اسرار عبادات

آيه الله جوادى آملى

- پى‏نوشت‏ها -


301- نهج البلاغه ، كلمه حكمت 406.
302- اختصاص ، شيخ مفيد، ص 225.
303- عن ابى عبدالله - عليه السلام - قال : اذا بنى الرجل فوق ثمانيه اذزع نودى يا افسق الفاسقين ! اين تريد؟
304- اين رساله در زمينه دو جهان مى باشد كه در بيست فصل تنظيم گرديده كه در پيرامون مسائل قيامت بحث فرموده اند.
305- سوره رمز آيه 3رضوان الله عليه
306- اللهم طهرنى فيه من الدنس و الاقذار...
307- مفاتيح الجنان ، اعمال ماه رجب .
308- نهج البلاغه ، خطبه 151 و 182؛بحار الانوار، ج 73، ص 24،
309- نهج البلاعه ، خطبه 160.
310- امالى مرحوم شيخ مفيد، همان جلساتى بود كه در ماه مبارك رمضان تشكيل مى شد و دوستان و علاقمندان به علم و فضيلت در مجلس شيخ حاضر مى شدند. ايشان در هر مجلسى اين احاديث را مى خواندند و عده اى هم ضبط مى كردند كه مجموع آنها كتاب امالى را تشكيل داد. امالى يعنى آنچه ايشان املاء مى فرمودند و شركت كنندگان مى نوشتند. اولين مجلس اش در روز شنبه اول ماه مبارك رمضان سنه 404 هق در بغداد بوده است . آنجا حوزه علميه بود و ايشان هم در آنجا تدريس داشتند. در ماه مبارك رمضان احاديثى را كه مورد وثوق است نقل مى كنند چون در ماه مبارك اگر كسى عامدا به خدا و پيامبر دروغ ببندد روزه او باطل است و بايد كفار هم بپردازد.
311- ناسخ التواريخ
312- مرحوم آيت الله حاج شيخ محمد آملى - رضوان الله عليه - از اكابر و مفاخر دانشمند بود و در مسجد مجد الدوله تهران اقامه جماعت مى فرمود: حوزه تدريس ‍ منقول و معقول داشت . ولايت ايشان 11 ذيقغده الحرام 1304 در تهران بود. مقدمات و سطوح را در تهران فرا گرفت و در سال 1339 هجرى به نجف اشرف مشرف شد. مدت 14 سال در حوزه علميه نجف اقامت نمود و به محضر درس مرحوم آيه الله العظمى نائينى و مرحوم ضياء الدين عراقى بار يافت . در سال 1353 به تهران مراجعت نمود و در آن ديار به افاده پرداخت و در سال 1391 به لقاء حق شتافت . وى دارى آثار علمى نفيسى بسيار مى باشد كه از آن جمله :
1 - شرح و حاشيه بر مكاسب شيخ انصارى (ره )
2 - شرح بر منظومه سبزوارى در حكمت .
3 - كتاب الصلوه ، تقريرات درس مرحوم نائينى
4 - شرح بر عروه الوثقى .
5 - شرح بر اشارات .
براى اشنائى بيشتر به كتاب تذكر المقابر فى احوال المفاخر، تاليف محمد شريف رازى مراجعه شود.
313- مناجات و نجوى يعنى آهسته در مقابل مناجات آن كس كه فرياد از دور مى كشد را منادات گويند
314- سوره طور آيه 21.
315- سوره مدثر آيه 38.
316- نامه حصرت على به مالك اشتر، نام 53؛نهج البلاغه
317- وزر به معناى سنگين است . وزير به كسى مى گويند كه ثقل مملكت را بتواند تحمل كند و به دوش بكشد.
318- اربعين ، شيخ بهائى حديث 9، خطبه شعبانيه .
319- فما لاابكى ، ابكى لخروج نفسى ، ابكى لظلمه قبرى ، ابكى لضيق لحدى ، ابكى لسؤ ال منكر و نكير اياى . ابكى لخروجى من قبرى عريانا ذليلا...
320- نهج البلاغه ، خطبه 21 و 167.
321- ال عمران ايه 170.
322- معتلف يعنى كاه دان و نسيل جائى ست كه در آن قضاء حاجت بجاى مى آورند.
323- نهج البلاغه ، خطبه 3.
324- سوره ملك آيه 2.
