رجعت در امت اسلام

سوال : به چه دليل سنتِ الهى رجعت، در امت اسلامى نيز تكرار خواهد شد؟
جواب : قرآن و روايات متواتر و قطعى، يك صدا خبر از رجعت شمارى از انسان ها در عصر ظهور مى دهند، كه براى اثبات اين حقيقت به چند نمونه اشاره مى كنيم:
اول:
(وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الاَْرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النّاسَ كانُوا بِآياتِنا لا يُوقِنُونَ);[1] چون سخن بر آنها فرود آيد، از زمين جنبده اى برايشان بيرون مى آوريم كه با آنها سخن گويد كه مردم به آيه هاى ما يقين نداشتند.
به نظر دانشمندان شيعه و سنى، اين آيه مربوط به همين دنياست، نه روز قيامت;[2] و سخن از پديدار شدن كسى است كه با مردم عصر سخن مى گويد.[3] احاديث صحيح شيعى مى گويند: مراد، اميرالمؤمنين (عليه السلام) است كه رجعت مى كند.[4]
دوم:
(وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّة فَوْجاً مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآياتِنا فَهُمْ يُوزَعُونَ)[5]; در اين روز ما از هر امتى گروهى از كسانى را كه آيات ما را تكذيب مى كردند محشور مى كنيم، پس آنها نگه داشته مى شوند.
اين آيه نيز مربوط به همين دنياست، چون مى گويد از هر امتى گروهى را محشور مى كنيم، حال آن كه در رستاخيز تمام امت ها محشور مى شوند: (وَ يَوْمَ نُسَيِّرُ الْجِبالَ وَ تَرَى الاَْرْضَ بارِزَةً وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً)[6]; در حقيقت آيه ى قبلى و اين آيه مربوط به روزهاى پايانى دنياست. در سه آيه ى بعد، نوبت به ذكر روز قيامت رسيده است. (وَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ)[7] پس اين آيه ى شريفه بر وقوع رجعت در امت اسلامى گواهى مى دهد.
سوم: علماى علم حديث از پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله)روايت كرده اند كه امت اسلامى و امت هاى پيشين، مشابهت هايى دارند و حوادث مهمى كه در امت هاى پيشين روى داده است در امت اسلامى نيز روى خواهد داد; مسلماً يكى از آن حوادث مهم، رجعت است. به برخى از اين روايات اشاره مى كنيم:
1. ابى سعيد خدرى از پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) نقل مى كند كه فرمود:
لَتَتْبَعُنَّ سنن من كان قبلكم شبراً بشبر و ذراعاً بذراع حتى لو دخلوا جحرضب لتبعتموهم، قلنا يا رسول الله: اليهود و النصارى؟ قال: فمن؟[8]; شما (مسلمانان) همان سنت پيشينيان را وجب به وجب (و گام به گام) خواهيد رفت تا آنجا كه اگر يكى از آنها در سوراخ سوسمارى رفته باشد شما هم خواهيد رفت. گفتيم اى رسول خدا: (مراد از پيشينيان) يهود و نصارا هست؟ فرمود: پس چه كسى؟
2. ابى هريره از پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) نقل مى كند كه فرمود:
لاتقوم الساعة حتى تأخذ أمتى باخذ القرون قبلها شبراً بشبر و ذراعاً بذراع...;[9] قيامت بر پا نمى شود، مگر آن كه امت من به گرفتارى هايى كه امت هاى پيشين دچار شده اند گرفتار شوند.
3. شيخ صدوق روايت مى كند كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) فرمود:
كلّ ما كان فى الامم السالفة فانه يكون فى هذه الامة مثله جزو النعل بالنعل والقذّة بالقذّة[10]; هر آنچه در امت هاى پيشين بود در اين امت نيز خواهد بود، بى كم و زياد.
رواياتى نيز وجود دارد كه حكايت از وقوع رجعت در عصر پيامبر (صلى الله عليه وآله)(به عنوان معجزه ى حضرت) مى كند.[11]

