272- ((مستدرك نهج البلاغه
)) /111، تاءليف شيخ هادى كاشف الغطاء نجفى ، چاپ بيروت .
273- اين است اسلام !... (و ما جز به اين چگونگى و عملكرد، به هيچ
چيز، در هيچ كتابى و هيچ زمانى ، فرا نخوانده ايم - دانسته باد!).
274- ((كافى ))
5/292.
275- ((كافى ))
5/294.
276- ((الفصول المهمة ))
/120.
277- ((كافى ))
5/293.
278- ((تذليل )) مصدر
باب ((تفعيل )) است ، و
در اصل لغت به معناى دامن دار كردن جامه و دراز كردن دامن آن است .
((ذيل الكتاب )) نيز به
كار مى رود، يعنى در ذيل (دنباله ) كتاب (با فصل ، يا مطلب ) چيزى
افزود، براى تكميل موضوع و تاءكيد يا توضيح بيشتر آن ، به تعبير ديگر،
يعنى بخش يا بخشهاى تكميلى . مى شد به جاى آن ، ((پينوشت
)) آورد، ليكن چون خود ((تذليل
)) واژه اى است متداول - و چه بسا اصطلاح - و
رساننده مقصود، همان را به كار برديم .
279- ((سوره بقره ))
(2): 282.
280- ((الفصول المهمة ))
/109.
281- ((الفصول المهمة ))
/109.
282- ((مرجئه ))،
فرقه اى بودند داراى عقايدى انحرافى و نادرست - ((سفينه
البحار)) 1/510.
283- ((بحار))
100/143، از كتاب ((علل الشرائع
)).
284- ((الفصول المهمة ))
/109 - 110.
285- ((الفصول المهمة ))
/109 - 110.
286- ((مشكاة الانوار))
/52.
287- ((تحف العقول ))
141.
288- فصل 17 و 18، از اين باب (جلد چهارم ).
289- ((خصال )) 1/98.
290- مقصود اين نيست كه چيزى را كه مى خورد يا مى پوشد، مال او
نيست ، نه ، مال او هست ، حق او نيست ، يعنى حق ندارد حتى در مال خود
اسراف كند. و چون اسراف كرد، در واقع به حق ديگران تجاوز كرده و حق
ديگران را ضايع كرده است ، زيرا اگر توانگران و مسرفان اسراف نكنند،
امكانات و وسايل به ديگران نيز مى رسد، نيز فصل 27 (اسراف و تبذير)، از
همين باب (جلد چهارم ).
291- ((سوره نسا))
(4): 5.
292- (((سوره نسا)) (4): 5.
293- ((سوره نسا))
(4): 29، نيز فصل 36، از اين باب (جلد چهارم ).
294- فصل 37،از اين باب (جلد چهارم ).
295- ((كافى )) 8/21.
296- ((بحار)) 90/87،
از كتاب ((مصباح المتهجد))
و ((جمال الاسبوع )).
297- ((كافى )) 8/32.
((مستدرك نهج البلاغه ))
/37.
298- در اين باره فصل 26 و 27، از اين باب (جلد چهارم ).
299- نيز فصل 19 و 20، از اين باب (جلد چهارم ).
300- سوره حديد (57): 25.
301- ((تحف العقول ))) /261.
302- ((سوره شعرا))
(26): 139.
303- ((نهج البلاغه ))
929؛ ((عبده )) 3/57.
304- ((سوره نسا))
(4): 29.
305- ((بحار)) 74/234
306- و فراموش مكنيد سخن پيامبر اكرم ((صلى
الله عليه و آله و سلم )) را:
ما آمن بى من بات شبعان و جاره طاوى اء ما آمن
بى من بات كاسيا و جاره عارى هر كس شب سير بخوابد و همسايه اش
گرسنه باشد به من ايمان نياورده است . هر كس شب را با پوشش (لباس و
وسائل خواب ...) به سر آورد و همسايه اش بى پوشش (لباس و وسائل خواب
...) باشد، به من ايمان ندارد. مستدرك الوسائل 2/80.
307- ((غرر الحكم ))
273.
308- اين پيوند، امرى تكوينى است ، مانند پيوند انسان با غذا (يعنى
انسان - به طور طبيعى و تكوين - با غذا و خوراك پيوند و بستگى و به آن
نياز دارد). و آن - هم از جهت مالكيت و هم از جهت مصرف - دارى سه صورت
است : صورت افراط، صورت تفريط، صورت حد مبانه . و هر صورتى دارى آثارى
است طبيعى و روانى و اخلاقى و اجتماعى و اقتصادى . درباره شمارى از اين
آثار، در فصل 17 و 18 و 31 از اين باب (جلد چهارم ) سخن گفته ايم . نيز
فصل 4، از اين باب را (در همين جلد) بنگريد.
309- دو پيوند ياد شده ميان انسان و مال - يعنى پيوند اعتبارى و
واقعى - دو گونه مى تواند باشد:
(1) - پيوندى تابع نظام الاهى عمومى حاكم بر جهان هستى و بر جامعه ها و
افراد؛ و اينگونه پيوند - بحتم - مطابق دين خدا و احكام دين خواهد بود.
(2) پيوندى تابع نظامها و روشهاى شيطانى و نفسانى و طاغوتى ، كه بر
جامعه ها و افراد تحميل مى شود؛ و اينگونه پيوند - بحتم - مخالفت دين
خدا و احكام دين خواهد بود.
310- ((سوره رحمان (الرحمن
))) (55): 7.