325- اصول كافى ، ج 2، باب الاخلاص ، حديث 4.
326- المحجه البيضاء، ج 8 ص 110.
327- قال الباقر - عليه السلام - نية المؤ من خير من عمله لانه ينوى من الخير ما لا يدركه و نية الكافر شر من عمله وذلك الكافر ينوى الشر و يامل من الشر ما لايدركه . اصول كافى ، ج 2، ص 82؛ المحجة البيضاء، ج 8، ص 110.
328- بحارالانوار، ج 70، ص 191
329- نهج البلاغه ، خطبه 147.
330- اصول كافى ، ج 2، كتاب فضل القرآن ، حديث 13.
331- همان ماخذ.
332- سوره يس آيه 0رضوان الله عليه
333- سوره انفاق آيه 65.
334- سوزه توبه آيه 6.
335- سوره توبه آيه 14.
336- و ما رميت اذ رميت
337- سوره اعراف آيه 204.
338- سوره انعام آيه 54.
339- سوره شورى آيه 5 .
340- سوره عافر آيه 7
341- ولايكهم الله يوم القيامه .
342- سوره ال عمران آيه 77،
343- خطبه شعبانيه : اربعين ، شيخ بهائى ، حديث 9.
344- سوره انبياء آيه 102.
345- اربعين ، شيخ بهائى ، حديث 9.
346- اصولا مكتب جبر را آمويين خيلى مى پروراندند. مرحوم حاج آقا رضا همدانى رضوان الله تعالى عليه - در كتاب شريف مصباح اش كه در قصه است در بحث طهارت كه آيا اهل جبريا اهل تفويض پاك اند يا نه ، سخنى را از مرحوم كاشف الغطاء - رضوان الله عليه - نقل مى كند كه قائلين به جبر نجس هستند، براى اينكه اين تالى فاسدهاى فراوانى دارد.
اين بزرگ فقيه مى گويد مسائل جبر و تفويض جزء مسائل سنگين نظرى است ، نه ضرورى . اگر يك محقق در تلاش هاى علمى اش به حق نرسيد نبايد گفت او نجس است ، براى اينكه مسئله ضرورى نيست تا كسى انكار كرده باشد، بلكه آن مسائل عميق نظرى است . آنگاه مى فرمايد: مكتب جبر را بعضى از سلاطين مى پروراندند. اشاعره كه قائل به جبر بودند در دستگاه بنى عباس مورد همايت بودند معتزله كه قائل به آزداى انسانها بودند، در دستگاه حكومت بنى عباس سهمى نداشتند.
347- سوره حجر آيه 21.
348- اسدالغابه ، شرح حال احنف بن قيس .
349- سوره اعراف آيه 8.
350- قال على - عليه السلام - زنوا انفسكم من قبل ان توزنوا وحاسبوها من قبل ان تحاسبوا و تنفسوا قبل ضيق الخناق و انقاد و اقبل عنف السياق . نهج البلاغه ، خطبه 90.
351- بحار الانوار، ج 94، ص 54، و ج 2، ص 491، خبر 2-1 و ج 93، ص 316 -311؛ثواب الاعمال ، ص 312؛كنز العمال ، خبر 3988.
352- سوره احزاب آيه 56.
353- همان سوره ايه 43.
354- همان ماخذ آيه 56.
355- سوره انعام آيه 122.
356- نهج البلاغه .
357- سفينه البحار، ج 1، لغت حمد
358- سفينه البحار، ج 1، لغت (حمد)
359- امالى ، شيخ مفيد؛ارشاد القلوب ، ديلمى ، ص 297.
360- سفينه البحار، ماده بحار، باب معجزات النبى والائمه - عليه السلام -.
361- سوره انسان آيه 30.
362- تفسير الميزان ، ج 20، ص 236 به نقل از كتاب الخرائج والجرائج .
363- مفاتى الحنان ، دعاى عديله . سيد حيدر آملى نقل كرده است و به محقق طوسى هم نسبت داده شده است .
364- اصول كافى ، ج 1، باب مولد الحسن - عليه السلام - حديث 6.
365- خطبه شعبانيه ؛اربعين شيخ بهائى ، حديث 9.
366- نهج البلاغه ، خطبه 147.
