نخستين گروهى كه هجرت كردند

نخستين دسته‏اى كه به منظور حفظ جان و عقيده خود مكه را ترك گفتند و تن به غربت دادند اين عده بودند كه بعضى از آنها زن و فرزند خود را نيز همراه داشتند.

1- ابو حذيفه پس عتبة بن ربيعه،از قبيله بنى عبد الشمس وى همسر خود «سهله‏» دختر سهيل بن عمرو از قبله بنى عامر را نيز همراه داشت. پسر او محمد بن ابى حذيفه در حبشه متولد گرديد.

2- زبير بن عوام، زبير از جانب پدر برادرزاده حضرت خديجه از قبيله بنياسد بن عبدالعزى، و از طرف مادر عمه زاده پيغمبر از فاميل بنى هاشم بود. زيرا مادر وى «صفيه‏» دختر عبدالمطلب بود.

3- مصعب بن عمير، از قبيله بنى عبدالدار كه گفتيم خود را از حبس و بند نجات داد و همراه ساير مسلمانان به حبشه هجرت كرد. مصعب در آن هنگام جوانى نوخاسته بود.

4- عثمان بن عفان، از قبيله بنياميه. عثمان همسر جوان خود «رقيه‏» دختر پيغمبر را نيز همراه داشت.

5-عبدالرحمان بن عوف، از قبيله بنى زهره كه از مال داران بزرگ عرب به شمار مى‏رفت.

6- ابو سلمه عبدالله بن عبدالاسد مخزومى. زن او هند معروف به «ام سلمه‏» كه بعدها پس از مرگ ابوسلمه به همسرى پيغمبر درآمد نيز با وى بود.

ابوسلمه و همسرش هر دو از قبيله بنى مخزوم بودند. دختر ابوسلمه زينب نيز در حبشه متولة گرديد.

7- عثمان بن مظعون، از قبيله بنى جمح. اين مرد از نياكان مسلمانان نخستين بود، و بعدها برادر خوانده پيغمبر شد، و چون در مدينه بدرود حيات گفت پيغمبر در مرگش سخت اندوهگين گرديد.

8- عامربن ربيعه، از قبيله بنيعدى. كه با خاندان خطاب هم پيمان بود. عامر همسرش «ليلى‏» دخترابو حثمة بن غانم را همراه داشت.

9- ابو سبرة بن رهم، از قبيله بنى عامر. بعضى گفته‏اند: وى ابوحاطب بن عمرو بود و نخستين كسى است كه تن به هجرت داد.

10- صهيب بن وهب بن ربيعه، از قبله بنى حارث.

اين ده نفر نخستين افراد مسلمانى بودند كه به حبشه مهاجرت كردند.سركرده اينان «عثمان بن مظعون‏» بود.(سيره ابن هشام - جلد 1 صفحه 213)

اين عده پس از چند ماه كه در حبشه ماندند شنيدند كه بسيارى از قريش و كسان آنها مسلمان شده‏اند. اين خبر بى اصل موجب گرديد كه عده‏اى از آنها به مكه بازگردند، و چون متوجه شدند خبر دروغ بوده عده‏اى ناگزير درحمايت رجال قريشقرار گرفتند تا درامام بمانند،و دسته ديگر از پناه بردن به قريش امتناع ورزيدند و همين نيز باعث‏شد كه بار ديگر مسلمانان زجر بيشتر ببرند. سرانجام اكثر مسلمانان تن به مهاجرت دادند كه جمعا 83 يا 82 مرد، غير از زن و فرزندان خود بودند.

دومين گروه مهاجرين

پس از حركت ده نفر نامبرده كه شايدبيش از ديگران تحت فشار و تعقيب و سرزنش كسان و بستگان خود بودند، دسته ديگرى به سر كردگى جعفر بن ابيطالب برادر بزرگ امير مؤمنان على عليه السلام و عموزاده پيغمبر اسلام ازمكه خارج شدند و روز به حبشه نهادند. همچنين افراد ديگرى به دنبال آنها به طور آشكار يا دور از چشم قريش مكه را ترك گفتند و به حبشه رفتند و اينان:

11- جعفر بن ابيطالب از قبيله بنى هاشم كه در آن موقع 24 سال داشت. همسرش «اسماء» دختر عميس از قبيله خثعم كه از زنان با فضيلت به شمار مى‏رفت نيز همراه او بود. فرزند آنها عبدالله بن جعفر بن جعفر نيز در همين سفر حبشه در آن سرزمين متولد گرديد.

