به كلى مخالف بود و البته از
درجه اعتبار ساقط مى شد.
آيـةاللّه خويى (ره ) مى نويسد: همه مسلمانان ـحتى قائلان به تحريف ـ اجماع دارند
كه يك حرف هم به قرآن افزوده نشده است
((591)) .
بـه هـمـيـن جـهت كه در جاى جاى قرآن مقام شامخ اين خاندان گرانقدر ـبه صراحت يا
اشاره ـ مطرح شده است , امام باقر(ع) مى گويد: قرآن بر چهار بخش نازل شده است : يك
چهارم درباره ما و يـك چهارم درباره دشمنان ما و يك چهارم فرايض و احكام و يك چهارم
ديگر سنت ها و مثلهاست و آيات گرانبهاى قرآن براى ما مى باشد
((592)) .
و در روايـت ديـگـرى مـى گـويد: قرآن بر سه بخش نازل شده : يك سوم درباره ما و
دشمنانمان و يك سوم سنت ها و مثلها و يك سوم ديگر دستورها و احكام است
((593)) .
پـيـداست كه اين , يك تقسيم دقيق عددى نيست , بلكه انواع آيه هاى قرآن را بيان مى
كند كه بخش مهمى از آن درباره مهمترين فرايض و اساس آن , يعنى ولايت است و بقيه ,
احكام , سنن , حكمتها و مثلها و اندرزها مى باشد.
ايـن امـر هـشـيـاران امـت و دانـشـمـنـدان بـزرگ را بر آن داشت كه به اين بخش از
كتاب خدا اهـتـمـام بورزند و كتابهاى گرانبهايى تصنيف كنند .
يكى از آنان حافظ بزرگ , حاكم حسكانى ـاز اسـاتـيد طبرسى نويسنده مجمع البيان ـ است
كه دست به تاليف مجموعه گرانسنگ خود درباره اهل بيت للّه زد و آيات كريمه اى كه در
شان آنان نازل شده در آن گردآورى نمود.
او مـى گويد: برخى گمراهان با گستاخى و بى شرمى تمام , ادعا كرده اند كه هيچ يك از
مفسران نزول سوره هل اتى و نه هيچ سوره يا آيه ديگر را ـدرباره على و اهل بيتش ـ
نپذيرفته اند.
در بـرابـر ايـن ياوه ها و تهمتهاى ناروا بر خودم واجب مى دانم اين شبهه باطل را از
دامن اصحاب , پاك سازم و به آن پاسخ گويم , لذا دست به تاليف اين كتاب زدم
((594)) .
3ـ در فصل پنجم ـبا سند خودـ از سعيدبن جبير از ابن عباس روايت مى كند كه درباره
هيچ كس , آن قدر از قرآن نازل نشد كه درباره على (ع) نازل شد.
4ـ و از مجاهد روايت مى كند كه هفتادآيه درباره على نازل شد كه هيچ كس در آن با او
شريك نبود.
او مى افزايد: خداوند آيه اى در قرآن نازل نفرمود, مگر اين كه على (ع) سردسته آن
بود.
5ـ و از امام سجاد(ع) روايت مى كند كه قرآن بر ما نازل شد و آيات كريمه آن براى
ماست
((595)) .
و ديـگر روايات صحيح الاسنادى كه به ترتيب سوره ها نقل كرده و شمار آن به1160 حديث
مى رسد و آنها را از منابع معتبر شيعه و اهل سنت گردآورى نموده است .
6ـ و به همين معنا ـدر بيانى گسترده ترـ از امامان للّه روايت شده كه هرگاه شنيدى
خداوند يكى از افـراد ايـن امـت را بـه خـوبى ياد مى كند, منظور ما هستيم و هرگاه
شنيدى خداوند قومى از گذشتگان را به بدى يادمى كند, آنها دشمنان ما هستند
((596)) .
دليل اين سخن , موضوع دوستى و دشمنى براى خداست و روايات فراوانى به اين مضمون
رسيده كه آيا دين جز حب و بغض فى اللّه است ؟
((597)) خـداونـد مـتعال مى فرمايد: و اعلموا ان فيكم رسولالله لو يطيعكم فى
كثير من ادمر لعنتم ولكن الله حـبب اليكم اديمان وزينه فى قلوبكم وكره اليكم الكفر
والفسوق والعصيان اولئك همالراشدون
((598)) , بـدانيد پيامبر خدا در ميان شماست , در بسيارى از كارها اگر از شما
اطاعت كند به رنج و سختى مـى افتيد, ولى خداوند ايمان را محبوب شما قرارداد و آن را
در دلهايتان آراست و كفر, نافرمانى و معصيت را منفورتان قرارداد .