367- مقدمه تفسير منسوب به محى الدين عربى ، ج 1، ص 4؛ كه همان تاويلات ، ملا عبدالرزاق كاشانى است ؛تفسير سوره حمد، مرحوم شيخ بهائى كه در پايان كتاب فلاح السائل ايشان چاپ شده است .
368- سوره قدر آيه 1.
369- سوره بقره آيه 180.
370- صحيفه سجاديه ، دعاى ختم قران
371- سوره اعراف آيه 143.
372- نهج البلاغه ، خطبه 147.
373- مراجعه شود به پاورقى 2.
374- سوره جمعه آيه 5 .
375- اصول كافى ، ج 2، كتاب فضل القرآن ، باب فضل حامل القرآن ، حديث 2.
376- اصول كافى ، ج 2، كتاب فضل القرآن ، حديث 1 و 11.
377- سوره عبس آيه 16.
378- .... والمجتهدون قراد اهل الجنه والرسل ساده اهل الجنه . اصول كافى ، ج 2، كتاب فضل القرآن .
379- اصول كافى ، ج 2، كتاب فضل القرآن .
380- همان ماخذ.
381- ال عمران آيه 106.
382- نهج البلاغه ، خطبه 160.
383- مسند احمد، ج 1، ص 257 و 385 و 397 و 460؛همين حديث به مضامين ديگر در جامع الصغير، ج 2، ص 75، احياالعلوم ، غزالى ، ج 2، ص 21 يافت مى شود.
384- اصول كافى ، ج 2، كتاب فضل القرآن .
385- همان ماخذ.
386- همان ماخذ و ضمنا به ماده ذكر و قمم كتاب سفينه البحار، محدث قمى مراجعه شود.
387- سوره ال عمران آيه 103.
388- سوره فصلت آيه 42.
389- اصول كافى ، ج 2، كتاب فضل القرآن .
390- همان ماخذ
391- سوره يوسف آيه 82.
392- عن ابى عبدالله عليه السلام قال : مر عمر بن الخطاب على الحجر الاسود، فقال : والله يا حجر انا لنعلم انك حجر لا تضر و لا تنفع الا ان راينا رسول الله يحبك فنحن نحبك فقال له امير المومنين : كيف يا بن الخطاب فوالله ليبعثنه الله يوم القيامه و له لسانان و شفتان فيشهد لمن وافاه و هو يمين الله فى ارضه يبايع بها خلقه . فقال عمر: لا ابقانا الله فى بلد لا يكون فيه على بن ابى طالب .
علل الشرايع ، باب 161، حديث 8، ص 426.
393- اصول كافى ، ج 2، كتاب فضل القرآن ، باب البيوت التى يقر فيها القرآن حديث 3.
394- ارشاد القلوب ، ديلمى ، باب چهاردهم ، حديث 2.
395- اصول كافى ، ج 2، كتاب فضل القرآن ، حديث 1.
396- نهج البلاغه ، خطبه 127.
397- وسائل الشيعه ، ج 5، ص 377.
398- اصول كافى ، ج 2، كتاب فضل القرآن ، حديث 1.
399- نهج البلاغه ، خطبه 160.
400- بين خطبه 160 و سوره فجر هيچگونه منافاتى وجود ندارد.
401- انسانهاى مترف و دنيا پرست را در عداد حيوانات ذكر مى فرمايد: كالا نعام بل هم اضل سبيلا.
402- سوره آل اعمران آيه 18.
403- سوره نازغات آيه 33.
404- سوره طه آيه 54.
405- وسائل الشعيه ، ج 12، ص 24.
406- بحار الانوار، ج 42، ص 71، ج 41، ص 39؛فروغ كافى ، ج 7، وسائل الشيعه ، ج 13، كتاب الوقف ، باب 6، حديث 2.
407- خطبه شعبانيه ؛اربعين ، شيخ بهائى حديث 9.
408- امالى ، شيخ صدوق ، مجلس 86، حديث 13؛بحار الانوار، ج 3، ص 326.
409- سفينه البحار، ماده (مدن ).
410- سوره نباء آيه 19.
411- امالى ، شيخ مفيد، مجلس هفتم .
412- بحارالانور، چاپ جديد، ج 10، ص 122.
413- سوره واقعه آيه 25.
414- سوره زمره آيه 63؛سوره شورى آيه 12.
415- سوره انعام آيه 59.