12- عمرو بن سعيد بن عاص، ازقبيله بنى اميه. وى زن خود «فاطمه‏» دختر صفوان بن اميه را نيز همراه داشت.

13- خالد بن سعيد بن عاص برادر عمرو بن سعيد. نامبرده به اتفاق همسرش «امينه‏» يا «همينه‏» دختر خلف بن اسعد از قبيله خزاعه بود. پسر و دختر خالد به نامهاى «خالد» و «آمنه‏» نيز درحبشه متولد شدند. آمنه بعدها شوهر كرد به زبير بن عوام و از وى دو پسر آورد به اسامى «عمرو بن زبير» و «خالد بن زبير»14- عبدالله بن جحش، از قبيله بنى اسد. كه با برادرش عبيدالله و دو تن بعدى هم پيمان قريش بودند.

15- عبيدالله بن جحش، برادر عبدالله نامبرده است. وى يكى از چند جوان زيبا و برازنده و خوش تركيب قريش بود كه خواهيم گفت همين زيبائى و تناسب اندام و برازندگى جسمانى باعث ارتداد و انحراف او از اسلام شد. وى همسرش «ام حبيبه‏» دختر ابوسفيان اموى را نيز همراه داشت.

16- قيس بن عبدالله، ازقبيله بنى اسد بن خزيمه. همسر او «بركه‏» دختر يسار كنيز ابوسفيان اموى نيزبا وى بود.

17- معيقيب بن ابى فاطمه، از قبيله دوس.

18- ابوموسى اشعرى عبدالله بن قيس، از قبيله بنى عبدالشمس كه با خاندان عتبة بن ربيعه هم پيمان بود.

19- عتبة بن غزوان، از قبيله نوفل.

20- اسود بن نوفل بن خويلد، از قبيله بنى اسد بن عبدالعزى.

21- يزيد بن ربيعة بن اسود بن مطلب، از قبيله بنى اسد مذكور. پيشتر گفتيم كه جد وى «اسود بن مطلب‏» از كسانى بود كه پيغمبر و مسلمانان را ريشخند مى‏كرد، و به نفرين پيغمبر نابينا شد. و گفتيم كه پسر وى زمعه نيز كشرك بود و در جنگ بدر به قتل رسيد ولى مى‏بينيد كه «يزيد» پسر آنها مسلمان شده و تن به هجرت داده است.

22- عمرو بن اميه نيز از قبيله بنى اسد بن عبدالعزى.

23- طليب بن عمير بن وهب، از قبيله بنى عبدالدار بن قصى‏24- سويبط بن سعد بن حرمله، از قبيله بنى عبدالدار.

25- جهم بن قيس بن شرحبيل، از همين قبيله، كه همسرش «ام حرمله‏» دختر عبدالاسد پسر حذيمة بن اقيش خزاعى را نيز همراه داشت.

26- عمرو بن جهم، پسر جهم نامبرده.

27- خزيمة بن جهم، پسر ديگر جهم.

28- ابوالروم بن عمير، از همان قبيله بنى عبدالدار.

29- فراس بن نضر بن حارث نيز از همان قبيله. پيشتر گفتيم كه نصر بن حارث يكى از مستهزئان پيغمبر بود و از افراد خطرناك و دشمنان سرسخت پيغمبر و اسلام به شمار مى‏رفت، ولى پسرش از دل باختگان رهبر اسلام شد.

30- عامر بن ابنى و قاص ار قبيله بنى زهره كه همسرش «رمله‏» دختر ابو عوف سهمى از فبيله بنى سهم با وى بود بود عبدالله بن مطلب پسر او در جبشه متواد گرديد.