دارندگان اين صفات هدايت يافتگانند.
هـمـچنين مى فرمايد: قل ان كنتم تحبون الله فاتبعونى يحببكم الله ويغفر لكم ذنوبكم
((599)) , بگو:
اگـر خـدا را دوسـت مـى داريـد از من پيروى كنيد تا خدا هم شما را دوست بدارد و
گناهانتان را بـيـامـرزد, زيـرا اگر محبت نباشد اطاعت هم نخواهدبود, چراكه محب, گوش
به فرمان محبوب است .
بنابراين , اگر كسى دوستدار اولياى خدا باشد, از آنان اطاعت مى كند و فرمانشان را
گردن مـى نـهـد, هـمـچنين اگر از دشمنان خدا كراهت و تنفر داشته باشد از آنان دورى
گزيده پرهيز مـى نـمـايـد .
درنـتـيجه , وقتى دين , عبارت از اطاعت بود, پس پايه و اساس آن را علاقه و محبت
تشكيل مى دهد.
از سوى ديگر قرآن كريم گروهى را ستايش نمى كند, مگر اين كه آنها اولياى خدايند كه
شامل همه اولـيـا و بـندگان شايسته خدا مى شود خواه گذشتگان يا آيندگان .
و از قومى نكوهش نمى كند, مگر اين كه آنها دشمنان خدايند كه همه دشمنان خدا از جن و
انس را براى هميشه شامل مى شود و دشـمـن اولـيـاى خـدا, دشـمن خداست , چون دشمن
دوست , دشمن خواهدبود .
در قرآن كريم , حـضـرت ابـراهيم (ع) از شيعيان نوح پيامبر(ع) شمرده شده ـچون با
قلبى سليم به پيشگاه خداوند شتافت
((600)) با اين توصيف , ابراهيم (ع) شامل همه افراد اين امت مى شود.
از طـرف ديـگـر, وقـتـى فرعون از دشمنان خداست چون سرپيچى كرده و در زمين گردنكشى
مى نمود, پس فرعون هم شامل همه فرعونها و گردنكشان اين امت خواهدبود.
و ايـن معناى دقيق , منظور امامان است كه فرمودند: ما را در قرآن با نام و نشان مى
يابى , يا اين كه يك چهارم يا يك سوم قرآن درباره ما مى باشد, يعنى ياد ما را در
همين قرآن حاضر با توصيف آشكار مـى يـابى اگر چشم بصيرت بازباشد .
هرگز ائمه للّه نمى خواهند بگويند كه چيزى از قرآن كاسته شـده اسـت چنان كه امثال
محدث نورى پنداشته اند
((601)) آه از اين جمود و كوته فكرى ! خداوند همگان را از لغزشگاهها نگهدارد.
والحمدلله الذى هديهنا لهذا وما كنا لنهتدي لولا ان هد ينا الله
((602)) .
والسلام به يارى خدا عصر روز سه شنبه پانزدهم خرداد 1375هـ .ش پايان يافت .
محمد شهرابى
كتابشناسى عدم تحريف
اهم كتابهايى كه ـبه فارسى يا عربى ـ درباره عدم تحريف قرآن نوشته شده اند .
1ـ مهدوى فخر كرمانى , سيداحمد, افسانه تحريف قرآن , كانون انتشار, تهران 1350ش .
2ـ جـعـفـريـان , رسـول , افـسانه تحريف قرآن , ترجمه محمود شريفى , سازمان تبليغات
اسلا مى , 1367ش .
3ـ شهرستانى , هبةالدين , تنزيه تنزيل , ترجمه عليرضا حكيم خسروى (خسروانى )
چاپخانه حيدرى , تهران 1331ش .
4ـ حـسـن زاده آمـلـى , حـسن , قرآن هرگز تحريف نشده , ترجمه عبدالعلى محمدى
شاهرودى , انتشارات قيام , قم 1371ش .
5ـ الـمـدرس الـمـاهر تبريزى , عبدالرحيم , آلاءالرحيم فى الرد على تحريف القرآن ,
مكتبةالاسلام , تهران .
