نقشه شطرنجی نجف آباد

شیخ‌بهایی در طراحی شهر نجف‌آباد، نقشۀ شطرنجی منظمی با تعدادی خیابان موازی و خیابان‌هایی عمود بر آن‌ طراحی کرده بود که متاسفانه قبل و بعد انقلاب، شهرداری‌ها چندان مواظبش نبودند و الآن چیزِ چندانی از آن باقی نمانده. در جلسات شورای مشورتی قبل انقلاب، چند‌باری همین موضوع را سوژه کردیم ولی به نتیجۀ مشخصی نرسید. طبق همین طراحی، در چهار گوشۀ باغ‌ملی نیز چهار خیابان با چهار کوچۀ عمود بر آن‌ها طراحی شده بود که یکی حالت خروجی و دومی کارکرد ورودی داشت. در سه گوشۀ میدان، این زوج معبر‌ها هست ولی در ضلع جنوب‌شرقی، با ساخت و ساز‌ غیرمجاز یکی از کوچه‌ها را کور کرده‌اند.

قبل از انقلاب مشابه این حالت برای برخی دیگر از خیابان‌های اصلی شهر نیز صدق می‌کرد ولی وضعیت به تدریج تغییر کرد. به عنوان مثال وقتی از خیابان شریعتی به سمت چهار‌راه بازار حرکت می‌کردی، در تقاطع فردوسی به بن‌بست می‌خوردی و باید از طریق راستۀ چاقو‌سازها (مطهری) یا کوچۀ پشت مسجد قائم ادامه مسیر می‌دادی. در این نقطه، آتشدان یا همان «تونِ» حمام «عافیت» به همراه چند ساختمان دیگر مسیر را تا محدودۀ ساختمان فعلی قرض‌الحسنه امام‌حسین بسته بودند. این حمام که باقیماندۀ آن چسبیده به مسجد قائم هم‌چنان پابرجاست، آب مورد نیازش را از قنات شیر‌بچه تامین می‌کرد. چند سال مانده به انقلاب، هم‌زمان با بازسازی حمام، خیابان توسط «نوریان» شهردار وقت آزادسازی شد.

برخی دیگر از معابر فعلی شهر نیز حالت کوچه‌باغ باریک داشتند و در انتهای محدودۀ مسکونی، حالت بن‌بست پیدا می‌کردند. مثل خیابان ۱۷‌شهریور که از سمت شرق تا تقاطع فعلی شیخ‌بهایی تقریباً به شکل فعلی بود و از آن‌جا تا حوالی بازار عرض بسیار کمی داشت و به عنوان کوچۀ «عباس‌آق‌کوچیک» شناخته می‌شد. ادامۀ مسیر آن هم که دوباره عریض می‌شد، به خیابان « قباد » مشهور بود. اولین شعبۀ بانک ملی نجف‌آباد در محدودۀ کوچه عباس‌آق‌کوچیک قرار داشت. جایی که الآن در زمین اهدایی مرحوم «حاج‌عباس رستمی» پژوهش‌سرای دانش‌آموزی شهید حجتی را ساخته‌اند. این شعبۀ بانک، عبارت بود از یک سولۀ ساده و معمولی بود که گوشه‌ای از آن چهار، پنج میز برای کارمندان گذاشته بودند. خیابان قدس هم در این محدوده وضعیت مشابهی داشت و این قسمتش را به «حکیم قاآنی» می‌شناختند.

بخشی از کتاب «ناگفته ها» به روایت «محمد رضا پزشکی» خبرنگار دهه ۴۰ و ۵۰ موسسه اطلاعات در نجف آباد؛ کاری از انتشارات مهر زهرا (س)

کتاب ناگفته ها اثر محمد رضا پزشکی

نقشه شطرنجی نجف آباد