بحر المعارف (جلد دوم )

عالم ربانى و عارف صمدانى مولى عبدالصمد همدانى
تحقيق و ترجمه: حسين‌ استادولى

- پى‏نوشت‏ها -
- ۲ -


379- (( مثنوى )) دفتر اول ، ص 66 و 20.
380- اين جمله دلالت بر رفعت شان او دارد، و حال آن كه حديث مذكور بى كفايتى و عدم استعداد او را مى رساند.
381- (( مجالس )) صدوق ، مجلس 50، ص 271.
382- (( نهج البلاغة )) خطبه 5.
383- (( مثنوى )) دفتر چهارم ، ص 18. دنگ : بيهوش و ديوانه .
384- (( مثنوى )) دفتر چهارم ، ص 2.
385- انعام ، 91.
386- مثنوى ، دفتر اول ، ص 1.
387- كافى ج 2، ص 242.
388- در تمام مصادر حديث چنين است : (( ذكرت التقية يوما عند على بن الحسين عليها السلام فقال )) .
389- (( بصائر الدرجات )) ص 25، (( بحار )) ج 2، ص 190، و در آن دو: (( فلذلك نسبه الينا )) ، و در (( كافى )) ج 1، ص 401: (( فلذلك نسبته الى العلماء )) است .
390- (( بحار )) ج 22، ص 373 و 391.
391- (( رجال كشى )) رقم 23، و در آن (( على مقداد )) است .
392- رك : (( بحار )) ج 2، ص 66.
393- ر ك : (( بحار )) ج 2، ص 66.
394- در نسخه خطى : (( در او هر دو گم )) .
395- (( نهج البلاغة )) ، نامه 31، و درنسخه ها (( لاتكلف )) .
396- در (( عين الحياة )) : (( انفسخ )) و در (( امالى طوسى )) : (( انفتح )) .
397- (( عين الحياة )) ص 367، در آن چنين است : (( آن انوار معنوى سبب گشادگى مى شود اين گشادگى سبب ادراك قبول مى گردد... )) .
398- (( معانى الاخبار )) ص 28.
399- (( معانى الاخبار )) ص 352.
400- (( توحيد )) ص 268.
401- (( خصال )) ص 208.
402- (( بصائر الدرجات )) ص 28.
403- همان كتاب ، ص 29. و ترجمه اش معلوم است .
404- همان كتاب ، ص 26. و در هر سه مورد در بعضى الفاظ اختلاف هست .
405- (( بصائر الدرجات )) ص 28 با اندكى اختلاف ، و در (( كافى )) نيافتم .
406- (( بصائر الدرجات )) ص 26.
407- (( غيبت نعمانى )) ص 241، و در آن (( يستنكر و يبطل )) است .
408- (( ارشاد القلوب )) ص 212. و (( نهج البلاغة )) حكمت 147.
409- (( آداب النفس )) ج 1، ص 92.
410- (( نهج البلاغة )) خطبه 187.
411- (( شرح نهج البلاغة ابن ميثم )) ج 4، ص 200 و 198.
412- (( شرح نهج البلاغة ابن ميثم )) ج 4، ص 200 و 198.
413- (( كافى )) ج 1، ص 401 با اندكى اختلاف ، و در (( ارشاد )) ديلمى نيافتم .
414- (( فى تفسير المتقين )) صحيح است و در ص 221 گذشت .
415- (( تاءويل الايات )) ص 35، و كلمات ميان كروشه در مصدر نيست .
416- (( كافى )) ج 1، ص 401. (( بحار )) ج 2، ص 184.
417- (( كافى )) ج 2، ص 117.
418- (( كافى )) ج 1، ص 402. و مناسب بود كه مؤ لف فقره قبل از آن را نقل مى نمود.
419- (( حقايق )) ص 12، (( جامع الاسرار )) ص 35.
420- (( كافى )) ج 2، ص 224.
421- (( كافى )) ج 2، ص 401. و در آن (( لقتله )) است .
