تفسير الميزان جلد ۲
سوره بقره ، آيات ۲۸۶ - ۱۸۳

علامه طباطبايي رحمه الله عليه

- فهرست -


آيات 185- 183 بقره
سوره بقره ، آيات 185 - 183
ويژگيهاى بيانى آيات تشريع روزه
بيان آيات
كلماتى در آيه وجوب روزه كه مفاد آن تسهيل امر روزه براى مؤ منين است
مقايسه اى بين سياق آيات روزه با آيات قصاص و وصيت
ويژگيهاى تعبير به (يا ايها الذين آمنوا)
معناى لغوى (صيام ) و (صوم ) و منظور از (الذين من قبلكم ) در آيه شريفه
روزه در اديان و اقوام ديگر، در بيان فلسفه و حكمت عمده روزه در اسلام
هدف از تشريح روزه در اسلام
بيام فايده روزه و اينكه نفع آن عايد خود انسان مى شود
گفتار بعضى از مفسرين عامه در باره (اياما معدودات ) و رد آن
استحباب روزه در روز عاشورا از بدعت هاى ابداعى بنى اميه است
روزه بر مريض و مسافر واجب نيست
روزه بر مسافر و مريض حرام است ، نه مباح
دو اشكال كه بر قول اين گروه وارد است
بيان عدم وقوع نسخ در آيات روزه و رد قائلين به وقوع نسخ در اين آيات
چكيده سخن در رد كسانى كه قائل به وقوع نسخ در آيات روزه شده اند
معناى كلمه (تطوع ) و موارد استعمال آن
مراد از جمله (وان تصوموا خير لكم )
اشكالاتى كه به قول اين گروه از مفسرين كه ان تصوموا خير و لكم را بمعنى استحبابروزه بر مريض و مسافر دانسته اند وارد است .
فرق بين (انزل ) و (تنزيل ) و اشاره به وجه تسميه
مراد از نزول قرآن در ماه رمضان و نقد و بررسىاقوال مختلف درباره تدريجى يا دفعى بودننزول آن (18)
رد گفتار كسانى كه آيه را حمل كرده اند برنزول جزئى از قرآن در ماه رمضان
آنچه در اين باره از تدبر در آيات كتاب استفاده ميشود
آيات ديگرى از قرآن كه دلالت مى كند قرآن ابتدا دفعى و سپس تدريجىنازل شده است
چكيده سخن در آنچه كه حاصل تدبر در آيات قرآنى است
گفتار بعضى از اهل بحث در توجيه نزول قرآن در ماه رمضان
توضيح بى پايگى و واهى بودن آن گفتار
آياتى از قرآن كريم كه دلالت مى كند پيامبر (ص )قبل از بعثت و نزول قرآن هم نبى بوده و هم نماز مى خوانده است
استدلال به آياتى از سوره هاى محر و مدثر بر رد گفتار مفسر مذبور
رد بخش هاى ديگرى از گفتار اين مفسر
ورد استعمال كلمه (ناس )
بحث روايتى
بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات روزه ونزول قرآن )
(دو روايت در كيفيت روزه گرفتن پيامبر اسلام (ص ))
مراد از حديث قدسى : روزه فقط براى من است و من جزاى آن هستم (يا جزاى آنرا ميدهم )
رواياتى از امام صادق (ع ) در ذيل آيه (اكتب عليكم الصيام )
چند روايت در باره معناى (قرآن )، (فرقان ) و (كتاب )
رواياتى در زير آيه (فمن شهد منكم الشهر فلصمه ) و حكم روزه ماه رمضان براىمسافرو مريض
دو روايت از امام صادق (ع ) در باره تكبير عيد فطر و حكم شرعى آن
رواياتى در باره نزول قرآن در ماه رمضان و شب قدر
گفتار ابن عباس درباره ماه رمضان وليله مباركه و بررسى گفتار او
آيه 186 بقره
بيان آيايه
نكات و دقايقى كه در آيه شريفه بكار رفته است
نكات و دقايقى كه در آيه شريفه بكار رفته است و فرق بين دعا و سؤال و سخن در معناى عبوديت
نزديك بودن خداى سبحان به بندگان ، مقتضاى مالكيت مطلقه الهى و عبوديت عباد است
شرط استجابت دعا و اشاره به تقسيم دعا به غريزى (فطرى ) و زبانى
دو گونه دعا كه به هدف اجابت نمى رسد
آيات ديگرى از قرآن در باب دعاى و مضمون يگانه اى كه همگى آنها بر آن دلالت دارد
آنچه از آيات مربوطه استفاده مى شود اينست كه مطلق عبادات دعا هستند (47)
بحث روايتى
بحث روايتى (شامل رواياتى در فضيلت ، شرائط و آداب دعا)
اخلاص در دعا به معناى ابطال اسباب عادى نيست .
اشاره به دو نظام در زندگى انسان : نظام فطرى و نظام تخيلى
فرمايشات پيامبر (ص ) و اميرالمؤ منين عليه السلام در باره دعا
معناى اينكه فرموده اند: (عطيه به اندازه نيت است )
(فلسفه دست بلند كردن در حال دعا كه سيره پيامبر اسلام بوده است )
سفارشات رسول خدا به ابوذر و توضيح برخى از جملات آن
اشاره به رابطه دعا با اسباب عادى در فرمايش پيامبر (ص )
اعتقاد به جريان امور عالم تنها از مسير اسباب خود سلب اختيار از خداوند نمى كند
فرمايش امام (ع ) كه دعا هم از قدر است و رواياتى در باره رد قضاى الهى به سبب دعا
فرمايشات امام صادق (ع ) در شرايط استجابت دعا
سر اينكه فرمود (اگر خدا را به حق معرفت ميشناختند كوهها در برابر دعاى شمامتلاشى ميشدند
آيه 187 بقره
سوره بقره ، آيه 187
ترجمه آيه
رعايت ادب در قرآن و استعاره اى لطيف در باره زوجين
ناسخ بودن آيه شريفه حكم قبلى را مبنى بر حرمتعمل زناشوئى در شبهاى ماه رمضان (65)
رد توجيح فوق و پاسخ به توجيهاتى كه براى آيه شريفه كرده است
طرح يك اشكال در ارتباط با مسئله نسخ در آيه و پاسخ به آن )
نتيجه گرى مطالب و بيان معناى آيه شريفه
معناى (فجر) و بيان ابتداء فرمان روزه در ضمن يك استعاره زيبا
تجديد زمانى زمانى انتهاى روزه و فرق بين تمام وكمال و علت اينكه و علت اينكه در مورد روزه (اتموا) به كار رفته است پ
معناى اعتكاف و اشاره آيه شريفه به يكى از شروط آن
بحث روايتى
بحث روايتى (در زيل آيه كريمه احل لكم ليله الصيام الرفث الى نسائكم ...) و شاءننزول آن )
دو روايت در شاءن نزول(احل لكم لليته الصيام ...) به نقل از تفسير (الدارالمنثور) سيوطى
آيه 188 بقره
سوره بقره ، آيه 188
ترجمه آيه
بيان آيه
امضاى مالكيت خصوصى انسان در قرآن و محترم شمردن آن
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيه شريفه )
بحثى علمى و اجتماعى
بحث علمى و اجتماعى (پيرامون مالكيت فردى )
آيه 189 بقره
سوره بقره ، آيه 189
ترجمه آيه
بيان آيه
معناى هلال و وجه تسميه آن
در (يسئلونك عن لا هله ) چه چيزى مورد سئوال واقع شده است ؟!
