بحر المعارف (جلد دوم )

عالم ربانى و عارف صمدانى مولى عبدالصمد همدانى
تحقيق و ترجمه: حسين‌ استادولى

- پى‏نوشت‏ها -
- ۳ -


705- (( تاءويل الايات )) ص 626. (( امالى مفيد )) مجلس اول ، ص 6.
706- اضافه از (( جامع الاسرار )) است .
707- در (( مجلى )) چنين است ، و در نسخه ها: (( تبقياته )) .
708- (( مسند احمد )) ج 1، ص 281 و 295: (( آدم فمن ... )) (( امالى )) صدوق ، مجلس 52، قريب به همين مضمون .
709- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 86 و 122.
710- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 86 و 122.
711- مجلى : فى العوالم و الخلق .
712- رك : بحار الانوار ج 25، باب اول .
713- رك : بحارالانوار ج 38، باب 76.
714- همان مدرك .
715- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 98.
716- (( مجلى )) ص 374.
717- (( عيون اخبار الرضا )) ج 1، ص 219، باب 20.
718- (( السوال الثالث عشر )) صحيح است .
719- (( فتوحات مكيه )) ج 2، ص 49 با اندكى اختلاف و تلخيص .
720- در تمام نسخه ها: (( نور السراج على قوته ... )) و از روى مصدر اصلاح شد.
721- نور، 35.
722- (( فتوحات مكيه )) ج 1، ص 117 و 119.
723- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 124.
724- به (( مستدرك سفينة البحار )) ج 5، ص 337 - 338 مراجعه شود.
725- همين كتاب ، ص 629.
726- به (( كافى )) ج 1، ص 145 و 192 مراجعه شود.
727- به (( كافى )) ج 1، ص 145 و 192 مراجعه شود.
728- به (( كافى )) ج 1، ص 145 و 192 مراجعه شود.
729- (( مجلى )) ص 373. (( بحار )) ج 39، ص 342، به نقل از (( بصائر الدرجات )) .
730- (( عيون اخبار الرضا )) ج 2، ص 73. و درب و ج : (( غير انه لانبوة بعدى ، انا خاتم ... )) .
731- رك : (( بحار الانوار )) 35/11، 14، 101، 104، و 38 / 125.
732- (( كافى )) ج 1، ص 412، و آيه در سوره شعراء، 193 - 195.
733- (( كافى )) ج 1، ص 426 و 437. و آيه در سوره اعراف ، 44.
734- (( كافى )) ج 1، ص 426 و 437. و آيه در سوره اعراف ، 44.
735- (( كافى )) ج 1، ص 426 و 437. و آيه در سوره اعراف ، 44.
736- اين حديث تكرارى است و در صفحه قبل ذكر شده است .
737- (( تاءويل الايات )) 85. (( كافى )) ج 2، ص 422. و آيه در سوره بقره ، 138.
738- (( كافى )) ج 1، ص 191، با اندكى اختلاف ، و آيه در سوره بقره ، 143.
739- در مصدر: سليم بن قيس .
740- (( شواهد التنزيل )) ج 1، ص 92.
741- (( تاءويل الايات )) ص 99. و آيه در سوره بقره ، 208.
742- (( تاءويل الايات )) ص 121، و آيه در سوره آل عمران ، 81.
743- در مصدر: (( الواحدة )) و همين صحيح است و تاليف حسن بن محمد بن جمهور عمى از خواص حضرت رضا عليه السلام مى باشد.
744- (( تاءويل الايات )) ص 121 - 122.
745- (( تاءويل الايات )) ص 160. (( كافى )) ج 1، ص 423. و آيه در سوره مائده 66.
746- (( كافى )) ج 1، ص 437.
747- ((تاءويل الايات )) ص 183. ((كافى )) ج 1، ص 217. و آيه در سوره اعراف ، 69.
748- (( تاءويل الايات )) ص 196. و آيه در سوره انفال ، 24.
749- (( تاءويل الايات )) ص 196 و 198، با اندكى تخليص و اختلاف در بعضى الفاظ.