311- ((بحار)) 78/83،
از كتاب ((مطالب السوول )).
312- اين وظيفه بسيار و با اهميت و كوشش دامنه دار براى عملى كردن
آن ، بيشتر از همه ، متوجه حاكمان اسلامى و عالمان دينى است .
313- درباره اين موضوع كه در اينجا طرح گشت ، بحثى مفصل ، در فصل
46، از باب 12، ((نگاهى به سراسر فصل
)) (جلد ششم ) آمده است ، ژرف در آن بنگريد.
314- ((سوره محمد ((صلى
الله عليه و آله و سلم )) (47): 38.
315- ((امالى )) شيخ
طوسى 2/133.
316- نيز - فصل 16، از اين باب (جلد چهارم )
317- نيز - فصل 17 و 18، از اين باب .
318- نيز - فصل 40، از اين باب (جلد چهارم ).
319- ((نهج البلاغه ))
/1242؛ ((عبده )) 3/231/.
در اين شرح : (( الا بما متع به غنى - مگر از
آنكه توانگرى بيش از اندازه استفاده مى كند.))
320- (((مكارم الاخلاق ))) /526 متن حديث در صفحه 131 132 از
نظرتان گذشت ، نيز فصل 19، از اين باب (جلد چهارم ).
321- فصل 19، از اين باب
322- توجه شود كه اين سخنان و تحليها، مربوط به جامعه هاى سرمايه
دارى است ، كه از نظر تكميل بحثهاى كتاب ((الحياة
)) به ذكر آنها پرداخته ايم ، و بيشتر، از
مضامين آيات و احاديثى كه درباره تحليل تاريخ و زندگى متكاثران و
مترفان و مسرفان رسيده است ، استفاده كرده ايم ؛ و اينهمه ، جامعيت
اسلام را بخوبى نشان مى دهد.
323- فصل 50، از اين باب (جلد پنجم )
324- ((سوره سباء))
(34): 34.
325- - و بايد بدانيم كه دين اسلام هنگامى مردمى را نجات مى دهد و
جامعه اى را به سعادت مادى و معنوى مى رساند، كه همه احكام و موازين آن
عملى گردد، چه احكام و موازين اقتصادى و چه احكام و موازين غير اقتصادى
.
326- ((سوره نسا))
(4): 29.
327- ((نهج البلاغه ))/1019؛
((عبده )) 3/112.
328- ((كافى ))
5/150.
329- ((غرر الحكم ))
273.
330- ((المحجة البيضاء))
3/140. تفاخر به مال و مالدارى و توانگرى و گرايشهاى تكاثرى ، به نص
قرآن كريم نيز مردود شمرده شده است . و هر چه از نظر دين و قرآن مبين
مردود باشد، مورد رضاى خداى متعال و در راه خدا نيست ، پس ناگزير امرى
شيطانى و در راه شيطان خواهد بود.
331- ((سوره بقره ))
(2): 195.
332- ((سوره نساء))
(4): 5.
333- چنانكه در برخى از كتابها، از قول پيامبر اكرم
((صلى الله عليه و آله و سلم )) چنين
روايت كرده اند كه فرموده است : ((ما اءخثى
عليكم الفقر، و لكن اءخشى عليكم التكاثر - من براى شما مسلمانان از فقر
نگران نيستم ، بلكه از ((تكاثر))
و (و افزونخواهى و سرمايه دارى ) نگرانم )). و
اين اشاره به همان مضمون صريحى است كه در قرآن كريم آمده است . در كتاب
((خصال )) شيخ صدوق نيز
حديثى در اين باره آمده است كه در فصل آينده خواهيد ديد. شايد بتوان
گفت كه حديث منقول در بالا، اشاره به اين است كه اگر تكاثر نباشد فقر
نيز نيست . تجربه گواه اين واقعيت است ، چه در سطحهاى محدود و چه
گسترده ، زيرا همواره سرمايه دارى جهانى موجب فقر ملتهاى محروم است ، و
سرمايه داريهاى داخلى موجب فقر فقيران و نيازمندان هر جامعه و آبادى .
334- ((نهج البلاغه ))
/ 1156؛ ((عبده )) 3 /
178.
335- ((تحف العقول ))
/ 155 و 57، از سخنان امام على بن ابيطالب (عليه السلام ).
336- ((تحف العقول ))
/ 155 و 57، از سخنان امام على بن ابيطالب (عليه السلام ).
337- فقها اين قاعده را شامل (((حقوق حيوانات ))
نيز دانسته اند - (((جواهر الكام )) 31 / 396 -
397.
338- منظور اين است كه كسانى كه از نهرى داراى حقابه اند، يا در
بخشهاى بالاى بستر نهر جاى دارند، پس از بردن حق خويش ، نبايد از بهره
مند شدن ديگران از آب اضافى - براى كشت علوفه و... - جلوگيرى كنند.
339- چنانكه امام على بن ابيطالب (عليه السلام )، در اين باره -
بصراحت - به مالك اشتر دستور داده است ((عهدنامه
))، ((نهج البلاغه
)) 1018؛ ((عبده
)) 3 / 110).
340- ((سفينة البحار))
1/602.
341- ((سوره احزاب ))
(33): 21.
342- ((سوره نساء))
(4): 29 و 10.
343- ((سوره نساء))
(4): 29 و 10.
344- ((اختصاص )) شيخ
مفيد /339؛ و از چاپ قم ، به تصحيح على اكبر غفارى /343.