ماههاى قمرى و نقش مهم آنها در تنظيم امور زندگى انسانها
بحث روايتى
پيرامون آيه شريفه (يسئلونك عن الاهلة ...) و شاءننزول آن
روايتى از تفسير الدر المنثور در شاءن نزول آيه و نقد و بررسى آن
سوره بقره ، آيات 190195
آيات 195 - 190 بقره
بيان آيات
سياق آيات در ارتباط با فرمان جهاد و قتال با مشركين مكه است
اشاره به جنبه دفاعى قتال در اسلام
معناى (فتنه ) در قرآن
لزوم دعوت قبل از قتال (90)
نسخ نشدن آيه شريفه (قاتلوهم حتى لاتكون ) با آيه 29 توبه
تجاوز ابتدائى مذموم و ممنوع ، و تجاوز در برابر تجاوز، پسنديده و مشروع مى باشد
معناى احسان در برابر ظالم
معرفى جهادى كه قرآن بدان فرمان داده
گفتارى پيرامون جهادى كه در قرآن بدان فرمان داده شده است
دسته هاى مختلف آيات قرآنى راجع به جهاد وقتال و مراتب و مراحل آن
اسلام و دين توحيد فطرى است و مجاهده در راه دفاع از اين دين نيز فطرى است
حكم قرآن درباره قتال با شرك هاى در لفافه و نمونه هايى چند از آيات قرآنىدرباره آن
پاسخ بگفته غلط: اسلام دين شمشير و اجبار است و مخالف روش انبياى سلف مى باشد!
پاسخ به اشكال مسلمان شدن برخى از روى ترس وتحميل قانون به اقليت ها
مسئله قبال و سيره انبياء الهى در ارتباط با آن
بحث اجتماعى
بحث اجتماعى (در بيان اينكه هر قتال و مبارزه اى جنبه دفاعى دارد)
انسان و جايگاه او از نظر دفاعى در بين حيوانات
بحث روايتى (در ذيل آيات قتال
بحث روايتى
در ذيل آيات قتال
رواياتى در ذيل آيه (وقاتلوهم حتى لا تكون فتنه )
رواياتى در ذيل آيه (الشهر الحرام بالشهر الحرام ) و مسئلهقتال در ماههاى حرام
رواياتى در ذيل آيه (و لا تلقوا بايديكم الى التهلكه )
آيات 203 - 196 بقره (مربوط به حج )
بيان آيات
فرق بين تمام و كمال و مراد از امر به اتمام حج
معناى حج و بيان اقسام آن در اسلام
معناى كلمه هدى و فرق آن با هديه
تفاوت اعمال و مناسك حج براى اهل مكه و غير آنها از مردم
وجه تشديد بليغ امر به تقوى در آيه شريفه (واتقوالله ...)
آيه اى كه دلالت مى كند بر اينكه دادوستد در حجحلال است .
وقوف و كوچ از عرفات يكى ديگر از مناسك حج خانه خدا
دعوت به ذكر و ياد خدا و مبالغه در آن در خلال مناسك حج
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات حج و شاءن نزول و بيان آنها)
بحث روايتى ديگر
بحث روايتى ديگر (در باره حج تمتع و نقد و بررسى ترحيم آن بعد ازرسول الله (ص )
رواياتى چند از طريق اهل سنت در باره حج تمتع
رواياتى دال بر تشريح حج ثمتع در زمان پيامبر و نهى خليفه دوم آن بر اساس اجتهادشخصى
گفتار صريح عمر در اينكه آنچه رسولخدا انجام مى داده او از آن نهى مى كند
حكم خليفه دوم بر تصريح خود او بر خلاف قرآن است
بررسى كلى پيرامون نهى از متعه در حج
دلائلى كه در روايات براى تحريم حج تمتع (پس از پيامبر (ص ) )اقامه شده و نقدو رد آنها
تمتع در حج موافق با كتاب خداست نه نهى از آن
نهى عمر صراحتا اجتهاد در مقابل نص است
رد استدلال برخى كه گفته اند حكم تمتع در حج باعثتعطيل بازارهاى مكه است
رد استدلال برخى كه تشريع حج تمتع را بر مبناىقول عثمان بر اساس ترس از رسولخدا دانسته اند
حج تمتع مختص اصحاب پيامبر نيست
امتثال دستورات رسول الله (ص ) واجب است ، احكام خدا نسخ ناشدنى است و والى حق ندارداحكام خدا و رسول (ص ) را تغيير دهد
اطاعتى كه آيه (اطيعوالله و اطيعواالرسول و اولى الامر منكم ) براى ولى امر قرار مىدهد اطاعت در غير احكام است
ولى امر نمى تواند به منظور صلاح كار خود احكام خدا را زير و رو كند ولى آنچه مىكند به صلاح حال امت مى كند
تطبيق آنچه در باره حدود اختيارات ولى امر گفته شده با مسئله تمتع و آنچه از خليفه دومصادر شد
آيات 207 - 204 بقره
بيان آيات
تقسيم مردم از نظر صفات و ذكر احوال و خصائص منافق
فساد تكوينى و فساد تشريعى و آنچه در آيه (و الله لا يحب الفساد) مورد نظر است
معناى عزت در آيه (اءخذته الغرة بالاثم ) و اينكه عزت حقيقى مراد نيست
بحث در معناى باء در (بالاثم ) و متعلق آن در آيه (اءخذته الغرة بالاثم )
دسته اى ديگر از مردم (در مقابلمنافق )
بحث روايتى
دسته اى ديگر از مردم (در مقابل منافق )
روايات زيادى نقل شده كه آيه (و من الناس من يشرى نفسه ...) در شاءن امير المؤ منينعليه السلام در شب فراش نازل شده است
آيات 210 - 208 بقره
بيا ن آيات
هفت آيه كامل كه راه نگهدارى وحدت دينى در جامعه انسانى را بيان مى كند
معناى (سلم ) كه بدان امر شده و مراد از (گام هاى شيطان )كه از آن زنهار داده شدهاست
خداوند متصف به صفات اجسام نيست و ظواهر برخى آيات بايد به وسيله آيات محكمهقرآنى معنا بشود
توجيهى لطيف تر و دقيق تر از ظواهرى كه افعال حدوثى را به خداوند نسبت مى دهد
بحث روايتى
بحث روايتى (پيرامون مراد از آيات ياد شده )
بحث روايتى ديگر
تفسير آيه : (هل تنظرون ...)و آيات مشابه آن در روايات ائمهاهل بيت (ع ) بر سه وجه
(بحث پيرامون رجعت )
مساءله رجعت ورد بر منكرين آن
روايات ائمه اهل بيت عليهم السلام نسبت بهاصل رجعت متواتر است
بيان اينكه بين نشاءه دنيا و نشاءه قيامت مزاحمتى نيست همانگونه كه بين عالم برزخ وعالم دنيا هم مزاحمتى وجود ندارد
روز ظهور مهدى (ع ) و روز رجعت و روز قيامت مراتب مختلف يك حقيقت هستند
آيات 212 - 211 بقره
بيان آيات
عبرت گرفتن از سرگذشت و سرنوشت بنىاسرائيل و اشاره به علت انحراف كفار
سرچشمه تمامى انحرافات زينت يافتن زندگى دنيا در نظر مردم است
آيه 213 بقره
ترجمه آيه
بيان آيه
بيان آيه شريفه و اشاره به علت تشريح دين
آغاز خلقت انسان
آغاز خلقت انسان
فرضيه هاى علماى طبيعى امروز در باره تكامل بشر هيچدليل علمى و يقينى ندارد
انسان از روحى و بدنى تركيب شده
انسان مركب از روح و بدن است
شعور حقيقى انسان و ارتباطش با اشيا
شعور حقيقى انسان و ارتباطش با اشيا
دانش هاى عملى انسان
دانش هاى علمى انسان
گوناگونى علوم و ادراكات انسان
هدايت خداوند كه مربوط به تمامى موجودات مى شود ، و هدايت او كه مختص انسان است
انسان هر چيزى را جهت انتفاع استخدام مى كند
به كار گرفتن هر چيزى توسط انسان ، به منظور انتفاع از آنها انسان هر چيزى را...