750- (( تاءويل الايات )) ص 196 و 198، با اندكى تلخيص و اختلاف در بعضى الفاظ.
751- تاءويل الايات ، ص 198. (( شواهد التنزيل )) ج 1، ص 206، و در هر دو: (( مقعدى )) بجاى (( بعهدى )) .
752- (( تاءويل الايات )) ص 217. (( كافى )) ج 1، ص 422. و آيه در سوره يونس ، 2.
753- (( ابو عبدالله الحسين بن جبير )) صحيح است (الذريعه ، ج 24، ص 88).
754- (( تاءويل الايات )) ص 220، و آيه در سوره يونس ، 25.
755- مصدر: منار الانام .
756- همان كتاب ، ص 236، (( شواهد التنزيل )) ج 1، ص 301. و آيه در سوره رعد، 7.
757- (( تاءويل الايات )) ص 284. و آيه در سوره اسراء، 89.
758- همان كتاب ، ص 296. و آيه در سوره مريم 50: (( و جعلنا لهم )) .
759- (( تاءويل الايات )) ص 298. و آيه در سوره مريم ، 58. و در نسخه ها به جاى (( الحبوة )) (( الحيوة )) بود.
760- (( تاءويل الايات )) ص 298. و آيه در سوره مريم ، 58. و در نسخه ها به جاى (( الحبوة )) (( الحيوة )) بود.
761- (( تاءويل الايات )) ص 313، ذيل آيه 115، از سوره طه .
762- همان كتاب ، ص 316. و آيه در سوره طه ، 124.
763- همان كتاب ، ص 427. و آيه در سوره روم ، 30.
764- (( تاءويل الايات )) ص 460. و آيه درسوره احزاب ، 72.
765- (( كافى )) ج 1، ص 413.
766- (( تاءويل الايات )) ص 467. و آيه در سوره سبا، 46.
767- همان كتاب ، ص 476. و آيه در سوره يس ، 7.
768- اين كتاب تاليف شيخ هاشم بن محمد است و نسبت آن به شيخ طوسى (ره) غلط است . به پاورقى (( تاءويل الايات )) ص 111 مراجعه شود.
769- (( تاءويل الايات )) ص 483. و آيه در سوره صافات ، 24.
770- (( تاءويل الايات )) ص 484.
771- همان كتاب ، ص 545. و آيه در سوره زخرف ، 44. و در نسخه ها: و سوف تعلمون .
772- كذا، و الصواب : باسناده عن جعفر بن محمد، عن ابيه ...
773- كذا، و الصواب كما فى المصدر: نبيا.
774- (( تاءويل الايات )) ص 548، ذيل آيه 45 زخرف . (( امالى طوسى )) ج 1، ص 102.
775- همان كتاب ، ص 548. (( كافى )) ج 1، ص 437.
776- (( كافى )) ج 1، ص 437.
777- عليه - ظ.
778- (( مشارق الانوار )) ص 172 به نقل از (( عيون الاخبار )) .
779- (( عيون اخبار الرضا )) ج 2، ص 49.
780- كذا، و الصواب : عن الشيخ محمد بن يعقوب (ره )؛ راجع الروضة من الكافى ، ص 267، ح 392.
781- ملك ، 27.
782- (( تاءويل الايات )) ص 681.
783- المطلقة - ظ.
784- رك : (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 122.
785- المطلقة -ظ.
786- اعراف ، 172.
787- (( تاءويل الايات )) ص 629. (( امالى طوسى )) ج 1، ص 238.
788- حديد، 28 بدون (( ذنوبكم )) .
789- (( تاءويل الايات )) ص 643: طفت بين يدى على عليه السلام ، فوكزنى رسول الله صلى الله عليه و آله ...
790- همان كتاب ، ص 671. (( كافى )) ج 1، ص 413. و آيه در سوره تغابن ، 2.
791- (( تاءويل الايات )) ص 703 و 704. و آيه در سوره جن ، 16.
