پاى درس پروردگار ، جلد ۸

جلال الدين فارسى

- پى‏نوشت‏ها -


1- مفردات ، 399.
2- اعراف ، 56.
3- اهدنا الصراط المستقيم . صراط الذين انعمت عليهم غير المغضوب عليهم و لا الضالين .
4- مريم ، 52.
5- علق : 19.
6- واقعه ، 11.
7- اعراف ، 176.
8- توبه ، 40 تا 38.
9- اسراء، 70.
10- دو تعبيرى كه پيامبر اكرم براى وصف دنيادار بكار برده است .
11- طه ، 110: يعلم ما بين ايديهم و ما خلفهم و لا يحيطون به علما.
12- يس ،9: و جعلنا من بين ايديهم سدا و من خلفهم سدا فاغشيناهم فهم لا يبصرون .
13- معارج ، 21.
14- قلم ، 12.
15- ق ، 25.
16- توبه ، 34.
17- بقره ، 255.
18- يوسف ، 89.
19- اعراف ، 179.
20- كهف 105 - 104.
21- آل عمران ، 152.
22- احزاب ، 28.
23- قصص ، 79.
24- آيات 39 - 38.
25- طه ، 82 - 81.
26- ابراهيم ، 3.
27- نحل ، 107.
28- آل عمران ، 153.
29- هود، 15.
30- اسراء، 18.
31- شورى ، 20.
32- اسراء، 19.
33- نجم ، 29.
34- توبه ، 27 - 24.
35- بقره ، 171 - 165.
36- مريم ، 60 - 59.
37- مريم ، آيات 98 - 77.
38- رك : كتابم ، ((آزادى ، انقلاب ، و سير تقرب الى الله )).
39- انساب الاشراف ، بلاذرى ، ج 1، ص 401. به همان مضمون در طبقات ، ابن سعد ج 8، ص 37 - 38.
40- انساب الاشراف ، بلاذرى ، ج 1، ص 401. به همان مضمون در طبقات ، ابن سعد، ج 8، ص 37 - 36.
41- آيات ، 19 - 14.
42- ر.ك : تاريخ طبرى ، ج 2، ص 311 - سيره ابن اسحاق ، ج 1، 257. پيامبرى و انقلاب ، ص 75.
43- ((رباط الخيل )) در آيه و اعداوالهم ما استطعتم من قوة و من رباط الخيل ترجهون به عدوالله و عدوكم و...
44- اسباب النزول ، واحدى نيشابورى ، متوفاى 468. ص 305، به گفته مقاتل و كلبى . قريب به اين مضمون در معانى القرآن ، الفراء، متوفاى 207، ج 3، ص 287.
45- اسباب التنزول ، .تحدى نيشابورى ، متوفاى 468، ص 305، به گفته مقاتل و كلبى . قريب به اين مضمون در معانى القرآن ، الفراء، متوفاى 207، ج 3، ص 287.
46- اسباب النزول ، واحدى نيشابورى ، ص 305 - مجمع البيان ، شيخ طبرسى ، ج 30، ص 48.
47- مجمع البيان ، همان صفحه .
48- به احتمال قريب به يقين : روايت عطا از ابن عباس درباره تتمه همين آيات باشد كه در مدينه نازل شده است و در آن صورت همين معنى را افاده مى كند كه منافق نماز خوان چون مانع ماعون است و لباس مسلمانى و بخيل دنيادار پس كافرى است .
49- ترمذى از قول عبدالله بن عباس نقل و ثبت كرده مى گويد: روايتى نيكو و صحيح است . رك اسباب النزول ، سيوطى ، ص 255 - اسباب النزول ، واحدى نيشابورى ، ص 339 - كشاف ، زمخشرى ، ج 4، ص 621 - طبرى و ابن مردويه هم آن را ثبت كرده اند؛ همچنين نسائى حاكم نيشابورى و احمد بن حنبل و ابن شيبه و بزار از زبان عكرمه از ابن عباس . و اصل آن در صحيح نجارى است .
50- شيخ طبرسى ، نام اسود بن عبد يغوث زهرى و حارث بن قيس سهمى را بر اين فهرست افزوده است : مجمع البيان ، ج 10، ص 551.
51- سيره ابن اسحاق ، ج 1، ص 388. اسباب النزول ، واحدى ، ص 307. لباب النقول ، سيوطى ، ص ‍ 59.
52- سيره ابن اسحاق ، ج 1، ص 381.
53- ابن اسحاق ، متوفاى حدود سال 152 هجرى ، مى گويد: آيه ولا تطع كل حلاف مهين ... درباره اخنس بن شريق ثقفى است .
54- ابن عباس ، حسن ، و مجاهد درباره ((اوسطهم )) مى گويند: يعنى ((اعدلهم قولا)) آن كه انديشه عقيده و گفتارش به درستى و از زندگى نزديك تر است . مجمع البيان ، ج 29، ص 29.
55- سوره قلم ، آيات 33 - 5.
56- اسباب النزول ، واحدى ، 307، لباب النقول ، سيوطى ، 259، سيره ابن اسحاق ، ج 1، ص 388. اين سه مورخ و مفسر، شاءن نزول سوره كافرون را پيشنهاد آن چندى پيش عشيره دانسته اند ولى از يافتن شاءن نزول براى تتمه سوره قلم عاجز آمده اند.
57- سوره فيل .
58- سوره شريفه ناس .
59- آيات 32 - 1.
60- اعراف ، 9. و دو آيه 103 مؤ منون و 8 قارعه .
61- اسباب النزول ، واحدى ، ص 267 به روايت عبدالله بن عباس ، سدى ، كلبى ، و مسيب بن شريك ، كشاف ، زمخشرى ، ج 4، ص 33.