416- الفراق بين الفتح و التفيح زياده المبنى تدل على زياده المعانى . باب تفعيل گاهى براى تكثير و گاهى براى مبالغه و گاهى براى تعديه و نسبت مى آيد.
417- سوره ص آيه 50.
418- سوره ابراهيم آيه 22.
419- سوره مريم آيه 83.
420- سوره اعراف آيه 27.
421- سوره كهف آيه 50.
422- سوره نجم آيه 32.
423- خطبه شعبانيه ، اربعين ، شيخ بهائى ، حديث 9.
424- سوره احزاب آيه 4.
425- خطبه شعبانيه : اربعين ، شيخ بهائى ، حديث 9.
426- امالى ، شيخ مفيد، ارشاد القلوب ، ديلمى ، ص 297.
427- خطبه شعبانيه ، اربعين ، شيخ بهائى ، حديث 9.
428- بحار الانوار، ج 42، ص 239؛جلاء العيون ، سيد عبدالله شبر، ج 1، ص 247.
429- كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد، مسئله نهم ، فى احكام المخالفين ، ص 314؛تلخيص الشافى ، شيخ طوسى ، ج 4، ص 131.
430- خطبه شعبانيه ، اربعين ، شيخ بهائى ، حديث 9.
431- سوره قدر آيه 3.
432- بحار الانوار، ج 10؛ص 88
433- سوره اعراف آيه 40.
434- سوره فصلت آيه 12.
435- سفينه البحار، ماده وصى ، ج 2، ص 462؛اصول كافى ، ج 2، باب الظلم ، حديث 5.
436- علل الشرايع ، شيح صدوق ، باب 138، حديث 2، ص 398.
437- تفسير الميزان ، ج 11، ص 309، به نقل از تفسسير العياشى .
438- سوره حديد آيه 3.
439- بحار الانوار، ج 75، ص 107؛و ج 93، ص 314.
440- امالى ، شيخ مفيد، مجلل هفتم .
441- همان ماخذ
442- ارشاد القلوب ، ديلمى ، ص 296؛كاما الزيارات ، ص 3، مستدرك ، حاكم ، ج 3، ص 177؛تهديب ، اين عساكر، ج 4، ص 314؛مجمع الزوائد، ابن حجر، ج 9، ص 181 ئ الصواعق المحرقه ، ص 115؛كنزالعمال ، ج 7، ص 107.
443- ارشاد، شيخ مفيد، سفينه البحار، ماده عبد.
444- امالى ، شيخ مفيد، مجلس هفتم :.
445- كافى ، باب مولد الامير المؤ منين ، ج 1، ص 453؛روضه الواعظين ، جلاء العيون ، سيد عبدالله شير، ج 1، ص 248.
446- امالى ، شيخ مفيد، مجلس هفتم .
447- نهج البلاغه ، خطبه 55.
448- بحار الانوار، ج 42، ص 58.
449- وسائل الشيعه ، تج 11، باب 28 از ابواب جهاد العدو، ص 65، حديث 3، مستدرك الوسائل ، ج 2، ص 255،.
450- قال الحسين - عليه السلام - صبرا نبى الكرام فما الموت الا قنطره تعبر بكم عن العوس و الضر الى الجنان الواسعه و العنم الدائمه معانب الاخبار، باب معنى الموت ، ص 288؛علم اليقين ، فيض كاشانى ، ج 2،ص 864.
451- آيات سوره انسان .
452- بحار الانوار، ج 42، ص 58.
453- امالى ، شيخ صدوق ، مجلس هفتاد و هفت ، ص 307.
454- مثنوى ، مولوى ، دفتر سوم ،
455- ارشاد القلوب ، ديلمى ، غزوه خيبر، ص 245؛ كحل البصر، ص 157؛ارشاد، شيخ مفيد، ص 40 .
456- ارشاد القلوب ، شيخ مفيد مجلس هفتم .
457- سوره طه آيه 32.
458- قال على عليه السلام ذلك القرآن فاستنطقوه ولكن اخبركم عنه الا ان فيه علم ماياتى و الحديث عن الماضى و دواء دائكم و نظم ما بينكم . نهج البلاغه ، خطبه 158.
459- خم به گودالى گويند كه در آن آب جمع مى شود.
460- سوره حج آيه 37.
461- توحيد، صدوق ، باب 43، حديث 2.