792- (( تاءويل الايات )) ص 703 و 704. و آيه در سوره جن ، 16.
793- (( تاءويل الايات )) ص 760. (( كافى )) ج 1، ص 418. و آيه در سوره اعلى ، 16 - 19.
794- به زودى اين بحث خواهد آمد كه ائمه عليهم السلام از پيامبران گذشته برتر و بالاترند و مشمول قاعده فوق نمى باشند.
795- جمعه ، 4.
796- به (( احاديث مثنوى )) ص 172 مراجعه شود، و (( لولاك )) در نسخه ها مكرر است .
797- (( جامع الاخبار )) ص 118. (( كافى )) ج 6، ص 2. (( اكاثر )) به جاى (( اباهى )) .
798- مطلب ميان كروشه در مصدر نيست .
799- طارق ، 9.
800- (( صحيح بخارى )) ج 1، ص 145.
801- (( مقصد الاقصى )) باب پنجم .
802- در ص 452 گذشت .
803- انبياء، 107.
804- انبياء، 30.
805- هود، 7.
806- دهر، 6 و 5.
807- دهر، 6 و 5.
808- كوثر، 1.
809- در نسخه ها: فى الوجدان دون النبى فى نشاة معينة مطلقا... حيا.
810- عبارات اين فصل تا اينجا در (( جامع الاسرار )) ص 381 - 383 با اندكى تصرامير المؤمنين و حديث در (( مجلى )) ابن ابى جمهور، ص 169.
811- ((تفسير صافى )) ص 20، ذيل آيه 6 از سوره حمد. و آيه در آل عمران ، 28. 812- (( تفسير صافى )) ص 20، ذيل آيه 6 از سوره حمد، و آيه در آل عمران ، 28.
813- (( غيبت نعمانى )) صحيح است ، زيرا (( غيبت مفيد )) جزوه اى كلامى است و داراى حديث نيست . اين اشتباه از سوى مرحوم سيد شرف الدين صاحب كتاب (( تاءويل الايات )) رخ داده است .
814- آل عمران ، 103.
815- (( تاءويل الايات )) ص 123. (( غيبت )) نعمانى ، ص 41.
816- اضافه از (( جامع الاسرار )) ص 384 است ، و در همه نسخه ها افتاده است .
817- (( مناقب )) خوارزمى ، ص 2. (( امالى )) صدوق ، مجلس 28، ص 122 با اندكى اختلاف ، و آن را در (( كفاية الاثر )) نيافتم . و در نسخه ها به جاى (( جعل )) (( خلق )) بود.
818- به (( بحار الانوار )) ج 38، ص 199 مراجعه شود، و در (( كافى )) نيست و معلوم است كه حديث نقل به معنى يا تصحيف شده ، و يا دو حديث بوده و در نسخه ها خلط گرديده است .
819- (( تفسير امام )) ص 149.
820- (( امالى )) صدوق ، مجلس 51، ص 280.
821- (( امالى )) صدوق ، مجلس 55، ص 310.
822- (( مستطرفات سرائر)) ص 58، ط قم ، و در آن (( شى ء)) به جاى (( نبى ))).
823- (( كافى )) ج 1، ص 261. و در ا، وب : (( ايديهما هذا )) .
824- به (( بحار )) ج 40، ص 127 به بعد مراجعه شود.
825- فى المصدر: و كذلك النصيرية لما...
826- (( جامع الاسرار )) ص 387 - 388.
827- پوشيده نيست كه اين بيان نجاشى در مورد محمد بن عباس بن ماهيار است كه مرحوم شرف الدين از كتاب تفسير وى بسيار نقل كرده است نه در مورد شرف الدين نجفى .
828- (( امل الامل )) ج 2، ص 131.
829- (( تاءويل الايات )) ص 80، ذيل آيه 74 از سوره بقره .
830- به پاورقى (1) صفحه قبل مراجعه شود.
831- اين جمله در ملحقات (( صحيفه )) است . رك : (( صحيفه )) ط آخوندى ، ص 316.