مدنى بودن انسان انسان بمقتضاى طبيعتش مدنى است
پديد آمدن اختلاف ميان افراد انسان
پديد آمدن اختلاف ميان افراد انسان و لزوم تشريع قوانين در جوامع بشرى
راه هاى اعمال قانون در جامعه
بيان يك مثل براى درك بهتر مطالب فوق
تنها راه صحيح رفع اختلاف ، راه دين است
تنها راه صحيح رفع اختلاف راه دين است
اعتقاد به معاد و نقش آن در زندگى انسان
ستايش فراوان علم و علما در قرآن كريم خود سخن كسانى كه اساس دين را برجهل تقليد مى دانند باطل مى كند
اختلاف در خود دين
اختلاف در خود دين
انسان بعد از دنيا
انسان بعد از دنيا
(كان الناس امة واحدة ...) معناى كلمه (امت )، ريشه و موارداستعمال آن
بيان مراد از امت واحده بودن انسان و اشاره به پيدايش دو اختلاف در ميان آنها
بررسى مسئله اختلاف از قديم ترين عهد زندگى بشر
تفسيرهاى ديگرى بر (كان الناس امة واحدة ) و نقد ورد آنها
تفسير بعضى كه مفاد آيه را مدنى بالطبع بودن انسان در همه ادوار تاريخ پنداشته اند
سه وجه در رد گفتار مفسرين فوق الذكر
تفسير آيه (فبعث الله النبيين و مندرين ) و وجه اينكه تعبير به بعث و بنى شده نهارسال و رسول
نخستين كتاب آسمانى كتاب نوح عليه السلام بوده است
اختلاف در دين به وسيله علما و از طغيان و بغى پديد آمده است
سه طائفه كه خداوند آنان را معذور مى داند
فطرى بودن دين با غفلت و اشتباه منافاتى ندارد
نكاتى كه از آيه شريفه (كان الناس امة واحدة )استفاده مى شود
عنايت خداى تعالى به رفع اختلافات انسانها و هدايت بشر بسوىكمال از راه بعث انبيا (ع )
تقرير دليل و برهان براى نبوت عامه
به حكم عقل و تجربه راه رفع اختلافات انسانها منحصر در تفهيم الهى از راه وحى ونبوت است
بيان اينكه تجربه و بحث كرده وقتى خلقت و تكوين اقتصاى اثرى را داشت ديگراقتصاى خلافت آنرا ندارد
(نكته ششم ) دين اسلام كه خاتم اديان است براى آخرين مرحلهكمال انسان تشريع شده است
شبهه شريعت اسلام قابل انطباق با همه اعصار نيست و پاسخ بدان
گفتار در عصمت انبيا عليه السلام
نكته هفتم عصمت انبيا على نبينا و آله و عليهم السلام گفتار
عصمت انبيا (ع ) از خطا در تلقى و در تبليغ وحى
عصمت انبيا (ع ) از معصيت . و ذكر آياتى كه بطور مطلق بر عصمت انبيا (ع ) دلالت دارند
آياتى كه بطور مطلق بر عصمت دلالت مى كنند
استدلال از طريق عقلى بر عصمت انبياء
استدلال به آيه (و ما ارسلنا من رسول الا ليطاع باذن الله ) بر عصمت انبياء
اشكال به آيات استدلال شده بر عصمت انبياء و پاسخ به آن
سبب و منشاء عصمت انبيا (ع ) نيرو و ملكه نفسانى آنها است نهعامل و سبب خارج از وجود ايشان
گفتارى در نبوت
گفتارى در نبوت
معناى (رسول ) و (نبى ) و فرق آن دو
انبيائى كه در قرآن از آنان ياد شده است
تعداد انبيا و انبياى اولوالعزم
بحث روايتى
بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيه (كان الناس ...)و پيرامون نبوت ومسائل آن )
روايتى از امام صادق (ع ) در اثبات نبوت و وجود انبياء الهى
روايتى مشهور در باره عدد انبياء و رسل و كتب مرسله
رواياتى درباره انبياى الواالعزم (ع )
معناى اولواالعزم و اقوال متعدد درباره انبياى اولوالعزم
روايتى از امام صادق (ع ) دالّ براينكه شريعت محمدى (ص )كامل ترين شرايع است
بحث فلسفى
(درباره نبوت عامّه از جهت اثر آن در كمال يابى انسان )
عقل عملى و احساسات فطرى انسان بدون دعوت انبياء (ع ) كفايت نمى كند
بحث اجتماعى
(درباره نبوت و پاسخ به شبهات و اشكالات )
رابطه هدايت الهيّه و دعوت نبويه به هدايت تكوينيه
آثار تكوينى هدايت دينى در اصلاح جوامع بشرى و تاءثيرمتقابل عمل و نفس در يكديگر
اشاره به اقسام اجتماعات بشرى و اينكه تنها مى توان از تربيت دينى اميد خير و سعادتداشت
رابطه دعوت انبياء (ع ) با فطرت انسانها
بطلان گفتار كسى كه در صدد توجيه طبيعىمسائل نبوت برآمده است
پاسخ به اين شبهه كه مسئله نبوت امرى خارق العاده و از فطرت همگانى بيگانه است
توضيحى درباره عصمت انبياء (ع ) در پاسخ به شبهه
خطا و غلط در تكوين راه ندارد و ارتباط اين مسئله با عصمت انبياء
شعور باطنى انبياء (ع ) يعنى وحى مانند شعور فطرى همگانى تغيير و تاءثيرپذيرنيست
نتايجى كه در اين مبحث به دست آمده
سوره بقره ، آيه 214 (درباره ثبات و تسليم در برابر سختى ها و فتنه ها كه امت هابدان مبتلا مى گردند)
ترجمه آيه
بيان آيه
بهشت رضوان و قرب رب العالمين در گرو تحمل سختى ها است و سنت الهى در ميان اممگذشته در بين امت اسلام تكرار خواهد شد (تكرار تاريخ )
معناى باساء و ضراء و اشاره به سنت جاريه الهى درباره همه انسانها
سوره بقره آيه 215 (درباره انفاق )
ترجمه آيه
بيان آيه
توضيح نكته اى كه در عدم انطباق جواب به سؤال در آيه نهفته است
رد وجوه نادرست كه در مورد عدم تطابق سؤ ال و جواب در آيه گفته شده است
مواردى از آيات قرآنى كه در آنها يكى از فنون بلاغت كهانتقال از مطلبى به مطلب ديگر است به كار رفته است
بحث روايتى
(در ذيل آيه شريفه مذكوره و شاءن نزول آن )
سوره بقره ، آيات 218 - 216
بيان آيات
چرا جنگيدن و قتال بر مؤ منين كره و گران بوده ؟
وجه تكرار كلمه عسى در آيه شريفه (و عسى ان تكرهوا)
سؤ ال درباره جنگ در ماه حرام و پاسخ آن