6ـ بروجردى , مهدى , البرهان على عدم تحريف القرآن , مصطفوى , تهران 1374ش .
7ـ سـعـيـدى ياسين , محمد, البرهان على سلامة القرآن من الزيادة والنقصان , موسسة
الوفاء, بيروت , 1933م .
8ـ رضوى , مرتضى , البرهان على عدم تحريف القرآن , ارشاد, بيروت , 1411ق .
9ـ حسينى ميلانى , سيدعلى , التحقيق فى نفى التحريف عن القرآن الشريف , دارالقرآن
الكريم , قم 1410ق .
10ـ مـحـمدى الهيدجى , عبدالحسين , الحجة على فصل الخطاب فى ابطال القول بتحريف
الكتاب , مطبعة العلميه , قم 1363ش .
11ـ مـحـمـود سـعـد, دفاع عن القرآن الكريم فى وجه الملاحدة والمغرضين , اسكندريه
دارالمعرفة الجامعية اسكندريه (مصر) 1992م .
12ـ صافى , لطف اللّه , صوت الحق و دعوةالحق , دارالتعارف , بيروت , حدود 1396ق .
13ـ صافى , لطف اللّه , القرآن مصون من التحريف , دارالقرآن الكريم , قم , حدود
1412ق .
14ـ طـهـرانـى , محمودبن ابى القاسم , كشف الارتياب عن تحريف كتاب ربالارباب ,
(نسخه خطى كتابخانه مجلس شوراى اسلامى شماره5492 ) 1302هـ .ق .
نـاگـفته نماند كه بسيارى از مفسران بزرگ , موضوع عدم تحريف قرآن را در مقدمه
تفسيرشان و همچنين در ذيل آيات مربوطه مطرح كرده اند كه به صورت كتاب مستقلى نيست .
كتابنامه
1 ـ آلاء الـرحـمـن فـى تفسير القرآن , بلاغى نجفى , محمد جواد, 2جلد, قم ,
كتابفروشى وجدانى , چاپ دوم , [بى تا].
2 ـ الاتـقـان فـى عـلـوم القرآن , سيوطى , جلال الدين , 2جلد, با تحقيق محمد
ابوالفضل ابراهيم , چاپ دوم , قم , انتشارات رضى ـ بيدار ـ عزيزى , 1363 3 ـ اجوبة
المسائل المهنائية, علامه حلى , حسن بن يوسف بن مطهر, قم , مطبعه خيام , 1401 ق .
4 ـ اجـوبـة مـسـائل (مـوسى ) جاراللّه , شرف الدين العاملى , سيداعبدالحسين ,
لبنان , صيدا, مطبقة العرفان , 1355 ق /1936م .
5 ـ الاحتجاج , طبرسى , ابومنصور احمدبن على , قم , 2جلد, قم كتابفروشى مصطفوى ,
1368 ق .
6 ـ اختيار معرفة الرجال (معروف به رجال كشى ), شيخ طوسى , ابوجعفر محمد بن حسن ,
باتصحيح و تعليق حسن مصطفوى , چاپ اول , مشهد, دانشكده الهيات و معارف اسلامى ,
1348.
7 ـ الارشاد, شيخ مفيد, محمد بن محمد بن نعمان عكبرى بغدادى , يك جلد, چاپ سوم ,
بيروت , موسسه اعلمى 1399 ق /1979 م .
8 ـ اصل الشيعه واصولها, آل كاشف الغطاء, محمد حسين , صيدا, مطبعة العرفان , 1355ق
.
9 ـ اصـول الـتـفـسـيـر وقـواعـده , عـكـ, شيخ خالدعبدالرحمن , چاپ دوم , بيروت ,
دارالنفائس , 1406ق /1986م .
10 ـ اظـهـار الـحـق , دهـلوى هندى , رحمت اللّه بن خليل , دوجلد در يك مجلد, صيدا
ـ بيروت , 1400ق .
11 ـ اعتقادات الاماميه , شيخ صدوق , محمدبن على بن بابويه القمى , چاپ سنگى .
12 ـ اعجاز القرآن , رافعى , مصطفى صادق , مصر, مكتبه التجارية الكبرى 1381 ق .
13 ـ اعيان الشيعه , امين عاملى , سيد محسن , 11 جلد, بيروت , دارالتعارف للمطبوعات
, [بى تا].
