پرورش گاومیش در نجف آباد/ خواب سنگین سرمایه و عمر اقتصادی طولانی

ایمنا: سربازی‌اش که تمام شد، بعد از ده سال ترک تحصیل وارد دانشگاه شد و کارشناسی پرورش گاو و گاومیش را از دانشگاه علمی و کاربردی اصفهان گرفت. شغل آبا و اجدادی‌اش دامداری بود ولی از خدا خواست رزقش را از گاو بگیرد. لیسانس را با پروژه‌ای در مورد گاومیش تمام کرد و شش ماه تمام از چابهار و خوزستان گرفته تا آذربایجان‌ها، بندر ترکمن و استان‌های شمالی راجع به این حیوان متفاوت تحقیق کرد تا تبدیل شود به اولین پرورش دهنده گاومیش در استان اصفهان.

قید راحتی و درآمد به نسبت بیشتر پرورش گاو را زده و بیش از دوازده سال است که با انتقال دوازده گاومیش از خوزستان وارد کاری متفاوت در سطح استان اصفهان شده که خواب سرمایه در آن بسیار سنگین است. کاری که فقط یک نفر دیگر در شهررضا آن‌را پنج سال بعد از ابراهیم ریاضی چهل ساله شروع کرده.

اگر گاو معمولی را روزانه بین دو تا چهار نوبت با متوسط شیردهی پنجاه کیلوگرم می‌دوشند، گاومیش حداکثر دو بار در روز وارد شیردوشی می‌شود و در حد پنج کیلوگرم شیر می‌دهد. شیری که در یکصد سی‌سی فقط ۸درصد کلسترول و نزدیک به نه درصد چربی دارد. در مقایسه با شیر گاو با چهارده درصد کلسترول و نزدیک به سه درصد چربی. تغذیه‌ای بسیار مناسب برای کودکان، مادران شیرده، سالخوردگان و بیماران که در حجمی برابر بیش از یکصد و هفده کیلو کالری انرژی دارد در مقایسه شیر گاو با شصت و هفت کیلو کاری.

مهدی پرورش کارشناس تغذیه در این خصوص می‌گوید: شیر و دیگر لبنیات تولیدی از گاومیش ضمن پیشگیری از پوکی استخوان و کمک به درمان بیماری‌های گوارشی، در مقابله با حساسیت، سرطان، پیری، درمان اسهال و فشار خون و افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن نیز موثر است.

پرورش ادامه می‌دهد: روغن تولید شده از شیر این حیوان مقاوم به انواع بیماری‌ها، سرشار از ویتامین A بوده و برای فعالیت چشم، پوست و غشاء داخلی دستگاه گوارش مفید بوده و در کنار آن به راحتی هضم و جذب بدن شده و در مسیر رگ‌ها نیز رسوب نمی‌کند.

به شیری که تولید می‌کردیم، لب نمی‌زدم

ابراهیم ریاضی درباره انگیزه‌اش برای ورود به عرصه پرورش گاومیش می‌گوید: از کودکی با پرورش انواع دام مثل گوسفند، گاو و حتی مرغ آشنا بودم و خودم نیز برای مقاطعی در این بخش‌ها مشغول شدم ولی هیچ وقت نتوانستم با خودم کنار بیایم. با حجمی از دارو، نهاده‌های وارداتی و مکمل‌هایی که به گاو‌های شیری می‌دادیم، هیچ‌وقت دوست نداشتم از شیر تولیدی‌مان بخورم. از خدا خواستم رزقم را از گاو بگیرد.

ریاضی که بین همکارانش به «یحیی» نیز معروف است، می‌گوید: بر خلاف گاو که بسیاری از نیازهایش از خوراک گرفته تا دارو وابسته به واردات است، همه چیز گاومیش را خودمان داریم. بسیار مقاوم به انواع بیماری‌ها بوده و مصرف دارو و هورمون ما نزدیک به صفر است و به دلیل قدرت بالای دستگاه گوارش از پسماندهای مختلف کشاورزی که با قیمت مناسبت و به وفور در کشور وجود دارد، استفاده می‌کند.

وی با اشاره به ممنوعیت استفاده از پودر گوشت و ماهی برای تغذیه گاو در کشورهای پیشرفته ادامه داد: این ممنوعیت در سال‌های اخیر در حالی شکل گرفته که کشورهایی مانند آمریکا با داشتن تکنولوژی‌های بالاتر، انواع پودرهای گوشت و ماهی را با کیفیت بسیار زیادتری نسبت به ایران تولید می‌کردند و پودرهای استفاده شده ما به دلیل کامل نبودن فرآیند تبدیل، مضرات بسیار بیشتری نیز دارند.