422- (( عين الحياة )) ص 4.
423- (( محجة البيضاء )) ج 1، ص 64.
424- (( بصائر الدرجات )) جزء 6، ص 302 و 307.
425- (( كافى )) ج 1، ص 132.
426- توبه ، 129.
427- (( توحيد )) ص 321 و 327.
428- در شرح اين فقره به پاورقى توحيد مراجعه شود.
429- (( توحيد )) ص 321 و 327.
430- (( توحيد )) ص 327.
431- رجوع شود به (( توحيد صدوق )) ص 367، و (( محجة البيضاء )) ، ج 5، ص 46.
432- نجم ، 30.
433- (( مصباح الشريعة )) باب ... : (( حكمت را از دهان ديوانگان نيز بگير )) .
434- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 124.
435- (( كافى )) ج 1، ص 23.
436- هود، 118 - 119.
437- (( معانى الاخبار )) ص 157. البته اختلاف در اين حديث شريف به معناى متعارف آن نيست بلكه طبق بيان حضرت صادق عليه السلام به معناى (( آمد و شد به حضور معصوم )) است .
438- (( علل الشرايع )) ج 2، ص 395، باب 131.
439- قذرا - ظ
440- به ص 214 مراجعه شود.
441- به ص 235 مراجعه شود.
442- (( مقصد اقصى )) فصل اول و در آن (( لكى اعرف )) است .
443- ج : الهوى .
444- ج : آلتند.
445- ب ، ج : مورى .
446- (( كافى )) ج 1، ص 21.
447- (((هر چيز به اصل خود باز مى گردد))). 448- انبياء، 93.
449- فجر، 27 - 28.
450- (( سنن ابن ماجه )) كتاب ادب ، باب 58. و به جاى (( الى و اليه )) (( منى و منه )) است . (( مرصاد العباد )) ص 212.
451- مائده ، 54.
452- مائده ، 54.
453- به ص 271 مراجعه شود.
454- حاقه ، 32.
455- مجلى : الجزئى .
456- المعنوية - ظ.
457- من كل هذا، لا انه محتاج الى التطبيق . (حاشيه (( عوالى )) 4/107) (( من كل يد الا ان التطبيق لايكون صحيحا. (مجلى )
458- (( مشكاة الانوار )) فصل 3.
459- (( مرصاد العباد )) باب سوم ، فصل اول ، ص 101.
460- رك : (( مجلى )) ص 190 - 192.
461- (( كافى )) ج 1، ص 102.
462- (( كافى )) ج 1، ص 182، و با توجه به اصل حديث ، مراد، حجب مورد بحث نيست .
463- توحيد: (((اول الحجب سبعة )))، و اين با ادامه حديث مناسبتر است .
464- توحيد: (( سبعون سرادقا )) .
465- (( توحيد )) باب 38، ص 278.
466- (( خصال )) ص 401، والفاظ حديث مطابق (( خصال )) است .
467- (( بحار الانوار )) ج 58، ص 40.
468- در (( شرح صحيفه )) سيد عليخان (ره) ص 78، حديث فوق را در شرح دعاى سوم آورده ولى اين جمله را در آن پيدا نكردم .
469- انعام ، 84 - 87.
470- در نسخه ها: جلس .
471- (( خصال )) ص 482، (( معانى الاخبار )) ص 306.
472- انعام ، 1.
473- (( امالى )) صدوق ، م 56، ص 316. و حديث ادامه دارد، و در آن بجاى (( بلفظ و لغة )) و (( يلفظ بلغة )) است .
474- (( بحار الانوار )) ج 58، ص 42، به نقل از (( تفسير على بن ابراهيم )) ص 373.
475- (( بحار الانوار )) ج 58، ص 44، از (( تفسير در المنثور )) ج 1، ص 93.
476- (( بحار الانوار )) ج 58، ص 44، و تا اينجا خبر مجاهد است ، و دنباله آن منقول از سهل بن سعد وعبدالله بن عمرو است كه در نسخه مؤ لف ما (ره) خلط شده است .
