سيماى مؤمن در قرآن و حديث

ابوالفضل بهشتى

- ۱۵ -


طبيعت و خداشناسى
شايد در ميان دلايل وجود خدا برهان نظم معروف ترين آنها باشد و از آن جا كه مقدمات اين برهان از طريق مطالعه در مظاهر طبيعت به دست آمده است ، هستى و جهان و طبيعت و جايگاه ارزشمند و مقدسى پيدا كرده است . وجود نظم و تدبير و سنجش و اندازه گيرى و... در طبيعت و شاخه هاى آن ، ما را به وجود خدا و علم نامتناهى او رهنمون مى سازد، چرا كه اين امور نمى تواند معلول تصادف و اتفاق كور و بى حس و شعور باشد.
 

جهان چون خد و خال و چشم و ابروست   كه هر چيزى به جاى خويش نيكوست
خلقت هر چيز به جاى خود و قانون انطباق انسان با عوامل طبيعت و انطباق طبيعت با انسان و تعادل در كوچك ترين ذره و مطالعه در ديگر شگفتى هاى طبيعت بيانگر اين است كه در همه اين تشكيلات و نظم و ترتيب ها مقصد و منظورى نهفته و قادر متعال اين منظور را با برنامه دقيقى به وقتش به اجرا مى گذارد.
بزرگ ترين زيبايى طبيعت
جهان هستى علاوه بر اين كه داراى نظامى است متقن و حكيمانه ، زيبايى هاى فراوانى نيز دارد، اما هيچ منظره اى مانند آسمان ، جذاب و دلپذير و آموزنده نيست ! قرآن كريم در ميان زيبايى هاى بسيارى كه در عالم وجود دارد به موضوع ((زيبايى آسمان )) تاكيد فراوانى دارد و در آيات خود از زيبايى كاخ پر شكوه آسمان سخن مى گويد:
((و زيناها للناظرين ))(495)
آسمان را براى بينندگان زينت داديم .
مراد قرآن از اين تذكرات ، توجه دادن مردم به شگفتى هاى اين كاخ با عظمت است تا افكار آنان براى درك اسرار فضا و ستارگانى كه در اين اقيانوس پهناور، شناورند به كار افتند و به قدرت الهى پى ببرند.
 
هر چه را خوب و كش و زيبا كنند   از براى ديده بينا كنند
معصومين (عليهم السلام ) و طبيعت
پيامبر عالى قدر اسلام صلى الله عليه و آله و امامان معصوم (عليهم السلام ) نيز به طبيعت و مظاهر آن چشم مى دوختند و به پيروان خود نيز آموزش مى دادند تا با نظاره طبيعت و تفكر در آن به سرمايه ارزشمند ايمان به خدا برسند.
پيامبر صلى الله عليه و آله در ميان مظاهر طبيعت بيش از همه آسمان را نظاره مى فرمود و در آن تعمق و انديشه مى كرد. شب ها همواره براى تهجد و شب زنده دارى برمى خاست ، اما پيش از آن كه به خواندن نماز بپردازد صفحه روح انگيز آسمان را مورد مطالعه قرار مى داد. نگاه عميقى به ستاره ها مى انداخت و اين آيه را تلاوت مى فرمود:
ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف الليل و النهار لآيات لاولى الالباب ممم (496)
همانا در آفرينش آسمان ها و زمين و گردش منظم شب و روز نشانه هاى (خداشناسى ) براى خردمندان پديدار است .
حضرت سجاد (عليه السلام ) نيز همواره براى عبادت شب بيدار مى شد، بسيار اتفاق مى افتاد هنگامى كه دست خود را براى وضو در ظرف آب فرو مى برد نگاهى به ستارگان آسمان مى انداخت ، در اين حال ، منظره زيباى اختران تابناك سحرى آن چنان توجه حضرت را به خود جلب مى كرد كه عميقا سرگرم مطالعه آنها مى گشت و به طورى اين انديشه و تفكر طولانى مى شد كه فجر طلوع مى كرد و مؤ ذن اذان مى گفت در حالى كه دست آن حضرت هم چنان در ميان ظرف آب بود و هنوز وضو نگرفته بود(497) .