832- (( بحار )) ج 38، ص 6.
833- دال - ظ.
834- (( توحيد )) صدوق ، ص 173 - 175.
835- رك : (( بحار )) ج 25، ص 352 - 363.
836- رك : (( بحار )) ج 25، ص 352 - 363.
837- آل عمران ، 61.
838- (( حق اليقين )) ص 70.
839- (( لوامع صاحبقرانيه )) ج 2، ص 370، چاپ قديم .
840- (( الى )) صحيح كما فى المصدر.
841- صافات ، 147.
842- بقره ، 124.
843- (( كافى )) ج 1، ص 174.
844- (( كافى )) ج 1، ص 175.
845- (( عيون اخبار الرضا )) ج 1، ص 217: فابطلت هذه الاية ...
846- (( كافى )) ج 1، ص 185. و آيه در سوره بقره 269.
847- (( تاءويل الايات )) ص 433. (( احتجاج )) ج 2، ص 258 با اختلاف در نام بعضى درياها. و تصحيف در نامهاى فوق مشهود است . و آيه در لقمان ، 27.
848- بقره ، 37.
849- بقره ، 124.
850- (( مجلى )) ص 402.
851- رك : (( جامع الاسرار )) ص 382 و 401.
852- رك : (( بحارالانوار )) ج 38، باب 76.
853- همان مدرك .
854- (( بحار )) ج 20، ص 73.
855- (( نهج البلاغة )) خطبه 180 بااندكى تصرف درعبادت .
856- كذا، و الصواب : عقل كامل .
857- مجلى : فكانت حينئذ مرتبة النبوة المنشعبة عن مرتبة الولاية المطلقة المنشعب عنها الولاية .
858- كذا، و الصواب : هذان العالمان .
859- تين .
860- ج : فانك تعرف حل الرموز.
861- ب : (( كلها من حيث المرتبة الالهية ، فبالثانى يكون مظاهرها كلها مظهر )) .
862- مجلى : فلكيا.
863- در انتساب اين جمله به آن حضرت ترديد است زيرا در زمان آن حضرت باى بسم الله خط كوفى بوده و نقطه نداشته است ، و طبعا شنوندگان تصورى از باء بسم الله نداشته اند. البته عرفا توجيهاتى در اين زمينه دارند ولى قضيه در واقع سالبه به انتفاء موضوع است و در (( تمهيدات )) عين القضاة ، ص ‍ 114 به شبلى نسبت داده شده است .
864- از فقرات خطبة البيان است كه در ص 627 به بعد خواهد آمد.
865- در انتساب اين جمله به آن حضرت ترديد است زيرا در زمان آن حضرت باى بسم الله به صورت خط كوفى بوده و نقطه نداشته است ، و طبعا شنوندگان تصورى از باء بسم الله نداشته اند. البته عرفا توجيهاتى در اين زمينه دارند ولى قضيه در واقع سالبه به انتفاء موضوع است و در (( تمهيدات )) عين القضاة ، ص 114 به شبلى نسبت داده شده است .
866- حديد، 3.
867- (( مجلى )) ص 471 به نقل از (( فتوحات مكيه )) .
868- مجلى : (( كتاب )) و همين صحيح است .
869- (( عوالى اللئالى )) ج 4، ص 7.
870- (( بصائر الدرجات )) ص 21. (( كافى )) ج 1، ص 401.
871- (( خرايج و جرايح )) ج 2، ص 793.
872- (( مشارق الانوار )) ص 47، بدون لفظ (( مثل )) .
873- به اخبار طينت و عالم ذر مراجعه شد.
874- (( بحار )) ج 2، ص 186 از (( بصائر الدرجات )) .
875- (( علل الشرايع )) ج 2، ص 395، باب 131.
876- بنابر قولى ، مرجئه ، معتقدان به جبر محض در افعال ، و قدريه ، معتقدان به اختيار محض ‍ مى باشند.
877- (( كافى )) ج 1، ص 402.
878- (( خرائج )) ج 2، ص 792.