گفتارى پيرامون حبط
معنا و آثار حبط اعمال و بيان اينكه مراد از حبطابطال مطلق اعمال (عبادى و معيشتى است )
بى اساس بودن نظام در اين كه آيا اعمال شخص مرتد تا حين مرگ باقى است يا بهمحض ارتداد حبط مى شود
بررسى مسئله تاءثير اعمال نيك و بد در يكديگر (احباط و تكفير)
مسئله اصلى در مبحث احباط و تكفير، زمان و مكان استحقاق جزائىاعمال است
گفتارى پيرامون احكام اعمال از حيث جزا
اشاره به اعمال نيك و بدى كه به انحاء مختلف در يكديگر اثر مى گذارد
نظامى كه از لحاظ پاداش و كيفر اعمال بر اعمال حاكم است مغاير نظام طبيعىاعمال است
اختلاف بين اين دو نظام نه تنها مخالف مبانى عقلى نيست بلكه مبتنى بر احكام كليهعقلائيه است
طريقه سخن گفتن قرآن با مردم در خصوصيات احكام جزا
نمونه هايى از موارد جزايى كه عقل عملى اجتماعى هم به آنها حكم مى كند
بيان عدم اختلاف و تعارض بين دو دسته آيات مربوط به جزاىاعمال
مردم از نفى علم از مجرمين در دنيا و آخرت
گفتارى از امام غزالى پيرامون نقلاعمال (از شخصى ديگر)
اشكال بر كلام غزالى
محفوظ بودن اعمال و تجسم آنها
وجود ارتباط بين اعمال انسان و حوادث خارجى اين جهان
نتايج اعمال نيك و بد افراد و جوامع در اين عالم
نعمت ها و بلاهاى الهى و عناوين آنها در خصوص دو دسته مختلف : امت صالح ، امت طالح وبد
اعتقاد به تاءثير اعمال انسان در پيدايش حوادث عمومى به معناى انكار نظام عليت در جهانطبيعت نيست
وجود شرور در دنيا جزئى از نظام تكوينى خالق عالم است
آنچه را خداى متعال آفريده است بيهوده و عبث خلق نكرده است
عوامل سعادت و خير بر عوامل شقاوت و شر غلبه دارد
به علت محدود بودن فكر و درك انسان ، غلبه خدائى براى اكثريت مردممجهول است
غلبه معنويات غير غلبه جسمانيات است
مؤ من در هر حال منصور و غير مغلوب است و حق در دنيا هم در ظاهر و هم در باطن غالب است
مناط و ملاك در حق بودن و باطل بودن قول وفعل .
اقوال و افعال نيك (حسنات ) منطبق بر حكم عقل هستند
بحث روايتى
(در ذيل آيات گذشته )
رواياتى به نقل از ابن عباس در خصوص آيه (و عسى ان تكوهوا شيئا) و بيان مفاد روايت
روايتى در شاءن نزول آيه (يسئلونك عن الشهر الحرامقتال فيه ...)
داستانى از تاريخ صدر اسلام و شاءن نزول آيه حرمت جنگ در ماههاى حرام از زبان يكروايت
سوره بقره ، آيات 220 - 219
بيان آيات
معناى خمر و ميسر و ذكر چگونگى بازى مسير
معناى (اثم ) و بيان مضرات جسمانى و اخلاقى ميگسارى
تحريم تدريجى ميگسارى توسط شارع مقدس اسلام
رد سخن بعضى از مفسرين كه گفته اند آيه سوره بقره صريح در حرمت شراب نيست .
آخر مرحله در تحريم خمر و ميسر
شرح بقيه مفردات آيه شريفه سيئلونك عن الحمر و المسيرقل فيها اثم كبير...
معناى عفو در (يسئلونك ماذا ينفقون قل العفو...)
دو نكته در آيه : 1 تشويق مردم به تفكر پيرامون حقايق وجود 2 عدم رضايت به تقليدو اطاعت كوركورانه
وجه اينكه مسلمانان از امر ايتام از پيامبر اسلام (ص )سوال كردند
ترخيص در اختلاط سرپرستان و اولياء ايتام با ايتام ، متضمن مساوات بين تمام مومنين است
بحث روايتى
(در ذيل آيات گذشته مربوط به شراب و قمار، انفاق و سرپرستى ايتام )
روايتى از ائمه معصومين عليه السلام در شدت حرمت شرب خمر
پيامبر اسلام (ص ) شارب خمر را لعنت مى كند
روايتى درباره وضع شارب خمر در روز قمامت
رواياتى در شاءن نزول (و يسئلونك ماذا ينفقونقل العفو) و معناى عفو
رواياتى در شاءن نزول (و يسئلونك عن اليتامى )
سوره بقره ، آيه 221
ترجمه آيه
بيان آيه
معنا و مراتب شرك به موارد استعمال كلمه (مشرك ) و (كافر)
در قرآن كريم كلمه (مشرك ) بر غير اهل كتاب اطلاق شده و اطلاق آن براهل كتاب ثابت و معلوم نيست
ظاهر آيه شريفه تحريم ازدواج با زن و مرد بت پرست است نه ازدواج بااهل كتاب
عدم تعارض و عدم وقوع نسخ بين آيات سوره بقره و آيات سوره مائده و ممتحنه
ملاك شايستگى در طرف ازدواج ايمان است نه مزاياى اعتبارى ديگر
بحث روايتى
(در شاءن نزول آيه شريفه و لا تنكوا المشركات حتى يؤ من ...)
سوره بقره ، آيات 223 - 222
بيان آيات
معناى (محيض ) و (اذى ) و وجه اينكه قرآن محيض را اذى خوانده است
آراء طوائف و مذاهب مختلف در مساءله محيض و رعايتاعتدال در نظريه اسلام در اين باره
معناى طهارت و بررسى منشاء پيدايش مفهوم طهارت و نجاست در بين مردم
كلماتى كه بر طهارت و نجاست مادى و معنوى دلالت دارند، و اينكه اسلام هر دو قسمطهارت و نجاست را معتبر شمرده است
اسلام دين توحيد است و تمام فروغ آن به هماناصل بر مى گردد. اصل توحيد طهارت و بقيه معارف آن نيز طهارتها هستند
بررسى گفتارى برخى مفسرين در استدلال به آيه (فاءتوا حرثكم انى شئتم )
معناى توبه و وجه اينكه توابين و متطهرين در آيه شريفه ان اللّه يحب التوابين و يحبالمتطهرين به صورت مطلق آمده است
معناى آيه (فاتوا حرثكم انى شئتم ) با توجه به كاربرد دو گانه انى در زمان و مكان
حاصل كلام در معناى جمله (زنان شما كشتزار شمايند)
امر به ازدواج و تناسل و ديگر دستوراتى كه مربوط به زندگانى دنيوى است به امربه عبادت و ذكر خدا منتهى مى شوند
بحث روايتى
(در ذيل آيات گذشته مربوط به حيض ، طهارت ...)