14 ـ الالـهـيـات , سـبـحـانـى , جـعـفر, به قلم شيخ حسن محمد مكى عاملى , 2 جلد,
چاپ دوم , المركزالعالمى للدراسات الاسلاميه , 1411 ق .
15 ـ الامـالـى , شريف مرتضى , على بن حسين موسوى , 2 جلد, با تحقيق محمد ابوالفضل
ابراهيم , بيروت , داراحياء الكتب العربيه 1373 ق .
16 ـ امـل الامـل , شـيـخ حر عاملى , محمد بن الحسن , با تحقيق سيد احمد حسينى ,
چاپ 2جلد, بغداد, مكتبة الاندلس , 1385 ق .
17 ـ الانتصار, خياط معتزلى , ابوالحسين عبدالرحيم بن محمد, تحقيق د .
نيبرج , مصر 1344 ق .
18 ـ الانـوار الـنـعـمـانـيـه , جـزائرى , سـيد نعمت اللّه با مقدمه و پاورقى سيد
محمد على قاضى طباطبايى , 4جلد, تبريز, شركت چاپ , [بى تا].
19 ـ انيس الاعلام فى نصرة الاسلام , فخر الاسلام , محمد صادق , تنظيم و پاورقى از
سيدعبدالرحيم خـلـخـالى , 7 جلد, تهران , كتابفروشى مرتضوى , 1351 تا 1364ـ 20 ـ
اوائل المقالات , شيخ مفيد, مـحمد بن محمد بن نعمان عكبرى بغدادى به اهتمام
دكترمهدى محق , تهران , چاپخانه دانشگاه تهران , 1372 ش /1413 ق .
21 ـ اوثق الوسائل بشرح الرسائل , محقق تبريزى , ميرزا موسى , تهران , مطبعه رشديه
, 1378 ق .
22 ـ بحارالانوار, مجلسى , محمد باقر, 110 جلد, چاپ دوم , بيروت , موسسة الوفاء,
1403 ق .
23 ـ بـحـر الـفـوائد فـى شـرح الفرائد, آشتيانى ,محمدحسن , قم ـ كتابخانه آيةاللّه
مرعشى نجفى , 1403ق .
24 ـ بـرهـان روشـن (الـبـرهـان عـلى عدم تحريف القرآن ), بروجردى , ميرزا مهدى [ظ]
تهران , بوذرجمهرى مصطفوى , 1374 ق .
25 ـ البرهان فى تفسير القرآن , بحرانى , سيد هاشم , قم , مطبوعاتى اسماعيليان ,
1375 ق .
26 ـ البيان , آية اللّه خوئى , سيد ابوالقاسم , چاپ پنجم , قم , مطبعه علميه ,
1394 ق .
27 ـ تاويل الايات الباهرة, اصفهانى نجفى , محمد تقى , چاپ سنگى بى تا.
28 ـ تـاويـل الايـات الـظاهرة فى فضائل العترة الطاهرة, حسينى استرآبادى غروى ,
سيد شرف الدين على , دو جلد, قم , مدرسة الامام المهدى , 1409 ق .
29 ـ الـتـبـيان فى تفسير القرآن , شيخ طوسى , ابوجعفر محمد بن حسن , با مقدمه شيخ
آقا بزرگ تهرانى , 10جلد, بيروت , داراحياء التراث العربى , [بى تا].
30 ـ تـحـقـيقى درباره اولين اربعين حضرت سيد الشهداء(ع) , قاضى طباطبايى , محمد
على , قم , بنيادعلمى و فرهنگى قاضى طباطبايى , 1368.
31 ـ تفسير الصافى , فيض كاشانى , ملا محسن , 5 جلد, بيروت , موسسه اعلمى , 1399ق .
32 ـ تفسير القرآن العظيم , قرشى دمشقى , ابن كثير, 4 جلد, چاپ سوم , بيروت
دارالمعرفة, 1409ق /1989 م .
33 ـ تـفسير القمى , قمى , على بن ابراهيم , با تصحيح و تعليق سيد طيب موسوى جزايرى
, 2جلد, چاپ سوم , قم , موسسه دارالكتاب , 1404 ق .
34 ـ التفسير الكبير, فخر رازى , محمد بن عمر خطيب , 32 جلد, بيروت , داراحياء
التراث العربى .
35 ـ تفسير المنار, محمد رشيد رضا, 12 جلد, چاپ دوم , بيروت , دارالمعرفه , [بى
تا].