طبيعت و ايمان
مؤ منان كه معصومين (عليهم السلام ) الگوهاى كامل آنانند نيز در اين مسير حركت مى كنند و با تفكر در طبيعت و آسمان ها به عبادت و سحرخيزى مى پردازند و ايمان خويش ‍ را محكم و تقويت مى كنند.
اهل ايمان با بررسى تاريخچه جهان - از آغاز پيدايش تاكنون - از راه مطالعه در طبيعت مانند آفرينش كيهان و ستارگان و پيدايش خورشيد و زمين و منظومه شمسى و سرگذشت زمين و پيدايش حيات و نباتات و حيوانات و به ويژه انسان و جهان شگفت انگيز جنين و جريان تولد نوزاد و هدف از آفرينش انسان و دوران زندگانى او و ده ها مظاهر طبيعى ديگر مثل نيروى جاذبه زمين ، باد و باران ، ابر، آب و هوا، فضا و دريا و شگفتى هاى خاك و زمين و كوه ها و نمونه هاى حيرت انگيز نظام بدن انسان و نقش ‍ حيوانات و گياهان و... در زندگى انسان و...باعث كسب ايمان برتر و تقويت و ازدياد مراتب يقين به ذات اقدس الهى مى شوند. و اين عمل كه تضمين كننده سعادت دنيا و آخرت انسان است ارزش فوق العاده اى دارد. از اين رو ضرورى است كه اهل ايمان به طبيعت و امور آن با تعمق تمام بينديشند و از آن درس خداشناسى بگيرند.
حفظ طبيعت
به دليل فوايد و آثار ارزنده طبيعت و موارد آن در سعادت حيات جسمى و روحى انسان به ويژه توجه دادن آنها به سوى خدا، يكى از وظايف بشرى حفظ طبيعت است كه امروزه به عنوان حفظ محيط زيست از آن ياد مى شود و در تمام كشورهاى دنيا تشكيلات عريض و طويلى جهت محافظت از طبيعت (كوه ها، جنگل ها، درياها، حيوانات و...) به وجود آمده است . در احاديث زيادى سفارش به حفظ و بهره ورى از اين امور شده است .
زمين
پيامبر صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
الارض ارض الله و العباد عباد الله من اءحيا مواتا فهى له .(498)
زمين ، زمين خداست و بندگان ، بندگان خدا هستند، هر كه زمين مرده اى را آماده و احيا كند، متعلق به اوست .
و نيز فرمود:
تحفظوا من الارض ، فانها اءمكم و اءنه ليس من اءحد عامل عليها خيرا و شرا الا و هى مخبره به (499)
از زمين حفاظت كنيد و آن را گرامى بداريد كه به منزله مادر شماست و هر كه روى زمين كار بد يا خوبى كند از آن خبر مى دهد.
و فرمود:
تمسحوا بالارض فانها بكم مره (500)
زمين را مسح كنيد كه نسبت به شما نيك است .
و فرمود:
من اءحيا اءرضا ميتا ثقه بالله و احتسابا كان حقا على الله تعالى اءن يعينه و اءن يبارك له (501)
هر كه اعتماد به خدا كند و به اميد ثواب زمين مرده و بايرى را آباد نمايد بر خدا لازم است كه وى را يارى كند و او را بركت دهد.
و هم چنين از آن بزرگوار است كه فرمود:
اكرموا الخبز، فان الله اءنزله من بركات السماء و اءخرجه من بركات الارض ممم (502)
نان را گرامى بداريد، زيرا خداوند آن را از بركات آسمان فرو فرستاده و از بركات زمين بيرون آورده است .
و حضرت فرمود:
ما من رجل يغرس غرسا الا كتب الله من الاجر قدر ما يخرج من ثمر ذلك الغرس ممم (503)
هر كه درختى بنشاند خدا به اندازه ميوه هاى آن درخت پاداش براى وى ثبت مى كند.
امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
من تختم بالفيروزج لم يفتقر كفه ؛(504)
كسى كه انگشتر فيروزه در انگشت دست كند، همواره كف دستش از فقر دور است .
و ده ها روايت ديگر كه ما را به ارزش زمين و بركات آن راهنمايى فرموده است تا در حفظ و مطالعه و تعمق در آن كوشا باشيم .
حيوانات
در روايات براى پرورش دهندگان و حفظكنندگان حيوانات پاداش هاى سنگين و برعكس براى كسانى كه در حق آنان ظلم و بى رحمى روا مى دارند، مجازات سنگين قرار داده شده است .
پيامبر رحمت ، حضرت محمد صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
غفر لامراءة مؤ منه مرت بكلب على راءس ركى يلهث كاد يقتله العطش ، فنزعت خفها فاءوثقته بخمارها فنزعت له من الماء فغفر لها بذلك .(505)
زن روسپى اى آمرزيده شد، زيرا به سگى گذشت كه بر لب چاهى از تشنگى نزديك به مرگ بود، كفش خويش به خمار بست و با آن براى سگ آب بر آورد و او را سيراب كرد. براى همين آمرزيده شد.
و نيز آن حضرت فرمود:
من قتل عصفورا بغير حق ساءله الله عنه يوم القيامه (506)
هر كه گنجشكى را به ناحق بكشد، خدا روز قيامت از وى بازخواست كند.
و فرمود:
من زرع زرعا فاءكل منه طير كان له صدقه (507)
هر كه زراعتى كاشته و پرنده اى از آن بخورد، براى وى صدقه محسوب مى شود.
آب
آيات و روايات بسيارى انسان ها را متوجه اين نعمت بزرگ كرده است .
خداوند مى فرمايد:
و جعلنا من الماء كل شى ء حى اءفلا يؤ منون (508)
و هر چيز زنده اى را از آب قرار داديم ! آيا ايمان نمى آورند؟
و پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
ثلاث يجلبن البصر: النظر الى الخضره و الى الماء الجارى و الى الوجه الحسن ممم (509)
سه چيز چشم را قوت مى بخشد: ديدن سبزه ، آب جارى ، روى نيكو.
ده ها روايت ديگر درباره ارزش طبيعت و امور آن وجود دارد كه در اين جا به همين اندازه بسنده مى شود. اميد است با انديشه در اسرار و نظام شگفت انگيز آنها درس ‍ خداشناسى و ايمان زايى نصيب گردد.
فصل پنجم : پاداش اهل ايمان در دنيا و آخرت
خداوند در حديث قدسى مى فرمايد:
ان قلب المؤ من عرش الرحمن ،
همان قلب مؤ من عرش خداست .
و فرمود:
لم يسعنى سمائى و لا ارضى و وسعنى قلب عبدى المؤ من
آسمان و زمين وسعت وجود من را ندارد، ولى قلب بنده مؤ من جايگاه من است .
بحارالانوار، ج 58، ص 39.
در قرآن كريم و روايات معصومين (عليهم السلام )، درباره جايگاه رفيع و پاداش ارزشمند اهل ايمان تعابير بزرگ و شگفت آورى وارد شده است كه بخشى از آنها مربوط به پاداش و آثار دنيوى است و پاره اى در ارتباط با پاداش و آثار اخروى آنان مى باشد كه در دو قسمت زير ارائه مى گردد:
الف ) پاداش اهل ايمان در دنيا،
ب ) پاداش اهل ايمان در آخرت ،
الف ) پاداش اهل ايمان در دنيا
1. هدايت پروردگار
و ان الله لهاد الذين آمنوا الى صراط مستقيم (510)
و خداوند كسانى را كه ايمان آوردند، به سوى صراط مستقيم هدايت مى كند.
2. ولايت الهى
ذلك باءن الله مولى الذين آمنوا، و اءن الكافرين لا مولى لهم (511)
اين براى آن است كه خداوند مولا و سرپرست كسانى است كه ايمان آوردند، اما كافران مولايى ندارند.