477- همان كتاب ، ص 44.
478- (( بحار )) ج 58، ص 44 - 45.
479- (( امالى )) صدوق ، م 77، ص 461 با اندكى تفاوت .
480- (( بحارالانوار )) ج 58، ص 45 - 47. و استاد محقق حاج شيخ محمد تقى مصباح يزدى ، در حاشيه همين صفحه مطالبى بسيار نفيس دارند؛ مراجعه شود.
481- (( جامع الصغير )) ج 2، ص 16: (( دنيا حرام است بر اهل آخرت ... ))
482- (( جامع الصغير )) ج 2، ص 42.
483- اقتباس از سوره قمر، آيه 55.
484- در نسخه ها: (( سجدوا العجل بعد ان سجدوا الله )) بود كه اصلاح گرديد.
485- بقره ، 93.
486- بقره ، 186.
487- (( كشف المحجوب )) هجويرى ، از قول محمد بن واسع .
488- بقره ، 257.
489- حديث شريف به اين تعبير نيست ، بلكه چنين است : (( انا معاشر الانبياء امرنا ان تكلم الناس ‍ على قدر عقولهم )) . (كافى ، ج 1، ص 23).
490- (( مصباح الشريعة )) باب اخلاص ، با اندكى تفاوت .
491- مراد از چهار اركان ، آب و خاك و هوا و آتش است .
492- تا اينجا (( ديوان شمس تبريزى )) ط طلوع ، ص 966 و 1188 با اندكى اختلاف .
493- توبه ، 67: (( خدا را از ياد بردند، خدا نيز آنان را به فراموشى سپرد )) .
494- مائده ، 54: (( خدا آنان را دوست مى دارد و آنان نيز خدا را )) .
495- (( پروردگارا، ما را يك لحظه به خودمان وامگذار )) . (دعاى رسول اكرم صلى الله عليه و آله ).
496- (( هرگاه نيمى از خرما بخورم (مرا بس است) پس خاك بر سر دنيا باد )) .
497- اعراف ، 176: ... ولى او به پستى گرائيد و از هواى نفس خويش پيروى كرد، پس مثل او چون سك (هار) است كه اگر به او حمله كنى دهانش را باز و زبانش را برون خواهد آورد )) .
498- (( كافى )) ج 2، ص 135.
499- در نسخه ها: (( الحقيقة )) . (( من لا يحضره الفقيه )) ج 4، ص 418، باب نوادر.
500- در نسخه ها: (( الحقيقة )) . (( من لا يحضرة الفقيه )) ج 4، ص 418، باب نوادر.
501- (( عدة الداعى )) ص 110 و 111.
502- (( نهج البلاغة )) حكمت 89.
503- (( جامع الصغير )) ج 2، ص 164، با اندكى تفاوت .
504- زمر، 36: (( آيا خداوند بنده اش را كافى نيست ! ))
505- سنگينى ها، بارها.
506- (( وسائل )) ج 12، ص 47. (( جامع الصغير سيوطى )) ج 1، ص 75، و در هر دو (( معالى الامور )) است . و ترجمه اش گذشت .
507- (( مسند احمد )) ج 2، ص 358. در نسخه ها (( ملات يدك شغلا )) بود كه اصلاح شد. و (( كافى )) ج 2، ص 83، با اندكى اختلاف .
508- غرض از نقل اين داستان نمايش بى اعتبارى دنياست ، كه خاندان برامكه با همه خدماتى كه به هارون نمودند سرانجام از سوى او بدين وضع ناهنجار به قتل رسيدند.
509- ذاريات ، 56.
510- (( جامع الصغير )) ج 1، ص 19 با اندكى اختلاف .
511- (( محجة البيضاء )) ج 8، ص 244. و در آن كلمه (( اصل )) را ندارد.
