مقدمه
گى امروز ما كه بسيار متفاوت شده است و حتى براى درمان بيماريهاى بسيار جزئى نيز
بـه پـزشـك مـراجـعـه مى كنيم اهميتى دو چندان يافته و ضرورت وجود آن بيش از هر
دوره ديـگـر احـسـاس مـى شـود. ايـن رشـتـه عـلمـى كـه امـروزه بـا عـنـوانـهـاى
فارماكوگنوزى (داروشـنـاسـى گـيـاهـى )، زيست شناسى گياهى پزشكى در اغلب دانشگاههاى
معتبر جهان مورد تدريس قرار مى گيرد، رشته اى جديد نبوده و داراى سابقه اى كهن و
ديرينه است . كشف خواص درمانى ميوه ها و گياهان و استفاده از آنها در درمان
بيماريها امرى نيست كه تنها امـروزه بـه آن پـرداخـتـه شـده بـاشـد، بـلكـه از
هـزاران سـال پـيـش كـه ديـد، عـلاوه بـر اسـتفاده از اين گياهان و ميوه ها به
عنوان غذا، كم كم به بـرخى از خواص دارويى موجود در آنها نيز پى برد و از آنها براى
كاهش درد و تسكين و تـخفيف بيمارى استفاده نمود . به عنوان مثال در كتب مذهبى
مسيحيان مكررا، در مورد جو، دانه هـاى بـو داده ، عـسـل ، سـرشـيـر عـنـوان غـذاهاى
ارزشمند صحبت شده است . قرآن يك سوره دربـاره زنـبـور عسل دارد . مصريان سير را
همراه اجساد موميايى شده نگهدارى مى كردند و رومـيـهـا آن را به عنوان دارو در بيش
از 50 بيمارى استفاده مى نمودند . اولين كشت سويا تـوسـط امپراطور چين در 300 سال
قبل از ميلاد صورت گرفت و تقديس شد . با سابقه دارويـى از شـيـريـن بـيـان بـه
حـدود بـيـش از 2500 سـال در اروپـاى غـربـى و خـاور دور بـر مـى گـردد و ايـن
اهميت اين گياهان را به عنوان داروهـاى بـسـيـار مـؤ ثر و كم ضرر در رفع امراض و
كاهش زمينه ابتلا به بيماريها مى رساند.
اسـاسـى بـشـر در عـصـر حـاضـر اين است كه شروع به استفاده وسيع از داروهاى وسيع
شيميايى نموده و كمتر به داروهايى كه منشاء گياهى و صد در صد طبيعى دارند رو آورده
اسـت و از يـك سو خود را مواجه با مشكل كمبود اين داروها و گرانى بيش از حد آنها
نموده و از سـويـى ديـگـر از عـوارض وهـا كـه ممكن است بعدها آشكار شوند درامان
نبوده و خود را درگـيـر بـسـيـارى از امـراض ديـگرى كه بعدها ممكن است شيوع پيدا
كنند، كرده است . اين مـشكل بشر از يك سو معلول عدم آگاهى از اثرات جانبى داروهاى
شيميايى و همچنين استفاده سـاده تـر، آسـانـتـر و اثـر بـخـشـى سـريـعـتـر ايـن
قـبيل داروها است و از سويى ديگر معلول عدم آشنايى با روشهاى درمان طبيعى و گياهى و
ناآگاهى از خواص درمانى گياهان دارويى و ميوه ها در درمان بيماريهاست .
ه روش مـدرن كـسـب سـلامـتـى در ايـن زمـان از قـلم انـداخـتـه اسـت ايـن اسـت كـه
خـود مـا مـسـئول سـلامتى خودمان هستيم . بسيارى از بيماريها جزئى اغلب به علت رژيم
نامناسب ، فقدان ورزش يا اتلاف انرژى و مصرف بى رويه و كورانه داروهاى شيميايى ،
توسط خـود فـرد ايـجاد مى شود. داروهاى مدرن ممكن ارى را درمان كند، اما نمى تواند
مشكلاتى را كـه خـودمـان بـه طـور دائم بـه وجـود مـى آوريـم ، حـل كـنـد. مـا در
جهان مترقى امروزى به طبيعت پشت كرده ايم و خود را از مواهب طبيعى محروم سـاخـته
ايم . ما دانش قديمى اجدادمان در درمان بيمارى ها را به كلى كنار نهاده و به جاى آن
داروهـاى شـيـمـيـايـى و مـصـنـوعى را جايگزين كرده ايم كه ممكن است تاءثير مفيد آن
در طول زمان ، هميشه هم تاييد نشود .
اهـمـيـت در ايـن راسـتـا اين است كه هيچ كس بهتر از خود فرد نمى تواند مراقب
سلامتى خود بـاشـد. انـسـان مـى تـوانـد با كسب مقدارى دانش ، بيماريهاى ساده خود
را بهتر از هر كس ديگر درمان كند. بنابراين توصيه مى شود كه جز مواردى جدى و مهم كه
نياز به مراجعه پـزشـك وجـود دارد خـود شـخـص ، بـيـمـارى سـاده را بـا اسـتـفاده
از گياهان دارويى و طبق روشهاى درمان طبيعى ، درمان كند.
گـيـاه دارويـى و مـيـوه پـرداخته شده و خواص آنها را به طور واضح تشريح مى كند، در
واقـع هـمـيـن هـدف را دنـبـال كـرده و در آن سعى شده كه با تاكيد بسيار بر بيان
خواص دارويـى و نـسخه هاى شفابخش آنها عموم مردم جامعه را در رسيدن به اين هدف بلند
يارى رسـانـد . برخى از ويژگيهاى كه سبب تمايز اين كتاب از ساير كتب گياهان دارويى
مى گردد به اين شرح است :
ويژگيهاى اين كتاب
دانستن اسامى مختلفى كه يك گياه در مناطق مختلف جغرافيايى داشته و دارد از جمله
مواردى اسـت كـه مـى تواند به شناسايى آن گياه و سابقه و تاريخچه آن كمك شايانى
نمايد. در ايـن قـسـمـت عـلاوه بـر بـيـان اسـامـى گـيـاه بـه زبـانهاى اصلى (فارسى
، عربى ، انـگـليـسـى ، لاتـيـن ، فـرانسه و آلمانى ) سعى شده از اسامى محلى گياه
در مناطق مختلف كشور و همچنين اسامى گياه به زبانهاى آسياى جنوب شرقى و جنوبى نيز
ياد شود .
2 - مشخصات كلى گياه : در اين قسمت سعى شده مشخصات
فيزيكى و ظاهرى گياه ، طعم و مزه ، مناطق رشد گياه ، طبيعت (سرد و گرم ) آن ،
تركيبات شيميايى و مواد و موثره گياه در درمان بيماريها، زمان رشد و تكثير گياه
قسمتهاى مورد استفاده گياه بيان شود.
يـاه : آوردن بـيش از 210 نسخه از 11 گياه دارويى در اين بخش كمك زيادى به
آشنا شـدن خـوانـنـده ايـن كـتـاب بـا اثرات درمانى اين گياه مى نمايد . در اين
قسمت سعى شده مـقادير مصرف گياهان دارويى براى درمان بيماريها به شكلى نه كاملا
دقيق بيان شود. بـسـيـارى از مـا مـمـكـن اسـت از وجـود خـواص دارويـى يـك گـيـاه
آگـاه بـاشـيـم ولى بـه دليـل عـدم آشـنـايـى بـا چـگـونـگـى مصرف گياه و ندانستن
مقادير مشخص مصرف آن گياه نتوانيم از اثرات دارويى گياه مورد استفاده بهره مند شويم
.
و دارويـى گـيـاه : ذكـر حدود 195 فرآورده گياهى و دارويى در اين كتاب و بيان مواد
لازم و روش تهيه هر يك از آنها از ديگر ويژگيهاى ممتاز اين كتاب است . هدف از آوردن
اين بـخـش راهـنـمايى هاى عملى است كه شخص با خواندن اين كتاب و كمى تجربه مى تواند
براى درمان بيماريهاى خود، آنرا هماهنگ سازد و توان لازم جهت تهيه اين نوع فرآورده
هاى دارويى را براى رويارويى با بيماريها خود، شخصا بدست آورد.