3. رحمت الهى
و رحمتى وسعت كل شى ء فساءكتبها للذين يتقون و يؤ تون الزكوه و الذين هم بآياتنا يؤ منون (512)
و رحمتم همه چيز را فرا گرفته ، و آن را براى كسانى كه تقوا پيشه كنند و زكات بپردازند و آنها كه به آيات ما ايمان مى آورند، مقرر خواهم داشت .
4. مغفرت الهى
والذين آمنوا و عملوا الصالحات لهم مغفره و اجر كبير(513)
و كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند، آمرزش و پاداش بزرگ براى آنهاست .
5. محبوبيت
ان الذين آمنوا و عملوا الصالحات سيجعل لهم الرحمن ودا(514)
همانا كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دادند، خداوند رحمان محبتى براى آنان در دل ها قرار مى دهد.
6. رزق الهى
فالذين آمنوا و عملوا الصالحات لهم مغفره و رزق كريم (515)
آنها كه ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، آمرزش و روزى پرارزشى براى آنهاست .
و نيز مى فرمايد:
والذين آمنوا و هاجروا و جاهدوا فى سبيل الله والذين آووا و نصروا اولئك هم المؤ منون حقا لهم مغفره و رزق كريم (516)
و آنها كه ايمان آوردند و هجرت نمودند و در راه خدا جهاد كردند، و آنها كه پناه دادند و يارى نمودند، آنان مؤ منان حقيقى اند، براى آنها، آمرزش (و رحمت خدا) و رزق و روزى شايسته اى است .
7. مشمول نصرت الهى
انا لننصر رسلنا والذين آمنوا فى الحيوه الدنيا و يوم يقوم الاشهاد(517)
ما به يقين پيامبران خود و كسانى را كه ايمان آوردند، در زندگى دنيا و (در آخرت ) روزى كه گواهان به پا مى خيزند يارى مى دهيم .
8. امنيت
الذين آمنوا و لم يلبسوا ايمانهم بظلم اولئك لهم الامن و هم مهتدون (518)
(آرى ) آنها كه ايمان آوردند، و ايمان خود را به شرك و ستم نيالودند، ايمنى تنها براى آنهاست ، و آنها هدايت يافتگانند.
9. عزت
و لله العزه و لرسوله و للمؤ منين (519)
و عزت مخصوص خدا و رسول او و مؤ منان است .
10. خوشبختى و زندگى خوب
الذين آمنوا و عملوا الصالحات طوبى لهم و حسن مآب .(520)
آنها كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند، پاكيزه ترين (زندگى ) و بهترين سرانجام ها نصيبشان است .
11. استجابت دعا
امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد:
ان المؤ من اذا دعا الله اءجابه ؛(521)
قطعا هر گاه مؤ من به درگاه پروردگارش درخواستى كند او را اجابت مى كند.
12. رؤ يت نور خدا
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:
اتقوا فراسه المؤ من فانه ينظر بنور الله (522)
مراقب تيزهوشى و فراست مؤ من باشيد (آگاهانه و حكيمانه با او برخورد كنيد) زيرا مؤ من با نور خدا (كه بر درون او پرتوافشانى كرده به مسايل ) مى نگرد.
13. مشمول دعاى خير فرشتگان
الذين يحملون العرش و من حوله يسبحون بحمد ربهم و يؤ منون به و يستغفرون للذين آمنوا ربنا وسعت كل شى ء رحمه و علما فاغفر للذين تابوا و اتبعوا سبيلك و قِهم عذاب الجحيم ؛(523)
فرشتگانى كه حامل عرش اند و آنها كه گرداگرد آن (طواف مى كنند) تسبيح و حمد پروردگارشان را مى گويند و به او ايمان دارند و براى مؤ منان استغفار مى كنند. (و مى گويند:) پروردگارا! رحمت و علم تو همه چيز را فرا گرفته است ، پس كسانى را كه توبه كرده و راه تو را پيروى مى كنند بيامرز، و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار.