512- رك : (( عوارف المعارف )) در حاشيه (( احياء العلوم )) ج 4، ص 366.
513- (( نهج البلاغة )) حكمت 236. در آن به جاى (( عندى )) (( عينى )) است .
514- اعراف ، 43: (( و آن چه در دلها از كينه و حسد دارند را بر مى كنيم )) .
515- (( بحار )) ج 14، ص 75 با اندكى اختلاف .
516- (( عوالى اللئالى )) ج 1، ص 39. (( جامع الصغير )) ج 1، ص 56.
517- (( جواهر السنية )) ص 37، به نقل از (( روضه كافى )) ص 47، قسمتى از حديث 8، و در آن دو به جاى (( لعقة )) (( نطفة )) است و آن ته مانده آبى است كه در ته سطل يا مشك باقى مى ماند. و نيز به جاى (( و بلغة لفاجر )) و (( نقمة من فاجر )) است .
518- (( كافى )) ج 2، ص 127. (( جامع الصغير )) ج 2، ص 185.
519- (( كافى )) ج 2، ص 83. و در آن بجاى (( فى الجنة )) (( فى الاخرة )) است .
520- نظير فقره دوم آن در (( صحيح مسلم )) ج 8، ص 165.
521- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 72 (( مرصاد العباد )) ص 343.
522- (( مثنوى )) دفتر دوم ، ص 8.
523- (( نهج البلاغة )) خطبه 201. در نسخه ها (( دار مقر، خذوا )) بود كه اصلاح شد.
524- (( تحصين )) ص 19. و در متن (( در كافى )) ذكر شده كه اشتباه است .
525- (( تحصين )) ص 19. و در متن (( در كافى )) ذكر شده كه اشتباه است .
526- (( تحصين )) ص 27. و در آن به جاى (( يعبد الله )) (( تعبد الله )) است .
527- (( تحصين )) ص 27. و در آن به جاى (( يعبد الله )) (( تعبد الله )) است .
-527 (( تحصين )) ص 27. و در آن به جاى (( يعبد الله )) (( تعبد الله )) است . - (( تحصين )) ص 27. و در آن به جاى (( يعبد الله )) (( تعبد الله )) است . -527 (( تحصين )) ص 27. و در آن به جاى (( يعبد الله )) (( تعبد الله )) است . -527 (( تحصين )) ص 27. و در آن به جاى (( يعبد الله )) (( تعبد الله )) است . -527 (( تحصين )) ص 27. و در آن به جاى (( يعبد الله )) (( تعبد الله )) است . -527 (( تحصين )) ص 27. و در آن به جاى (( يعبد الله )) (( تعبد الله )) است . -527 (( تحصين )) ص 27. و در آن به جاى (( يعبد الله )) (( تعبد الله )) است .
528- (( محجة البيضاء )) ج 5، ص 355.
529- (( جامع الصغير )) ج 1، ص 96.
530- (( كافى )) ج 2، ص 132، و در آيه در سوره آل عمران ، 141.
531- جاثيه ، 24.
532- (( جامع الصغير )) ج 2، ص 160 با اندكى اختلاف .
533- مدرك و ترجمه آن در ص 300 گذشت .
534- مؤمنون ، 61.
535- كذا.
536- احقاف ، 20.
537- توبه ، 34 - 35.
538- جاثيه ، 28.
539- نظير آن در (( بحار )) ج 14، ص 322.
540- (( سنن ترمذى )) ابواب لباس ، ص 155.
541- (( امالى طوسى )) ج 1، ص 286.
542- (( نهج البلاغة )) حكمت 116 و 251.
543- (( نهج البلاغة )) حكمت 116 و 251.
544- مائده ، 119.
545- رجوع شود به (( احياء العلوم )) ج 4، ص 46 و (( نوادر فيض )) ص 308.
546- فاطر، 37.
547- (( جامع الصغير )) ج 2، ص 125. و در آن (( الى السبعين )) است .
548- (( جامع الصغير )) ج 1، ص 34.