462- كافى ؛حليه الاولياء، ابونعيم اصفهانى ، ج 1، ص 18؛احيا العلوم ، غزالى با مضامين مختلف آمده است .
463- سوره انبياء آيه 34.
464- نهج البلاغه ، خطبه 5.
465- ... ولا طالع انكرته وما كنت الا كقارب ورد و طالب وجد وما عندالله خير للابرار. . نهج البلاغه ، كتاب 23.
466- سوره قصص آيه 60.
467- خصال ، شيخ صدوق ؛جلاء العيون ، سيد عبدالله شبر، ج 1، ص 268.
468- لهوف ، ص 33؛ابن نما، ص 20.
469- سوره انبياء آيه 18.
470- درالمنثور، سيوطى ، ج 6، ص 307؛المواعظ العدريه ، ص 213.
471- فالصوره صورت انسان والقلب حيوان لايعرف باب الهدى .
472- سوره تحريم آيه 8؛سوره حديد آيه 12.
473- سروه تكوير ايه 1.
474- سوره انعام آيه 122.
475- بحار الانوار، ج 2، ص 147.
476- سوره زمر آيه 3رضوان الله عليه
477- سوره اعراف آيه 157.
478- نهج البلاغه ، خطبه 21 و 167.
479- امالى ، شيخ المفيد، مجلس 23، حديث 31 و 32.
480- عليكم اسم فعل است يعنى اسمى است كه معناى فعل مى دهد يعنى الزموا.
481- سوره مائده آيه 105
482- غزرالحكم ، ماده عجب .
483- سفينه البحار، محدث قمى ، ماده قمم .
484- امالى يعنى املاءها. اين امالى نويسى براى نوع بزرگان بوده است . براى شيخ طوسى (ره ) و مرحوم شيخ صدوق (ره ) هم بوده است . مجالس درس گرامى بود و سعى مى كردند آنچه كه در مجلس گفته مى شود، گفتگو كنند، سؤ ال و جواب كنند و به خاطره ها بسپارند؛ثبت و ضبط كنند كه از يادشان نرود. در كتاب عقدالفريد نقل كرد: منشى رسول خدا - عليه آلاف التحيه و الثناء - مردى بود كه قلم در دست داشت و حضرت املاء مى فرمودند و او مى نوشتند. كارى براى حضرت پيش آمد، حضرت فرمود: ضع قلمك على اذنك اين قلمى كه در دست دارى به زمين نگذار، پشت گوش قرار بده . اينكه مى بينيم نجارها قلم را پشت گوش خود مى گذارند ريشه تاريخى هم دارد. اين قلم را زمين نگذار تا بفهمند كه دين ما مى گويد قلم را از گوش خدا جدا نكن .
485- در سفينه البحار، ج 2، ص 120 بحث مبسوطى راجع به عبدالعظيم حسنى آمده است .
486- نهج البلاغه ، حكمت 81.
487- امالى ، شيخ مفيد، مجلس 42 و مجلس 17، حديث 2.
488- اسدالغابه فى الصحابه
489- ... ولكنى اخاف ان تكفروا انى رسول الله (ص ) الا مفضيه الى الخاصه ممن يؤ من ذلك منه والذى لعبد بالحق واصطفاه على الخلق ما انطق الا صادقا عهد الى بذلك كه و بمهلك من يهلك و بمنحى من ينجاه وما ابقى شيئا يمر على راسى الا افرغه فى ادنى او افضى به الى غررالحكم ، حرف اللام ، 38.
490- عده الدااعى ، ابن فهد؛دعوات ، راوندى ؛جامع السعادات ، نراقى ، ج 3، ص 367.
491- سوره نوره آيه 35.

492- تو كز سراى طبيعت نمى روى بيرون
كجا به كوى طبيعت گذر توانى كرد
جمال يار ندارد نقاب و پرده ولى
غبار را بنشان تا نظر توانى كرد
دلا ز نود هدايت گر آگهى يابى
چو شمع خنده زنان ترك سر توانى كرد
ديوان حافظ شيرازى .
493- قال الصادق - عليه السلام - اذا اراد احدكم ان لايسال الله شيئا الا اعطاه فليياس من الناس كلهم ولايكون له رجاء الا من عندالله - عزوجل - ذلك من قلبه لم يسال الله شيا الا اعطاه . بحار، ج 75، ص 107؛ج 93، ص 314.