345- ((تحف العقول ))
/46
346- ((عيون اءخبار الرضا (عليه السلام
))) 2/92.
347- ((عيون اءخبار الرضا))
(عليه السلام ) 2/92.
348- ((سوره نسا))
(4): 5.
349- ((سوره آل عمران ))
(3):186؛ ((سوره توبه ))
(9): 41؛ ((سوره صف ))
(61) ((سوره صف )) (61):
11؛ ((سوره نسا)) (4):
95؛ ((سوره انفال )) (8):
72: ((سوره توبه )) (9):
20 و 44 و 81 و 88 و 111؛ ((سوره حجرات
)) (49): 51.
350- ((سوره حشر))
(59): 7.
351- ((كافى )) 8/61.
352- عيون اءخبار الرضا (عليه السلام ))) 2
/ 126.
353- (جلد ششم ).
354- سوره محمد ((صلى الله عليه و آله و سلم
)) (47): 38.
355- ((نهج البلاغه ))
/ 663؛ ((عبده )) 2 /
213.
356- ((وسائل ))
(12): 11.
357- ((كافى )) 5 /
72.
358- ((كافى )) 5 /
72.
359- وسائل 12 / 11.
360- ((وسائل )) 12 /
4.
361- ((وسائل )) 12 /
4.
362- ((وسائل )) 12 /
10-11.
363- ((وسائل )) 12 /
10-11.
364- ((كافى )) 5 /
148.
365- ((وسائل )) 7 /
130.
366- ((كافى )) 4 /
126.
367- ((امالى )) شيخ
طوسى 2 / 292.
368- ((سوره ليل ))
(92): 18.
369- ((من لا يحضره الفقيه
)) 2 / 55؛ ((وسائل ))
12 / 320.
370- ((غرر الحكم ))
/ 111.
371- ((وسائل )) 12 /
3 و 5.
372- ((وسائل )) 12 /
3 و 5.
373- ((بحار)) 78 /
352.
374- ((سوره بقره ))
(2): 215.
375- ((مجمع البيان ))
1 / 310.
376- ((سوره نازعات ))
(79): 37 - 39.
377- ((سوره قلم ))
(68): 12.
378- ((سوره همزه ))
(104): 1-2.
379- ((نهج البلاغه ))
/ 1113؛ ((عبده )) 3 /
146.
380- ((غررالحكم )) /
33.
381- ((سوره انفال ))
(8): 36.
382- ((سوره بقره ))
(2): 264.
383- ((خصال )) 1 /
164.
384- در اين باره بژرفى بنگريد به نظر آقا على حكيم
(((بدائع الحكم )) / 278، چاپ سنگى )؛
نظر علامه رفيعى قزوينى (((مجموعه رسائل و
مقالات فلسفى )) / 83، چاپ تهران ، انتشارات
الزهرا)؛ نظر علامه طباطبايى (((الميزان
)) 5 / 282-283، چاپ بيروت )؛ نظر شيخ محمد تقى
آملى (((درر الفوائد))،
حاشيه بر ((شرح منظومه سبزوارى
)) 2 / 460، چاپ تهران ، مركز نشر كتاب )؛ و نظر آقا ميرزا احمد
آشتيانى (((لوامع الحقائق فى اصول العقائد))
/ 39-44، نيز ((ميزان المطالب ))
/ 371-372، چاپ چهارم ، قم ، ((مؤ سسه در راه حق
))).
385- فصل 42، از باب 1 (جلد اول ).
386- فصل 47؛ از باب 1 (جلد اول ).
387- ((نهج البلاغه ))
/ 1236؛ ((عبده )) 3 /
229.
388- ((غررالحكم )) /
101.
389- ((سوره نجم ))
(53): 39.
390- ((سوره نسا))
(4): 32؛ ((مجمع البيان ))
3 / 40.
391- ((بحار)) 66 /
314.
392- ((مجمع البيان ))
2 / 380.
393- ((نهج البلاغه ))
/ 728؛ ((عبده )) 2 /
253.
394- ((وسائل )) 13 /
266.
395- ((وسائل )) 13 /
265-266.
396- ((وسائل )) 13 /
265-266.
397- ((بحار)) 3 /
86-87، از كتاب ((توحيد مفضل )).
398- ((سوره نسا))
(4): 58.
399- ((مستدرك نهج البلاغه
)) /111.
400- ((مناقب ))
2/110، از چاپ قم .
401- ((كافى )) 5/80.
402- ((نهج البلاغه ))
/929، ((عبده )) 3/56 -
57.
403- ((وسائل ))
12/29.
404- ((كافى )) 5/81.
405- ((كافى )) 5/81.
406- ((بحار)) 72/66،
از كتاب ((سرائر)) ابن
ادريس حلى .
407- ((تحف العقول ))
/279، نيز
408- تجربه نيز اين سخن معصوم (عليه السلام ) را تاءييد مى كند؛
چنانكه يكى از مقامات قضايى بالاى كشور، بصراحت اعلام داشت كه به هنگام
رسيدگى به پرونده هاى اغنيا و توانگران متكاثر، به اين نتيجه نمى رسد
كه اين مالها و ثروتها از راه حلال و شرعى از آن آنان شده باشد: (خطبه
نماز جمعه تهران ، 15 ماه صفر سال 1408 ق ، 17 مرداد سال 1366 ش ). و
اين سخن مى تواند حجت و دليل باشد، زيرا گوينده محترم بر مبناى مسئوليت
، پرونده هاى بسيارى را از نظر گذرانده است . و اين شاهدى عملى است بر
آنچه در قرآن كريم و احاديث معصومين (عليه السلام ) آمده است .