گياهان دارويى و نـوشـيـدنى گياه : اين بخش كه در
بين كتابهاى گياهان دارويى موجود در بازار بـخـش جـديـد و تـازه اى اسـت بـه
مـعـرفى حدود 100 فرآورده غذايى و نوشيدنى از اين گـيـاهـان و مـيـوه هـا
پـرداخـتـه و بـيـشـتـر اهـداف غـذا درمـانـى را دنـبـال مـى كـنـد . ايـن بـخـش
بـا هـدف رواج روشـهاى درمان خانگى از طريق غذا كه صدها سـال قـدمت داشته و هنوز هم
در اكثر جوامع دنيا رواج دارد و درمان آسانتر غذا به جاى دارو ايجاد شده و بيشتر
سعى در اثبات سخن معروف بقراط حكيم كه گفته است : بگذاريد غذا داروى شما باشد و
دارو غذايتان ، دارد .
در ايـن كـتـاب جـهـت دسترسى سريعتر و آسانتر به مطالب و محتوى كتاب 8 فهرست وجـود
دارد . در فـهـرسـت كـلى مطالب به معرفى گياهان و خلاصه اى از خواص كلى اين
گـيـاهـان همراه با شماره صفحه آنها در متن در كتاب اشاره شده است . در فهرست
فرآورده هـاى گـيـاهـى و دارويـى بـه طـور مـنـظم گياهى و دارويى هر گياه و شماره
صفحه آن در داخـل مـتـن كـتـاب بـطور يكجا آورده شده است . در فهرست فرآورده هاى
غذايى و نوشيدنى گـيـاهـان نـيز به همين منوال نام و نوع فرآورده هاى غذايى و
نوشيدنى هر گياه و شماره صـفـحـه آن در مـتـن بـه طـور يـكـجا قيد شده است . و از
همه مهمتر در د 250 بيمارى تمام امـراضـى كـه بـا گـيـاهان موجود در اين كتاب درمان
دارويى مى شوند به ترتيب حروف الفـبـا هـمـراه بـا شـمـاره صـفحه گياه يا گياهان مؤ
ثر در درمان بيمارى مورد نظر ذكر گـرديـده اسـت . در قـسـمـت فـهـرسـت اسـامـى
گـيـاه بـه زبـانـهـاى خـارجـى نـيـز اسامى كـل گـيـاهـان دارويـى كـتـاب بـه طـور
يـكـجـا هـمـراه با زبانهاى اصلى ديگر ( عربى ، انگليسى ، لاتين ، فرانسه و آلمانى
) آورده شده است .
جـهـت آشـنـايى بيشتر با شكل گياه و اختصاصات آن و همچنين شناسايى آن ، سعى شده از
تـصـاويـرى گويا و روشن از برخى آنها در داخل متن استفاده شود تا مخاطبان اين كتاب
و علاقمندان به شناسايى گياهان بتوانند از اين مجموعه استفاده بيشترى ببرند.
ساير آثار قبلى مورد استفاده و استقبال شما هموطنان گرامى قرار گيرد و به اين وسيله
توانسته باشم قدمى هر چند كوچك در راه معرفى اين گياهان و شناسايى خواص دارويى
آنـها در درمان بيماريها و همچنين احياء هر چه بيشتر گياه درمانى در كشور عزيزمان
ايران برداشته باشم .
جـهـت كـسـب اطـلاعات بيشتر در زمينه گياهان دارويى به آدرس اينجانب واقع در:
اصفهان - ميدان قدس - خيابان شيخ طوسى غربى مقابل قرض الحسنه انصار المهدى (عج ) -
كوچه قـائم - شـماره 59 - عطارى سنتى ميلاد مراجعه و يا با شماره تلفن 5561731 -
0311 تماس حاصل فرماييد .
سـيـن بـهـادر بـه جـهـت راهـنـمـايـى هـاى لازم در تـهـيـه اين كتاب ، امير حسين
چوپانى به دليل طراحى زيبايى جلد كتاب ، ا. حاتمى ويراستار متن ، سركار خانم سميه
خسروى به خـاطـر تـايپ و ويرايش كامپيوترى كتاب و همچنين كليه عزيزانى كه به نحوى
در تهيه اين اثر مرا يارى و مساعدت نمودند، صميمانه تشكر و قدردانى مى نمايم .
مجيد حاتمى ورزنه
مرداد ماه 1381 اصفهان
فصل اول : آويشن vulgaris thymus
َََ
اسامى گوناگون آويشن
آويـشـن اسـت . در زبـان عـربى به صعتر معروف است . در برخى از زبانهاى خارجى با
عـنـوان سـرپـوله نـيـز شـنـاخـته مى شود . دو نوع آويشن وجود دارد: آويشن كوهى و
آويشن شيرازى در شيراز به كبك ليك و در همدان به آزربه معروف است . آذر روبه ،
جلنجمون ، نـدغ ، اشـن ، آفـشـم ، آفشن ، آيشن ، ادشان ، ادشن ، اشمه ، اوشن ، آوجى
، حاشا، زروه ، زعـتـر، سـعـتـر، سـرپـوله ، سـوسـن بر، كاكله اوتى ، آس بويه ،
حاشا برى ، صعتر الحـمير، سه سنبل ، سى سنبل ، گون گل و زعترو از اسامى ديگر اين
گياه است كهليك يا كـكـليك اوتى اسم تركى آويشن است . آويشن در لهجه اصفهانى به
آبشم و آوشم معروف است .
آويـشـن در زبـان لاتـين به vulgaris thymus، در زبان انگليسى به thyme، در زبان
فرانسه به thym و در زبان آلمانى به thymian شهرت دارد .
آويشن در زبان هلندى به tijm wilde ، tijm kruipen، در زبان استونى به liivatee _
numm، در زبـان فـنـلانـدى بـه - ajuruoho kangas، در زبـان مـجـارسـتـانـى بـه
kakukkfu mezei ، در زبـان ايـتـاليـايـى بـه serpillo، در زبـان نـروژى بـه
kryptimiman، در زبـان اسـپـانـيـايـى به serpoleto، دى به backtimjan، در زبان
عـربـى به zeeter sarar، در زبان چينى به hao ai، در زبان دانماركى به tijm، در
زبـان اسـكـاتـلندى به righ an lus، در زبان ايسلندى به timjan، در زبان اندونزى به
timi، در زبان ايتاليايى به timo، در زبان لهستانى به wlasciwy tymianek ، در زبـان
پـرتـغال به timo tomilho و در زبان روسى به chebrts، timjan شهرت دارد .
گونه هاى مختلف آويشن
1 - گونه هاى مختلف تيموس thymus
1ـ1 - serpyllum thymus
2 - 1 - kotschyanus thymus
3 - 1 - vulgaris thymus
4 - 1 - eriophorus thymus
2 - گونه هاى مختلف زاتاريا zataria
1 - 2 - multiflora zataria
2 - 2 - bracteata zataria
3 - گونه هاى مختلف اريگانوم origanum
1 - 3 - .l vulgar origanum
4 - گونه هاى گياه nepeta
1 - 4 - staussi nepeta
گياه clinopodioids zizyphora
مشخصات كلى آويشن
پـايـا از تـيره نعناع كه انواع مختلف قسمتهاى مورد استفاده يعنى سرشاخه هاى گلدار
آن بـه مـصـارف طـبـى و دارويى مى رسد. پرورش اين گياه ممكن است از طريق كاشت دانه
يا تـقـسـيم ساقه هاى ريشه دار گياه مسن صورت گيرد. بوته آويشن به ارتفاع 10 - 30
سـانـتـى مـتـر و بـنـدرت خـوابـيـده اسـت . آويـشـن گـيـاهـى يـكـسـاله و عـلفـى
بـوده و طـول بـرگـهـاى آن از 4 تا 10 ميليمتر متغير است . گلهاى آن به رنگ صورتى
يا بنفش اسـت و زمان گل دادن آن بين خرداد تا مرداد است تمام بخشهاى اين گياه معطر
بوده و داراى طبيعتى گرم است آويشن از خانواده لابياته است .
َََ
تركيبات شيميايى آويشن
در آويـشـن يـك اسـانـس بـه نـام تـيـمـول thymol وجـود دارد و نـيـز داراى
كـارواكرول سيمن و ال پى نن و بورنئول استات مى باشد. به علاوه داراى اولئانوليك و
ايـزمـر آن اورسـوريـك مـى باشد، و در تجزيه هاى ديگر اين گياه علاوه بر مواد فوق
پارتيول نيز در آن تاييد شده است .