34- هبداله بن مسعود از قبيله بنى هذيل و هم پيمانان قريش.عبدالله مسعود كه بعد ها اورا بيشتر خواهيم شناخت از مردان نامى اسلام بود و يكى ار مبلغان زبر دست و قارى مشهور به شمار مى رفت.

35- غتبة بن مسعود برادر عبدالله مسعود.

36- مقداد بن عمرو از قبيله بهراء. مقداد كه بعدها از مردان كم نظير اسلام به شمار آمد چون پدر خوانده اسود بن عبد يغوث بود در جاهليت به وى مقدادبن اسود مى گفتند.

37- حارث بن خالد از قبيله تميم كه همسرش «ريطه‏» دختر حارث بن جبلة بن عامر از همان قبيله تميم رانيز همراه داشت پسروى موسى بن حارث و دخترانش‏«عايشه‏» و «زينب‏» و «فاطمه‏»در حبشه متولد گرديدند.

38- عمرو بن عثمان بن كعب نيز از قبيله تيم

39- عثمان بن عثمان بن شريد شماس از قبيله بنى مخزوم. شماس مبالغه در شمس يعنى خورشيد است. نطر به زيبايى وى او را بدين لغب خواندند. زيرا وقتى در زمان جاهليت وارد مكه شد مردم از ريبايى وى دچار شگفتى شدند عتبة بن ربيعه كه داعى او بود گفت من زيبا تر از شماس (خورشيد پنهان) به شما نشان مى دهم و از اينجا او را به اين لغب خواندند.

40- هبار بن سفيان بن عبداالاسد نيز از قبيله بنى مخزوم.

41- عبدالله بن سفيان. نيز از قبيله بنى مخزوم.

42- هشام بن ابى حزيفه نيز از قبيله بنى مخزوم.

43- سلمة بن هشام بن مغيره نيز از قبيله بنى مخزوم.

44- عياش بن ابى ربيعه بن مغيره نيز از قبيله بنى مخزوم.

45- سائب بن مظعون، پسر عثمان بن مظعون، سابق الذكر از قبيله بنى جمح.

46- معتب بن عوفبن عامر، از قبيله خزاعه. هم پيمان قريش.

47- قدامة بن مظعون برادر عثمان بن مظعون.

48- عبدالله بن مظعون برادر ديگر عثمان

49- حاطب بن حارث بن معمر، نيز از قبيله بنى جمح كه همسرش «فاطمه‏» دختر مجلل بن عبادة بن قيس، بنى عامر را نيز همراه داشت.

50- محمد بن حاطب پسر حاطب مزبور و از همان فاطمه همسر وى.

51- حارث بن حاطب، پسر ديگر حاطب.

52- حطاب بن حارث، برادر حاطب، نامبرده به اتفاق همسرش «فكيهه‏» دختر يسار.

53- سفيان بن معمر بن حبيب، نيز از بنى جمح به اتفاق همسرش «حسنه‏».

54- حابر بن سفيان پسر سفيان.

55- جنادة بن سفيان پسر ديگر او.

56- شرحبيل بن عبدالله برادر مادرى پسران سفيان كه مادر هر سه نفر همان «حسنه‏» بوده است.

57- عثمان بن ربيعه، از همان قبيله بنى جمح كه با عقمان بن مظعون جمعا 11 مرد بودند.

58- خنيس بن حذلفة بن قيس، از قبيله بنى سهم.

59- عبدالله بن حارث بن قيس، برادر زاده خنيس.

60- هشام بن عاص بن وائل، نيز از بنى سهم. قبلا گفتيم كه عاص بن وائل از دشمنان سرسخت پيغبر اسلام بود، و درباره سخنان ناهنجار او بود كه سوره كوثر نازل شد، ولى اينك مى‏بينيم كه پسر او دلداده اسلام و پيغمبر است.

61- قيس بن حذافة بن قيس، برادر خنيس بن حذافه نام برده.

62- ابوقيس بن حارث بن قيس، برادر عبدالله بن قيس نام برده.

63- معمر بن عبدالله بن نضلة بن عبد العزى از قبيله بنى عدى.