36 ـ تـفسير نمونه , جمعى از نويسندگان , زير نظر آية اللّه مكارم شيرازى , 27 جلد,
چاپ سيزدهم , تهران , دارالكتب الاسلاميه , 1369ـ 37 ـ الـتـفـسـيـر, عـيـاشى , ابى
نضر محمد بن مسعود, 2 جلد, تهران , انتشارات علميه اسلاميه , باتصحيح و تعليق و
تحقيق سيد هاشم رسولى محلاتى , [بى تا].
38 ـ تقريب التهذيب , عسقلانى , احمد بن على بن حجر, بيروت , دارالمعرفه , 1395 ق .
39 ـ التمهيد فى علوم القرآن , معرفت , محمد هادى , قم , انتشارات اسلامى , 5 جلد,
1415ق .
40 ـ التمهيد, باقلانى , ابوبكر محمد بن طيب , قاهره , 1366 ق .
41 ـ تنقيح المقال , مامقانى , عبداللّه , 3جلد, نجف اشرف , مطبعة المرتضويه , 1350
ق .
42 ـ تـهـذيـب الاحـكـام , شـيـخ طوسى , محمد بن حسن , 10 جلد, با تحقيق و تعليق
سيد حسن موسوى خرسان , چاپ چهارم , تهران , دارالكتب الاسلامية, 1365.
43 ـ تهذيب الاصول , سبحانى , جعفر, 3 جلد, قم , موسسه اسماعيليان , [بى تا].
44 ـ تهذيب التهذيب , عسقلانى , احمد بن على بن حجر, 12 جلد, بيروت , دارصادر.
45 ـ الـتـوحـيـد, شـيخ صدوق , ابوجعفر محمد بن على بن حسين , با تصحيح وتعليق سيد
هاشم حسينى تهرانى , قم , انتشارات اسلامى , [بى تا].
46 ـ جـامع البيان فى تفسير القرآن , طبرى , ابوجعفر محمد بن جرير طبرى , 30 جلد
در12مجلد, چاپ دوم , بيروت , دارالمعرفه , 1392 ق /1972 م .
47 ـ جـامـع الـرواة, اردبـيـلـى غروى حائرى , محمد بن على , 2 جلد, قم .
انتشارات كتابخانه آيةاللّه مرعشى نجفى , [بى تا] و شركت چاپ رنگين 1331 ـ 1334.
48 ـ چهل مقاله , استادى , رضا,چاپ اول , قم , انتشارات كتابخانه آية اللّه مرعشى
نجفى 1371.
49 ـ الحق المبين , كاشف الغطاء, شيخ جعفر,[بى جا], چاپ سنگى , تاريخ كتابت 1319ق .
50 ـ حـلـيـة الاولـيـاء, اصفهانى , ابونعيم احمد بن عبداللّه , 10 جلد,چاپ پنجم ,
بيروت , دارالكتاب العربى , 1407/1987 م .
51 ـ الخصال , شيخ صدوق , محمد بن بابويه , قم , انتشارات جامعه مدرسين , 1403 ق .
52 ـ دائرة مـعـارف الـقرن الرابع عشر/ العشرين , وجدى , محمد فريد, 10 جلد, [بى
جا], مطبعة دائرة المعارف القرن العشرين , چاپ چهارم , 1386 ق /1967 م .
53 ـ دبستان المذاهب , كيخسرو اسفنديار, با تحقيق رحيم رضا زاده ملك ,2جلد, تهران ,
1362.
54 ـ دراية الحديث , مدير شانه چى , كاظم , مشهد, دانشگاه فردوسى , 1397 ق /1356ش .
55 ـ الدر المنثور, سيوطى , جلال الدين , 8 جلد, چاپ اول , بيروت , دارالفكر, 1403
ق ـ 1983م .
56 ـ الـذريـعـة الـى تصانيف الشيعة, تهرانى , شيخ آقا بزرگ , 26 جلد, چاپ دوم ,
بيروت , دارالاضواء, 1406 ق 1986 م .
57 ـ رجال العلامة الحلى , حلى , حسن بن يوسف بن مطهر, قم , انتشارات رضى , 1402ق .
58 ـ رجال النجاشى , نجاشى , ابوالعباس احمد بن على , با تحقيق سيد موسى شبيرى
زنجانى ,قم , دفترانتشارات اسلامى , 1407 ق .