نسخه هاى شفابخش آويشن
1 - درمان نارسايى كبد با آويشن :
دمـكـرده آويشن در چند روز متوالى يا خوردن روزى يك قاشق مرباخورى از پودر آويشن كه
با كمى عسل يا پودر نبات مخلوط شده باشد در رفع نارسايى و ضعف كبد مفيد و مؤ ثر
اسـت . هـمـچنين جهت درمان نارسايى كبد و افزايش سرعت تحرك خون مى توانيد از ماليدن
آب جـوشـانـده آويـشـن و سـپـس كـمـپـرس تـفـاله آن بـر روى سـينه ( در ناحيه
كبد) بهره بگيريد.
2 - تسكين درد روماتيسم با آويشن
م دارويـى مـحـلول مركب آويشن اثر قابل توجهى در كاهش درد روماتيسم داشته و مصرف آن
به كليه مبتلايان به آن بويژه افراد مسن و سالخورده توصيه و تجويز مى شود. طرز
تـهـيـه مـحـلول مـركـب آويـشـن : جـهـت تـهـيـه مـحـلول مـركـب آويـشـن 5/0
مـثـقـال اسـانـس آويـشـن شـيـرازى را بـا 9 مـثـقـال اسـانـس آويـشـن كـوهـى و 75
مـثـقـال ( حـدود 350 گـرم )، جـوش شـيـريـن مـخـلوط كـرده در مـقـدارى الكـل حـل
نـمـوده و خـوب بهم بزنيد، سپس آن را در آب وان حمام ريخته و مدتى در آن دراز بكشيد
و اين عمل را تا چندين هفته (هفته اى دو بار ) تكرار كنيد.
3 - درمان اختلالات قاعدگى در زنان با آويشن :
و فـقدان قاعدگى شده اند و يا اينكه ترشحات مايع سفيد در آنها زياد شده است چنانچه
هـر روز 5 تـا 6 فـنجان از دمكرده 15 تا 20 آويشن بخصوص آويشن شيرازى خشك در يك
ليـتـر آب جـوش اسـتـفـاده كنند در معالجه آنها مفيد و مؤ ثر خواهد بود . همچنين
براى كاهش دردهاى قاعدگى خانمها مى توانند از ضمادى كه از دانه آسياب شده آويشن
تهيه مى شود و بصورت خارجى مصرف مى گردد بهره بگيرند.
َََ
4 - رفع كرم روده و انگل با آويشن
خوردن روزانه يك قاشق مرباخورى از پودر آويشن به مدت يك الى دو هفته در ريزاندن و
نـابـود كـردن كـرمـهـاى روده مـفيد و موثر است . همچنين جهت اثر بخشى بيشتر مى
توانيد پودر آويشن را با پودر انغوزه مخلوط كرده بصورت حبهايى در آورده و روزى يك
حب آنرا ميل كنيد.
5 - معالجه آسم و تنگى نفس با آويشن
جهت درمان آسم و خروج خلط از سينه روزى يك فنجان دم كرده آويشن را با آب ليمو ترش و
كـمـى شـكـر مـخـلوط كـرده خـوب بـهـم زده و مـيـل كـنـيـد و ايـن عـمـل را تـا
بـهـبـودى ادامـه دهـيـد . هـمـچـنـيـن خـوردن آويـشـن پـخـتـه شـده بـا انـجـيـر
در طول چند روز متوالى داروى مفيدى جهت تنگى نفس مى باشد.
6 - رفع بند آمدگى ادرار با آويشن
اسـتـفـاده مداوم آويشن پخته شده همراه با كمى آب كرفس ( آبى كه از جوشاندن برگ يا
تـخم كرفس حاصل شدهب باشد يا از فشردن تازه له شده بدست آمده باشد ) . جهت رفع بند
امدگى ادرار مفيد و مؤ ثر است .
َََ
7 - تصفيه كردن خون با آويشن
جـهـت رقـيـق كـردن خون و رفع غلظت بالاى آن 20 گرم آويشن را با 20 گرم عناب مخلوط
كـرده و در ظـرفـى بـريـزيد . سپس 600 ميلى ليتر آب به آن اضافه كرده و بگذاريد
خـوب خـيـس بـخـورد بعد آنرا در آفتاب گذاشته يا كمى حرارت دهيد تا به آن يك چهارم
مقدار اوليه برسد و ميل كنيد.
8 - رفع لاغرى بدن با آويشن
افـرادى كـه داراى بـدنـى ضـعـيـف بـوده و از لاغـرى مـفـرط رنـج مى برند چنانچه
مدتى صـبـحـانـه خـود را بـا نـان ، پـنـيـر و بـرگ و گـل آويـشـن تـازه اخـتـصـاص
دهـنـد. و اين عمل را در طول 1 ماه متوالى ادامه دهند نتايج رضايت بخشى از آن
خواهند ديد .
9 - رفع سفيدى چشم با آويشن
كـشـيـدن پـودر خـاكـسـتـر گـيـاه آويـشـن يـا پـودر بـرگ و گـل آويـشن در چشم جهت
رفع سفيدى مفيد بوده و در صورت استفاده مداوم از آن موجب تقويت بينايى نيز مى گردد.
10 - رفع سنگينى گوش و ناشنوايى با آويشن
چـكـانـدن چـنـد قطره دمكرده غليظ آويشن ، روغن ، عصاره غليظ و يا عرق آويشن در گوش
و تكرار آن در چند نوبت متوالى موجب رفع سنگينى و كرى گوش مى گردد.
11 - بـرگـردان نـاف بـيـرون آمـده كـودكـان بـه داخل با
آويشن
استفاده از ضماد 15 گرم پودر آويشن با 15 گرم پودر سير زيره سبز يا سياه كه با
كـمـى روغـن زيـتـون خـمـيـر شـده بـاشـد بـر نـاحـيـه نـاف اطـفـال سـبـب
بـازگـردادن نـاف بـيـرون آمـده آنـهـا بـه داخل مى گردد.
12 - تسكين درد دندان با آويشن
افـرادى كـه از درد دنـدان رنـج مـى بـرنـد چـنـانـچـه نـصـف قـاشـق مـربـاخـورى
بـرگ و گـل آويـشـن تـازه بـا يـك چـهـارم قـاشـق مرباخورى زيره و كمى سركه در دهان
ريخته و مـضـمـضـه نمايند و به مدت چند دقيقه چيزى تناول ننمايند موجب تسكين درد
دندان آنها مى گردد.
َََ
13 - درمان اختلالات عصبى با آويشن
ز چـاى گـيـاهـى آويشن سبب درمان گرفتاريهاى عصبى گرديده و به عنوان دارويى روح
افـزا و آرامـش بخش مغز و اعصاب مصرف آن به كليه افرادى كه به نحوى به اختلالات
عـصـبى دچارند توصيه مى شود . خوردن روزانه دو فنجان از چاى مركب آويشن در دو وعده
صبح و عصر نيز بعنوان دارويى مقوى اعصاب مفيد و موثر است .
تـهـيـه چـاى مـركـب آويـشـن : دو مـثـقـال آويـشـن شـيـرازى را بـا يـك مـثـقـال
بـابـونـه ، يـك مـثـقـال گـاوزبـان ، يـك مـثـقـال بـادرنـجـبـويـه و يـك مـثـقـال
مـرزنـجـوش مـخـلوط كـرده در يك ليتر آب جوش ريخته و 12 دقيقه بگذاريد تا دم
بـكـشـد، سـپـس مـوقـع مـصـرف آنـرا بـا كـمـى عـسـل يـا نـبـات شـيـريـن كـنـيـد و
ميل نماييد.
14 - درمان برونشيت ، زكام و سرماخوردگى با آويشن
آويـشـن بـه عـلت داشـتـن خـاصـيـت ضد عفونى كننده و ضد خلط بعنوان دارويى موثر به
شكل دم كرده يا بخور گياهى در درمان اختلالات تنفسى و ريوى بكار مى رود.
ن زكام بويژه در افراد بلغمى مزاج 10 گرم آويشن را با 10 گرم بابونه ، 10 گرم
شـويـد و 10 گـرم مـغز ناخنك مخلوط كرده بجوشانيد و سر را با آب غليظ آن بشوييد .
چكاندن آب جوشانده غليظ آويشن نيز در بينى در ضد عفونى كردن مجارى تنفسى و درمان
سينوزيت و زكام مفيد است .
