مسجد قبا نجف آباد

مسجد حاج آقا میرزا (قبا) از بناهای قدیمی شهر نجف آباد است که در تقاطع خیابان قباد ( ۱۷ شهریور) و کوچه مرده شویها (بازار میرداماد) واقع شده است. در حال حاضر با رها شدن مقداری از ساختمان آن در دو خیابان مذکور، مساحت آن به حدود ۵۰۰ مترمربع رسیده است.

بنابر نقل قول مطلعین، بانی و سازنده آن مرحوم ملامحمدحسین کربلائی معروف به مجتهد بوده است. ایشان پدربزرگ حاج میرزا مهدی شریف، عطار و دارو فروش مشهور شهر بوده است که هنوز فرزندان او به این شغل مشغول هستند. ملا محمد حسین پس از بازگشت از عتبات، با خرید دو خانه قدیمی به ساخت مسجدی اقدام نمود و سپس به وعظ، خطابه و جماعت در آن پرداخت. پس از فوت، در ایوان جنوب غربی مسجد به خاک سپرده شد. بعدها همسر و عروسش نیز در کنار او مدفون شدند. اکنون نام او بر روی کاشی جلو مقبره دیده می شود و محل زیارت اقوام ایشان است.

بنای جنوبی مسجد عبارت از یک ایوان بزرگ با دو ستون سنگی است که گنبد مسجد بر روی آن قرار دارد. در طرف شرق این ایوان دو ایوان کوچکتر قرار دارد که در یکی مقبره ملا محمد حسین قرار دارد و دیگری، قرینه ایوان اول است. سقف ضربی ساختمان با آجر ساخته شده و نمای بیرونی جرزها و لچکی های آن، کاشی کاری به سبک دیگر مساجد شهر است. در شمال مسجد درب اصلی و در طرفین آن نیز دو ایوانچه وجود داشته که بعدها پس از تعریض خیابان تخریب گردیده اند و سالنی به جای آن ساخته شده است.

در تخریب دوم و ساخت بازار میرداماد باز هم از مساحت مسجد کاسته شده و پخی در شمال غربی آن ایجاد گردیده و درب بزرگ با دو وضوخانه جداگانه در طرفین آن به انضمام یک باب مغازه ساخته شده است. مسجد درب ورودی دیگری نیز دارد که در بازار میرداماد باز می شود.

از دیگر تاسیسات منحصر به فرد این مسجد، شبستان با شکوهی است با سقفهای ضربی محکم و ستونهای سنگی در زیر حیاط مسجد که در نوع خود بی نظیر است.

همچنین دو راهروی جداگانه در حیاط مسجد برای ورود و خروج آقایان و خانمها ساخته شده است. نورگیر بزرگی در میانه فضای مسجد و چاه آبی نیز در سالن جنوبی از دیگر تاسیسات این بنا هستند. کتیبه و یا نوشته ای که سال و قدمت بنا را مشخص کند وجود ندارد ولی از معماری آن و اقوال مختلف می توان قدمت بنا را بین یک تا یک و نیم قرن تخمین زد.

مسجد در بافت قدیمی شهر قرار دارد و از مساجد پر رونق محسوب می شود. هیات امناء آن از همسایگان متمول و با نفوذ مسجد و شهر بودند. از آنان می توان به حاج غلامرضا اخلاقی، حاج حسین شایگان و حاج منوچهرعمو اشاره کرد.

پس از مرحوم کربلایی، به ترتیب سنواتی افرادی چون آقای ذاکر، آشیخ ابراهیم توسلی، حاج علی طباطبایی و مرحوم حاج غلامعلی واحد، در آن به اقامه جماعت و موعظه اهل محل می پرداخته اند.

📌بخشی از کتاب «مقدمه ای بر تاریخ و فرهنگ مردم نجف آباد» به قلم «فضل الله خلیلی»؛ کاری از انتشارات مهر زهرا (س)

مسجد قبا نجف آباد