409- ((امالى )) شيخ
طوسى 2/133.
410- (جلد چهارم ).
411- ((سوره آل عمرا))
(3): 186.
412- ((نهج البلاغه ))
/390، ((عبده )) 2/10.
413- ((تحف العقول ))
/191.
414- ((كافى )) 8/38.
در اين باره به ((نگاهى به سراسر فصل
)) رجوع كنيد، در آنجا اشاره ها و آگاهيهايى مهم
خواهيد ديد.
415- ((من لا يحضره الفقيه
)) 3/151.
416- ((من لا يحضره الفقيه
)) 3/151.
417- ((اختصاص ))
/339.
418- ((مستدرك نهج البلاغه
)) /111.
419- ((كافى ))
5/154.
420- ((مكارم الاخلاق ))
/526، از سخنان پيامبر اكرم ((صلى الله عليه و
آله و سلم )).
421- ((نهج البالاغه ))
/1113؛ ((عبده )) 3/164.
422- در پايان اين بخش (نگاهى به سراسر فصل )، سخنانى درباره
((جايگاه مال )) خواهد
آمد.
423- فصل 17 و 18، از اين باب (جلد چهارم ).
424- ((سوره فجر))
(89): 19-20.
425- ((سوره همزه ))
(104): 2-3.
426- ((غررالحكم )) /
101.
427- خصلت : صفت ، حالت ، چگونگى اخلاقى و رفتارى .
428- اين حديث در برخى از مجموعه هاى حديثى آمده است ، و مضمون آن
منطبق است با محتواى قرآنى (از جمله ، ((سوره
تكاثر))).
429- حديث اول كه شرح آن گذشت نيز همين موضوع را يادآور مى شود -
چنانكه واضح است - پس اين دو حديث مؤ يد يكديگرند، بجز احاديث بسيار
و آيات قرآنى كه در اين باره رسيده است .
430- ((مستدرك نهج البلاغه
)) / 31.
431- ((بحار)) 52 /
390.
432- ((مستدرك الوسائل ))
2/99؛ همچنين اين سخن پيامبر اكرم ((صلى الله
عليه و آله و سلم )) را در نظر داشته باشيد:
((كاد الفقر ان يكون كفرا فقر نزديك به آن است
كه به كفر بينجامد)) نيز 32، از همين باب (جلد
چهارم ).
433- فصلهاى 8 تا 15، از اين باب (در اين جلد)، و فصلهاى 16 تا 18،
از اين باب (جلد چهارم ).
434- فصلهاى 8 تا 15، از اين باب (در اين جلد)، و فصلهاى 16 تا 18،
از اين باب (جلد چهارم ).
435- ((علل الشرائع ))
/ 592؛ ((بحار)) 6 / 93؛
ضبط حديث را بر طبق ((بحار))
آورديم ، زيرا صحيح تر بود، نيز - فصل 40، از اين باب (جلد چهارم ).
436- و معلوم است كه موضوع اقتصاد و مسائل مربوط به آن ، از
مهمترين موضوعات و مسائلى است كه در بهبود جريانهاى گوناگون جامعه يا
فساد آنها، نيز محافظت از ارزشهاى انسانى يا تضييع آنها، نقشى سرنوشت
ساز و قاطع دارد، و نمى شود كه دينى چون اسلام مكتب اقتصادى بسيار جامع
و عميق و سازنده اى نداشته باشد.
437- نهج البلاغه / 1290؛ ((عبده
)) 3/258.
438- يعنى حقهايى كه خود مال بر انسان دارد وظايفى را كه ايجاب مى
كند.
439- ((تحف العقول ))/
191.
440- ((سوره انعام ))
(6): 47.
441- ((غررالحكم )) /
15.
442- ((سوره آل عمران ))
(3): 181.
443- ((سوره زخرف ))
(43): 53.
444- و چه بسا از اينجاست كه انسانها در كشورهاى سرمايه دارى دست
به شورش مى زنند، و در كشورهاى سوسياليستى به جانب آزادى و معنويت و
دين مى گرايند.
445- (((سوره مائده ))) (5): 41.
446- ((بند 16)) را
از مقدمه اين جلد (كه در آن سخنانى درباره دو موضوع ((محور))
و ((ارتباط)) در احكام
آمده است ) باز بنگريد.
447- نيز - فصل 2، از اين باب ، بند 3 و 4.
448- مشتمل بر ((100 فصل ))
و در حدود ((1400 عنوان اصلى و فرعى
)) كه از جلد سوم تا ششم به آنها اختصاص يافته
است ، و پيشتر بدان اشاره كرديم .
449- 3، از همين باب ، بند ((ى
))
450- ((نهج البلاغه ))
/ 1017؛ ((عبده )) 3/110
451- نهج البلاغه /1017؛ ((عبده
)) 3/110
452- تعريف مال در اسلام - فصل 24، از اين باب (جلد چهارم ).
453- ((سوره سباء))
(34):15.
454- ((سوره سباء))
(34):15.
455- ((سوره انفال ))
(8): 69.
456- ((سوره انفال ))
(8): 69.
457- ((تفسير عياشى ))
2/13.
458- ((سوره حديد))
(57): 7.
459- ((سوره بقره ))
(2): 60 و...
460- ((تفسير عياشى ))
2/13
461- ((سوره اعراف ))
(7): 31.