َََ
15 - درمان گريپ و حساسيت فصلى (آلرژى ) با آويشن :
ر آويشن به تنهايى يا همراه با كمى پودر مرزنجوش و پودر ريشه كندش در بينى موجب
بـاز شـدن مـجـارى تـنـفـسـى و درمان گريپ مى گردد . همچنين استفاده از بخور آويشن
به تـنـهـايـى يـا هـمـراه بـا كـمـى اسـطوخودوس ، تخم گشنيز، كاه جو و برگ مورد
بعنوان دارويى مؤ ثر جهت درمان آلرژى توصيه مى شود.
16 - درمان ريزش مو با آويشن
آويـشـن بـعنوان يكى از گياهان مقوى پياز مو به تنهايى يا بصورت تركيب با داروهاى
ديـگـر بـصـورت مـخـتـلف از جمله به شكل جوشانده ، لوسيون ، شامپو، روغن و سرشوى
گياهى در درمان بيماريهاى مو بويژه ريزش آن كاربرد دارد .
طـرز تـهـيـه لوسـيـون آويـشـن : جـهـت تـهـيـه لوسـيـون ضـد ريـزش مو با آويشن يك
مشت (مـعـادل 75 گـرم ) آويـشـن تـازه يـا خـشـك را در 100 گـرم الكـل 60 درجـه
بـخـيـسـانـيـد و بمدت 15 روز در آفتاب بگذاريد، سپس هر بار 4 قاشق مرباخورى از
آنرا با آب مخلوط كرده و به پوست سر بماليد.
طرز تهيه محلول ضد ريزش مو با آويشن : 40 گرم آويشن خشك را در يك ليتر آب بقدرى
بجوشانيد تا با آب غليظ شود سپس آب آنرا صاف نموده و در حمام پوست سر را با آن
شستشو و ماساژ دهيد.
َََ
ويـشـن : جـهـت تـهـيـه شـامـپـوى نـرم كـنـنـده و ضـد ريـزش مـو بـا آويـشـن لازم
اسـت 4 مـثـقـال آويـشـن اهـلى را بـا 4 مـثـقـال آويـشـن شـيـرازى ، 4 مـثـقـال
بـرگ گـلپـر نساييده مخلوط كرده ، در مقدارى آب بجوشانيد سپس آب آنرا صاف نموده و
دو عدد تخم مرغ كامل را با آنها افزوده خوب بهم زده و سر را با آن بشوييد .
طـرز تـهـيـه سر شوى گياهى آويشن : 20 گرم پودر آويشن را با 20 گرم پودر سدر، 20
گـرم پـودر قـهوه خام ، 20 گرم برگ مورد و 5 گرم حنا مخلوط كرده با كمى آب يا تـخـم
مـرغ كـامـل خـمـيـر نـمـوده و به مدت 15 دقيقه به سر بگذاريد و بعد با آب ولرم
بشوييد .
روغـن آويـشـن : ماليدن روزانه دو مرتبه روغن آويشن به سر پس از شستن آن با صابون
گـياهى علاوه بر قطع ريزش مو در صورت مصرف مداوم موجب روييدن موهاى ريخته شده مى
گردد.
17 - خواص طبى و مصارف دارويى روغن آويشن
غن آويشن (بويژه آويشن شيرازى ) به عضو، سرعت گردش خون را در آن ناحيه زياد كرده و
بـه هـمـيـن دليـل در درمـان بـيـمـارى فـلج عـضـلانـى و بـى حـسـى اعضاء، پيچيدگى
و گـرفـتـگـى عـضـلات ، درمـان رگ بـه رگ شـدن آنـهـا كـاربـرد دارد . هـمـچـنـيـن
بـه دليـل داشـتـن هـمـيـن خـاصـيـت مـاليـدن آن بـه قـضـيـت مـوجـب تـحـريـك آن
گـرديـده و اعـمـال اعـضاء جنسى و تناسلى را در بدن تقويت مى كند . ماليدن آن به سر
موجب تقويت پـيـاز مـو گـرديـده ، و از ريـزش مـوهـا جـلوگـيـرى مـى كـنـد . مـالش
مـكرر و مداوم آن به مفاصل موجب تسكين درد آنها گرديده و در درمان نقرس و سياتيك
نيز بكار مى رود.
طرز تهيه روغن آويشن : 100 گرم برگ و گل آويـشـن خـشـك را 24 سـاعت در 5/1 ليتر آب
بخيسانيد . سپس بجوشانيد بقدرى كه آب آن نـصـف شـود . بـعـد صـاف نـمـوده و آب
آنـرا در 150 گـرم روغـن زيـتون يا كنجد بقدرى بجوشانيد تا آب آن بخار شود و روغن
بماند.
18 - فرآورده هاى گياهى و دارويى آويشن
تـند و تيز و طبيعت گرم اين گياه سبب شده كه علاوه بر خاصيت ضد عفونى كننده و هضم
كـنـنـدگـى غـذاهـا بـه عـنـوان چـاشـنـى مـناسبى در خوش طعم نمودن غذاها و تقويت
دستگاه گوارشى ، در تهيه بسيارى از فرآورده ها به كار مى رود. در زير به چند نمونه
از اين فرآورده ها اشاره مى كنيم .
الف - شربت مركب آويشن
ايـن شـربـت ، خـلط آور و آرام بخش بوده و براى درمان عفونت سينه ، آسم (تنگى نفس )
و ضد عفونى كردن مجارى تنفسى بسيار مفيد است .
تركيبات
10 گرم برگ آويشن خشك
10 گرم زوفاى خشك
5 گرم پوست خشخاش خشك
5 گرم عصاره خشك شيرين بيان
5 گرم دانه باديان
750 ميلى ليتر آب
500 گرم عسل
روش تهيه شربت
خـشـك شـيـريـن بـيـان و آب را داخـل كـاسـه اى ريـخـتـه ، حـرارت دهـيـد تـا در آب
حـل شـود، سـپـس سـايـر مـواد را مـخـلوط كـرده ، داخل عصاره گرم شيرين بيان بريزيد
و بـگـذاريـد 10 دقـيـقـه دم بـكـشـد، بـعـد آنـرا صـاف كـرده بـا عـسـل مـخـلوط
نـمـوده بـه آرامـى حـرارت دهـيـد و پـس از سـرد شـدن داخل بطرى شيشه اى تيره رنگ
ريخته و 6 بار در روز، هر بار يك قاشق چايخورى آنرا ميل كنيد.
َََ
ب - دم كرده و جوشانده آويشن
بـراى تـهـيـه دم كـرده آويـشن ، 25 گرم آويشن خشك
را در 500 ميلى ليتر آب جوش بريزيد و به مدت 15 دقيقه صبر كنيد تا دم بكشد . از اين
دم كرده ، 3 بار در روز، هر بار يك فنجان بنوشيد.
جهت تهيه جوشانده آويشن 30 گرم آويشن خشك را در 750
ميلى ليتر آب سرد ريخته و به مدت 20 تا 40 دقيقه آنقدر بجوشانيد تا آب آن به حدود
500 ميلى ليتر برسد و 3 بار در روز، هر بار يك فنجان آنرا ميل كنيد.
پ - چاى كيسه اى آويشن
شـن بـراى اسـتـفـاده در مـحـل كـار يا مسافرت بسيار مناسب است . براى تهيه آن يك
يا دو قـاشـق چـاى خورى از برگ آويشن خشك را در يك پارچه چيت چهار گوش كوچك ، به
ابعاد 10 * 10 سـانـتـيـمـتـر بـريـزيـد و تـكـه اى نـخ ، آن را بـه شـكـل يـك
بـقچه ببنديد . بعد از آن را داخل يك فنجان آب جوش تازه گذاشته و پس از 5 دقيقه دم
كشيدن ، آنرا ميل كنيد.
ت - تنطور آويشن
تركيبات
200 گرم برگ خشك يا 60 گرم برگ آويشن تازه
250 ميلى ليتر الكل
750 ميلى ليتر آب
روش تهيه تنطور
شـن را در يـك ظـرف شـيـشـه اى بـزرگ دهـانـه گـشـاد قـرار دهـيـد، سـپـس مـخـلوط
آب و الكل را روى آن بريزيد . درب ظرف شيشه اى را محكم ببنديد و به مدت دو هفته ظرف
در يـك جـاى خـشـك قـرار دهـيـد . بـعـد يـك كـيـسـه پـارچـه اى را داخـل دسـتـگـاه
پرس قرار دهيد و مخلوط را درون آن بريزيد . مخلوط را پرس كرده و به داخـل پـارچ
صـاف كـنـيـد. مـحـلول صـاف شـده را داخـل دستگاه بطرى شيشه اى تيره رنگ بريزيد و 3
بار در روز، هر بار يك قاشق چايخورى تنطور را با مقدارى كمى آب گرم رقـيـق كـرده ،
مـصـرف كـنـيـد . ايـن تـنـطـور تـا 2 سـال در بـطـرى شـيـشـه اى استريل تيره رنگ
قابل نگهدارى است .