879- (( خرائج )) ج 2، ص 795.
880- (( خرائج )) ج 2، ص 795.
881- همان كتاب ، ص 800.
882- (( عيون اخبار الرضا )) ج 1، ص 297 ضمن خطبه شعبانيه .
883- (( عيون اخبار الرضا )) ج 2، ص 13.
884- همان كتاب ، ص 58.
885- همان كتاب ، ص 136.
886- كذا.
887- كذا.
888- (( كافى )) ج 1، ص 61. و آيه در سوره نحل ، 89: و نزلنا عليك الكتاب تبيانا لكل شى ء.
889- (( عين الحياة )) ص 129.
890- (( كافى )) ج 1، ص 61.
891- (( كافى )) ج 1، ص 148: و استثنى عليه ...
892- نمل ، 21.
893- رعد، 31.
894- اضافه از مضدر است ، و معلوم است كه هنگام استنساخ افتاده است .
895- نمل ، 75.
896- فاطر، 32.
897- (( كافى )) ج 1، ص 226.
898- (( كافى )) ج 1، ص 224. و اضافه از مصدر است و معلوم است كه هنگام استنساخ افتاده است .
899- (( كافى )) ج 1، ص 225 و 224.
900- (( كافى )) ج 1، ص 225 و 224.
901- (( بصائر الدرجات )) 199 - 201. (( كافى )) ج 1، ص 197، 196، 198.
902- (( بصائر الدرجات )) 199 - 201. (( كافى )) ج 1، ص 197، 196، 198.
903- (( تاءويل الايات )) ص 477. و آيه در سوره يس ، 12.
904- (( تاءويل الايات )) ص 480.
905- (( بصائر الدرجات )) ص 199. (( كافى )) ج 1، ص 198.
906- درنسخه ها: (( فمكث )) ، ولى تصحيف شده است .
907- (( كافى )) ج 1، ص 239 - 240.
908- اشاره به آيه 189، از سوره شعراء.
909- اشاره به آيه 41، از سوره ق .
910- رحمن ، 19 - 20.
911- اقتباس از آيه 26 و 27 سوره انبياء.
912- اعراف ، 43.
913- (( بحار )) ج 26، ص 7 - 1 با تلخيص بسيار.
914- م : الروضة .
915- يعلمونها - ظ. و در مصدر: علموها.
916- (( تاءويل الايات )) ص 478، بدون لفظ (( فلك )) .
917- همان كتاب ، ص 185. (( كافى )) ج 1، ص 429. و آيه در سوره اعراف ، 156.
918- نحل ، 89.
919- (( نهج البلاغة )) خطبه 187 با اندكى اختلاف .
920- (( كافى )) ج 1، ص 197 و 198.
921- (( نهج البلاغة )) اواخر خطبه معروف به قاصعه ، شماره 190.
922- به (( بحار )) ج 39، ص 98 مراجعه شود.
923- (( مناقب )) خوارزمى ، ص 37. (( مجلى )) ص 401.
924- تلاشيا - ظ.
925- ج : الختمة .
926- (( جامع الصغير )) ج 2، ص 131.
927- وعى - ظ.
928- رعد، 17.
929- (( كافى )) ج 1، ص 6.
930- (( بصائر الدرجات )) ص 112 با اندكى تلخيص .
931- (( كافى )) ج 1؛ ص 456.
932- (( بصائر الدرجات )) ص 201.
933- (( كافى )) ج 1، ص 230.
934- (( كافى )) ج 1، ص 230. (( بصائر الدرجات )) ص 208.
935- (( ارشاد القلوب )) ص 416 با اندكى اختلاف در بعضى الفاظ.
936- (( ارشاد القلوب )) ج 2، ص 419.
937- در مصدر يافت نشد.
938- نمل ، 40.
939- رعد، 43.
940- (( كافى )) ج 1، ص 257 و 261.
941- يعنى اين علم از آن رو كه خداوند آن را علم الكتاب مى داند بسيار است .