549- مريم ، 8.
550- (ج ): (( خمسين اوستين )) ، (( مجمع البيان )) : (( بضع و تسعون )) (نود و چند سال ).
551- (( مصباح الشريعة )) باب 94: دعوى .
552- به (( كافى )) ج 2، ص 252 به بعد مراجعه شود.
553- بقره ، 156.
554- (( كنوز الحقايق )) مناوى ، باب دال .
555- (( مصباح الشريعة )) باب 28: راحت . و در آن چهار صفت ذكر شده . و نيز در نسخه ها بجاى (( صمت )) (( صحة )) بود كه اصلاح شد.
556- (( بحار الانوار )) ج 73، ص 357، با اندكى تغيير.
557- (( مصباح الشريعة )) باب 36: غرور. و در آن (( واورث حسرة )) است .
558- در صفحه 319 گذشت .
559- (( جامع الصغير )) ج 2، ص 17.
560- كهف ، 77 - 78.
561- احزاب ، 33.
562- بلد، 13.
563- كهف ، 104.
564- هوا، خاك ، آب ، آتش .
565- معادن ، نبات ، حيوان .
566- انعام ، 98.
567- (( مثنوى )) دفتر چهارم ، ص 87.
568- (( علل الشرايع )) باب نوادر علل ، ح 28.
569- بقره ، 7: (( خداوند بر دلها و گوشهاشان مهر زده )) .
570- روم ، 32: (( هر گروهى به آن چه دارد دلخوش است )) .
571- بقره ، 30: (( من مى دانم آن چه را شما نمى دانيد )) . (( مرصاد العباد )) باب سوم ، فصل اول ، ص 108 - 109 با اختلاف .
572- واقعه ، 7: (( و شما سه دسته شويد )) .
573- دهر، 5 - 6 و 17.
574- دهر، 5 - 6 و 17.
575- مطففين ، 27 - 28.
576- (( تناسخيه )) گروهى هستند كه معتقدند ارواح پس از مرگ از شخصى به شخص ديگر منتقل مى شود و آن چه انسان از راحتى و آسايش يا رنج و مشقت در اين دنيا مى بيند جزاى اعمالى است كه با بدن قبلى انجام داده است .
577- (( به اخلاق الهى آراسته شويد )) .
578- (( مصباح الشريعة )) باب 33: ورع . و در آن (( عما اجترحت )) است .
579- رك : (( جواهر السنية )) ص 82.
580- (( بحار )) ج 104، ص 38، به نقل از (( جامع الاخبار )) باب 207، و در آن ها بجاى (( السماع )) (( السمع )) است .
581- (((شب را نزد پروردگارم به صبح مى آورم و او مرا طعام و شراب مى دهد))). اين حديث از طريقين نقل شده ؛ به ((سير و سلوك )) علامه بحرالعلوم پاورقى ص 34 چاپ همين موسسه مراجعه شود.
582- اعباء: سنگينى ها.
583- اقتباس از (( مرصاد العباد )) باب 3، فصل 2، ص 125.
584- (( بحار )) ج 4، ص 11.
585- فصلت ، 53: (( به زودى نشانه هاى خود را در طبيعت و در خودشان به آنان مى نمايانيم )) .
586- (( مرصاد العباد )) ، ص 3. و در نسخه ها: هر دو جهان .
587- (( شرح صد كلمه اميرالمؤمنين عليه السلام )) ابن ميثم ، حديث 6.
588- (( علم يادآورى است )) .
589- (( شى ء به سبب غير خودش از جهتى كه با آن مغايرت و مباينت دارد شناخته نمى شود )) .
590- (( جامع الصغير )) ج 2، ص 161. (( كافى )) ج 2، ص 16 با اندكى تفاوت .
591- به پاورقى ص 234 مراجعه شود. و (( محجة البيضاء )) ج 5، ص 46.
592- در مصدر يافت نشد.
