مسجد جامع نجف آباد

مسجد جامع (میدان) که بیشتر به مسجد میدان معروف و مشهور است، از بناهای اواخر دوران صفوی است. بنابر نقل بعضی روایات شفاهی، این مسجد در زمان شاه سلطان حسین صفوی با مخارج مادرشاه، در مرکز شهر نجف آباد ( بیرون و روبه روی قلعه و عمارت قدمگاه) بنا گردید.

مسجد جامع، که امروزه به طور کلی تغییر و دگرگون شده و ساختار قدیمی خود را از دست داده، در زمینی به طول تقریبی۵۰ متر و عرض ۴۰ متر که از جنوب به خیابان شاه عباس (امام کنونی)، از شرق به میدان مرکزی( باغ ملی شمالی)، از شمال به حمام میدان(از بناهای قدیمی ساخته شده همزمان با مسجد) و از غرب پنجره های شبستان آن به فضای باز محدود می شده است.

درب اصلی مسجد که در سمت شرق و روبه روی باغ ملی باز می¬شد، با دو سکوی بزرگ سنگی در دو طرف آن که قسمتی از سکوها بعضأ به عنوان مغازه مورد استفاده واقع می شد، قرین بود. سه مغازه در طرف راست و یک مغازه در سمت چپ، درب مسجد وجود داشت که پس از تعریض خیابان تخریب شدند. درب چوبی بزرگ با کتیبه ای به جرزهای دو مناره با شکوه متصل بود. در فضای وسط مسجد، حوض سنگی بزرگی خودنمایی می کرد.

در شمال مسجد سه ایوان بزرگ و هم اندازه با سقفهای بلند طاق و چشمه ای وجود داشت که جرزهای جداکننده آنها با آجر ساخته شده و در وسط آنها کاشی کاری شده بود. در جنوب مسجد نیز سه ایوان با سبک و اسلوب ایوان¬های شمالی ساخته شده و فقط محراب آجری و منبر شش پله ای اضافه بر ایوان¬های شمالی داشت.کف ساختمان با کاشی فیروزه ای فرش شده بود. ایوان¬های شمالی و جنوبی جمعاً نصف از مساحت زمین مسجد را به خود اختصاص داده بودند. درغرب مسجد، در تمام طول آن از شمال به جنوب شبستانی ساخته شده بود که با ایوانهای یادشده حدود سه متر فاصله داشت. این راهرو، درب جنوبی مسجد به حساب می آمد که به خیابان باز می شد. فاصله بین شبستان و ایوانهای شمالی به برف انداز معروف بود.

شبستان مسجد سالن بزرگی بود که نصف ارتفاع آن در داخل زمین قرار داشت، به طولی برابر۴۰ متر و عرضی به اندازه۲۴متر با ۳۰ ستون کوتاه و قطور هشت ضلعی که از سنگ، ساروج و آجر ساخته شده بودند. ارتفاع شبستان حدود ۲ و نیم متر که سقف آن از خشت و آجر به صورت ضربی ساخته شده و دو درِ جداگانه برای خانمها و آقایان در آن تعبیه شده بود که به فضای مسجد باز می شد. همچنین در کنار هر راه پله که وارد شبستان می¬گردید راه پله دیگری به سمت بالا و برای رسیدن به مهتابی (فضای روی سقف شبستان) تدارک دیده شده بود. هر نمازگزار با طی کردن پنج پله به پایین یا به بالا می توانست وارد شبستان یا مهتابی شود. شبستان پنج ردیف ستون شش تایی داشت و در وسط آن منبری از خشت ساخته بود. منبر سه پله ای نیز در کنار محراب و در جنوب غربی آن ساخته شده بود.

بخشی از کتاب «مقدمه ای بر تاریخ و فرهنگ مردم نجف آباد» به قلم «فضل الله خلیلی»؛ کاری از انتشارات مهر زهرا (س)

مسجد جامع نجف آباد