رواياتى از امام صادق (ع ) درباره احكام حائص و مفاد آيه (فاتوهن من حيث امركم الله ...)و (ان الله يحب التوابين و يحب المتطهرين )
روايتى از امام باقر (ع ) درباره حالتهاى مختلفدل انسان و اينكه آيا بعضى موارد مورد ابتلاء مؤ منين نفاق محبوب مى شود يا خير؟!
توضيح و تفسير برخى قسمتهاى روايت مذكوره
رواياتى از معصومين (ع ) درباره مفاد آيه (نساءكم حرث لكم ...)
روايتى از اهل سنت در شاءن نزول (نساوئكم حرث لكم ...) و بياناقوال مختلف در استدلال به آن
رواياتى چند از اهل سنت و بيان فتواى آنان بر جواز وطى از پشت همسر
استدلال ابن عباس درباره محيض و بررسى استدلال او
سوره بقره ، آيات 227 - 224
بيان آيات
معناى كلمات (عرضه ) و (ايمان ) و وجه تسميه كلمه يمين بمعنى سوگند
معناى آيه شريفه (و لا تجعلوا الله عرضه لايمانكم ...)
آثار سوء روانى و اجتماعى سوگند بسيار
معناى كلمه (لغو) و مراد از سوگند لغو در آيه قرآن
معناى (كسب ) و فرق آن با (اكتساب )
گفتارى پيرامون معناى قلب در قرآن كريم
تجربه وجود يك مركز فرماندهى در بدن كه به تمام اعضاء دستور صادر مى كند راثابت كرده است .
پى بردن بشر به مغز به عنوان راءس البدن از دير باز بوده است
نظر ابوعلى سينا درباره مركز ادراكات نفسانى در انسان
اشاره به كراهت سوگندهاى لغو و بيهوده
تفسير آيه (للذين يؤ لون من نسائهم ) با توجه به مفردات آن
بحث روايتى
(شامل رواياتى راجع به قسم خوردن وايلاء)
رواياتى از صادقين (ع ) درباره ايلاء
سوره بقره ، آيات 242 - 228
بيان آيات
اشاره به حكمت تشريع عده براى زن مطلقه
توضيحى مبسوط پيرامون واژه (قرء) و معناى آن
معناى كلمه (بعل ) و توضيح مرجع ضمير كلمه بعولتهن در آيه ت (و بعولتهن احقبردهن ...)
سزاوارتر بودن شوهران به مردان مطلقه نسبت به مردان ديگر در صلاق رجعى
تكرار كلمه (معروف ) در آيات طلاق نشانه اهتمام شارع مقدس نسبت به انجام اينعمل به وجه سالم است
(معروف ) از نظر اسلام و روش صحيح رعايت تساوى در قانوگذارى اسلام
معناى كلمه (تسريح ) و مراد از (تسريح زن بر احسان ) در آيه شريفه
مراد از نگهدارى زن به وجه معروف يا طلاق دادن به او وجه نيكو
وجه اينكه (امساك ) و (تسريح ) در آيه شريفه هم به قيد معروف و هم به قيد احسان مقيدشده اند
وضعيتى كه طلاق جايز شمرده شده و شوهر مى تواند مهريه را پس گرفته طلاق دهد
اكتفا به عمل به ظواهر دين و غفلت از روح آن و تفرقه بين احكام فقهى و معارف اخلاقى ،ابطال مصالح شريعت است
نوع سوم طلاق و حكم آن
لطائف و ظرائف دقيقى كه در آيات طلاق به كار رفته است
اشاره به حكمت نهى از امساك به قصد ضرر در آيه (فمنيفعل ذالك فقد ظلم نفسه ...)
مقصود از نعمت در (و اذكرو نعمة الله عليكم )
نهى آيه شريفه از دخالت اوليا در امر ازدواج مجدد همسرانى كه عده شان تمام شده و مىخواهند دوباره با همسر قبلى خود ازواج كنند
علت اينكه رجوع زنان به شوهران خود ازكى و اءطهر خوانده شده است
وجه اينكه در آيه شريفه به جاى كلمه (والد)، (مولودله ) آورده شده است
فرزند ملحق به پدر است يا مادر؟! و آيه قرآن كداميك را معتبر مى داند
معناى كلمه ارضاع و حكم بچه شيرخواره پس از طلاق والدين او
بيام احكامى خچند در خصوص بچه شير خوار و وظايف والدين او پس از طلاق
عقائد قبل از اسلام در باره زن شوهر مرده
معنى تعريض و بيان فرق آن با كنايه
معناى اكنان و مراد آيه (و لا جناح عليكم فيما عرضتم ...)
معناى (عزم ) و وجه اينكه در آيه شريفه عقده نكاح به عزم وابسته شده است
معناى (موسع ) و (مقتر) و آيه شريفه (و متعوهن على الموسع قدره ...)
موردى از طلاق كه مرد بايد نصف مهر زن را به او بدهد
تشويق مردم به احسان و فضل نسبت به يكديگر در روابط بين خود
نماز از واجباتى است كه در هيچ حالتى ساقط نمى شود
معناى كلمه (عقل ) و بيان كلماتى كه در قرآن كريم درباره انواع ادركات انسانى آمده است)
معانى كلمات زن ، حسبان ، شعور، ذكر و عرفان و معرفت
معانى كلمات فهم ، فقه ، درايت ، فكر و راءى
معانى كلمات زعم ، علم ، حفظ، حكمت ، خبرت و شهادت
تشويق مردم به احسان و فضل نسبت به يكديگر در روابط بين خود دربارهعقل و خردمندى انسان
در قرآن ، مراد از تعقل ادراك تواءم با سلامت فطرت است ، نهتعقل تحت تاءثير غرائز و اميال نفسانى
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات طلاق )
حكمت تحريم رجوع بعد از طلاق سوم
درباره وقوع سه طلاق با يك لفظ يا در يك مجلس از نظر خاصه و عامة
رواياتى در مورد طلاق خلع و مبارات
معناى خلع از زبان امام باقر (ع ) و بيان اولين خلعى كه در اسلام واقع شده است
معناى (عسيله ) و روايت معروف به آن كه در زمان پيامبر اكرم (ص ) واقع شده است
عقل متعه در محلل شدن كافى نيست
دو روايت در شاءن نزول آيه (فلا تعضلوهن ان ينكحن ازواجهن ).
رواياتى در باره شير دادن به فرزند و احكام آن
آنچه در اسلام حكم سلبى و يا عدم صحت و عدم اعتبار بر آن بار شده است
رواياتى راجع به عده زن مطلقه و شوهر مرده
رواياتى در باره آيه (و لا حناح عليكم ان ...) و موردى كه بر پرداخت نصف مهر برمرد واجب مى شود
مراد از (صلوة وسطى ) در (حافظوا على الصلوات و الصلوة الوسطى )
اقوال مفسرين در تفسير صلاة وسطى مختلف است
رواياتى در ارتباط با آيه (فرجالا او ركبانا...) و نماز خوف
بحث علمى
بحث علمى (پيرامون زن ، حقوق و شخصيت و موقعيت اجتماعى او از نظر اسلام و ديگرملل مذاهب ).
