امام صادق (عليه السلام) در سخن حكمت بار خويش چنين مى فرمايند:

ما مِنْ مُؤْمِن يُقارِفُ فى يَوْمِهِ و لَيْلَتِه أَرْبَعينَ كَبيرَة فيقُولُ و هُوَ نادِمٌ: « أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا إِلهَ إِلاّ هُوَ الحَىُّ الْقَيُّومُ، بديعُ السَّمواتِ و الأَرْضِ، ذُوالجَلالِ و الإِكْرامِ، و أَسْأَلُهُ أَنْ يُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد و آلِ مُحَمَّد وَ أَنْ يَتُوبَ عَلَىَّ » إِلاّ غَفَرَها اللهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ، و لا خَيْرَ فيمَنْ يُقارِفُ فى كُلِّ يَوْم أَكْثَرَ مِنْ أَرْبَعينَ كَبيرة . (2)

هر مؤمنى كه در شب و روزش چهل گناه كبيره انجام دهد و با حالت ندامت و پشيمانى ( و نفرت از گناه خويش ) بگويد:

مردى در محضر آن حضرت گفت: أَسْتَغْفِرُاللهَ.

مولا به او فرمودند:

ثَكَلَتْكَ أُمُّكَ، أَتَدْرى مَا الاِْسْتِغْفارُ، إِنَّ الإِسْتِغْفارَ دَرَجَةُ الْعِلِّيّينَ، و هُوَ أِسْمٌ واقِعٌ عَلى سِتِّ مَعان:

أَوَّلُها: النَّدْمُ عَلى ما مَضى.

و الثّانى: اَلْعَزْمُ عَلى تَرْكِ الْعَوْدِ عَلَيْهِ أَبَداً.

و الثّالِثُ: أَنْ تُؤَدّى إِلَى الْمَخْلُوقينَ حُقُوقَهُم حَتّى تَلْقَى الله أَمْلَسَ لَيْسَ عَلَيْكَ تَبِعَةٌ.

و الرّابِعُ: أَنْ تَعْمِدَ إِلى كُلِّ فَريضَة عَلَيْكَ ضَيَّعْتَها تُؤَدّى حَقَّها.

و الخامِسُ: أَنْ تَعْمِدَ إِلى اللَّحْمِ الَّذى نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ فَتُذيبَه بِالأَحْزانِ حَتّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالعَظْمِ وَ يُنْشَأُ بَيْنَهُما لَحْمٌ جَديدٌ .

وَ السّادِسُ: أَنْ تُذيقَ الجِسْمَ أَلَمَ الطّاعَةِ كَما أَذَقْتَه حَلاوَةَ المَعْصِيَةِ، فَعِنْدَ ذلِكَ تَقُولُ: « أَسْتَغْفِرُاللهَ ». (3)

مادرت به عزايت بنشيند، آيا مى دانى معناى استغفار چيست؟ به يقين استغفار درجه عليّين است. استغفار، اسمى است كه بر شش معنا استواراست.

نخستين آن ها: نسبت به گناه گذشته ات پيشيمان شوى.

دوّم: براى هميشه تصميم بگيرى كه ديگر به سوى گناه گذشته باز نگردى .

سوم: حق تمام مردم را ادا كنى و خدا را در حالى ملاقات كنى كه هيچ حقى از ديگران به گردنت نباشد.

چهارم: هر واجبى كه از تو فوت گشته و ضايع شده است، به جا آورى ، ( قضا نموده ) و حقش را ادا كنى.

پنجم: هر گوشتى كه بر بدنت از مال حرام روييده، با حُزن و اندوه هاى فراوان ، آن را آب نمايى به گونه اى كه پوست را به استخوان بچسبانى، تا از آن پس در جسم تو گوشت نو ( از مال حلال ) برويد.

ششم: سختى طاعت خدا را بر بدنت چشانده، همان گونه كه شيرينى گناه را به او چشاندى.

وقتى تمام اين مراحل را طى كردى مى گويى: ( أَسْتَغْفِرُاللهَ ) « از خدا آمرزش مى طلبم ».