ث - كپسول آويشن
دارى بـرگ و گـل آويـشـن خـشـك را نـرم سـايـيده و درون ظرف كوچكى بريزيد . دو نيمه
كـپـسـول ژلاتينى يا گياهى را جدا كرده و داخل آنرا با پودر آويشن پر كرده و دو
نيمه را بـخـوبـى فـشـار داده تـا كـامـلا بـسـتـه شـود. ظـرفـيـت هـر كـپـسـول
بـراى حـدود 200 تـا 250 مـيـلى گـرم پـودر اسـت . از ايـن كپسول 3 بار در روز، هر
بار 2 تا 3 كپسول مصرف كنيد.
ج - كمپرس دم كرده يا جوشانده آويشن
يـشـن ، 500 مـيـلى ليـتر دم كرده يا جوشانده معمولى يا 50 ميلى ليتر تنطور رقيق
شده آويشن در 500 ميلى ليتر آب داغ يا سرد را درون قابلمه اى كوچك بريزيد . سپس
پارچه اى تـمـيـز و نـرم را در آن خـيـس كـرده و خـوب بـفـشـاريد تا مايع اضافى آن
خارج شود، پـارچـه كمپرس را روى ناحيه صدمه ديده يا محل مورد نظر قرار دهيد .
هنگامى كه كمپرس سـرد يا خشك شد مجددا با استفاده از محلول ، كمپرس را تكرار كنيد .
از اين كمپرس براى تسكين سردردهاى عصبى و رفع نارسايى كبد استفاده مى شود.
َََ
ح - ضماد ساده يا تركيبى آويشن
مشت گياه را بجوشانيد . هنگامى كه دماى آن قابل تحمل شد، آن را بفشاريد تا هر گونه
مايع از آن خارج شود، سپس آن را روى سطح آسيب ديـده يـا مـحـل مـورد نـظر پهن كنيد
. قبل از گذاشتن ضماد، مقدارى روغن گياهى (زيتون يا بادام شيرين ) روى پوست بماليد
تا از چسبيدن گياه به پوست جلوگيرى شود. براى ثـابـت نگه داشتن ضماد در محل مورد
نظر از گاز يا نوار كتانى استفاده كنيد، هر 2 تا 4 سـاعـت يـك بـار از ضـمـاد
اسـتـفـاده كـرده و رد صورت نياز، مى توانيد دفعات استفاده را بيشتر كنيد.
خ - روغن استخراج گرم آويشن
تركيبات
250 گـرم بـرگ آويـشـن خـشك ، 500 ميلى ليتر روغن زيتون ( يا آفتابگردان و يا روغن
بادام شيرين )
روش تهيه روغن
ويشن خشك را در يك قابلمه كوچه به روش بن مارى (حرارت غير مستقيم ) به مدت 3 ساعت
بـه آرامى حرارت دهيد. سپس مخلوط را در يك كيسه پارچه اى از جنس چيت ريخته و در آن
را بـبـنـديـد . بـعـد آنرا داخل يك دستگاه پرس كوچك قرار داده و فشار پرس را به
تدريج زيـاد كـنـيـد تـا روغـن از پـارچـه خـارج شـود . روغـن حـاصـل را داخـل
بـطـرى شـيـشـه اى تـيـره رنـگ ريـخـتـه و از آن بـراى اسـتـعـمـال خارجى در كرم
ها،پمادها و به صورت روغن هاى ماساژ براى رفع گرفتگى هاى عضلانى استفاده كنيد.
د - روغن استخراج سرد آويشن
تركيبات
2 پـيـمـانـه بـرگ آويـشـن تازه يا 1 پيمانه برگ آويشن خشك ، يك ليتر روغن گردو يا
روغن گلرنگ
روش تهيه روغن
پـر كـرده و سـپـس روى آن ، آنـقـدر روغـن بريزيد تا روى گياه را بپوشاند در ظرف را
بسته و به مدت 2 تا 3 هفته آن را پشت پنجره آفتابگير يا در گلخانه ، قرار دهيد .
بعد از 2 تا 3 هفته ، يك كيسه صافى را داخل پارچ قرار دهيد و بوسيله كش به بالاى
پارچ ثـابـت كنيد. مخلوط روغن و گياه را در كيسه صافى بريزيد . كيسه را با دست
بفشاريد تـا روغـن آن خـارج شـود روغـن حـاصـل را درون بـطـرى شـيـشـه اى استريل
تيره رنگ بريزيد و از آن براى ماساژ و يا به عنوان ماده اصلى تهيه كرم و يا پماد
استفاده كنيد.
ذ - اسانس آويشن
روش تهيه اسانس
از جـمـع آورى داخـل دسـتـگـاه تـقـطـيـر ريـخـتـه و بـه جـاى خـيـس كـردن آن بـا
آب ، آنـرا داخـل سبدهاى مخصوص بريزيد و سپس بخار را با فشار از ميان گياه عبور
داده و اسانس را بـه ايـن وسـيـله هـمـراه بـا بخار آب در قسمت سرد كننده جمع آورى
كنيد . از اين اسانس بـراى درمـان گـريـپ ، خـشـكـى بـيـنـى و گـرفـتگى هاى مجارى
تنفسى و همچنين اختلالات گوارشى استفاده مى شود.
َََ
ر - روغن ماساژ آويشن
تركيبات
1 قاشق چايخورى اسانس معطر روغنى آويشن
2 قاشق غذاخورى روغن زيتون يا بادام شيرين
روش تهيه روغن
بادام شيرين و اسانس را درون يك بطرى شيشه اى تيره رنگ ريخته و خوب تكان دهيد تا
مخلوط شوند، سپس هر بار نيم تا يك قاشق چايخورى از مخلوط را روى دستها بريزيد و
بـدن را بـه آرامـى بـا آن مـاسـاژ دهـيـد . ( از تـمـاس مـسـتـقـيـم روغـن مـاسـاژ
بـا پـوسـت محل مورد نظر خوددارى كنيد) .
َََ
ز - پماد طبى آويشن
تركيبات
500 گرم پارافين نرم يا موم
60 گرم برگ آويشن خشك يا 150 گرم برگ آويشن تازه
روش تهيه پماد
بلورى ريخته و به روش بن مارى ( حرارت غير مستقيم ) ذوب كنيد . برگ آويشن را به آن
اضافه كرده ، دو ساعت حرارت دهيد تا عصاره آويشن در اثر حرارت خارج شود . سپس يك
كـيـسـه ژله را داخـل پـارچ قـرار دهـيد و بالاى آن را به وسيله نخ يا باند كشى
محكم به دهـانـه پـارچ وصـل كـنـيـد . اكـنـون مـخـلوط فـوق را داخـل آن بـريـزيـد
. بـعد پارچه را فشار داده تا مخلوط صاف شود. مخلوط صاف شده را هـنـگامى كه هنوز
داغ است . فورا داخل ظرف بريزيد و 2 تا 3 بار در روز، هر بار كمى از آنرا روى سطح
صدمه ديده بماليد.
س - كرم دارويى آويشن
تركيبات
100 ميلى ليتر روغن استخراج گرم آويشن
50 ميلى ليتر تنطور آويشن
25 گرم موم زنبور عسل
25 گرم لانولين
روش تهيه كرم
ليـن را بـدون آب بـه روش بـن مـارى ذوب كنيد و روغن استخراج گرم و تنطور آويشن را
بـه آن اضـافـه كـنـيـد . سـپـس آن را صـاف كـرده ، بـه هـم بـزنـيد، هنگامى كه كرم
به حـال سفت شدن است با استفاده از كاردك آن را درون ظرف مخصوص نگهدارى كرم پر كنيد
و 2 تا 3 بار در روز، هر بار كمى از آنرا به ناحيه مورد نظر بماليد.
ش - لوسيون و امولسيون آويشن
روش تهيه لوسيون
2 قـاشـق غـذاخـورى عرق آويشن را با 2 قاشق غذاخورى گلاب و 1 قاشق غذاخورى تنطور
آويشن درون يك بطرى شيشه اى تيره رنگ ريخته و تكان دهيد تا خوب مخلوط شوند و هر بار
كمى از آنرا به آرامى به محل مورد نظر بماليد و ماساژ دهيد .