زندگى زن در ملت هاى عقب مانده
زندگى زن در ملت هاى عقب مانده
زندگى زن در امتهاى پيشرفته قبل از اسلام
زندگى زن در ملت هاى متمدن قبل از اسلام
زن در ميان كلدانيان ، آشوريان ، روميان و يونانيان قديم
موقعيت زن در بين كلدانيان ، آشوريان ، روميان و يونانيان قديم
وضع زن در عرب و محيط زندگى عرب ،
وضع زن در عرب و محيط زندگى اعراب
نتايجى كه از آنچه گفته شد به دست مى آيد
اسلام چه تحولى در امر زن پديد آورد؟
تحولى كه اسلام در امر زن پديد آورد
هويت زن در اسلام
از نظر اسلام مرد و زن از نظر خلقت برابرند
ملاك برترى از نظر اسلام تقوى و پرهيزگارى است
نكوهش عرب جاهليت در قرآن به جهت بى اعتنايى به امر زنان
و زن و موقعيت اجتماعى زن در اسلام
دو خصلت ويژه در آفرينش زن
احكام مختص و احكام مشترك زن و مرد در اسلام
حيات اجتماعى سعادتمندانه ، حيات منطبق با خلقت و فطرت است
فطرت در مورد وظائف و حقوق اجتماعى افراد و عدالت بين آنان چه افتضائى دارد؟
معناى تساوى در مورد حقوق زن و مرد
عدم اجراى صحيح قانون به معناى نقص در قانونگذارى نيست
آزادى زن در تمدن غرب
آزادى زن در تمدن غربى
بحث علمى ديگر
بحث علمى ديگر (درباره زناشوئى و منشاء طبيعى و فطرى آن )
آيه 243 بقره
گفتار يكى از مفسرين مبنى بر اينكه آيه در مقام بيان حكايتى واقعى نيست بلكه تمثيلىاست از قيام و دفاع مردم
رد گفتار اين مفسر
بحث روايتى
بحث روايتى (در باره شاءن نزول آيه شريفه )
بيان آيات
بيان اتصال و ارتباط آيات مذكوره و آهنگ كلى آنها
وجه مقيد ساختن قتال و جهاد به قيد (فى سبيل الله )و اشاره به معناى قرض دادن بهخدا معيار
معناى قبض و بسط و وجه اينكه سه صفت از صفات خداوند در اين آيه آمده است
غلط بنى اسرائيل براى حاكم كه موجب اعتراض آنها به فرماندهى طالوت شد
عمل به مصالح و قدرت بر اجراى آن ، لوازم و شرائط زمامدار است نه شرافت دودمان وثروتمندى
افعال خداى سبحان حكيمانه و داراى مصلحت است و در عينحال باريتعالى محكوم و مقهور مصالح نيست
گفتارى در معناى (سكينت ) آرامش روانى در سايه ايمان
اشاره به پيروى جمعى اندك و با ايمان بر لشگرى گران و بى ايمان ، درد استانطالوت و جالوت
لشكر طالوت سه تايفه شدند
استعاره از كنايه اى لطيف در: (ربنا افرغ علينا صبرا)
توضيحى درباره دفاع و فطرى بودن آن درذيل (لولا دفع الله الناس بعضهم ببعض )
مسئله دفع و غلبه معنايى و عمومى است
گفته هاى ساير مفسرين در معناى دفع در آيه شريفه
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات گذشته ، مربوط به قرض دادن به خدا، داستان طالوت ، مراداز سكينت ...)
داستان جالوت و طالوت از زبان مبارك امام باقر (ع )
برسى و توضيح بعضى جملات روايت قم
داستان حضرت داود (ع ) و جنگ طالوت و جالوت بهنقل از امام صادق (ع )
روايتى در باره معناى سكينت
بحث علمى و اجتماعى
بحث علمى و اجتماعى (بررسى سه اصلتنازع بقا، انتخاب و تبعيت محيط در طبيعت و اجتماع و نظر اسلام در اين مورد)
اشكال به نظريه متقدمين از سوى دانشمندان متاءخر
نظريه كلى فلسفى در باره سه اصل مذكور
سخن بعضى از مفسرين مبنى بر اينكه آيه (لولا دفع الله ...)و آياتى ديگر به دواصل تنازع و انتخاب اشاره دارد
رد آن گفته و توضيح بطلان استشهادات آن مفسر از برخى آيات قرآنى
بررسى ادعاى ارتباط آيه (و لولا دفع الله الناس بعظهم ببعض ...) و دو قائدهتنازع در بقا و انتخاب طبيعى
بحثى در تاريخ و اينكه چرا قرآن به آن اهتمام ورزيده است
دو عامل مهم همواره در فن تاريخ دخالت كرده و موجب فساد و بى اعتبارى آن گشته اند
عوامل ديگرى كه در گذشته و در عصر حاضر موجب بدگمانى به تاريخ نقلى شده اند
امتياز و اعتبار داستان هائى كه در قرآن آمده نسبت به عهدين و كتب تاريخ
آيات 254- 253 بقره
بيان آيات
دفع اين توهم كه بعد از دعوت انبيا (ع ) جنگ چه فايده دارد؟ و اشاره بهعلل پيدايش جنگ ها در اين آيات
انيبا (ع ) در عين حال كه در اصل فضل رسالت مشتر كند، از درجات مختلفى برخوردارند
اختلاف و درگيرى بين مردم از جانب خود آنها و مستند به اختيار انسانها است
دو نوع فضيلت و برترى كه بعضى از انبيا (ع ) بر بعض ديگر دارند
اقوال مختلف در باره اينكه در آيه مراد از پيامبرى كه خدا با او سخن گفته كيست ؟
اختلاف ديگر در معناى (دفع بعضهم درجات )و مراد از بعض در آن
آيه به اطلاق خود شامل تمام رسولان مى شود و دليلى بر اختصاص آيه وجود ندارد
گفتارى پيرامون تكلم خداى تعالى
ويژگيهاى انبيا (ع ) و اخبارى كه ايشان آورده اند امور حقيقيه هستند و در بيان حقائق الهيهمجاز گوئى نشده است
حقيقت (كلام ) و تعريف آن در عرف بنى آدم
در قرآن كريم تكلم به معناى معهود بين ما از خدا نفى و حقيقت معناى تكلم درباره خداىسبحان اثبات شده است
تكلم خداى تعالى مانند خلقت ، احياء، اماتة ، رزق و هدايت ازافعال زمانى خداوند است
موارد استعمال نفس (قول ) در قرآن مجيد
قول خدا در تكوينيات عبارت است از خود موجودات تكوينى
قول خداوند در غير تكوينيات و قول خدا با ملائكه و شيطان و كلام خود فرشتگان بايكديگر چگونه است ؟
الفاظ ديگرى در قرآن كه به معناى (قول ) و (كلام ) نزديك مى باشند
بيان حقيقى بودن استعمال لفظ (كلام ) و(قول ) در غير موارد بشرى
آنچه از مطالب گذشته بدست آمد
دادن بينات و تاءييد به روح القدس در باره حضرت عيسى (ع ) به نحوى خاص است
سرپيچى كردن از انفاق كفر و ظلم است
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات گذشته ، وقوع اختلاف بعد ازرسول خدا (ص ) و رواياتى در باره تكليم خدا
روايتى در ارتباط با آيه (كان الناس امة واحدة ...) و اختلاف امت
رواياتى از ائمه معصومين عليهم السلام در باره تكلم خداوند
بحث فلسفى
بحثى فلسفى (در باره حقيقت كلام و مصاديق آن و بيان فلسفى متكلم بودن خداوند)
وجه تسميع علم كلام و اشاره با اختلاف اشاعره و معتزله در باره تقديم يا حادث بودنكلام خدا
نزاع اشاعره و معتزله پايه و اساسى ندارد
آيه 255 بقره
ترجمه آيه
بيان آيه
معناى حى و گفتار پيرامون معناى حياط
اقسام سه گانه زندگان و زندگانى در آيات قرآنى
اوصاف زندگى دنيا در قرآن و اشاره به حيات جاودانى آخرت
حيات حقيقى حيات واجب الوجود است كه بالذات فناناپذير است
معناى ( قيوم )
اشكالى كه برخى در جمله (سنه و لا نوم ) كرده اند و پاسخ به آناشكال
صفات الهى در آية الكرسى
تاءثير علل و اسباب طبيعى به اذن و تاءثير و تصرف خدا منتهى مى گردد
حد شفاعت هم با شفاعت زبانى منطبق است و هم با سلبيت تكوينى
احاطه خداى تعالى بر آنچه كه با شفيعان حاضر است و آنچه از آنها غايب است
طرح يك سؤ ال و پاسخ به آن
علم ، هر چه هست از خدا هست همچنان كه قوت و عزت و حيات منحصر در خدا است
مراد از كرسى و وصعت كرسى خداوند در (وسع كرسيه ...)