942- (( كافى )) ج 1، ص 257 و 261.
943- (( كافى /// ج 1، ص 261. و آيه در سوره نحل ، 89: تبيانا لكل شى ء.
944- زخرف ، 4.
945- احزاب ، 33.
946- ص ، 32.
947- السمندرى - ظ.
948- فى المصدر: سمعت الرضا عليه السلام و هو يقول : قال ابى عليه السلام ...
949- تمام احاديث مذكوره در (( تاءويل الايات )) ص 537 - 538.
950- دخان ، 1 - 4.
951- (( تاءويل الايات )) ص 555. (( كافى )) ج 1، ص 479.
952- (( ذخائر العقبى )) ص 78.
953- (( مناقب خوارزمى )) ص 40.
954- (( كافى )) ج 1، ص 192، از امام باقر عليه السلام با اختلاف در لفظ.
955- (( تاءويل الايات )) ص 611.
956- نحل ، 89: (( فى كل امة )) ، و در متن با آيه 84 همين سوره خلط شده است .
957- (( تاءويل الايات )) ص 611 - 612. (( تفسير عياشى )) ج 2، ص 266، و در (( احتجاج )) نيافتم .
958- (( تاءويل الايات )) ص 685. و آيه در سوره ن ، 1.
959- (( بصائر الدرجات )) ص 229 - 230 با اندكى اختلاف .
960- (( بصائر الدرجات )) ص 229 - 230 با اندكى اختلاف .
961- اضافه از مصدر است و معلوم است كه هنگام استنساخ افتاده است .
962- اعراف ، 145.
963- زخرف ، 63.
964- نحل ، 89.
965- (( بصائر الدرجات )) ص 227، بدون لفظ (( علما )) .
966- (( بصائر الدرجات )) ص 228، و حديث تنها از حضرت صادق عليه السلام است .
967- (( حلية الاولياء )) ج 1، ص 65.
968- (( كافى )) ج 1، ص 296.
969- (( كافى )) ج 1، ص 297.
970- (( كافى )) ج 1، ص 297.
971- (( رسائل الشريف المرتضى )) ج 3، ص 133. در اين مورد در كتاب (( الامام على بن ابى طالب عليه السلام )) تاليف محقق گرانقدر رحمانى همدانى بحث كافى شده است ، مراجعه شود.
972- (( بحار الانوار )) ج 26، ص 199. (( تاءويل الايات )) ص 110.
973- ر ك به : (( كافى )) ج 3، ص 128 - 135. و (( بحار )) ج 6، ص 173 - 202.
974- اين اشعار از امير مؤمنان عليه السلام نيست بلكه سروده سيد حميرى است كه مضمون فرمايش ‍ حضرت به حارث را به شعر آورده است . در اين زمينه به (( امالى مفيد )) مجلس اول ، تحقيق همين مصحح مراجعه شود.
975- (( امالى )) مفيد، مجلس اول ، با اندكى اختلاف در بعضى الفاظ.
976- زمر، 69.
977- و الرب - ظ، و فى الحديث : (( رب الارض يعنى امام الارض )) . (تفسير قمى ، 2 / 253)
978- نور، 35.
979- (( مستدرك سفينة البحار )) ج 6، ص 42 به نقل از (( مدينة المعاجز )) سيد هاشم بحرانى ، ص 158.
980- (( تفسير قمى )) ج 2، ص 6. (( نوادر )) فيض ، ص 311.
981- حركت عزرائيل در پيشاپيش حضرت به دليل جسميت او نيست ، چنان كه درباره امام زمان عليه السلام وارد است كه رعب و ترس يكماه جلوتر از حضرتش در حركت است ، و اين دليل جسميت رعب نيست . ثانيا تمثل غير از تجسم است ، و فرشتگان جسم نيستند بلكه به صورت جسم متمثل مى شوند چنان كه در جنگ بدر شدند.
982- (( عيون اخبار الرضا )) ج 2، ص 32: (( رجل له )) در هر دو مورد و همين صحيح است .
983- همان كتاب و همان صفحه .
