/ آشنايى با سوره نحل /

آشنايى با اين سوره

اين سوره مباركه شانزدهمين سوره از قرآن شريف، اين كتاب پرشكوه و پرمعنويت آسمانى است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آيات آن، به نكاتى از شناسنامه آن براى شناسايى و آگاهى از محتوا، موقعيت و چگونگى آن اشاره مى رود.

1 - نام اين سوره مباركه

نام اين سوره مباركه از شصت و هشتمين و شصت نهمين آيه آن برگرفته شده است. در اين دو آيه آفريدگار هستى از پديده و حشره حيرت انگيزى به نام زنبور عسل، كه سمبل دقّت و نظم و نمونه تمدّن و زندگى اجتماعى است ياد مى كند، و از وحى الهى به آن موجود شگرف سخن مى گويد و روشنگرى مى كند كه چگونه آفريدگارش راه و رسم زندگى را به طور غريزى به آن حشره شگفت انگيز آموخت و به طور غريزى هدايت نمود كه چگونه با مهندسى دقيق و ظرافت بهت آور خود، خانه هاى شش ضلعى بر فراز قله ها، شكاف مناسب كوه ها، لابه لاى صخره ها و در درون شاخ و برگ درختان و... بسازد، و چگونه از بهترين گل ها و گياهان بهره گيرد، و آن گاه چگونه بهره اى ارزشمند و شفابخش به انسان ها بدهد...

و اوحى ربّك الى النحل...

2 - فرودگاه آن

در مورد فرودگاه اين سوره مباركه ديدگاه ها يكسان نيست:

1 - به باور «حسن» و «قتاده» چهل آيه از اين سوره مباركه، كه شامل آيات چهل گانه آغاز سوره تا آيه چهل مى باشد، در مكّه و كنار كهن ترين خانه توحيد بر قلب مصفّاى پيامبر فرود آمده و بخش ديگر آيات آن در مدينه فرود آمده است.

2 - امّا به باور گروهى همچون: «ابن عباس»، «عطا» و «شعبى» همه سوره مباركه، جز سه آيه آخر آن، در مكّه فرود آمده است، و آن سه آيه نيز به هنگام بازگشت پيامبر از «اُحُد» ميان مكّه و مدينه بر قلب پاك آن حضرت فرود آمد.

3 - به روايت ديگرى از «ابن عباس» بخش بزرگى از سوره مباركه در مكّه، و شمارى از آيات نيز در مدينه فرود آمده است. بنا به اين روايت از آيه 95 كه با «و لا تشتروا» آغاز مى گردد، تا آخر آيه 96، در مدينه و بقيه سوره در مكّه فرود آمده است.

3 - شماره آيات و واژه هاى آن

اين سوره مباركه داراى 138 آيه، دو هزار و هشتصد و چهل 2840 واژه، و هفت هزار و هفتصد و هفت حرف 7707 دارد، و در چهارده بخش آمده است.

4 - پاداش تلاوت آن

1 - در اين مورد از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله آورده اند كه فرمود:

مَنْ قرأها لم يحاسبه الله تعالى بالنّعم الّتى انعمها عليه فى دار الدّنيا و اعطى من الاجر كالّذى مات و احسن الوصيّة...(166)

هر كس اين سوره را خالصانه و براى آگاهى و عمل به مفاهيم آن بخواند، خداى پرمهر از او در مورد نعمت هايى كه در دنيا به او ارزانى داشته است، حساب نخواهد كشيد، و پاداش او بسان كسى خواهد بود كه با وصيتى شايسته و سنجيده جهان را بدرود گويد؛ و اگر در همان شبانه روزى كه اين سوره را خوانده است از دنيا برود، پاداش او همانند كسى است كه با وصيت شايسته و نيكويى جهان را بدرود گفته باشد.

2 - از حضرت باقر عليه السلام آورده اند كه فرمود:

من قرأ سورة النّحل فى كلّ شهر كفى المغرم فى الدّنيا و سبعين نوعاً من انواع البلاء...(167)

هر كس سوره نحل را در هر ماه بخواند، در اين سرا زيان نمى بيند و هفتاد گونه بلا و گرفتارى كه آسان ترين آنها جنون، جذام و بيمارى پيسى است از او دور مى گردد و در سراى آخرت نيز در قلب بهشت جاى داده خواهد شد.

5 - دورنمايى از محتواى سوره نحل

با توجه به اين نكته كه بخش مهمّى از اين سوره مباركه در مكّه فرود آمده، و آياتى از آن نيز در مدينه نازل شده است، اين سوره، هم حال و هوا و ويژگى هاى سوره هاى مكّى را دارد، و هم از ويژگى هاى سوره هاى مدنى برخوردار است.

اين سوره از سويى از مبدأشناسى و توحيدگرايى و شناخت معاد و سراى آخرت سخن دارد و با شرك و كفر و زندقه و بيداد به صورت گسترده اى پيكار مى كند تا تحول فكرى و عقيدتى و اخلاقى و اصلاحى پديد آورد، و از دگرسو از هجرت و جهاد و مسائل اجتماعى و احكام و مقررات مدنى و انسانى براى زندگى جامعه ها و تمدّن ها بحث مى كند؛ هم افكار و انديشه ها و خردها را به آيات كتاب آفرينش و شگفتى هاى بهت آور خلقت توجّه مى دهد، تا با نگرش بر اين نظام شگرف به آفريدگار هستى حساب و كتاب و عدل و داد ايمان آورند، و هم راه و رسم زندگى فردى، خانوادگى و اجتماعى و جهانى را ترسيم مى كند تا انسان ها عادلانه و انسانى و پرمهر و صفا زندگى نمايند.

آيات يكصد و بيست و هشتگانه اين سوره مباركه بر چهار بخش قابل تقسيم است و اين عناوين و موضوعات گوناگون در آيات آن آمده است:

ترسيم زنجيره اى از شگفتى هاى جهان آفرينش،

ترسيم بخشى از نعمت هاى سرنوشت سازى كه آفريدگار هستى به انسان ارزانى داشته است. نعمت هاى سرنوشت ساز و حيات بخشى چون:

نعمت نور و روشنايى،

خورشيد و بركات آن در زندگى بشر،

آفرينش انسان،

انواع گل ها و گياهان و درختان گوناگون،

انواع ميوه ها و مواد گوناگون عذايى،

حشرات و حيواناتى كه دستگاه آفرينش آنها را رام انسان ساخته است تا به او خدمت كنند و سودش رسانند،

نعمت همسر، فرزند و ديگر نعمت ها و امكانات رشد و سعادت ساز،

اشاره به زندگى اجتماعى و بهت آور زنبور عسل، كه انسان را در برابر آفريدگار اين حشره ريز، امّا حيرت انگيز به سپاس برمى انگيزد،

زنجيره اى از دلايل توحيد و يكتايى خدا و دعوت به توحيدگرايى و ايمان به معاد و جهان پس از مرگ،

هشدار به شرك گرايان و بيدادپيشگان و گناهكاران...

نكوهش از بدعت ها و بازيگرى ها...

هشدار از وسوسه شيطان...

دعوت به ارزش هاى والا و انسانسازى چون: عدالت، احسان، هجرت، جهاد در راه خدا، سپاسگزارى از نعمت ها و قدرشناسى از والايى ها و نهى از ظلم و بيداد و زشتى و گناه...

آرى، اين تنها دورنمايى از اين سورها مباركه است كه اينك در آستانه آن قرار گرفته ايم.