59 ـ الـرحـلـة الـمـدرسـيـة, بـلاغى نجفى , محمد جواد, سه جزء در يك مجلد, چاپ سوم
, بيروت , دارالمرتضى , 1993 م .
60 ـ روضـات الـجـنات , موسوى خوانسارى , ميرزا محمد باقر, تهران ـ قم , انتشارات
اسماعيليان , 8جلد, [بى تا].
61 ـ سعد السعود, ابن طاووس , على بن موسى , چاپ اول , نجف , مطبعة الحيدريه ,
1369ق / 1950م .
62 ـ سنن ابن ماجه , قزوينى , محمد بن يزيد, بيروت , داراحياء التراث العربى , 1395
ق .
63 ـ سـنـن ابـوداود, سـجـسـتانى ازدى , ابوداود سليمان بن اشعث , 4جلد, بيروت [ظ],
داراحياء السنةالنبوية.
64 ـ سنن الترمذى , محمد بن عيسى بن سوره , با تحقيق و شرح احمد محمد شاكر, 5 جلد,
قاهره , دارالحديث .
65 ـ شرح الاصول الخمسه , قاضى عبدالجبار معتزلى , چاپ مصر.
66 ـ شرح اصول الكافى , مازندرانى , ملا محمد صالح , چاپ سنگى .
67 ـ شـرح نـهـج الـبلاغه , ابن ابى الحديد, با تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم , چاپ
دوم , بيروت , داراحياء التراث العربى , 20 جلد در 10 مجلد, 1385 ق .
68 ـ شرح الوافيه , اعرجى , سيد محسن , نسخه خطى .
69 ـ شـواهـد الـتـنـزيـل , حـاكـم حـسـكـانى , عبيداللّه بن عبداللّه , با تحقيق و
تعليق محمد باقر محمودى ,3جلد, چاپ اول , تهران , موسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و
ارشاد اسلامى , 1411ق .
70 ـ شيخ آقا بزرگ تهرانى , حكيمى , محمد رضا, تهران , دفتر نشر فرهنگ اسلامى , [بى
تا] .
71 ـ صحيح البخارى , بخارى , محمد بن اسماعيل , با شرح و تحقيق قاسم الشماعى
الرفاعى , 9جلد در 4 مجلد, چاپ اول , بيروت , دارالقلم , 1407 ق /1987 م .
72 ـ صـحـيح مسلم , مسلم بن حجاج قشيرى , با شرح نووى , 18 جلد در9 مجلد, بيروت ,
داراحياء التراث العربى [بى تا].
73 ـ عـلم الحديث , مدير شانه چى , كاظم , چاپ دوم , مشهد, دانشگاه فردوسى , 1354ـ
74 ـ علم اليقين فى اصول الدين , فيض كاشانى , 2 جلد, قم , انتشارات بيدار .
1358 ش / 1400ق .
75 ـ الـغـديـر, عـلامـه امـيـنـى نجفى , عبدالحسين احمد, 11 جلد, چاپ دوم , تهران
, دارالكتب الاسلاميه , 1366 76 ـالغوالى اللالى , احسائى , ابن ابى جمهور, محمد بن
على بن ابراهيم , با تحقيق مجتبى عراقى , چاپ اول , قم , سيد الشهداء, 1403 ـ 1405
ق .
77 ـ الغيبة, نعمانى , محمدبن ابراهيم , با تحقيق على اكبر غفارى , تهران , مكتبة
الصدوق [بى تا].
78 ـ فـتـح الـبارى بشرح البخارى , عسقلانى , شهاب الدين احمد بن حجر, 13 جلد, چاپ
چهارم , بيروت , داراحياء التراث العربى , 1408 ق .
79 ـ الفرقان , ابن الخطيب محمد محمد عبداللطيف , مصر, دارالكتب المصرية, 1367 ق .
80 ـ فرهنگ معين , معين , محمد, 6 جلد, چاپ چهارم , تهران , اميركبير, 1360.
81 ـ فصل الخطاب , نورى , ميرزا حسين بن محمد تقى , چاپ سنگى .
82 ـ الفصل فى الملل والاهواء والنحل , اندلسى , ابن حزم على بن احمد, 5 جلد, بيروت
, دارالمعرفة, 1395 ق .