بررسی‌های میدانی حاکی است که طی ماه‌های اخیر به دلیل افزایش قیمت شدید نهاده‌‌های دامی، استفاده از انواع پودرهای گوشت و ماهی در تغذیه گاو افزایش چشمگیری پیدا کرده ولی در نقطه مقابل گاومیش می‌تواند به راحتی از پسماندهای خشبی محصولاتی مانند برنج، جو، ارزن، ذرت دانه‌ای و باگاس نیشکر تغذیه کند.

بومی‌سازی شرایط پرورش گاومیش/ اضافه شدن الاغ

پرورش گاومیش در استانی مانند خوزستان که از گرما و رطوبت بالا در کنار رودخانه‌های دائمی و فصلی متعدد برخوردار است، کاری متداول به شمار می‌آید ولی برای بومی‌سازی این شرایط در استان نسبتا خشک اصفهان، باید کارهای خاصی انجام گیرد.

به عنوان مثال در این واحد استخری ویژه شنای گاومیش‌ها در نظر گرفته شده که روزانه حداقل یک نوبت وارد آن می‌شوند و در صورت فراهم نبودن شرایط لازم، حیوان را در محل تغذیه به صورت دستی یا استفاده از دوش شست‌و‌شو می‌دهند.

ریاضی از حدود شش ماه قبل برای اولین بار در استان اصفهان، به عرصه جدید دیگری نیز وارد شده. او شروع به پرورش الاغ و تولید شیر و دیگر محصولات جانبی آن کرده است. معتقد است: شیر الاغ مشتریان زیادی به ویژه برای مصرف مبتلایان به آلزایمر دارد و مدفوع نوع ماده آن نیز که به «عنبر نسارا» معروف است، در موضوع ضدعفونی کاربرد بسیار گسترده و موثری دارد.

پرورش گاومیش

خواب سنگین سرمایه و عمر اقتصادی طولانی

مهم‌ترین عامل اقبال ضعیف دامداران به پرورش گاومیش را بایستی خواب سنگین سرمایه در این بخش دانست به طوری که اگر گاو معمولی در یک سالگی به بلوغ رسیده و نه ماه دوران آبستنی دارد، در مورد گاومیش حداقل دو سال باید منتظر بلوغش بود و هر زایمان یازده ماه زمان می‌برد. زمان خشکی گاومیش هم بین پنج تا شش ماه طول می‌کشد در حالی که از گاو حداکثر یک ماه در اواخر دوران حاملگی‌اش شیر نمی‌دوشند تا گوساله داخل رحم تغذیه بهتری داشته باشد.

البته گاومیش علاوه بر پایین بودن هزینه‌های جاری، مزیت دیگری هم دارد که پرورش صنعتی آن‌را در تعداد زیاد با صرفه کرده است. اگر گاو معمولی حداکثر پنج سال دارای تولید باصرفه اقتصادی است، گاومیش ماده اگر درست و اصولی تغذیه شود، بین بیست تا بیست و پنج سال عمر مفید اقتصادی دارد.

گوشت گاومیش‌های نر هم که در حدود سه سالگی کشتار می‌شوند به دلیل کلسترول بسیار پایین و دارا بودن پروتئین‌های خاص، مشتری‌های زیادی دارد و به سرعت فروش می‌رود.

ابراهیم ریاضی در این خصوص از قیمت ده هزار تومانی هر کیلو شیرگاومیش گفته و اظهار می‌دارد: از پس مشتری‌ها بر نمی‌آیم. چندین مغازه در سطح شهر مشتری شیرگاومیش‌هایم هستند و ده‌ها نفر دیگر هم به صورت متفرقه از سطح شهرستان و حتی استان برای خرید شیر و فرآورده‌های آن مراجعه می‌کنند که به دلیل محدودیت‌های تولید، روزها و گاهی هفته‌ها باید در نوبت بمانند.