494- سوره معارج آيه 4.
495- تفسير مجمع البيان ، در المنثور، سيوطى ؛الميزان ، ج 20 ا ص 80.
496- سوره انفال آيه 4.
497- سوره انفال آيه 4.
498- سوره ال عمران آيه 163.
499- سوره واقعه آيه 89.
500- قال النبى (ص ): من احب ان يعلم ماله عنالله - عزوجل - فلينظر مالله - عزوجل - عنده . فان الله تعالى ينزل العبد حيث انزله من نفسه . ع . مجموعه ورام ، ابن ابى فراس ، ص 230؛محاسن ،
برقى .
501- امالى ، شيخ مفيد، مجلس 18، حديث 7،
502- اشاره است به ايه كل شئى هالك الا وجهه .
503- نهج البلاغه ، خطبه 87.
504- المواعظ العديه ، ص 5.
505- الواعظ العديه ، ص 5.
506- اى برادر تو همين انديشه اى
مابقى تو استخوان و ريشه اى
گر گلست انديشه تو گلشنى
ور بود خارى تو هيمه گلخنى
گر گلابى بر سر و جيبت زنند
ور تو چون بولى برونت افكنند
مثنوى مولانا جال الدين رومى ، دفتر دوم ، ص 8.
507- سوره مجادله آيه 11.
508- سوره تكوير آيه 1.
509- سوره تحريم آيه 8.
510- اسفار، ج 1، ص 288، فصل 11 مرحله دهم .
511- امالى ، شيخ مفيد، مجلس 42، حديث رضوان الله عليه
512- والحمدلله الذى اناديه كلما شئت لحاجتى واخلوبه حيث شئت لسرى بغير شفيع فيقضى لى حاجتى ، دعاى ابو حمزه ثمالى مفاتيح الجنان .
513- كافى ، ج 1، ص 81، حديث 3.
514- سوره توبه آيه 98.
515- سوره حجر ايه 99،
516- سوره حجر آيه 99،
517- سوره تكوير آيه 26.
518- سوره نجم آيه 2.
519- سوره فتح آيه 18.
520- قال رسول الله - صلى الله عليه و آله وسلم - يقال لصاحب القرآن : اقرء وراق ورتل كما كنت ترتب فى دار الدنيا فان لتر لتك عند آخر آيه كنت تقرءها. كنزالعمال ، جزء 2330؛بحار الانوار، ج 92، ص 182؛اصول كافى ، ج 2، حديث 12.
521- اصول كافى ، ج 2، باب فضل الايمان على الاسلام و اليقين على الايمان .
522- تفسير صافى ، ج 2، ص 253.
523- انسلاخ يعنى از پوست در آوردن . سلاخ به قصابى گويند كه پوست گوسفندان را مى كند.
524- سوره اعراف آيه 175.
525- يكى از سادات و علماء قم وضع مزاجى شان طورى شد كه خون به مغزش نمى رسيد. بعد از يك مدتى درمان و معالجه وقتى به عيادتش رفتيم ، گفت وضعم طورى شده بود كه بچه ها را نمى شناختم حتى فرزندانم را هم نمى شناختم . اينها همه از ياد من رفته بودند، ولى زيارت عاشوراء فراموشم نشده بود. اين نشانه آن محبت است كه يك حادثه اى كه پيش مى آيد به علل و عوامل مادى آسيب مى رساند اما به آن پيوند معنوى آسيب نمى رساند. ايشان مى گفتند بچه ها من را به تهران بردند و برگرداندند اما هيچكدام از آنها را نمى شناختم ولى زيارت عاشوراء فراموشم نشد. اين علاقه به حسين بن على - سلام الله عليه - محصول آن معرفت است .
526- امالى ، شيخ مفيد، مجلس 18، حديث 7،
527- حديث همسفر بودن عبدالله بن مسعود با رسول خدا در امالى ، مفيد، مجلس 5، حديث دوم بيان گرديده است اما حديث در مجلس 3، حديث 9 آمده است . ضمنا در كتاب عامه مسند احمد، ج 1، ص 399؛حليه الاولياء، ج 4، ص 112 و ج 5، ص 37 و ج 6، ص 285 و احياالعلوم ، 3، ص 126؛الجامع الصغير، ج 2، ص 184؛كنوز الحقائق ، ص 137 آمده است .