83 ـ الفصول المهمه فى تاليف الامة, عاملى , سيد شرف الدين , نجف اشرف و بيروت ,
دارالنعمان و دارالزهراء, 1397 ق .
84 ـ الـفـهـرسـت , [ابـن ] الـنـديـم , محمد بن اسحاق , با مقدمه رضا تجدد, ده جزء
در يك جلد, چاپ دوم , تهران , [بى نا], 1350.
85 ـ قاموس الرجال , تسترى , محمد تقى , 7 جلد, چاپ دوم , قم , انتشارات اسلامى
1410آ1415ق .
86 ـ قاموس كتاب مقدس , مسترهاكس آمريكايى , بيروت , مطبعه آمريكايى , 1928م .
87 ـ قصص الانبياء, نجار, عبدالوهاب , بيورت , دارالرائد العربى [بى تا].
88 ـ الكافى , كلينى رازى , محمد بن يعقوب , 8 جلد (الاصول والفروع والروضة), چاپ
پنجم , تهران , دارالكتب الاسلامية, با تصحيح و تعليق على اكبر غفارى , 1363 89 ـ
كامل الزيارات , ابن قولويه , جعفر بن محمد, تهران , ميقات 1406 ق .
90 ـ الـكـبـريـت الاحـمـر فـى عـقائد الشيخ الاكبر محى الدين بن العربى , شعرانى ,
عبدالوهاب , چـاپ شـده در حـاشـيـه الـيـواقيت والجواهر نوشته همان شعرانى , مصر,
مصطفى البابى الحلبى واولاده , 1378ق .
91 ـ كتاب سيبويه , سيبويه , قم , نشر ادب الحوزه , 1404 ق .
92 ـ كتاب مقدس , [بى جا], به همت انجمن پخش كتب مقدسه در ميان ملل [ظ] 1969 م .
93 ـ كـتـاب مـن لايـحـضـره الفقيه , شيخ صدوق , محمد بن على بن حسين , با تصحيح و
تعليق على اكبر غفارى , 4 جلد, چاپ دوم , قم , دفتر انتشارات اسلامى , 1404 ق
/1363ش .
94 ـ الـكـشـاف , زمـخـشـرى , مـحمود بن عمر, ضبط و تصحيح مصطفى حسين احمد, 4 جلد,
چاپ سوم , بيروت , دارالكتاب العربى , 1407 ق /1987م .
95 ـ كشف الغطاء, كاشف الغطاء, شيخ جعفر, تهران , چاپ سنگى , تاريخ كتابت 1271ق .
96 ـ كـشـف الـغمة فى معرفة الائمه , اربلى , على بن عيسى , 3 جلد, تبريز,
كتابفروشى بنى هاشمى , 1381 ق .
97 ـ گـوهـر مـراد, حـكيم فياض لاهيجى , ملا عبدالرزاق , با مقدمه زين العابدين
قربانى , تهران , سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى , 1372.
98 ـ لاكون مع الصادقين , دكتر تيجانى سماوى , محمد, چاپ دوم , پاريس , موسسة
البشرى , 1987 م .
99 ـ مـجـالس المومنين , شوشترى , قاضى نوراللّه , 2 جلد, چاپ اول , تهران , مكتبه
اسلاميه ,1375 ق .
100 ـ المجروحين من المحدثين , محمد بن حبان , 2 جلد, هند, حيدرآباد, مطبعة
العزيزيه , 1390ق / 1970م .
101 ـ مـجـمـع الـبيان , طبرسى , ابوعلى فضل بن حسن , 10 جلد در 5 مجلد, با تصحيح و
تحقيق سيدهاشم رسولى محلاتى , بيروت , داراحياء التراث العربى , 1379 ق .
102 ـ مجمع الفائدة والبرهان , اردبيلى , مولى احمد, تا 14 جلد, قم , دفتر انتشارات
.
103 ـ المحلى بالاثار, اندلسى , ابن حزم ,12جلد, بيروت , دارالكتب العلميه 1408ق /
1988 م .
104 ـ الـمـدخـل الـى الـقـرآن الـكـريم , دراز, محمد عبداللّه , ترجمه (از فرانسه
به عربى ) محمد عبدالعظيم على , كويت , دارالقلم , 1414 ق /1993 م .
105 ـ مـذاهـب الـتـفـسير الاسلامى , گلدزيهر ترجمه (به عربى ), عبدالحليم النجار,
مصر, مكتبة الخانجى , 1955 م .