روش تهيه امولسيون
يك قاشق چايخورى روغن آويشن را با يك قاشق چايخورى تنطور آويشن مخلوط كرده ، خوب
بـه هـم بـزنـيـد تـا مـخـلوط شـونـد و هـر بـار كـمـى از آنـرا بـه محل مورد نظر
بماليد و ماساژ دهيد.
ص - بخور ضد ميگرن آويشن
تركيبات
750 ميلى ليتر آب
500 ميلى ليتر دم كرده برگ آويشن يا 2 قاشق چايخورى اسانس معطر روغنى آويشن
روش تهيه بخور
ته و آنرا به جوش آوريد، سپس آنرا درون يك تشت يا قابلمه پهن ريخته و اسانس يا دم
كـرده را به آن اضافه كنيد . سر را روى تشت يا قابلمه بگيريد و حوله اى خشك را به
گـونـه اى روى سر بيندازيد كه بخار را در خود نگه دارد، سپس به مدت 15 دقيقه به
صورت مداوم و يكنواخت تنفس كنيد. اين عمل را يك تا دو بار در روز، هر بار به مدت
10 دقيقه تكرار كنيد و تا بهبودى كامل ادامه دهيد.
ض - بخور ضد عفونى كننده دستگاه تنفسى آويشن
تركيبات
500 ميلى متر دم كرده آويشن ، تخم گشنيز، اسطوخودوس و برگ اوكاليپتوس (هر كدام 6
گـرم در 500 ميلى ليتر آب و به مدت 15 دقيقه ) يا 2 قاشق چايخورى از مخلوط اسانس
روغنى معطر گياهان فوق
روش تهيه بخور
روش تهيه اين بخور شبيه روش تهيه بخور ضد ميگرن ( بند قبلى (ض ) ) مى باشد .
ط - حمام دارويى آويشن
از حمام دارويى آويشن مى توانيد براى تسكين درد عضلات ، رفع گرفتگى هاى عضلانى و
باز شدن مجارى تنفسى استفاده كنيد.
روش تهيه حمام دارويى
3 تـا 5 قـطـره اسـانـس مـعـطـر روغـنـى آويشن را در آب گرم وان حمام بريزيد . خوب
هم بـزنـيـد تـا ذرات روغن كاملا در آب وان پخش شوند . سپس به مدت 30 الى 45 دقيقه
در آب وان دراز كشيده و بدن را با آن ماساژ دهيد.
َََ
ظ - پاشويه طبى آويشن
از پـاشويه طبى آويشن براى كاهش درد پاها، رفع بى حسى آنها و افزايش جريان خون در
آن نقطه استفاده مى كنند.
روش تهيه پاشويه
يك مشت از برگها و گل آويشن با يك قاشق غذاخورى از پودر آن در يك تشت پر از آب داغ
بريزيد، خوب هم بزنيد و پاها را به مدت چند دقيقه در آن قرار داده و خوب ماساژ دهيد
.
ع - غرغره يا دهان شويه آويشن
تركيبات
يـك فـنـجـان آب دم كـرده يـا جـوشـانـده غـليظ آويشن يا يك قاشق چايخورى تنطور
آويشن حل شده در يك فنجان آب گرم
روش تهيه غرغره يا دهان شويه
روزى 2 بـار، هـر بـار يـك فـنـجـان آب دم كـرده يـا جـوشـانـده يـا مـحـلول
تـنـطـور و آب گـرم را در دهـان ريـخـتـه ، چـنـديـن مـرتـبـه بوسيله زبان آنرا در
داخـل دهـان بـه گـردش در آوريـد و سـپـس دهـان را بـه طـرف بـالا نگه داشته و هوا
را از داخل ريه ها و حلق به طرف بيرون هدايت كنيد.
غ - شربت ضد بيخوابى و مقوى اعصاب آويشن
تركيبات
15 گرم برگ آويشن خشك
10 گرم گل اسطو خودوس خشك
5 گرم برگ سيسنبر خشك
5 گرم بهار نارنج خشك
5 گرم ريشه سنبل الطيب خشك
750 ميلى ليتر آب
500 گرم عسل طبيعى ( در صورت نبود از شكر تصفيه نشده استفاده كنيد)
روش تهيه شربت
طرز تهيه اين شربت شبيه طرز تهيه شربت مركب آويشن (صفحه 32 ) است .
ف - محلول غرغره ضد اوريون آويشن
تركيبات
15 گرم برگ آويشن خشك
15 گرم مريم گلى خشك
500 ميلى ليتر آب
روش تهيه محلول غرغره
گـيـاهـان خشك را در قورى ريخته ، آب تازه جوشيده روى آن بريزيد . سپس به مدت 15
دقـيقه دم كرده ، بعد آنرا صاف كنيد . اين محلول در ظرف در بسته و در جاى خنك ، تا
48 ساعت قابل نگهدارى است .
ميزان مصرف :
يـك تـا دو ساعت يك بار، 5/ 2 قاشق غذا خورى از دم كرده فوق را در 5/2 قاشق غذاخورى
آب داغ رقيق كرده و به صورت غرغره استفاده كنيد.
َََ
ق - عرق آويشن
براى دل بهم خوردگى و دل درد بسيار مفيد است و از مخلوط آن با عرق گاو زبان و بيد
مـشك براى تقويت قلب و اعصاب استفاده مى شود . خوردن عرق آويشن خلط آور بوده و به
عـنوان يك آنتى بيوتيك قوى مجارى تنفسى را ضد عفونى مى كند. چكاندن چند قطره عرق
بـه آويـشن در بينى گرفتگى بينى را برطرف مى سازد و در دهان سينوزيت و زكام نيز مـؤ
ثر است .غرغره عرق آويشن در درمان درد گلو و حلق را تسكين داده و آنها را ضد عفونى
مى كند.
ك - قرص آويشن
تركيبات
15 گرم برگ آويشن خشك
10 گرم گل نيلوفر
5 گرم گل و تخم ختمى
5/2 گرم ريشه شيرين بيان
30 گرم پودر كتيراى گل
15 گرم پودر ثعلب سفيد
500 ميلى ليتر آب
3 قاشق چايخورى عسل
روش تهيه قرص
ريـشـه شـيـريـن بـيـان را در 500 مـيـلى ليـتـر آب ريخته آنقدر حرارت دهيد تا به
نصف بـرسـد، سـپـس عـسل را به آن اضافه كنيد . خوب بهم بزنيد، دوباره كمى حرارت
دهيد، بـعـد آنـرا صـاف كـرده ، درون كـاسـه اى بـريزيد . پودر ثعلب و كتيرا را نيز
به آن بـيـافـزايـيـد و پـس از خـمـيـر شـدن ، خـمـيـر حـاصـل را بـه شكل قرصهاى
كوچكى در آوريد و 3 بار در روز، هر بار 2 قرص آنرا در دهان گذاشته و بمكيد . اين
قرص ضد سرفه بوده و عفونت ريه را به خوبى دفع مى كند.
گ - تونيك تقويت كننده دستگاه گوارشى آويشن
تركيبات
20 گرم برگ آويشن خشك
10 گرم زنيان
10 تخم كرفس
5 گرم زنجبيل
5 گرم جوز هندى
250 گرم عسل
روش تهيه تونيك
ز عـسـل ) را مـخـلوط كـرده ، نـرم سـايـيده و درون كاسه اى بزرگ بريزيد . در اين
هنگام عـسـل را نـيـز بـه آن اضـافـه كـنـيـد، خـوب بـه هـم بـزنـيـد تـا بـه شـكـل
خمير در آيد و عسل جذب پودر شود. 3 بار در روز، هر بار يك قاشق چايخورى آنرا 2 ساعت
بعد از غذا ميل كنيد. اين تونيك علاوه بر تقويت دستگاه گوارشى بخصوص معده ، در
برطرف نمودن سردى و رطوبت آن نيز مؤ ثر است .
َََ
19 - فرآورده هاى غذايى آويشن
الف - سالاد مقوى معده آويشن
مواد لازم
2 عدد پياز رازيانه (حلقه شده )
نصف پيمانه كاهو (خرد شده )
يك قاشق چاى خورى آبليمو
2 قاشق غذاخورى روغن زيتون
يك چهارم پيمانه آويشن تازه (خرد شده )
3 قاشق غذاخورى ريحان ( خرد شده )
نصف قاشق چايخورى پودر زنيان
نمك و فلفل مقدارى
روش تهيه سالاد
آبـليـمو، روغن زيتون ، پودر زنيان ، نمك و فلفل را درون كاسه اى كوچك ريخته و خوب
به هم بزنيد . آويشن ، كاهو، پياز رازيانه و ريحان را درون كاسه اى بزرگ بريزيد، سس
آماده را روى آن ريخته و پس از هم زدن بلافاصله صرف كنيد .