462- ((سوره طاها))
(2): 81.
463- ((سوره اسراء))
(17): 6.
464- ((سوره نوح ))
(71): 12.
465- ((سوره اسراء))
(17): 66.
466- ((مجمع البيان ))
6/427
467- ((صحيفه سجاديه ))
/69 (دعاى 6).
468- ((امالى )) شيخ
طوس 2/133.
469- ((سوره جمعه ))
(62): 10.
470- ((سوره اسرا))
(17): 12.
471- ((سوره فاطر))
(35): 12.
472- ((سوره انفال ))
(8): 69.
473- ((صحيفه سجاديه ))
/ 70(دعاى 6).
474- ((كافى )) 5 /
78-79.
475- ((كافى )) 5 /
78-79.
476- ((كافى )) 5 /
78-79.
477- يا ظهور فرا مى رسد).
478- ((وسائل )) 12 /
15.
479- يا: تعجب است از او.
480- ((كافى )) 5 /
78.
481- ((كافى )) 5 /
73 و 77.
482- ((وسائل )) 12 /
9 و 13. مؤ لف ((وسائل ))
در كتاب ((الفصول المهمه فى اصول الائمه (عليه
السلام ) نيز مى گويد: ((باب 52، درباره وجوب
طلب روزى بر مردمان به اندازه كفايت ، و استجابت طلب بيشتر از آن به
منظور رفاه خانواده و امثال آن ، ص 29، از چاپ سنگى .
483- ((سوره اسرا))
(17): 29.
484- ((سوره فرقان ))
(25): 67
485- ((تحف العقول ))
/ 48.
486- ((تحف العقول ))
/ 15، و از چاپ على اكبر غفارى / 8.
487- ((نهج البلاغه ))
/ 1153؛ ((عبده )) 3 /
185.
488- ((غررالحكم )) /
296.
489- ((مستدرك نهج البلاغه
)) / 20.
490- ((غررالحكم )) /
274.
491- ((صحيفه سجاديه ))
/ 202 (دعاى 30).
492- ((صحيفه سجاديه ))
/ 137 (دعاى 20).
493- ((تفسير عياشى ))
2 / 319؛ ((تفسير برهان ))
2 / 453-454.
494- نيز فصل 28، از اين باب (جلد چهارم ).
495- ((تحف العقول ))
/ 158.
496- ((صحيفه سجاديه ))
/ 202 (دعاى 30).
497- ((تحف العقول ))
/ 213.
498- ((تفقه )) يعنى
فهم جامع هر موضوع دينى در ارتباط با موضوعات اصلى ديگر، و دريافت
((احكام دين )) در پرتو
((اهداف دين )) (نيك
آموزى دين ).
499- ((تحف العقول ))
/ 263.
500- ((تحف العقول ))
/ 329.
501- ((تحف العقول ))
/ 204؛ و از چاپ غفارى / 282.
502- ((صحيفه سجاديه ))
/ 69 (دعاى 6).
503- ((صحيفه سجاديه ))
/ 69 (دعاى 6).
504- ((امالى )) شيخ
طوسى 2 / 133.
505- عبيد بن زراره ، از حضرت امام جعفر صادق (عليه السلام ) نقل
كرده است كه فرمود: ((يا
عبيد! ان السرف يورث الفقر، و ان التصد يورث الغنى - اى عبيد!
اسراف ، نادارى مى آورد، و ميانه روى (و صرفه جويى )، توانگرى
)). ((من لا يحضره الفقيه
3 / 107)، نيز فصل 27 (اسراف )، و فصلهاى 30-39 (فقر و عوامل آن ) را
بنگريد (جلد چهارم ).
506- نيز در اين باره فصل 28، از همين باب ، ملاحظه شود (جلد چهارم
).
507- سوره بقره (2): 172.
508- مائده (5): 88.
509- مؤ منون ، (23): 51.
510- 5/73.
511- همچنين مبارزه با ((تكاثر))
و ((اتراف )) را؛ زيرا
اين دو پديده علت فقرند، چنانكه در اين كتاب روشن خواهد شد.
512- ((سوره انبيا))
(21): 8.
513- ((كافى )) 6 /
287.
514- ((خصال )) 1 /
12: نيز پيامبر اكرم ((صلى الله عليه و آله و
سلم ))
فرمود: ((لولا رحمة ربى
على فقراء امتى ، كاد الفقر ان يكون كفرا - اگر نظر رحمت
پروردگار من به امت من نباشد (كه حفظ مى كند)، فقر نزديك به آن است كه
به كفر بينجامد)) (((بحار))
72/47).
515- ((وسائل ))
6/180.
516- ((كافى )) 3/557
و 556.
517- ((كافى )) 3/557
و 556.
518- ((امالى )) شيخ
طوسى 2/292؛ ((بحار))
103/92.
519- ((كافى )) 5/73.
520- ((كافى )) 5/73.
521- ((مستدرك الوسائل ))
2/421.
522- ((كافى )) 5/73؛
6/287.
523- ((كافى )) 5/73؛
6/287.
524- ((كافى ))
6/303.
525- ((كافى )) 5/73؛
6/287.
526- ((كافى ))
6/303.
527- ((كافى )) 5/73؛
6/287.
528- ((كافى ))
6/303.
529- ((بحار)) 3/87.
530- ((كافى ))
6/286.
531- ((بحار))
66/270، از كتاب (المحاسن )).
532- ((كافى ))
6/302.