106 ـ مـرآة العقول , مجلسى , محمد باقر, با مقدمه سيد مرتضى عسكرى , 23 جلد تهران
, دارالكتب الاسلاميه , 1404 ق /1363 ش .
107 ـ الـمـسـائل الـسرويه , شيخ مفيد, محمد بن محمد بن نعمان , قم , كنگره
بزرگداشت هزاره شيخ مفيد, چاپ شده در جلد نهم مصنفات شيخ مفيد, 1413 ق .
108 ـ مـسـتـدرك الـوسـائل , نـورى طـبـرسى , ميرزا حسين , 18 جلد, چاپ اول , بيروت
, موسسة آل البيت للّه لاحياء التراث , 1408 ق /1987 م .
109 ـ الـمستدرك على الصحيحين , حاكم نيسابورى , اعداد واشراف : يوسف عبدالرحمن
مرعشلى 4 جلد 1 + جلد فهرست , بيروت , دارالمعرفه , تاريخ مقدمه 1406 ق /1986م .
110 ـ الـمسند, احمد بن حنبل , 10 جلد + 2جلد فهارس , چاپ دوم , بيروت , دارالفكر,
1414هـق ـ 1994 م .
111 ـ المصاحف , سجستانى , ابوداود, با تحقيق دكتر آرثرجفرى , مصر, مطبعه رحمانيه ,
1355 ق .
112 ـ مـصـائب النواصب , شوشترى , نوراللّه , با ترجمه ميرزا محمدعلى رشتى , تهران
, كتابفروشى سيداحمد كتابچى اسلاميه , [بى تا].
113 ـ مـعجم رجال الحديث , آية اللّه خوئى , سيد ابوالقاسم , 23 جلد, چاپ چهارم ,
قم , مركزنشر آثار شيعه , 1410 ق /1369 ش .
114 ـ المغنى , ذهبى , شمس الدين , مطبعة البلاغة, 1391ق .
115 ـ مفتاح الكرامة, حسينى عاملى , محمد جواد, 10 جلد, قم , موسسة آل البيت للّه ,
[بى تا].
116 ـ مـقالات الاسلاميين , اشعرى , ابوالحسن على بن اسماعيل , دو جلد در يك مجلد,
چاپ اول , قاهره , مكتبة النهضة المصريه , 1369 ق .
117 ـ مقتل الحسين (ع) , موسوى مقرم , عبدالرزاق , چاپ پنجم , قم , كتابفروشى
بصيرتى , 1394ق .
118 ـ الـمـلـل والـنحل , شهرستانى , محمد بن عبدالكريم , با تحقيق محمد سيد كيلانى
, دوجلد, بيروت , دارالمعرفة, [بى تا].
119 ـ منبع الحياة, جزائرى , نعمة اللّه , بيروت , موسسه اعلمى .
120 ـ منتخب كنز العمال , متقى هندى , چاپ شده در حاشيه مسند احمد, بيروت ,
دارالفكر.
121 ـ الـمـوضـوعـات , ابـن جوزى , عبدالرحمن , چاپ دوم , با تحقيق و تقديم
عبدالرحمن محمد عثمان , 3جلد, چاپ دوم [بى جا], 1403 ق /1983م .
122 ـ الموطا, مالك بن انس , بيروت , دارالافاق الجديدة, 1403 ق .
123 ـ الـمـيـزان , علامه طباطبايى , سيد محمد حسين , 20 جلد در 10 مجلد, قم , دفتر
انتشارات اسلامى [بى تا].
124 ـ مـيـزان الاعـتـدال , ذهـبى , محمد بن احمد, با تحقيق على محمد بجاوى , 4
جلد, بيروت , دارالمعرفه , [بى تا].
125 ـ نهج البلاغه , سيد رضى , با تنظيم و فهرست صبحى صالح , بيروت [بى نا], 1378ق
.
126 ـ الـوافـى , فـيـض كـاشـانـى , مـحـمـد مـحـسن , 18 جلد, اصفهان , مكتبة
اميرالمومنين (ع) , 1406تا1412ق .
و 3جلد, تهران , كتابفروشى اسلاميه 1375هـ .ق .
127 ـ وسـائل الـشـيـعـه , شيخ حر عاملى , محمد بن حسن , 20 جلد, چاپ پنجم , بيروت
,داراحياء التراث العربى , 1403 ق /1983م .