593- (( مثنوى )) دفتر ششم ، ص 61 با اندكى اختلاف و پس و پيش .
594- (( جامع الصغير )) ج 2، ص 172.
595- بقره ، 282.
596- در اين كه تقوا موجب افزونى علم است بحثى نيست ولى اين آيه شريفه دليل آن نيست ، زيرا جمله (( و يعلمكم )) مجزوم نيست تا جزاى (( اتقواالله )) باشد بلكه جمله استينافيه يا حاليه و يا عاطفه است . براى توضيح بيشتر به تفسير شريف (( الميزان )) ذيل آيه مذكور مراجعه شود.
597- (( فردوس العارفين )) مخطوط.
598- (( مجلى )) 553 - 554. و در آن : (( من قلوبكم حتى يعطيكم و يعمركم )) .
599- (( حقايق )) ص 10.
600- كذا.
601- كذا.
602- ادامه حديث قدسى است كه در صفحه 245 گذشت .
603- (( به وارداتى كه بر دل وارد مى شود و زبان از بيان آن ها عاجز است )) .
604- (( عقل براى برگزارى مراسم عبوديت است نه ادراك سر ربوبيت )) .
605- (( ايمان بنده كامل نشود تا اينكه بگويند او ديوانه است )) .
606- نسخه خطى : (( ابن باديه راه كاروان دگر است . ))
607- (( مثنوى )) دفتر ششم ، ص 51.
608- (( مثنوى )) ، دفتر اول ، ص 50.
609- الف و ج : نكنند.
610- انعام ، 122.
611- نحل ، 97.
612- نحل ، 21.
613- (( جامع الصغير )) ج 1، ص 74.
614- (( مكاتيب فارسى غزالى )) ص 95.
615- زمر، 22.
616- (( جامع الصغير )) ج 1، ص 70.
617- نور، 35.
618- ب : (( روية العيان )) . ج : (( روية العينان )) .
619- رك : (( بحار الانوار )) ج 4، ص 32 و 33.
620- حجر، 3.
621- انعام ، 91.
622- ظاهرا در عبارت عربى تصحيفى رخ داده ، لذا ما قياسا ترجمه كرديم .
623- مريم ، 16 و 41.
624- مريم ، 16 و 41.
625- كذا.
626- ج : الواسى . ظ: الوابشى .
627- السختيانى - ظ.
628- اقتباس از آيه 108 سوره اسراء.
629- دوستى غير خدا اگر براى خدا و در راه خدا باشد با دوستى خدا منافات ندارد بلكه عين دوستى اوست ، همچون دوستى انبيا و اوصيا و اوليا و دوستى مؤمنان نسبت به يكديگر. و سخن فوق يكى از موارد لغزش اين گونه صوفيان است .
630-

صوفيان در دمى دو عيد كنند   عنكبوتان مگس قديد كنند
631- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 129.
632- مجادله ، 11.
633- زمر، 22.
634- نور، 40.
635- اقبال : هى التى توصل اليك .
636- (( اقبال الاعمال )) ص 349 - 350، و فقرات آن چنين است : (( و انت الذى تعرفت الى فى كل شى ء، فرايتك ظاهرا فى كل شى ء و انت الظاهر لكل شى ء )) .
637- فصلت ، 52.
638- فصلت ، 53، 54.
639- فصلت ، 53، 54.
640- فصلت ، 53، 54.
641- الرحمن ، 26 - 27.
642- فصلت ، 53، 54.
643- قصص ، 88.
644- حديد، 3.
645- بقره ، 115.
646- فصلت ، 54: انه بكل شى ء محيط.
647- فصلت ، 53.
648- الف ،ب : سامع .
649- الف ،ب : صحبت .
650- الف ،ب ، ج : حقيقت .
651- پروردگارت را به چه شناختى ؟... به وارداتى كه بر قلب وارد مى شود و نفوس از تكذيب آن درمى ماند.