اين مطلب ، در آيات و روايات فراوانى كه سُنّى و شيعه نقل كرده اند مورد تأكيد قرار گرفته است و فراتر از حدّ تواتر است كه بيان تفصيلى آن ، كتاب هاى مستقّلى را مى طلبد ، و ما در اين جا فقط به بعضى از آيات و رواياتى كه در ارتباط با نقش بنيادى ولايت اهل بيت (عليهم السلام) در پذيرفته شدن توبه و استغفار آمده است اشاره مى كنيم.

حفص بن غياث گويد: امام صادق (عليه السلام) فرمودند:

لا خَيْرَ فِى الدُّنْيا إِلاّ لِرَجُلَيْنِ : رَجُلٌ يَزْدادُ فى كُلِّ يَوْم إِحْساناً ، وَ رَجُلٌ يَتَدارَكَ ذَنْبَهُ بِالتَّوْبَةِ . وَ أَنّى لَهُ بِالتَّوْبَةِ وَ اللهِ لَوْ سَجَدَ حَتّى يَنْقَطِعَ عُنُقُه ما قَبِلَ اللهُ مِنْه إِلاّ بِوَلايَتِنا . (4)

در دنيا جز براى دو نفر خيرى نيست :

1 ـ مردى كه هر روز نيكوكاريش را افزايش مى دهد.

2 ـ مردى كه گناهش را با توبه اش جبران مى كند . و كجا مى تواند توبه واقعى كند ، به خدا سوگند اگر آن قدر سجده كند كه گردنش قطع شود، خدا از او نمى پذيرد مگر آن كه ولايت ما اهل بيت ( (عليهم السلام) ) را بپذيرد و معتقد به امامت ما گردد .

عبدالله بن عباس نيز ، سخنى زيبا از پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) در مورد شخصيت اميرالمؤمنين (عليه السلام) نقل مى كند كه به همين معنا اشاره دارد. او مى گويد:

در منى حسّان شاعر را ديدم كه در محضر پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)ايستاده بود و مردم هم جمع بودند ، پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) رو به مردم كردند و فرمودند:

مَعاشِرَ النّاسِ ، هذا عَلِىُّ بْنُ أَبى طالب ، سَيِّدُ الْعَرَبِ وَالْوَصِىُّ الأكْبَرِ ، مَنْزِلَتُه مِنّى مَنْزِلَةُ هارُونَ مِنْ مُوسى إِلاّ أَنَّه لا نَبِىَّ بَعْدى ، لاتُقْبَلُ التَّوْبَةُ مِنْ تائِب إِلاّ بِحُبِّهِ .

اى مردم ! اين على بن ابى طالب است كه آقاى عرب و بزرگترين وصىّ ( من ) است ، جايگاه او نسبت به من همان جايگاه هارون نسبت به موسى (عليه السلام)( خلافت و جانشينى بعد از او ) است ، توبه هيچ توبه كننده اى پذيرفته نمى شود مگر به خاطر محبّت او ( كه همراه با عقيده به مقام خلافتش باشد ) .

سپس پيامبر (صلى الله عليه وآله) به حسّان رو كردند و فرمودند: درباره ما شعرى بگو.

حسّان فورى اين اشعار را سرود:

1 ـ لا تُقْبَلُ التَّوْبَةُ مِنْ تائِب *** إِلاّ بِحُبِّ إِبْنِ أَبى طالِب

2 ـ أَخُو رَسُولِ اللهِ بَلْ صِهْرُه *** وَالصِّهْرُ لاَيَعْدِلُ بالصّاحِبِ

3 ـ وَ مَنْ يَكُنْ مِثْلُ عَلِىّ وَ قَدْ *** رُدَّتْ لَهُ الشَّمْسُ مِنَ المَغْرِبِ (5)

1 ـ از هيچ توبه كننده اى توبه اش پذيرفته نمى شود مگر بخاطر محبت ( و ولايت ) على بن ابيطالب (عليه السلام).