ریاضی که بخشی از شیر تولیدی را خودش به فرآورده‌هایی مانند ماست، دوغ، کره، کشک و بستنی تبدیل می‌کند، ادامه داد: برخی مشتریانم مثل بستنی فروش‌ها از نقاط دیگری مانند خوزستان نیز شیر خریده بودند ولی معتقدند شیر تولیدی این مجموعه به دلیل تغذیه دقیق و کارشناسی شده از کیفیت و طعم بسیار بهتری برخوردار است. شیر گاومیش به دلیل چربی بیشتر از نظر سرعت فاسد شدن بسیار حساس‌تر است و در کمترین زمان بایستی فرآوری شود.

نبود صنایع جانبی پرورش گاومیش

گاومیش به دلیل شرایط تغذیه‌ای خاص دارای پوست ضخیم‌تر و استخوان‌ها محکم‌تر در مقایسه با گاو است و همین موضوع بازار متنوع و پر رونقی برای محصولات جانبی آن ایجاد کرده که متاسفانه در ایران به دلایل مختلف ناشناخته مانده و پوست، استخوان و شاخ‌های آن در بیشتر موارد بدون استفاده می‌مانند.

از چرم گاومیش در تولید زین اسب و کمربند استفاده شده و استخوان‌ها و شاخ هم برای ساخت چاقو و صنایع دستی تزیینی کاربرد گسترده‌ای دارد که در حال حاضر تنها چند مجموعه محدود در شمال کشور، وارد عرصه فرآوری آن‌ها شده‌اند. نکته جالب دیگر، استفاده از جمجمه فوق‌العاده محکم گاومیش برای تاکسیدرمی است.

البته نبود صنایع جانبی در این عرصه تنها به گاومیش محدود نمی‌شود و در مورد دیگر دام‌ها نیز اگر پوست و شاخ دور ریخته نشوند، در بهترین حالت به صورت ماده خام به کشورهایی مانند ترکیه صادر می‌شوند تا بعد از فرآوری و تبدیل به محصولات متنوع، با ارزش افزوده بسیار زیاد به دست مصرف کنندگان ایرانی و دیگر کشورهای دنیا برسد.

پرورش گاومیش

کمبود فضا و صادر نشدن پروانه صنعتی

وقتی از ریاضی می‌خواهم راجع به مشکلاتش حرف بزند، اول از نبود تسهیلات بانکی با نرخ سود مناسب می‌گوید و بعد ادامه می‌دهد: الآن بیش از هفتاد گاومیش را در فضایی محدود با اشتغال‌زایی سه نفر نگهداری می‌کنیم ولی اگر زمین مناسب داشته باشیم، امکان چند برابر شدن این ظرفیت وجود دارد. چند سال پیش جهاد کشاورزی قطعه زمینی با موقعیت و مساحت مناسب در اختیارم گذاشت ولی چهار سال منتظر انشعاب آب بودم و چون به جایی نرسید، زمین را برگرداندم.

اولین پرورش دهنده گاومیش در استان از نیاز گاومیش به فضای بیشتر در مقایسه با گاو برای تحرک و هضم و جذب کامل غذا گفته و ادامه می‌دهد: مشکل دیگرم عدم صدور پروانه صنعتی برای این واحد است. در پروانه‌های سنتی تعداد حیوان نگهداری شده و بالطبع اشتغال فعال مجموعه محدود است و علاوه بر آ‌ن انجام برخی آزمایش‌های خاص برای فرآورده‌ها که در واحدهای صنعتی توسط شبکه دامپزشکی انجام می‌شود، به گردن مالک واحد است که این موضوع هزینه‌های تولید را بسیار افزایش می‌دهد.

وی خاطر نشان کرد: بیشتر مصرف‌کنندگان شیر و فرآورده‌های گاومیش، اقشار خاصی مانند کودکان، مادران باردار یا شیرده، بیماران و سالخوردگان هستند و به همین خاطر سلامت محصولات از حساسیت بیشتری برخوردار است و با آزمایش‌های متعدد شخصا بر سلامت چرخه تولید نظارت می‌کنم.

جهاد کشاورزی برای صنعتی کردن پروانه واحدهای دامداری، شرایط خاصی مانند موقعیت قرارگیری و فاصله مجاز با دیگر واحدهای مشابه را لحاظ کرده که در مورد این مجموعه، امکان تحقق آن‌ها وجود ندارد و تنها چاره کار اختصاص زمین در موقعیت مناسب با امکان اضافه شدن زیرساخت‌های لازم است.

تماس با ابراهیم (یحیی) ریاضی:

۰۹۱۳۳۳۱۰۷۷۹