ب - شربت ساده آويشن
تركيبات
30 گرم آويشن خشك
750 ميلى ليتر آب
500 گرم عسل
روش تهيه شربت
تـه ، بـجـوشـانـيد (به مدت 20 دقيقه تا 40 دقيقه ) تا به حدود 500 ميلى ليتر كاهش
يـابـد . سـپـس آنـرا درون يـك پـارچ صـاف كـرده و داخـل قـابـلمـه اى كـوچـك
بـريـزيـد . در ايـن هـنـگـام عـسـل را اضـافـه كـرده و مـرتـب هـم بـزنـيـد تـا
كـامـلا حـل شـود . قـابـلمـه را روى حـرارت قـرار داده و بـه آرامـى بـجـوشانيد تا
به غلظت لازم بـرسـد. سـپس آنرا پس از سرد شدن درون بطرى شيشه اى تيره رنگ بريزيد و
3 بار در روز، هـر بـار يـك تـا دو قـاشـق چـايـخـورى آنـرا ميل كنيد . اين شربت
تقريبا كليه خواص آويشن را دارا بوده و براى تقويت معده نيز مفيد و موثر است .
پ - شيرينى با طعم آويشن
تركيبات
500 گرم آرد
250 گرم روغن
250 گرم پودر قند
100 گرم مغز گردو
1 قاشق سوپخورى پودر كاكائو
روش تهيه شيرينى
ابـتـدا روغـن را داغ كـرده ، سپس آرد را كاملا در آن تفت دهيد، بعد پودر قند، پودر
آويشن و كـاكـائو را بـه آن اضـافـه كرده ، خوب مخلوط كنيد . بعد گردو را نيز اضافه
نموده ، مخلوط نماييد و در پايان مواد را در ظرف مورد نظر ريخته و بعد از سرد شدن
برش دهيد و ميل كنيد.
َََ
ت - نوشيدن شير با آويشن (براى 1 نفر )
مواد لازم
چند برگ و شاخه كوچك آويشن تازه
2 قاشق چايخورى شكر
كمى يخ (خرد شده )
200 گرم شير
روش تهيه نوشيدنى
ليـوان را تا نيمه از يخ خرد شده پر كنيد . شير و شكر را مخلوط كرده و ليوان را از
آن پر كنيد . برگها و شاخه آويشن را روى شير قرار داده و پس از اينكه عطر و بوى
آويشن جـذب شـيـر شـد، آنـرا بـرداشـتـه و نـوشـيـدنـى آمـاده را ميل كنيد.
ث - چاى ليمو با آويشن (براى 4 نفر )
مواد لازم
1 ليتر چاى سياه آماده يا چاى آويشن آماده
4 حلقه نازك ليمو و كمى شكر
روش تهيه چاى
ه و در 4 فنجان بريزيد. در هر فنجان يك حلقه ليمو روى چاى قرار دهيد و به اندازه اى
كه مايليد به چاى شكر اضافه كنيد .( در صورت استفاده از چاى سياه ، چند برگ تازه
آويـشـن را داخـل فـنـجان يا روى چاى قرار دهيد و بعد از چند دقيقه آنرا برداشته و
چاى را ميل نماييد ) .
فصل دوم : بادرنجبويه officinalis melissa
اسامى گوناگون بادرنجويه
عـراب هـمـانـنـد تـرنجبين آنرا معرب كرده و به آن بادرنجبويه مى گويند . مفرح
القلب لقبى است كه دسته اى از تازيان به آن داده اند . فرنگيها به يك نوع آن مليس
ملداوى و بـه نـوع ديـگـر ايـن گـيـاه مـليس طبى مى گويند . در برخى از شهرهاى
ايران به نوع كوچك اين گياه كه معمولا با غذا مى خورند ترنجان مى گويند. حشيشه
السفور، بادرنج بـويـه ، بـادرنـجـو، بـادرنـگ بـوى ، بـارن بـو، بارنگ بو، وارنگبه
بو، پلنگ مشك ، قـرنـفـل بـسـتـانـى ، حـبـق اتـرجـى ، اجـرق تـرنـجـانـى و وارنـگ
بو اسامى ديگر اسامى بادرنجبويه است .
بـادرنـجـبـويـه در زبان لاتين به officinalis melissa، در زبان انگليسى به leaf _
balm و در زبانهاى فرانسه و آلمانى به melisseشهرت دارد .
جـويـه در زبـان دانـمـاركـى بـه melisse citron، در زبـان هلندى به bijenkruid، در
زبـان اسـتـونـى به meliss sidrum، در زبان فنلاندى به melissa sitruuuna، در زبـان
مـجـارسـتـان بـه mezfu، در زبـان ايـسـلنـدى بـه melissa sitronu، در زبـان
ايـتـاليـايى به melissa، در زبان نروژ به sitronmelisse ، در زبان لهستانى به
limonnaya melissa، در زبان اسپانيا به maior balasamita، در زبان سوئدى به meliss
citron، در زبان تركى به melisa شهرت دارد .
مشخصات كلى بارنجبويه
يـا، مـعـطـر، بـه طـول 30 تـا 100 سـانـتـيـمـتـر كـه هـر سال بزرگتر مى شود .
ساقه آن چهار گوش و كركدار است و در ابتدا انشعابات جزيى دارد ولى در مـنـطـقـه
گـلدار بـسـيـار مـنـشـعـب مـى شـود . بـرگـهـاى مـتـقـابـل ، بـيـضـوى يـا
مـثـلثـى بـه طـول 3 تـا 5 سـانـتـيـمـتـر داشـتـه كـه طـول آنـهـا بـيـن 8 /0 تا
5/1 سانتيمتر متغير است . برگهاى اين گياه حاشيه دندانه دار داشـتـه و گـلهـايـى
سـفـيـد رنـگ دارد، قـسـمـت مورد استفاده آن برگهاى خشك شده آن است . بادرنجبويه در
ايران در اطراف تهران ، نواحى شمالى و شرقى ايران و آذربايجان مى رويد. اين گياه
داراى طبيعتى گرم است .
َََََ
بـرداشـت بـادرنـجـبـويـه : گـلهـاى كـوچـك سـفـيـد يـا قـرمـز مـيـل به بنفش رنگ
اين گياه كه در فاصله ماههاى خرداد تا تير شروع به شكفتن مى كنند از تـيـر تـا
شـهـريـور چـيـده و بـرداشـت مـى شـونـد . دانـه هـاى بـادرنـجـبـويـه را در اول
بهار ابتدا در محفظه اى مى كارند و بعد از 2 ماه آنرا نشا مى كنند.
تركيبات شيميايى بادرنجبويه
از تجزيه شيميايى بادرنجبويه با مليس مواد زير را به دست آورده اند .
1 - كامفر محرك مغز، مقوى و ضد عفونى كننده است .
2 - قندهاى مختلف ، مواد پكتينى ، تانن و يك ماده تلخ
3 - اسانس مليس كه خود شامل سيتران ، ستيرونل لال ، ژرانيول و لينالول مى باشد.
نسخه هاى شفابخش بادرنجبويه
1 - درمان سردرد با بادرنجبويه
دن روزانـه دو اسـتكان از آب جوشانده 15 گرم بادرنجبويه در يك ليتر آب كه با كمى
عسل يا نبات شيرين شده باشد موجب تسكين سر درد مى گردد . همچنين استفاده از جوشانده
مـركـب بـادرنـجـبـويـه و حـمـام دارويـى محلول مركب آن در درمان سردرد بويژه
سردردهاى سوداوى بسيار مفيد است .
نـده مـركـب بـادرنجبويه (خوراكى ): جهت تهيه اين جوشانده 15 گرم بادرنجبويه را با
10 گـرم سـفـايـج ، 10 گـرم اسـطـوخـودوس و 10 گـرم گـل گـاوزبـان مـخـلوط كـرده ،
جـوشـانـده و آب صـاف شـده آنـرا بـا 25 گرم ترنجبين حـل شـده در يـك ليـوان آب
مـخـلوط نـموده و بمدت دو هفته متوالى در دو وعده صبح و عصر ميل كنيد.