652- ... وصول بنده به پروردگارش و نزديكى به او كه مقصد اعلى و مطلب اسنى از تحصيل علوم و اعمال و طاعات و عبادات است ... .
653- بنابر اين جاى طمعى براى نجات جز با حصول و به دست آوردن آن نيست و دستيابى به درجات جز با وصول بدان صورت نبندد.
654- افزوده مصحح است .
655- (( مقصد اقصى )) شيخ عزيز نسفى ، فصل اول .
656- (( توحيد )) صدوق ، ص 67.
657- (( من لا يحضره الفقيه )) ج 4، ص 418، باب نوادر.
658- (( نهج البلاغة )) حكمت 385.
659- (( جواهر السنية )) ص 363.
660- زنگ گردن شتران .
661- نسخه بدل و نسخه (ب ):
 
گل باغ جويى و بى خار نيست   سر گنج دارى و بى مار نيست
662- نضارت : خرمى ، و در (ج ): نظارت .
663- (( محجة البيضاء )) ج 5، ص 353. و در آن (( و ملعون مافيها )) است .
664- نحاس : مس .
665- ب و ج : دريا دلى مردانه اى
666- (( محجة البيضاء )) ج 6، ص 10.
667- فى المصدر: (( على راسه )) و هو الصواب .
668- (( محجة البيضاء )) ج 5، ص 357، با اندكى اختلاف .
669- (( محجة البيضاء )) ج 5، ص 353، (( بحار )) ج 73، ص 90.
670- (( بحار )) ج 73، ص 120 با اختلاف در لفظ.
671- ابراهيم ، 35.
672- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 114.
673- (( جواهر السنية )) ص 361.
674- وسيله اى كه با آن آب مقطر مى گيرند.
675- روح اضافى ، همان اولين تجلى الهى است كه عقل اول و قلم اعلى و روح اعظم و روح محمدى صلى الله عليه و آله نيز گفته مى شود.
676- به پاورقى ص 347 مراجعه شود.
677- (( مثنوى )) دفتر دوم ، ص 50، 51، 60، و دفتر اول ، ص 40.
678- (( عدة الداعى )) ص 118.
679- (( مثنوى )) دفتر چهارم ، ص 77. و در الف و ب : (( به حكم دل )) .
680- (( عين الحياة )) ص 28.
681- رك : (( كليات عراقى )) ص 282.
682- رك : (( احياء العلوم )) ج 4، ص 253.
683- به پاورقى صفحه 13 از جلد اول مراجعه شود.
684- به فصل 33، از جلد اول ص 394 به بعد مراجعه شود.
685- در همه نسخه ها چنين است ، و صحيح آن (( السماء الدنيا )) است . و در مصدر (( السماء )) بدون (( الدنيا )) است .
686- ((كافى )) ج 2 ص 187. و آيه در سوره جمعه ، 4.
687- (( از دل به دل روزنه اى است هر چند بعد مكانى در ميان باشد )) ، نظير اين ، مصراع : (( بعد منزل نبود در سفر روحانى )) .
688- (( جامع الاسرار )) ص 144: الروح .
689- (( بحار )) ج 25 ص 22. (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 99.
690- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 121. و در مدارك ديگرى نيز آمده كه در پاورقى همان كتاب ذكر شده است .
691- جزئى از حديث مشهور منزلت است كه از طريقين روايت شده است .
692- (( مقصد اقصى )) باب پنجم .
693- مدرك آن در ص 401 گذشت .
694- (( جامع الصغير )) ج 2، ص 171.
695- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 124.
696- (( جامع الاسرار )) ص 382.
697- ب و ج : لفظها.
698- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 124.
699- در مصدر (( وصيا )) است .
700- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 124.
701- بقره ، 177.
702- (( تاءويل الايات )) ص 90 به نقل از (( تفسير قمى )) و از (( لان هذه الشروط )) سخن صاحب تاءويل است .
703- اعراف ، 172.
704- (( الفردوس )) ، ج 3، ص 354: لو علم الناس ...