64- عروة بن عبدالعزى بن حرثان.

65- عدى بن نضلة نب عبدالعزى.

66- نعمان بن عدى پسر عدى نامبرده. چنانكه مى‏بينيد اين چهار تن از يك فاميل بودند.

67- عبدالله بن مخرمة بن عبدالعزى از قبيله بنى عامر.

68- عبدالله بن سهيل بن عمرو، نيز از بنى عامر. خواهران اين عبدالله كه زن ابوحذيفة نب عتبه و ابوسبرة بن ابى رهم بود هم در اين هجرت شركت داشتند. ماجراى اين عبدالله در بازگشت از حبشه با پدرش سهيل بن عمرو فداكارى وى در راه اسلام را ضمن وقايع بعدى در جلد دوم خواهيم ديد.

69- شمس بن عبدود از همان قبيله.

70- سليط بن عمرو بن عبدشمس بن عبدود از همان قبيله.

71- سكران بن عمرو بن عبدشمس برادر سليط كه همسرش «سوده‏» دختر عمويش زمعة بن قيس، همراه او بود.

72- مالك بن زمعة بن قيس، برادر «سوده‏» به اتفاق همسرش «عمره‏» دختر سعدى بن وقدان بن عبد شمس

73- حاطب بن عمرو بن عبدشمس.

74- سعد بن خوله كه هم پيمان بنى عامر از مردم يمن بود.

75- ابو عبيده جراح از قبيله بنى حارث. نامش عامر بن عبدالله بود.

76- سهيل بن بيضاء از همان قبيله. بيضاء لقب مادر او «دعد» بوده است. كه گويا به ملاحظه سفيدى‏اش بدين نام موسوم شده است. پدر سهيل، وهب بن ربيعه بوده، ولى بيشتر به نام مادرش خوانده شده است.

77- عمرو بن ابى سرح بن ربيعه از همان قبيله.

78- عياض بن زهير بن ابى شداد.

79- عمرو بن حارث بن زهير، برادرزاده «عياض‏» نام برده.

80- عثمان بن عبد غنم بن زهير، پسر عموى «عمرو» نامبرده.

81- سعد بن عبد قيس بن لقيط از همان قبيله.

82- حارثبن عبد قيس بن لقيط برادر «سعد» نامبرده.

83- عبدالله بن حذافة نب عيس سهمى از قبيله بنى سهم. اين شخص همان سفير معروف بعدى پيغمبر است كه نامه رسول اكرم را به دربار ايران برد و به دست‏خسرو پرويز داد و ابلاغ رسالت كرد.

84- حارث بن عيس از قبيله بنى سهم.

85- معمر بن حارث بن قيس از قبيله بنى سهم.

86- بشر بن حارث بن قيس از قبيله بنى سهم.

87- سعيد بن عمرو برادر مادرى او. مادر وى از قبيله بنى تميم بوده است.

88- سعيد بن حارث بن قيس از قبيله بنى تميم.

89- سائب بن حارث بن قيس از قبيله بنى تميم.

90- عمير بن رئاب بن حذيفه از قبيله بنى تميم.

91- محمية بنت جزء، از بنى زبيد هم پيمان بنى سهم.

مهاجران حبشه به گفته ابن هشام گذشته از زنان و فرزندان خود كه همراه داشتند، و فرزندانى كه در حبشه متولد شدند، جمعا (83 نفر) بودند.( سيره ابن هشام - جلد 1 ص 213 تا 220 - در صورتى كه عمار ياسر را جزو مهاجران به حبشه بدانيم 82 نفر خواهند بود.)

هيجده نفر از مهاجرين همسر داشتند و چهار تن داراى هفت اولاد ذكور بودند. زنان بعضى از آنها نيز در حبشه چهار پسر و پنج دختر زائيدند.