533- ((بحار))
78/206.
534- ((تفسير قمى )))
2/239؛ ((تحف العقول ))
/273.
535- ((بحار)) 49/99،
از كتاب ((مناقب )).
536- ((بحار))
70/128.
537- ((كافى )) 8/23.
538- ((بحار)) 3/130.
539- ((مستدرك الوسايل ))
2/644
540- مستدرك نهج البلاغه 99 /18
541- ((مستدرك الوسائل ))
2/645
542- ((بحار)) 72/352
543- ((امالى )) شيخ
صدوق /262
544- ((مستدرك الوسائل ))
1/540
545- ((بحار)) 41/29.
نمونه اين كارها در زندگى اميرالمؤ منين (عليه السلام ) بسيار بوده است
، از جمله رجوع كنيد به باب هفتم ((الحياة
)) (جلد دوم )
546- ((بحار)) 43/349
547- ((بحار)) 44/190
- 191.
548- ((خصال )) 2/517
- 518.
549- ظله (بر وزن صفه ) يعنى سايبان و جايى كه سقفى و سايه اى
داشته باشد، نام محلى بوده است در كنار ((مدينه
طيبه )).
550- ظله (بر وزن صفه ) يعنى سايبان و جاى كه سقفى و سايه اى داشته
باشد، نام محلى بوده است در كنار ((مدينه طيبه
)).
551- ((وسائل ))
6/278 - 279.
552- ((ارشاد)) شيخ
مفيد /296.
553- ((بحار)) 49/97؛
((تفسير برهان )) 4/464.
554- ((بحار)) 49/91،
از كتاب ((عيون اءخبار الرضا (عليه السلام
)))
555- ((بحار))
50/102، نيز ((كافى ))
4/43.
556- ((بحار)) 50/44.
557- ((بحار)) 50/264
و 282.
558- ((سفينة البحار))
2/558.
559- ((وسائل ))
18/574.
560- 47، از باب 12 (جلد ششم )، در آنجا احادث اين موضوع آمده است
؛ بژرفى بنگريد.
561- 47، از باب 12 (جلد ششم ) در آنجا احاديث اين موضوع آمده است
، بژرفى بنگريد.
562- برخى از نسخه ها: ((الفقر احزان
)) آمده است .
563- ((غرر االحكم ))
/ 13 و 17.
564- ((كافى ))
6/286، از سخنان امام صادق (عليه السلام )
565- ((امالى )) شيخ
صدوق ، از سخنان امام صادق (عليه السلام )
566- ((كافى )) 5/73،
از سخنان پيامبر اكرم ((صلى الله عليه و آله و
سلم ))
567- ((بحار)) 69/47
(چاپ بيروت )، 72/47 (چاپ تهران )، از كتاب ((جامع
الاءخبار)) از سخنان امام على بن ابيطالب (عليه
السلام ).
568- (((كافى ))) 6/287 همين فصل ، (((بند 8)))
569- مانند آياتى كه ظلم مردم را به يكديگر ياد مى كند... و
احاديثى كه گذشت و مى آيد.
570- اگر چه ممكن است خداوند متعال ، گاه گاه - بنابر نوعى لطف -
مانع بشود و موانعى پديد بياورد.
571- ((نوادر الاخبار))
2/58
572- ((تحف العقول ))
/ 273.
573- ((نهج البلاغه ))
/ 33؛ ((عبده )) 1/18.
574- ((نهج البلاغه ))
/ 230؛ ((عبده )) 1/159.
575- ((سوره زخرف ))
(43): 32.
576- ((سوره بقره ))
(2): 63؛ ((سوره اعراف ))
(7): 171.
577- ((تفسيرعياشى ))
1/45.
578- فصل 1 تا 3، از اين باب ، كه در آغاز اين جلد (صفحه اى 67 تا
265) گذشت .
579- درباره ((اجتهاد مجموعى
)) (و پويا)، در فصل 25، از اين باب ، ((نگاهى
به سراسر فصل ))، ((بند
13))، بحث شده است ، نگريسته شود( جلد چهارم ).
580- و با توجه عميق به ((اهداف دين
))، به هنگام استنباط ((احكام
دين )).
581- ((سوره يس ))
(36): 33 - 35.
582- ((سوره فرقان ))
(25): 47.
583- ((سوره نباء))
(78): 11.
584- ((سوره ملك ))
(67): 15.
585- ((سوره هود))
(11): 61؛
586- ((بحار)) 66 /
314.
587- ((مستدرك الوسائل ))
2/417.
588- ((نهج البلاغه ))
/930) ((عبده )) 3/58.
589- ((مستدرك الوسائل ))
2/417 - 418.
590- ((بحار)) 3/87.
591- (جلد پنجم )
592- ((سوره غافر))
(40): 23 - 24.
593- ((سوره نازعات ))
(79): 37 - 39
594- ((سوره نساء))
(4): 76.
595- ((كافى )) 8/21.
596- ((سوره قصص ))
(28): 76.
597- يا: حمل ((كليدهاى آنها))
- شيخ طبرسى مى گويد: ((بيشتر مفسران ، مفتاح را
در اينجا به معناى خزاين (گنجينه ها، گنجها) گرفته اند، مانند آيه و
عنده مفاتح الغيب - گنجهاى ناپيدا در نزد خداست ، و برخى به معناى
كليدها (مجمع البيان ) 7/266)
598- ((مجمع البيان ))
7/266 چنين آمده است : ((بيشتر و بهتر از همه
تورات را قرائت مى كرد.)) و در
((تفسيرقمى )) (2/145) چنين آمده است :
كان يقراء التوراة و لم يك فيهم اءحسن صوتا منه
توارت را مى خواند، و كسى در ميان بنى اسرائيل از او خوشتر نمى
توانست خواند.))