528- حديث همسفر بودن عبدالله بن مسعود با رسول الله (ص ) در امالى ، مفيد، مجلس 5، حديث دوم بيان گرديد است اما حديث در مجلس 3، حديث 9 آمده است . ضمنا در كتب عامه مسند احمد، ج 1، ص 339؛حليه الاولياء، ج 4، ص 112 و ج 5، ص 37، و احياالعلوم ، ج 3، ص 126؛الجامع الصغير، ج 2 ص 184، كنوز الحائق ، ص 137 آمده است .
529- كحل البصر، محدث قمى ، ص 180،
530- نهج البلاغه ؛امالى ، شيخ مفيد، مجلس 29، حديث 3.
531- قال رسول الله ((ص كما روى عن الصادق عليه السلام : يا يا على اذا انا مت فاستق لى ست قرب من بئر غرس قغلسنى و كفنى و حنظنى فاذا فرغت من غسلى فخذ بمجامع كفنى و اجلسنى ثم سلنى عما شئت فوالله لا تسالنى عن شى ء الا اجبتك .
532- امالى شيخ مفيد، مجلس 24، حديث 2 و مجلس 42، حديث 2.
533- همان ماءخذ، حديث 3.
534- سوره شورى آيه 33.
535- سوره الرحمن آيه 55.
536- تو بندگى چو گدايان بشرط مزد مكن
كه خواجه خود روش بنده پرورى داند.
ديوان حافظ شيرازى .
537- سوره انبياء آيه 68، داستان ابراهيم خليل الرحمن ، تفسير الميزان ، ج 7، ص 225 به بعد.
538- سوره انعام آيه 75،
539- سوره اعراف آيه 185.
540- سوره يس آيه 83.
541- سوره ملك آيه 1.
542- امالى ، شيخ مفيد، مجلس 23، حديث 7،
543- نهج البلاغه ، حكمت 184.
544- سوره انبياء آيه 67.
545- سوره ال عمران 68.
546- سوره لمزه آيه 104.
547- سوره غافر 19.
548- سوره سبا آيه 49.
549- مثنوى مولانا جلال الدين رومى ، دفتر سوم .
550- سوره فتح آيه 29.
551- شاهنامه فردوسى
552- همان ماخذ
553- لك الحمد ان اطعتك ولا حجه لى ان عصيتك ولا صنع لى ولا لغيرى فى احسانك ولا عذر لى ان اسات ما اصابنى من حسنه فمنك يا كريم اغفر لمن فى مشارق الارض و مغاربها من المومنين والمومنات .
بحار الانوار، ج 12، ص 23.
554- خطبه شعبانيه ؛اربعين ، شيخ بهائى حديث 9.
555- امالى ، شيخ مفيد، مجلس 23، حديث 9.
556- ارشاد القلوب ، ديلمى ، باب 51.
557- به سفينه البحار، ماده خلد و حبب مراجعه شود.
558- سوره واقعه آيه 89.
559- سوره بقره آيه 25.
560- سوره طه آيه 105.
561- سوره ق آيه 22.
562- سوره تحريم .
563- سوره ال عمران آيه 192.
564- امالى ، شيخ مفيد، مجلس 23، حديث 14، و مجلس 24، حديث 1.
565- كافى ، شيخ كلينى ، حليه الاولياء، ابونعيم اصفهانى ، ج 1، ص 18؛احياءالعلوم ، غزالى با مضامين مختلف اشاره شده است .
566- امالى شيخ مفيد،
567- كتاب شريف الغارات تقريبا يك قرن قبل از نهج البلاغه نوشته شده است . بسيارى از كلمات كه در نهج البلاغه است در آن كتاب شريف هم آمده است . اين كتاب به اين مناسبت نام گذارى شده است كه به آن غارت هائى كه بنى اميه در زمان حكومت حضرت امير و در قلمرو حكومت حضرت روا داشتند در اين كتاب اشاره شده است . سخنان و دستوراتى را كه آن حضرت درباره اين غارت ها ايراد كردند در اين كتاب جمع آورى شده و لذا نام اين كتاب الغارات شده است . مولف و نويسنده اين كتاب يك قرن قبل از مرحوم شريف رضى اين كتاب را نوشت . از اساتيدش نقل مى كند آن اساتيد از اساتيدشان نقل مى كنند تا مى رسند به آن استادى كه مى گويد.