14. يارى و نصرت فرشتگان
ان الذين قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل عليهم الملائكه اءلا تخافوا و لا تحزنوا و اءبشروا بالجنه التى كنتم توعدون .(524)
به يقين كسانى كه گفتند: ((پروردگار ما خداوند يگانه است )) سپس استقامت كردند فرشتگان بر آنان نازل مى شوند كه : ((نترسيد و غمگين مباشيد، و شما را بشارت باد به آن بهشتى كه به شما وعده داده شده است .))
15. شهرت در آسمان ها
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
مثل المؤ من كمثل ملك مقرب ، و ان المؤ من اءعظم حرمة عند الله و اءكرم عليه من ملك مقرب ، و ليس شى ء اءحب الى الله من مؤ من تائب و مؤ منه تائبه و اءن المؤ من يعرف فى السماء كما يعرف الرجل اءهله و ولده (525)
مثل مؤ من مثل فرشته مقرب الهى است و همانا مؤ من در پيش خدا حرمتش بالاتر و گرامى تر از ملك و فرشته مقرب الهى است و چيزى محبوب تر از مرد مؤ من توبه كننده و زن مؤ منه توبه كننده در پيشگاه الهى نيست و همانا مؤ من شناخته شده در آسمان هاست همان گونه كه مرد در بين اهل و فرزندانش شناخته شده است .
16. اصلاح امور
والذين آمنوا و عملوا الصالحات و آمنوا بما نزل على محمد و هو الحق من ربهم كفر عنهم سيئاتهم و اءصلح بالهم .(526)
و كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته كردند و به آنچه بر محمد صلى الله عليه و آله نازل شده - و همه حق و از سوى پروردگارشان است - نيز ايمان آوردند، خداوند گناهانشان را مى بخشد و كارشان را اصلاح مى كند.
17. مهر و محبت الهى
هو الذى يصلى عليكم و ملائكته ليخرجكم من الظلمات الى النور و كان بالمؤ منين رحيما.(527)
او كسى است كه بر شما درود و رحمت مى فرستد، فرشتگان او (نيز براى شما تقاضاى رحمت مى كنند) تا شما را از ظلمات (جهل و شرك گناه ) به سوى نور (ايمان و علم و تقوا) رهنمون گردد، او به مؤ منان همواره مهربان بوده است .
18. عاقبت نيك
(و حسن مآب )(528)
(آنها كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند از) بهترين سرانجام ها (برخوردارند).
ب ) پاداش اخروى اهل ايمان
1. مرگ آسان
اءم حسب الذين اجترحوا السيئات اءن نجعلهم كالذين آمنوا و عملوا الصالحات سواء محياهم و مماتهم ساء ما يحكمون (529)
آيا كسانى كه مرتكب بدى ها و گناهان شدند گمان كردند كه ما آنها را هم چون كسانى قرار مى دهيم كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند كه حيات و مرگشان يكسان باشد.
و نيز خداى تبارك و تعالى مى فرمايد:
الذين تتوفاهم الملائكه طيبين يقولون سلام عليكم ادخلوا الجنه بما كنتم تعملون ممم (530)
همان ها كه فرشتگان (مرگ ) روحشان را مى گيرند در حالى كه پاك و پاكيزه اند، به آنها مى گويند: ((سلام به شما! وارد بهشت شويد به خاطر اعمالى كه انجام مى داديد.))
2. حق شفاعت
و الذين آمنوا و اتبعتهم ذريتهم بايمان اءلحقنا بهم ذريتهم و ما اءلتناهم من عملهم من شى ء كل امرى ء بما كسب رهين (531)
كسانى كه ايمان آوردند و فرزندانشان به پيروى از آنان ايمان اختيار كردند، فرزندانشان را (در بهشت ) به آنان ملحق مى كنيم ، و از (پاداش ) عملشان چيزى نمى كاهيم ، و هر كس در گرو اعمال خويش است .
امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد:
ان المؤ من منكم يوم القيامه ليمر به الرجل و قد اءمر به الى النار فيقول : يا فلان اغثنى فانى كنت اءصنع اليك المعروف فى دار الدنيا فيقول للملك : خل سبيله فياءمر الله به فيخلى سبيله (532)
در روز قيامت مردى كه مامور به جهنم شده است به مؤ منى برخورد مى كند و از او به جهت خدمتى كه در دنيا به آن مؤ من كرده كمك و يارى مى طلبد پس آن مؤ من از ملك و فرشته تقاضاى نجات او را مى كند و خداوند به خاطر درخواست مؤ من ، آن شخص را از آتش نجات مى دهد.
ابن عباس از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه فرمود:
هنگامى كه انسان وارد بهشت مى شود سراغ پدر و مادر و همسر و فرزندانش را مى گيرد، به او مى گويند: آنها به درجه و مقام و عمل تو نرسيده اند، عرض مى كند: پروردگارا! من براى خودم و آنها عمل كردم . در اين جا دستور داده مى شود كه آنها را به او ملحق كنيد.(533)
3. بخشش
و الذين آمنوا و عملوا الصالحات ... كفر عنهم سيئاتهم (534)
كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند...، خداوند گناهانشان را مى بخشد.
4. قبولى اعمال
من عمل صالحا من ذكر اءو اءنثى و هو مؤ من فلنحيينه حياه طيبه و لنجزينهم اءجرهم باءحسن ما كانوا يعملون .(535)
هر كس كار شايسته اى انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن ، در حالى كه مؤ من است او را به حياتى پاك زنده مى داريم و پاداش آنها را به بهترين اعمالى كه انجام مى دادند خواهيم داد.
انما يتقبل الله من المتقين .(536)
خداوند ما تنها (اعمال ) پرهيزكاران را مى پذيرد.
5. اجر و پاداش شهادت
و الذين آمنوا بالله و رسله اولئك هم الصديقون و الشهداء عند ربهم لهم اءجرهم و نورهم .(537)
كسانى كه به خدا و رسولانش ايمان آوردند، آنها صديقين و شهداء نزد پروردگارشانند، براى آنان است پاداش (اعمالشان و نورشان (ايمان )).
امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
ان المؤ من شهيد(538)
به تحقيق مؤ من شهيد است .
6. بهشت
و الذين آمنوا و عملوا الصالحات اولئك اصحاب الجنه هم فيها خالدون (539)
و آنها كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دادند، آنها اهل بهشتند و هميشه در آن خواهند ماند.
و هم چنين مى فرمايد:
وعد الله المؤ منين و المؤ منات جنات تجرى من تحتها الانهار خالدين فيها و مساكن طيبه فى جنات عدن و رضوان من الله اكبر ذلك هو الفوز العظيم (540)
خداوند به مردان و زنان باايمان ، باغ هايى از بهشت وعده داده كه نهرها از زير درختانش جارى است ، جاودانه در آن خواهند ماند و مسكن هايى پاكيزه در بهشت هاى جاودان (نصيب آنها ساخته ) و (خشنودى و) رضاى خدا (از همه اينها) برتر است و پيروزى بزرگ همين است .
و در آيه ديگر مى فرمايد:
والذين آمنوا و عملوا الصالحات لنبوئنهم من الجنه غرفا تجرى من تحتها الانهار خالدين فيها نعم اءجر العاملين (541)
و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دادند، آنان را در غرفه هايى از بهشت جاى مى دهيم كه نهرها در زير آن جارى است ، جاودانه در آن خواهند ماند، چه خوب است پاداش عمل كنندگان .
امير مؤ منان على (عليه السلام ) فرمود:
... و طوبى شجره فى الجنه اءصلها فى دار النبى و ليس فى مؤ من الا و فى داره غصن منها، لا تخطر على قلبه شهوه شى ء الا اءتى به ذلك الغص ...(542)
... و درخت طوبى ، درختى است در بهشت كه ريشه اش در خانه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله است و نيست مؤ منى در بهشت مگر اين كه چيزى را (از خوردنى هاى بهشت ) مگر اين كه شاخه اى از آن درخت خواسته و اشتهاى او را برآورده مى سازد.