599- ((سوره قصص ))
(28): 77.
600- ((تحف العقول ))
/191.
601- ((تحف العقول ))
/330
602- ((سوره قصص ))
(28): 78.
603- امام صادق (عليه السلام ) به اين حكمت در آفرينش قله ها با
اين چگونگى و استعداد گرفتن . آب و ذخيره كردن آن اشاره كرده است
(بحار) 3/130. و در روايتى فرموده است : ان الله
قسم رزق من شاء على يدى من شاء - خداوند - طبق حكمت خود روزى
كسانى را به دست كسانى قرار داده است . (كافى ) 2/266) نيز بنگريد به
سخن ملامحمد مهدى نراقى در فصل )) نگاهى به
سراسر فصل بنابراين دستان اغنيا و توانگر بايد مجراى عبور اموال و
نعمتهاى الاهى و امكانات زندگى باشد به سوى ديگران ، نه اينكه زندان
اموال و نعمتها و امكانات باشد. و در اين صورت بايد دست آنان را كوتاه
كرد تا درهاى اين زندان گشوده گردد.
604- شايد خوانندگان گرامى موضوعات مهمى را كه در آغاز
((فصل نخست )) گذشت (و
همه از آياتى كه در آنجا آورديم به دست آمده است )، فراموش نكرده
باشند. يكى از آنها اين بود: ((يارى جستن از
خدا، در تلاش و كوشش ، با ياد كردن فراوان او)).
اين موضوع همان است كه در آيه ((ابتغاء))
در ((سوره جمعه )) آمده
است : وابتغوا من فضل اللله ، و اذكروا الله
كثيرا - از فضل خداوند روزى بخواهيد و خدا را فروان ياد كنيد.))
و اين امر به ذكر كردن خدا - فراوان - ما را از يك واقعيت توحيدى مهمى
آگاه مى سازد، يعنى اينكه فراموش نكنيم - و هماره به ياد داشته باشيم
- تاءثر حتمى خداى متعال را در دست يافتن ما به آنچه از فضل او مى
طلبيم و به ما مى رسد - بزرگا نعمتهاى او! و اين است كه قرآن كريم مى
فرمايد: و ما بكم من نعمة فمن الله - هر
نعمتى كه در اختيار شما قرار مى گيرد از خداست ))
((سوره نحل )) 16 -: 53.
605- ((سفينه البحار))
1/48.
606- ((سوره قصص ))
(28): 79.
607- ((سوره قصص ))
(28): 80.
608- ((سوره قصص ))
(28): 80.
609- همچنين است ((طاغوت فرهنگى
))، كه در ((قرآن كريم
)) با نام ((هامان
)) ذكر شده است ، و به آن نيز اشاره مى كنيم .
610- ((سوره عنكبوت ))
(29): 39.
611- ((مجمع البيان ))
7 / 267.
612- (( سوره سباء))
(34):34.
613- (( سوره عنكبوت ))
(29):40.
614- ((سوره لقمان ))
(31): 6 - 7.
615- ((سوره غافر))
(40): 47.
616- ((سوره سباء))
(34): 31.
617- ((مجمع البيان ))
8/392.
618- نيز - فصل 50، از اين باب (جلد پنجم ).
619- ((سوره علق ))
(96): 6 - 7.
620- ((سوره انعام ))
(6): 110.
621- ((سوره مزمل ))
(73): 11.
622- ((جامع السعادات ))
2/36.
623- (((سوره احزاب )) (33): 67. امام على
بن ابيطالب (عليه السلام ) نيز چنين تعبير كرده است :
(((الا! فالحذر، الحذر، من طاعة ساداتكم و كبرائكم هان !
بپرهيزيد، بپرهيزيد، از فرمانبرى اشراف و سركردگان - (نهج البلاغه ) /
785؛ (((عبده )) 2/166).
624- جلد چهارم .
625- (بحار) 62/47،از كتاب (روضة الواعظين ).
626- (عدة الداعى ) /113.
627- (نهج البلاغه ) /1136؛(عبده ) 3/175
628- (نهج البلاغه ) /1136 (عبده ) 3/175.
629- (بحار) 14/83، از كتاب (مجموعه ورام ).
630- (تحف العقول ) /42.
631- (دعائم الاسلام ) 1/250.
632- 41، از باب 12 (جلد ششم ).
633- فصل 41، از اين باب ، در پايان (نگاهى به سراسر فصل ) (در
آغاز جلد پنجم )، بحثى بسيار مهم و جهت دهنده ، درباره اين پنج موضوع و
نظر اسلام درباره آنها آمده است ، بژرفى بخوانيد و در آن ژرف در آن
بنگريد:
(1)-غناى تكاثرى .
(2)-غناى وافر.
(3)-غناى كفافى (مشروع ).
(4)-فقر(كمبوددارى ).
(5)-مسكنت (نادارى ).