62- پايان سوره مباركه نجم .
63- بحار، ج 18، ص 57.
64- الدرالمنثور، سيوطى ، ج 6، ص 315، لباب النقول ، ص 249، مجمع البيان ، طبرسى ، ج 30. ص ‍ 18.
65- اين آيات بيش از آن كه بر تطور نطفه دلالت كند بر سلسله طولانى خلقت بشر - و نه يكايك آدميان دلالت مى نمايد. معنى اصلى نطفه هم آبى اندك است كه بعد از نطفه هم اطلاق مى شود.
66- تتمه سوره عبس .
67- اسباب النزول ، واحدى نيشابورى ، 296.
68- آيات 15 - 1.
69- آخرين بخش سوره قيامت .
70- بحار، ج 18، ص 186 بنقل از قصص الانبيا.
71- شيخ طبرسى مى فرمايد: يعنى هر كسى ((مرهونة بعملها محبوسة به ...)) قتاده گفته است : ((غلق الناس كلهم الاصحاب اليمين )) همه آدميان گرفتاراند مگر فرخندگان ، مجمع البيان ، ج 29، ص 117.
72- همان ، آيات 51 - 32.
73- سيره ابن اسحاق ، ج 1، ص 382. سوره مباركه همزه .
74- آيات 19- 10. آيه بيستم آن يا سالها بعد در مكه فرود مى آيد و يا مدنى است .
75- ادامه اين تتبع و تحقيق را مى توان در كتابم ((پيامبرى و انقلاب )) ص 117 تا 449، ((پيامبرى جهاد)) و ((پيامبرى و حكومت )) يافت . انتشارات اميد، قم ، خيابان صفائيه .
76- نجم ، 30 - 29:...ذلك مبلغهم من العلم .
77- مدثر، 49.
78- نوح ، 16 - 5.
79- فصلت ، 7- 3، 13.
80- فصلت ، آيه 51.
81- انفال ، 22، براى خرد بكار نبردن ، رك : اعراف ، 179 مائده ، 78. يونس ، 100، عنكبوت ، 63. حجرات ، 4، حشر، 14.
82- فصلت ، 26.
83- انعام ، 26.
84- بقره ، 55.
85- مومن ، 37- 35.
86- جاثيه ، 24. مومنون ، 37. بقره ، 154.آل عمران 169.
87- زخرف ، 20.
88- اسراء، 20، قصص ، 78، زمر، 50 - 9.
89- جاثيه 22، 21، انعام ، 122.
90- قصص ، 61.
91- مومنون ، 33 فرقان ، 21.
92- نحل ، 23 - 17.
93- ليل ، 110: و اما من بخل و استغنى و كذب بالحسنى ...
94- راغب اصفهانى ، متوفاى 502، مفردات ، ص 433.
95- نمل ، 14.
96- عنكبوت ، 49.
97- لقمان ، 32.
98- يونس ، 10.
99- نحل ، 108.
100- روم ، 7.
101- انبياء، 1.
102- الانعام ، 132.
103- ذاريات ، 11.
104- ماعون ، 7 - 4.
105- .amvanelie
106- .ajfvali
107- مان ، اصول روان شناسى ، ترجمه محمود صناعى ، 142.
108- طه ، 115.
109- اعلى ، 9 - 6.
110- كهف ، 73.
111- ر،ك : كتابم ((آزادى ، انقلاب ، و سير تقرب الى الله ))، مبحث : عوامل مخل و مفسد محيط ((ابليس )).
112- بقره ، 284.
113- مومنون ، 110 - 103.
114- مائده ، 13 - 11.
115- توبه ، 68 - 67.
116- آيه 8.
117- توبه ، 67.
118- طه ، 126.
119- حشر، 19.
120- بقره ، 44.
121- قصص ، 77.
122- سجده ، 14. ص ، 26 جاثيه ، 44.
123- كهف ، 63.
124- براى آگاهى تسلسل زمانى آيات و سوره هاى مكى قرآن به كتابم ((پيامبرى و انقلاب )) مراجعه فرمايد.
125- علق ، 5 - 1.
126- همان ، 14 - 6.
127- رك : مفردات راغب ، ص 366. معجم الفاظ القرآن الكريم ، مجمع اللغة العربية ، ج 2، ص 94.
128- مومن ، 60 - 56.
129- نيمه دوم سوره مكى و الضحى كه سالها بعد در مدينه نازل مى شود و نام سوره انشرح به خود مى گيرد.
130- فصلت ، 5.
131- انعام ، 25. اسراء، 46. كهف ، 57.
132- اعراف ، 40.
133- انعام ، 88.
134- روانشناسى اجتماعى ، استوتزل ، ص 117.
135- ج 5، ص 114.
136- حج ، 31.
137- ليل ،9.
138- معارج ، 19 - صحيفه سجاديه ، 79 و 295.
139- نساء، 128 - حشر، 9 - تغابن ، 16.
140- اعراف ، 176، كهف ، 28 - طه ، 16 - فرقان ، 43 - قصص ، 50 - جاثيه ، 23 - تصنيف غررالحكم ، 62، 64، 65، - نهج البلاغه ، عبده ، ج 1، ص 72.
141- طه ، 121 - 117.
142- معارج ، 31 - 19.
143- آيات 51 - 49.
144- به روايت ابوداوود طيالسى ، ابن حبان ، احمد بن حنبل ، اسحاق ، و بزار.
145- ج 1، ص 72 ج 2، ص 203 و 51.
146- صحيفه سجاديه ، ص 79.
147- صحيفه سجاديه ، 195.
148- آبراهام ، روانكاو مشهور، واريك فروم روانكاو يهودى تبار آمريكايى .
149- بحران روانكاوى ، اريك فروم ، ص 340 - 234.
150- الناس .