568- الغارت ، ج 1، ص 98؛بحار الانوار، چاپ قديم ، جر 8، ص 739،
569- تهذيب الاحكام ، ج 2، ص 88وسائل الشيعه ، ح 11، ص 49؛باب 19 از ابواب جهادالعدو.
570- تفسير محى الدين بن عربى ، ج 2 ص 695، ذيل آيه 37 سوره حاقه : ولا طعام الا من غسالات اهل النار وقد شاهد نا هم ياكلونها عيانا . لازم به ذكر است كه تاءويلات ملا عبدالرزاق كاشانى بنام تفسير محى الدين به چاپ رسيده است .
571- سوره حاقه آيه 37.
572- خطبه شعبانيه ؛اربعين ، شيخ بهائى ، حديث 9.
573- سوره اعراف آيه 200.
574- سوره احزاب آيه 41.
575- در اين خصوص ضمن مراجعه به روايات و احاديث مربوط به قيامت ، سوره حج ، آيه 1، حاكى از يك چنين حالتى است .
576- امالى ، شيخ مفيد، مجلس 24، حديث 1، و مجلس 23، حديث 14،
577- ارشاد القلوب ، ديلمى ، ص 239، غزوه بدر.
578- سوره تكاثر آيه 6.
579- يكى از چيزهاى پر بركت ترك جدال است . وقتى انسان در بحث متوجه شد كه رقيب حاضر نيست حق را بپذيرد، كوتاه بيايد.
580- بحار الانوار، ج 75، ص 107؛ج 93، ص 314.
581- سوره بلد آيه 4.
582- سوره بلد آيه 4.
583- عن احدهما انه قال ويل القوم لايدينون الله بالامر بالمعروف والنهى عن المنكر و قال لا اله الا الله فلن يلج ملكوت السماء حتى يتم قوله بعمل صالح و لا دين لمن دان الله بتقويه باطل ولادين لمن دان امالى ، شيخ مفيد، مجلس 23، حديث 7،
584- امامى ، شيخ مفيد، مجلس 23، حديث 16،
585- (حزام ) چيزى را گويند كه محكم به كمر مى بندند. حازم فردى را گويند كه با احتياط مثل كسى كه كمرش را بسته است حركت مى كند. حزم يعنى انسان محكم خود را ببندد و نلرزد و از هر آسيبى در اثر اين محكم بستن مصون بماند.
586- ارشاد القلوب ، ديلمى .
587- قره يعنى خنكى . اينكه مى گويند قرير العين نه يعنى چشم روشن بلكه يعنى چشمت خنك باد. انسان وقتى كه گريه مى كند و اشك مى ريزد اين اشكش دو قسم است اگر در اثر غم و اندوه اشك بريزد اشك سوزان و گرم دارد و اگر در اثر شوق و نشاط اشك بريزد اشك خنك و سرد است .
قرير يعنى سرد قره سعنى سردى . قرير العين يعنى چشمش اشك شوق و نشاط بريزد. انسان وقتى دوستش از سفر دور آمده است مشتاقانه اشك مى ريزد اين اشك اشك شوق است و اشك سرد اگر خبر ناگوار به او برسد اشك مى ريزد اشك گرم و اگر خبر لذت بخش به او برسد مسرور مى شود اشك شوق مى ريزد اينكه مى گويند خدا چشمت را خنك كند يعنى به نشاط برسى و اشك شوق بريزى .
588- امتطاء يعنى مطيه و مركوب
589- الانوار الالهيه ، محدث قمى ، ص 161.
590- امالى ، شيخ مفيد، مجلس 23، حديث 42، اصول كافى ، ج 2، باب التفكر.
591- نهج البلاغه ، خطبه 224.
592- امالى ، شيخ مفيد، مجلس 23، حديث 22.
593- همان ماخذ
594- صحيفه سجاديه ، دعاء 45، وداع ماه مبارك رمضان .
595- همان ماخد
596- قديه به گوشتهاى مانده ذخيزه لانه ها را مى گويند.
597- ديوان سنائى غزنوى .
598- دعاى وداع
599- سوره عنكبوت آيه 60.
600- مض آن درد گدازنده را گويند. همچون رنجش از گداختگى آهن سرخ شده اى است كه به انسان اصابت كند .
601- سوره ملك آيه 30.