634- نظير اين سخن از پيامبر اكرم ((صلى
الله عليه و آله و سلم )) نيز رسيده است ،
چنانكه در سر آغاز كتاب آورده شد. و امثال آن در تعاليم اسلامى بسيار
است ، تا جايى كه مى توان بر شالوده آنها اين اصل را پى نهاد: (فقر
فقيران از ستم توانگران است ). بخشى درخور توجه از اينگونه احاديث و
تعاليم ، در باب 11 و باب 12، از اين كتاب (در خلال جلد سوم تا ششم )
آمده است كه خوانندگان گرامى - با اهميت دادن به تعاليم مندرج در آنها
- آنها را خواهند خواند.
635- ((صحيعه سجاديه ))
/ 202 (دعاى 30)
636- ((امالى )) شيخ
مفيد / 117.
637- ((تحف العقول ))
/183.
638- ((سوره غافر))
(40): 23 - 24.
639- ((سوره بقره ))
(2): 256.
640- ((وسائل )) 12 /
134.
641- ((وسائل )) 12 /
134.
642- ((وسائل )) 12 /
134.
643- ((سوره شورى ))
(42):15.
644- ((نهج البلاغه ))
/ 525 - 527؛ ((عبده )) 2
/ 84 - 86.
645- ((سوره بقره ))
(2): 188.
646- ((سوره آل عمران ))
(3): 130.
647- ((كافى )) 5/
106.
648- ((سوره علق ))
(96): 6- 7.
649- ((سوره نازعات ))
(79): 37 و 39.
650- ((خصال ))
1/234.
651- ((سوره آل عمران ))
(3): 64.
652- ((سوره اعراف ))
(7):157.
653- ((سوره نسا))
(4):75.
654- ((تحف العقول ))
/57.
655- ((وسائل )) 11/
398.
656- ((بحار)) 103/
172.
657- ((وسائل )) 13/
216.
658- ((بحار)) 103/
20، از كتاب ((كنزلافوائد))
659- ((نهج البلاغه ))
/ 147؛ ((عبده )) 1/ 102
- 1025؛ ((عبده )) 3/ 115
- و 1031؛ ((عبده )) 3 /
120 - و 1072؛
660- 45 و 46 و 47، از اين باب (جلد پنجم )، و فصلهاى 46 و 47 و
48، از باب 12 (جلد ششم ).
661- (جلد پنجم ).
662- ((سوره احزاب ))
(33): 62.
663- (بند 26).
664- (سوره تكاثر) (102): 1-4.
665- ((مجمع البيان ))
10/534.
666- (سوره حديد) (57): 20.
667- (سوره بقره ) (2): 195.
668- (سوره منافقون ) (63):9.
669- (مجموعه ورام )/3.
670- (مكارم الاخلاق ) /555.
671- (تحف العقول ) /141.
دل نيز مانند تن زندگى و مرگ دارد دلهايى زنده است و دلهايى مرده .
ثروت بسيار قساوت و سختدلى مى آورد. و سختدلى باعث مردن دل است . و دلى
كه مرد، احساس و توجهى و تذكرى و درى و حضورى نمى تواند داشت . و همه
ارزش دل به همين امور است ، كه دل مرده فاقد آنهاست .
672- (كافى ) 2/140.
673- غرر الحكم /162، 131.
674- غرر الحكم /162، 131.
675- غرر الحكم /162، 131.
676- ((غررالحكم )) /
131 - 132.
677- ((غررالحكم )) /
131 - 132.
678- (نهج الابلاغه ) /1256 - 1257؛ (عبده ) 3/239 - 240.
679- (غررالحكم ) /141.
680- (امالى ) شيخ مفيد /109.
681- نيز - ((نگاهى به سراسر فصل
)) در اين خصوص .
682- (سوره همزة ) (104): 1-4.
683- (سوره حاقه ) (69): 28-29.
684- (مشكاة الانوار) /183.
685- (مجموعه ورام ) /10.
686- (معانى الاخبار) 2/266.
687- ((غرر الحكم ))
/ 244.
688- ((نهج البلاغه ))
/ 495؛ ((عبده )) 2 / 67.
689- ((نهج البلاغه ))
/ 1175؛ ((عبده )) 3 /
196.
690- ((سوره قلم ))
(68): 12- 14.
691- ((جامع السعادات ))
2/ 36.
692- ((جامع السعادات ))
2/ 36.
693- ((مجموعه ورام ))/155.
694- ((مكارم الاخلاق ))
/ 555.
695- ((امالى )) شيخ
مفيد / 117.
696- ((مكارم الاخلاق ))
/ 525 - 526.
697- (جلد پنجم ).
698- ((كافى ))
1/406.
699- ((نهج البلاغه ))
/927؛ ((عبده )) 3/ 55.
700- ((خصال )) 1/
339
701- ((بحار)) 67 /
10-11 (چاپ بيروت )، و 70/10-11 (چاپ تهران ).
نيز رجوع كنيد به فصل 13، از اين باب (در همين جلد)، بند((ج
))، و ((نگاهى به سراسر
فصل )).
702- ((سوره اسرا))
(17):16
703- ((مجمع البيان ))
2/ 380.
704- ((كافى )) 8 /
163؛ ((تحف العقول )) /
157.
705- ((نهج البلاغه ))
/ 1236؛ ((عبده )) 3
/229.
706- ((كافى )) 5 /
150.
707- ((بحار)) 103 /
102.
708- ((سوره زمر))
(39):31.
709- ((سوره انعام ))
(6): 31.
710- ((نهج البلاغه ))
/ 926 - 927؛ ((عبده )) 3
/ 55.
711- ((غرر الحكم ))
/ 134.
712- ((نهج البلاغه ))
/ 463؛ ((عبده )) 2 / 50.