بحث روايتى
رواياتى در فضيلت و اهميت آية الكرسى
مراد از كرسى
عرش و نسبت آن با كرسى
آيات 257 - 256 بقره
بيان آيات
معناى رشد و غى و فرق آن دو با هدايت و ضلالت
نفى اكراه و اجبار در دين
علت اينكه در دين اكراه نيست
دلالت آيه شريفه بر اينكه اسلام دين شمشير و خون و اكراه و اجبار نيست
آيه (لا اكراه فى الدين ...) با آيات وجوب جهاد وقتال نسخ نشده است
معناى (طاغوت ) و موارد استعمال آن
چند قول در باره مراد از ظلمت و نور و اخراج از ظلمت به نور و بعكس
حق مطلب در مراد از خارج شدن از ظلمات به نور و بلعكس در آية الكرسى
بحث روايتى
بحث روايتى (در شاءن نزول آيه لا اكراه فى الدين و روايتى در باره مراد از ظلمات ونور در آيه )
آيات 260 - 258 بقره
بيان آيات
منشاء اعتقاد به رب النوع ها و پرستش بتها
ادعاى ربوبيت سلاطين و حاكمان خودكامه به سوء استفاده از اعتقاداتباطل عوام
محاجه و مشاجره ابراهيم (ع ) با نمرود، پادشاه زمان كه مدعى الوهيت بوده
نيرنك نمرود در محاجه با ابراهيم
دفع يك توهم در باره جمله (خدا به او (نمورد) ملك و دولت داد)
توضيح احتجاجات ابراهيم (ع ) و تناسب آنها با عوامفريبى هاى نمرود و انحطاط فكرىمردم آن زمان
ارتجاج دوم ابراهيم (ع ) كه نمرود در برابر آن چاره اى جز تسليم نداشت
ستم كارى علت محروميت از هدايت است
گفتارى در باره اينكه احسان وسيله هدايت و ظلم باعث گمراهى است
لا اينكه بيان دو مقدمه براى روشن شدن وجه محروميت ظالمين از هدايت الهى به سوىكمال
در امور اعتبارى و تكوينى از هر امرى آثار خودش بروز مى كند
حق ، مرگ و تزلزلى ندارد و باطل نيز ثبات و بقائى ندارد هر چند صباحى امر برافرادى مشتبه شود
وجوح مختلفى كه مفسرين در باره عطف موجود در اين آيه گفته اند
حق ، مرگ و تزلزلى ندارد و باطل نيز ثبات و بقائى ندارد هر چند صباحى امر برافرادى مشتبه شود
آيات سه گانه اى مورد بحث و به كار رفتن سه جور سياق براى فهم مخاطب
طرح يك سؤ ال در ارتباط با آيه مورد بحث و پاسخ به آن
سخن بعضى از مفسرين مبنى بر اينكه مراد از موت در (فاماته الله ) بيهوشى است .ورد آن
شرح قصه پيامبرى كه خدا او را مى راند و سپس زنده كرد و توضيح جوانب آن و پاسخبه اشكالاتى كه به نظر مى رسد
پيامبرى كه بعد از مرگ زنده شد، بعد از زنده شدن به صحت علم قبلى خود پى برد نهاينكه جاهل بود و علم پيدا كرد
مراد ابراهيم (ع ) از سؤ ال از چگونگى زنده كردن مردگان (ارنى كيف تحيى الموتى)
سه دليل بر اينكه مراد ابراهيم (ع ) اين بود كه خدا كيفيت احياء را به او نشان دهد نهاصل احياء
گفته برخى از مفسرين مبنى بر اينكه ابراهيم (ع ) درخواست علم به كيفيت احياء را نمودهنه ديدين آن را
پنچ دليلى كه مفسر مذكور بر اثبات گفتار خود آورده است
بى اعتبارى آن نظريه و پاسخ به دلايل پنچگانه آن
تفسير باطل يكى از مفسرين در باره درخواست ابراهيم (ع ) از خداوند در خصوص رؤ يتچگونگى احياء مردگان
وجه بطلان تفسير مزبور
سؤ ال خداوند از ابراهيم (ع ) و جواب ابراهيم ..(قال اولم تومن ؟ قال بلى ...)
وجود خطورات نفسانى موهوم و منافى عقايد يقينى منافاتى با ايمان و تصديق نداردوجود خطورات نفسانى موهوم و منافى عقايد يقينى منافاتى با ايمان و تصديق ندارد
در مشاهده و حس اثرى هست كه علم آن اثر را ندارد
نكاتى كه در پاسخ خداوند به درخواست ابراهيم وجود دارد
دو نكته اى كه با دقت در سؤ ال ابراهيم (ع ) از خداوند در مى يابيم
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات محاجه ابراهيم (ع ) و درخواست او از خداى تعالى و پاسخحضرت حق به او...)