2 ـ همان كه برادر رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)، بلكه داماد اوست و داماد هيچ گاه برابر صحابى نيست ( بلكه به مراتب از او برتر است ) .

3 ـ چه كسى مثل على (عليه السلام) است ، در حالى كه او شخصيّتى است كه خورشيد برايش از مغرب برگردانده شده است.

امام صادق (عليه السلام) در تفسير آيه اى به همين مطلب اشاره مى كنند و جايگاه ولايت اهل بيت (عليهم السلام) را در ارتباط با پذيرش توبه شخص گنهكار بيان مى فرمايند.

يعقوب بن شعيب گويد: از امام صادق (عليه السلام) سؤال كردم معناى فرمايش خداوند در اين آيه چيست كه مى فرمايد:

( وَ إِنّى لَغَفّارٌ لِمَنْ تاب وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى ) (6)

« من بسيار آمرزنده ام براى كسى كه توبه كند و ايمان آورد و عمل صالح انجام دهد و سپس هدايت يابد » .

امام (عليه السلام) فرمودند: « وَ مَنْ تابَ مِنْ ظُلْم ، وَ آمَنْ مِنْ كُفْر ، وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى إِلى ولايَتِنا  » . (7)

مقصود آن است : هر كس از ظلمى ( كه به نفس خويش كرده ) توبه كند و از كفرى كه در وجودش بوده دست بكشد و به ايمان رو آورد و عمل شايسته و نيكو انجام دهد و سپس به ولايت و معرفت ما هدايت يابد ( به مغفرت خداوند دست خواهد يافت ) .

اين جمله را در حالى فرمودند كه ، به سينه خود اشاره مى كردند.

گويا مقصود حضرت از اين بيان اين است :

اگر كسى بخواهد از توبه و استغفارش بهره برده و به آمرزش خداى غفّار دست يابد ، بايد قبل از توبه اش ، معرفت به مقام و شخصيّت ما پيدا كند ، و به خلافت و امامت ما اهل بيت (عليهم السلام) ، مخصوصاً امام زمان خويش معتقد گردد، تا خداوند توبه اش را بپذيرد و از گذشته اش صرف نظر فـرمايـد.

در حديث ديگرى امام (عليه السلام) با بيانى روشن تر اين مطلب را به اصحاب خويش گوشزد مى فرمايند.

داود رقّى گويد: بر امام صادق (عليه السلام) وارد شدم و به حضرتش گفتم: جانم به فدايت باد ، اين كه خدا در قرآن مى فرمايد:

( وَ إِنّى لَغَفّارٌ لِمَنْ تاب وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى ) (8)

« من بسيار آمرزنده ام براى كسى كه توبه كرده، ايمان آورده ، عمل صالح انجام داده و سپس هدايت يابد » .

اين هدايتى كه بعد از توبه و ايمان و عمل صالح ، عنوان گرديده است  ، هدايت به چيست ؟

امام (عليه السلام) فرمودند :

مَعْرِفَةُ الأَئِمَّةِ وَاللهِ ، إِمامٌ بَعْدَ إِمام .

به خدا سوگند ( مراد خداوند ) شناخت امامان معصوم ، امامى بعد از امام ديگر است . (9)

امام باقر (عليه السلام) نيز ، بعد از آن كه آيه مذكور را تلاوت كردند، در سخن پربارى فرمودند:

وَ اللهِ لَوْ أَنَّهُ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً وَ لَمْ يَهْتَدِ إِلى وَلايَتِنا وَ مَوَدَّتِنا وَ يَعْرِفَ فَضْلَنا ما أَغْنى عَنْه ذلِكَ شَيْئَاً .

به خدا سوگند ! اگر او توبه كند و ايمان آورد و عمل نيك انجام دهد ولى به ولايت و دوستى ما هدايت نيافته باشد و فضيلت و برترى ما را نشناسد ، توبه و ايمان و عمل صالحش او را بى نياز نكند و سودى به حالش ندارد . (10)