984- خرايج : (( عالم )) .
985- نمل ، 40.
986- (( خرايج )) ج 1، ص 17 و 18.
987- الاسماء العظام - ظ، و همچنين مورد بعد.
988- در نسخه ها: فلما دخلت المدينة و خرجت من عندنا انا آيس منها...
989- فاطرق - ظ.
990- (( خرايج )) ج 1، ص 294 و 295.
991- در مصدر (( سه هزار )) است ولى در (( بحار )) ج 50 ص 93 همان سى هزار است و مرحوم مجلسى اشكال نموده و آن را بعيد دانسته است و براى توجيه آن هفت وجه ذكر فرموده كه هيچ كدام وجيه نيست ، علاوه آن كه طرح و پرسش سه هزار يا سى هزار مساله مشكل كلامى و غيره خود علم امامت مى طلبد!! و ظاهرا لفظ (( الف = هزار )) زايد است .
992- (( حق اليقين )) ص 289 و 298 - 301. و تناثر نجوم : فرو ريختن ستارگان ، به بيانى كنايه از درگذشت عالمان شيعه است كه هر كدام چون ستاره اى در آسمان علم و عمل مى درخشند. و به بيانى مراد همان فرو ريختن ستارگان است كه در فارسى (( ستاره باران )) گويند. در اين زمينه به كتاب پرارزش (( راه سعادت )) تاليف مرحوم علامه ذوفنون : شعرانى ص 279 مراجعه شود.
993- (( مثنوى )) دفتر اول ، ص 9.
994- (( عين الحياة )) ص 125.
995- اعراف ، 159.
996- (( عين الحياة )) ص 125.
997- (( مثنوى )) دفتر چهارم ، ص 14، و در هر دو مورد: (( ناسخ است )) .
998- (( خرايج )) ج 2، ص 735 با اندكى اختلاف .
999- ر ك : (( بحار )) ج 25، ص 270.
1000- (( خرايج )) ج 1، ص 349 و 350.
1001- (( عين الحياة )) ص 126.
1002- (( بصائر الدرجات )) ص 507 و در آن افتادگى دارد. (( بحار )) ج 25، ص 283.
1003- همان كتاب ، ص 236.
1004- (( خصال )) ص 614 حديث اربعمائة .
1005- (( غيبت )) شيخ طوسى ، ص 172.
1006- (( نهج البلاغة )) نامه 28.
1007- (( زيرا خود اطلاق نسبت به كسى كه اطلاق براى او واجب است تقييدى است براى او به اين وصف ، با اين كه او مطلق از اطلاق است چنان كه مطلق از تقييد است )) .
1008- شورى ، 11.
1009- (( مثنوى )) دفتر دوم ، ص 2.
1010- ذاريات ، 56. 1011- بقره ، 116، روم ، 26.
1012- اسراء، 44.
1013- اسراء، 44.
1014- در (( فصوص )) نيافتم ، و با اين كه عبارات اوليه آن كمى مغشوش است ، ولى به جهت اتفاق نسخه ها تصرفى صورت نگرفت .
1015- (( نهج البلاغة )) خطبه 63: (( در اشياء حلول نكرده تا گفته شود كه او در آن ها وجود دارد ؛ و از آن ها جدا و دور نيست تا گفته شود كه از آن ها جداست )) .
1016- اقتباس از حديث استحباب نوافل ، (( صحيح بخارى )) ج 8، ص 131.
1017- (( شرح صد كلمه اميرالمؤمنين عليه السلام )) از ابن ميثم ، كلمه 6.
1018- (( جاودان نامه )) فصل 9، (10)، با تصرف در بعضى عبارات و تلخيص .
1019- (( كفاية الاثر )) ص 255 - 256.
1020- (( كافى )) ج 1، ص 143. و در نسخه ها: (( الذى )) . و آيه در سوره اعراف ، 180.
1021- (( اللوامع النورانية )) سيد هاشم بحرانى ص 125 به نقل از بررسى در (( مشارق )) .