رواياتى از اءئمه معصومين (ع ) در باره (و اذقال ابراهيم رب ارنى كيف تحيى الموتى ...) و داستان آن
دو شبهه در ارتباط با اين روايت و پاسخ آن
سخن در اينكه چهار پرنده اى كه ابراهيم انتخاب كرد چه بودند
امام رضا (ع ) و ماءمون عباسى و بحث در باره ابراهيم (ع ) و احياء اموات
آيات 274 - 261 بقره
بيان آيات
گفتارى پيرامون انفاق
تعديل ثروت ها، كم كردن فاصله طبقاتى ، ايجاد برادرى بين مسلمين و ...علل و اهداف تاءكيد شديد نسبت به انفاق است
از بين رفتن انفاق و شيوع ربا در بين مردم بزرگترينعامل فساد اجتماعى كنونى در جهان غرب است
معناى (كمثل حبت انبتت ) و بررسى امثال قرآنى ديگر نظير آن
توضيحى در مورد امثال و چگونگى تمثيلات قرآن كريم
فوائد و آثار اجتماعى ارفاق به قصد تحصيل رضاى خدا
آثار سوء و مضرات انفاق بدون قصد كسب رضاى خدا
رد كردن سائل با زبان خوش و گذشت از بدى او، از صدقه و انفاق همراه با منت و آزاربهتر است
رياكارى در هر عمل مستلزم نداشتن ايمان به خدا و روز جزا در آنعمل است
معناى (ابتغاء مرضات الله ) و وجوهى كه در معناى (تثبيت نفس ) ذكر شده و بيانوجه صحيح در معناى آن
تشبيه و تمثيل انفاق خالص و انفاق تواءم با من و اذى
كيفيت مالى كه بايد انفاق بشود
ترس از فقر بر اثر انفاق اعمال طيب و دلپسند، وسوسه شيطانى است
خود دارى از انفاق مال طيب باعث كفر به خدا، اتلاف نفوس ، هتك اعتراض ، رواج جنايت وفحشا است
خلاصه گفتار در تذكراتى كه خداوند در آيه مورد بحث مى دهد
معناى (حكمت )
نكاتى در باره آيه (و من يوت الحكمه ...)
چند نكته كه جمله (و ما للظالمين من انصار) بر آنها دلالت دارد
ترك انفاق از گناهان كبيره است و چون حق الناس است كفاره و توبه پذير نيست
آثار و نتايج انفاق علنى و مزيت و فضيلت انفاق پنهانى
خداوند خاطر شريف پيامبر (ص ) را تسلى مى دهد
مؤ منين تا آنجا كه مى توانند تظاهر به فقر نمى نمايند و دست سؤال دراز نمى كنند
نكته التفات از همه مسلمين به شخص پيامبر (ص ) در آيه شريفه
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات انفاق )
خرج كردن براى زن و فرزند صدقه است و يكى از راههاى خداست
هر عملى كه مورد رضايت خدا باشد و براى خدا انجام شود فىسبيل الله است و هر نفقه اى در راه خدا صدقه مى باشد
رواياتى در ارتباط با نزول آيه (يا ايهاالذين آمنو انقو...)
دو روايت در ارتباط با آيه (الشيطان يعدكم الفقر...)
معناى حكمت و روايتى در بيان اهميت و منزلت عقل انسان
بهتر است واجبات ، علنى ، و مستحبات ، پنهانى انجام گيرند
رواياتى در مورد اينكه آيه : (الذين ينفقون اموالهم ...) در باره امير المؤ منين على (ع )نازل شده است
آيه شريفه در حق ابى بكر نازل شده است
آيات 281 - 275 بقره
بيان آيات
آيات 281 - 275 بقره
در اسلام در باره هيچ يك از گناهان مانند ربا خوارى و حكومت دشمنان دين بر جامعهاسلامى سخت گيرى و تشديد نشده است
معناى (مخبط) شدن انسان و منحرف شدن او از راه مستقيم و نظام عقلائى زندگى
توضيح اينكه ربا خوار، مخبت ، و خارج از نظام صحيح زندگى است
و استدلالى قوى و بجا عليه ربا خواران با استفاده از سخن خودشان ، در آيه شريفه
پنج نكته در آيه (الذين ياءكلون الربا...)
آيه شريفه دلالت دارد بر اينكه بعضى از ديوانگى ها بر اثر مس شيطان رخ مى دهد
سخن بعضى از مفسرين مبنى بر عدم انكار ديوانه شدن با مس شيطان
بيان نادرستى آن سخن و رد دلائل آن
نادرستى گفته برخى از مفسرين كه گفته اند تشبيه ربا خوار به جن زده بيانحال ربا خواران در روز قيامت است
سخن صاحب المنار در رد نظر آن مفسران
به خطا رفتن صاحب المنار در بيان معناى تشبيهى كه در آيه شده است
وجه تشبيه بيع به ربا، نه بلعكس در سخن رباخوارن : (قالو انما البيعمثل الربا)
حرمت ربا و حليت بيع و ساير احكام الهى تابع مصالح و مفاسد مى باشد
جمله : (فمن جائه موعظة من ربه ...) در باره همهاعمال زشت قبل از ايمان و توبه است و شامل همه مسلمين در تمام اعصار مى باشد
به اين جمله استناد كرده اند
معناى جمله : (يمحق الله الربا و يربى الصدقات خدا ربا را نابود مى كند و صدقاترا نمو و زيادت مى دهد)
دو نكته در بيان آثار گناهان و زشتى ها در فرد و اجتماع و آثار شوم ربا خوارى درعصر حاظر
فرق بين رباى انفرادى و رباى اجتماعى
بيان ضعف چند قول كه در تفسير جمله (يمحق الله الربا و يربى الصدقات )گفتهشده است
معناى جنگيدن ربا خوار با خدا و رسول (ص ) و جنگيدن خدا ورسول با رباخوار
بحث روايتى
بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات مربوطه به ربا و عذاب رباخوار
دو روايت در بيان مراد از مؤ عظه در (فمن جاءه مؤ عظة من ربه ...)
روايتى در ذيل آيه (يمحق الله الربوا و...)
روايتى در ارتباط با (و ذروا ما بقى من الربوا...)
رواياتى در ذيل (و ان كان ذو عسرة ...)
بحث علمى
بحث علمى (تحليل علمى ربا و مفاسد اجتماعى و اختصادى آن با اشاره اى به : تاريخچهملكيت ، قيمت گذارى ، پول ، معاملات ...)
معناى ربا و ربا خوارى و آثار شوم آن
بحث علمى ديگر
بحث علمى ديگر (گفتار غزالى پيرامون طلا و نقره (درهم و دينار) و معاملات ربوى درآنها)
اشكالاتى بر نظريات غزالى در باره طلا و نقره و مسئله ربا
آيات 283 - 282 بقره
بيان آيات
بيان و توضيح دو آيه شريفه مربوط به احكام قرض و رهن
استفاده نادرستى كه از جمله (اتقوالله و يعلم كم الله )شده است
آيه 284 بقره
توضيح معناى : (و ان تبدوا ما فى انفسكم او تخفوه )و بيان اينكه خداوند انسانها رابه جهت احوال و ملكات نفسانى منشاء اعمال محاسبه مى كند
اقوال نادرستى كه در تفسير آيه : (ان تبدو ما فى انفسكم ..و)گفته شده است
بحث روايتى
بحث روايتى : (روايات مختلف و معارضى كه در باره نسخ يا عدم نسخ آيه (ان تبدو:)آمده است
نقد روايات مذكوره و اثبات بطلان قول به منسوخ شدن به آيه كريمه (ان تبدو)
آيات 286 - 285 بقره
بيان آيات
توضيح معنايى كه اين دو آيه در صدد بيان آن هستند
اين آيات در مقام نسخ آيه قبل نيستند
يكى از زيباترين سبك هاى قرآنى (نقلقول بدون آوردن كلمه گفت يا گفتند)
حق خدا بر بندگان و حق بندگان بر خداى سبحان
تكليف نكردن به آنچه كه در قدر و اختيار انسان نيست سنت خداوند در بين بندگان است
خطا و نسيان از اخيار آدمى خارج است ولى مقدمات خطا و نسيان اختيارى است
دعوت عمومى به سوى دين توحيد و جهاد در راه اعلاى آن ، اولين وظيفه مومنين بعد از ايمانو اظهار عبوديت حق است