طـرز تـهـيـه مـحـلول مـركـب بـادرنـجـبـويـه (اسـتـعـمـال خـارجـى ): 3 مـثـقـال
بـادرنـجـبـويـه را بـا 3 مـثـقـال گـل بـنـفـشـه ، 3 مثقال گل نيلوفر، 3 مثقال گل
بابونه و 3 مثقال ميخك مخلوط كرده ، جوشانده و در حمام سر و پيشانى را با آب صاف
شده آن شستشو دهيد.
2 - درمان اختلالات قاعدگى در زنان با بادرنجبويه
بـعـنـوان دارويـى مـفيد جهت معالجه دل درد و عادت ماهانه دردناك در زنان مصرف مى
شود . جـهـت تـهـيـه ايـن دم كـرده 30 گـرم بـادرنـجبويه خشك را در يك ليتر آب جوش
دم كرده و روزانه 2 تا 4 عدد فنجان آنرا ميل كنيد. همچنين خانمها مى توانند از حمام
دارويى جوشانده 35 گـرم گـيـاه در يـك ليتر آب استفاده كنند . (بصورت نشستن در آب
جوشانده گياه به مدت 10 الى 15 دقيقه )
َََ
3 - درمان بى خوابى و اختلالات عصبى با بادرنجبويه
دليل داشتن كامفر در تركيبات دارويى اش گياهى مقوى قلب و اعصاب و محرك مغز بوده و
بـه جـهـت داشـتن خاصيت آرام بخشى در درمان بيشتر بيماريهاى عصبى و روانى مصرف آن
تـوصـيـه مـى شـود. از اين گياه به اشكال مختلف از جمله حمام دارويى ، جوشانده گياه
، شربت و عرق جهت درمان امراض مذكور استفاده مى شود.
الف - حمام دارويى محلول مركب بادرنجبويه
در حـمـام از آب جـوشـيـده 10 گـرم بادرنجبويه ، 10 گرم برگ گشنيز و 10 گرم مغز
ناخنك بر سر و بدن بماليد و اثر آن را در رفع بى خوابى در مزاجهاى گرم ببينيد .
ب - عرق بادرنجبويه :
اسـتـفـاده از ايـن عـرق در مـوارد اختلالات هاضمه ، كم خونى (آنمى ضعف حافظه و
حساسيت زيـاد بـكـار مـى رود. عـرق بـادرنـجـبـويـه هـم بـصـورت اسـتـعـمـال
خـارجـى (كـمـپـرس و لوسـيـون ) هـم بـصـورت استعمال داخلى (خوراكى ) كاربرد دارد .
خـوراكـى عـرق بـادرنـجـبـويه : مصرف اين عرق براى بزرگسالان و كودكان متفاوت مى
باشد . براى بزرگسالان روزانه دو وعده ، هر وعده يك قاشق چايخورى عرق را با كمى آب
مـعـمـولى ، شير يا عسل مخلوط كرده و ميل مى كنند و براى كودكان خوردن روزانه فقط
يك قاشق مرباخورى (15 قطره ) عرق با كمى قند در يك وعده كافى است .
پ - محلول خوراكى بادرنجبويه مركب :
اسـتـفـاده از اين محلول جهت درمان سردرد و بيماريهاى عصبى كه به علت سردى و رطوبت
معده باشد توصيه و تجويز مى شود.
طرز تهيه محلول خوراكى بادرنجبويه مركب
جـبـويـه خـشـك را بـا 2 مـثـقـال جـوز بـويـا يـا هـنـدى ، 2 مـثـقـال گـشـنـيـز
(تـخـم يـا بـرگ آن )، 4 مـثـقـال مـيـخـك و 2 مـثـقال دارچين مخلوط كرده در يك
ليتر سركه يا آب مقطر ريخته بمدت يك هفته گذاشته ، سـپـس آن را صـاف نموده و در ظرف
شيشه اى كدر بريزيد و هر بار يك قاشق چايخورى آن را ميل كنيد
َََ
طرز تهيه نوع ديگر محلول خوراكى بادرنجبويه مركب
ا بـا 5 مـثـقـال پـوسـت ليـمـو تـرش و 2 مـثـقـال سـنـبل ختائى مخلوط كرده بمدت 12
روز در محل سايه اى در آب مقطر يا سركه بخيسانيد بـعـد از صـاف نـمـودن آنـهـا 10
مـثـقـال گـشـنـيـز، 2 مـثـقـال جـوز بـويا و 3 مثقال ميخك را به آن اضافه كرده ،
بعد از دو شبانه روز گذاشتن مـجـددا صـاف كـرده و مـايـع را در ظـرف كـدر نگهدارى
نموده و هر بار كمى از آنرا بكار ببريد.
ت - شربت ساده و مركب بادرنجبويه :
خوردن روزانه يك ليوان از محلول دو قاشق مرباخورى شربت ساده بادرنجبويه در 100 گـرم
آب ، عـلاوه بـر رفع بى خوابى به عنوان دارويى مقوى قلب و اعصاب مصرف آن به كليه
افراد در همه سنين توصيه مى شود .
طرز تهيه شربت ساده بادرنجبويه
رم بادرنجبويه خشك را نيم كوب كرده و بمدت 12 ساعت در 600 گرم آب دم كرده ، سپس آن
را پـالانـده و آب صـاف شـده آنـرا بـا مـحلول آب و شكر ( 600 گرم آب و 400 گرم شكر
)، كه قبلا تهيه نموده ايد مخلوط كرده ، بقدرى حرارت دهيد تا شربت نيمه غليظى بدست
آيد، شربت را صاف كرده و در بطرى بريزيد .
طرز تهيه نوع ديگر شربت ساده بادرنجبويه
نـيـم ليـتـر عـصاره گياه بادرنجبويه را گرفته و با يك كيلو شكر مخلوط كرده هر بار
كـمـى از آن را در يـك ليـوان آب حـل كـرده و مـيـل كـنـيـد . همچنين جهت اثر بخشى
بيشتر مى توانيد از شربت مركب بادرنجبويه بهره بگيريد.
طرز تهيه شربت مركب بادرنجبويه
نـجـبـويـه را بـا 15 گـرم تـخـم كـاسـنـى ، 15 گـرم تخم فرنجمشك ، 15 گرم برگ
گـاوزبـان ، 15 گـرم ريـشه شيرين بيان ، 15 گرم ريشه بنفشه طبى ، 40 گرم پر
سـيـاوشـان ، 40 گـرم بسفايج و 40 گرم گياه افتمون مخلوط كرده ، همگى را در مقدارى
گـلاب ، عـرق بـيـدمـشـك و آب بخيسانيد، سپس 800 گرم شكر را نيز اضافه نموده به
قـدرى حـرارت دهـيـد تـا بـقـوام آيـد . از ايـن شـربـت هـر وعـده 35 گـرم ميل شود.
4 - درمان گزيدگى حشرات با بادرنجبويه
استفاده از كمپرس جوشانده برگهاى بادرنجبويه تاءثير زيادى در درمان گزيدگى و رفع
سوزش و درد ناشى از گزش حشرات بويژه زنبور دارد .
يـه : يـك مـشـت بـرگ بـادرنـجـبـويـه تـر و تـازه را بـكـوبـيـد و له كـنيد سپس
آنرا به مـحـل گـزيـدگـى گـذاشـتـه و بـا پـارچـه نـخـى بـبـنـديـد (بـمـدت حـداقـل
دو سـاعـت )، يـا مـى تـوانـيـد 25 گرم برگ خشك بادرنجبويه را در نيم ليتر آب
بـقـدرى حـرارت دهـيـد تـا پـخـتـه شـود سـپـس آن را صـاف نـمـوده و تـفـاله آنـرا
بـر محل گزيدگى ضماد كنيد.
َََ
5 - درمان دل پيچش شكم و معده با بادرنجبويه
اسانس بادرنجبويه كه در بازار تجارى با عنوان اسانس مليس يا مليسا شناخته مى شود
داروى مـفـيدى جهت درمان سنكوب و دل پيچش معده مى باشد . براى اينكار 10 تا 20 قطره
آنرا روى يك حبه قند بريزيد و ميل كنيد.
6 - كم كردن فشار خون با بادرنجبويه
خـوردن روزانـه يـك اسـتـكـان از عـرق بـادرنـجـبـويـه يـا مـحـلول يـك تـا دو گـرم
اسـانس آن در يك ليوان آب براى افرادى كه از فشار خون بالا رنج مى برند مفيد و مؤ
ثر است .