زنان مهاجرين

در اين جا مناسب مى‏دانيم براى اداى حق زنان مسلمانى كه همراه شوهران داپرست‏خويش تن به هجرت و آن سفر پرخطر دادند و برخى از آنها در حبشه و بازگشت به مدينه نقشى سازنده و سرنوشتى گوناگون داشته‏اند، اسامى آنها را جداگانه در ستون مشخص بياوريم، و اينان:

1- اسماء دختر عميس همسر جعفر بن ابيطالب برادر بزرگتر على عليه السلام و سردار معروف.

2- رقيه، دختر پيغمبر صلى الله عليه و آله و همسر عثمان بن عفان.

3- فاطمه، دختر صفوان بن اميه همسر عمرو بن سعيد بن عاص.

4- امينه، دختر خلف بن اسعد بن عامر همسر خالد بن سعيد بن عاص.

5- ام حبيبه، دختر ابوسفيان عمسر عبيدالله بن جحش.

6- بركه، دختر يسار همسر قيس بن عبدالله.

7- ام حرمله، دختر عبدالاسود بن حذيمه همسر جهم بن قيس.

8- رمله، دختر ابوعوف بن خبيره، همسر مطلب بن ازهر.

9- ريطه، دختر حارثبن جبله، همسر حارث بن خالد.

10- ام سلمه، دختر ابوامية بن مغيره، همسر عبدالله بن عمرو بن مخزوم.

11- فاطمه، دختر مجلل بن عبدالله همسر خاطب بن حارث.

12- فكينه، دختر يسار، همسر خطاب بن حارث.

13- حسنه، همسر سفيان بن معمر.

14- ام كلثوم، دختر سهيل بن عمرو، همسر ابوسبرة بن ابى رهم.

15- سوده، دختر زمعة بن قيس، همسر سكران بن عمرو.

16- عمره، دختر سعدى بن وقدان، همسر مالك بن زمعه.

17- ليلى، دختر ابو حثمة بن غانم، همسر عامر بن ربيعه.

18- سهله، دختر سهيل بن عمرو، همسر ابو حذيفة بن عتبة بن ربيعه.

فرزندان مهاجرين كه همراه آنها بودند

چهار نفر از مهاجرين فرزندان خردسال خود را نيز همراه داشتند. فرزندان مهاجرين 7 نفر بوده‏اند. بعضى از اينان با ماردان خود بوده‏اند، و فقط يكى با پدر بوده است. معلوم نيست كه آيا مادر او درگذشته بود يا چون مانند شوهر مسلمان نبوده، كسان او از هجرت وى با شوهر و فرزند مسلمانش امتناع ورزيده‏اند؟ يا اينكه مادر او هم بوده است ولى تاريخ ثبت نكرده است.

اينك اسامى اينان نيز حداگانه براى ثبت در ترايخ نگارش مى‏يابد; چه اينان در بازگشت از حبشه در سرنوشت مسلمين نقشى داشته‏اند، و به مناسبت از آنها ياد مى‏شود، و اينان:

1- عمرو بن جهم بن قيس.

2- خزيمة بن جهم برادر وى.

3- سائب بن عثمان بن مظعون، از مادر او ذكرى نشده است.

4- محمد بن حاطب بن حارث.

5- حارث بن حاطب، برادر وى.

6- جابر بن سفيان بن معمر.

7- جنادة بن سفيان، برادر او.

آنها كه در حبشه متولد شدند.

در خلال مطالب گذشته از فرزندان برخى از مهاجران كه درحبشه متولد شدند ياد كرديم و اسامى آنها را برشمرديم.

ولى چون بعضى از اينان پس از بازگشت به مدينه نقشى مهم در تاريخ اسلام داشته‏اند، و همه آنها در موارد گوناگون نام برده مى‏شود، خوب است كه جداگانه نيز نام آنها مسطور گردد، تا بهتر در خاطره‏ها بماند، و اينان:

1- عبدالله بن جعفر بن ابيطالب.( به گفته يعقوبى فرزندان جعفر همگى در حبشه متولد شدند.)

3- امه دختر خالد بن سعيد.

4- عبدالله بن مطلب بن ازهر.

5- موسى بن حارث بن خالد.

6- عايشه دختر حارث نامبرده.

7- زينب خواهر وى.

8- فاطمه خواهر ديگر او.