تفاوت رجعت با تناسخ

سوال : آيا رجعت (برگشت روح در بدن دوم) نوعى تناسخ نيست؟
جواب : بازگشت اين گروه به اين جهان، با زنده شدن مردگان به وسيله ى حضرت مسيح(عليه السلام) تفاوتى ندارد. تمام پيروان قرآن و پيروان آيين مسيح(عليه السلام)بر معجزه هاى او در اين مورد صحه گذاشته اند و هيچ كس اين زنده شدن را از مقوله ى تناسخ ندانسته، بلكه آن را معجزه و كرامت شمرده اند. در پاسخ هاى قبل اشاره شد كه ملاك و محور تناسخ دو چيز است: تعدد بدن و آمدن نفس نهايى به مرتبه ى پايين تر. در احياى مردگان، نه تعدد بدن در كار است و نه تنزل نفس، بلكه نفس به همان بدنى برمى گردد كه از آن جدا شده و با آن تكامل پيدا كرده بود.[1]
سوال : قرآن مجيد، در سوره ى مؤمنون، درخواست و آرزوى بازگشت به دنيا را رد مى كند; آيا اين با رجعت منافات دارد؟
جواب : آيه ى شريفه (حَتّى إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّي أَعْمَلُ صالِحاً فِيما تَرَكْتُ كَلاّ إِنَّها كَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ)[2]به سنت عمومى الهى اشاره دارد، ولى مانعى ندارد كه مانند ساير عمومات، تخصيص و استثنا بخورد.[3] و اصولا فهم صحيح قرآن همين است كه عمومات قرآن در كنار استثناها تفسير و معنا شوند; مثلا قرآن كريم در جاهاى متعدد «علم غيب» را مخصوص خداوند معرفى كرده است: (وَ لِلّهِ غَيْبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ)[4](قُلْ لا يَعْلَمُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلاَّ اللّهُ)[5] و اين يك سنت عمومى است تا كسى ادعاى علم غيب نكند; اما در مواردى علم غيب را به غير خدا هم نسبت داده است.
(عالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلى غَيْبِهِ أَحَداً إِلاّ مَنِ ارْتَضى مِنْ رَسُول...);[6] داناى غيب اوست و هيچ كس را بر اسرار غيب اش آگاه نمى سازد، مگر رسولانى كه آنا را برگزيده.
بنابراين، فقط خداوند عالم الغيبِ بالذات و مستقل است، و اوليا، امامان معصوم(عليهم السلام) و ديگران به اذن خداوند علم غيب دارند و اين آيات منافاتى با هم ندارند.
هم چنين برگشت به دنيا نيز، كار هر كسى نيست. سنت عمومى خداوند بر برگشت ناپذيرى است، اما عده اى به اذن و خواست و حكمت خداوند اجازه ى برگشت مى يابند.
آنچه مورد نفى و ردّ قرآن كريم قرار گرفته، برگشت دوباره به قصد از سر گرفتن زندگى عادى دنيايى است. خداوند مى داند كه آنها قابل اصلاح نيستند و برگشت دوباره ى آنها لغو و بيهوده است; لذا چنين برگشتى را نفى مى كند; اما مراد از رجعت، برگشت براى يارى و نصرت دين حق و يا پس دادن تاوان هايى است كه ظالمين مرتكب شده اند.

پايان هستى

سوال : مقصد و نهايت اين دنيا و هستى كجاست؟
جواب : هدف، نهايت و مقصد خلقت اين جهان را، عبادت و شناخت خدا و رسيدن به كمال ذكر كرده اند; به عبارت دقيق تر، خداوند سبحان، تام و بدون هيچ نقص و كاستى است. خارج از وجود خداوند، چيزى مراد و هدف و غايت او نيست، پس خداى سبحان بذاته فاعل، و غايت و هدف نهايى مخلوقات است.[1]
(انّا لله و انّا اليهِ راجعُون.);[2] ما از آن خداييم، و به سوى او بازمى گرديم.
از آيات و روايات استفاده مى شود كه انقضاى نسل بشر و ديگر موجودات زنده، انقراض جهان و پايان يافتن عمر خورشيد و ستارگان، دفعى و بر اثر ضربات شديد است و منشأ آن بر ما مجهول است.
چند نمونه از آيات در معرفى قيامت:
1. (إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ وَ إِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ وَ إِذَا الْجِبالُ سُيِّرَتْ);[3] در آن هنگام كه آفتاب به هم پيچيده و تاريك شود، ستاره ها بى فروغ شوند و كوه ها به حركت درآيند.
2. (إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ وَ إِذَا الْكَواكِبُ انْتَثَرَتْ وَ إِذَا الْبِحارُ فُجِّرَتْ);[4] موقعى كه آسمان شق گردد، ستاره ها فرو ريزند، درياها شكافته شوند.
3. (يَوْمَ تَكُونُ السَّماءُ كَالْمُهْلِ وَ تَكُونُ الْجِبالُ كَالْعِهْنِ)[5]; روزى كه آسمان مانند فلز مذاب گردد و كوه ها مانند پشم حلاجى شده نرم شوند.
4. (وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ...)[6]; در صور دميده مى شود و همه ى آنهايى كه در آسمان ها و زمين از نعمت حيات برخوردارند مى ميرند.
در تفسير برهان، روايتى به اين مضمون نقل شده است: در آن لحظه، بعضى مردم در وطن، بعضى در سفر، بعضى كنار سفره و بعضى نيز مشغول صحبت اند و... بر اثر نفخه اى كوبنده تمام مردم مى ميرند... نفخ صور (توسط حضرت اسرافيل) ادامه مى يابد تا ملائك و مأمورين حجاب ها و ديگر فرشتگان مى ميرند، جز جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و عزرائيل.[7]

ترتيب بين وقايع ظهور، قيامت، بهشت و جهنم

سوال : ترتيب وقوع وعده هاى الهى، نظير: ظهور امام زمان (عج)، قيامت، بهشت، جهنم، و... چگونه است؟
جواب : ترتيب وعده هاى الهى و منازل سفر آخرت، نسبت به انسان هايى كه زمان حضور و ظهور حضرت مهدى (عج) را درك نمى كنند، چنين است: مرگ، قبر و عالم برزخ، بهشت و جهنم برزخى، نفخه ى اول (صور اول حضرت اسرافيل) يعنى قيامت، نفخه ى دوم يعنى روز حشر، حساب اعمال، پل صراط، بهشت يا جهنم.
اما نسبت به انسان هايى كه عصر ظهور را درك مى كنند و تا پايان كار جهان زنده مى مانند بدين صورت است: ظهور حضرت مهدى (عج) با وقايع و حوادث آن عصر، شهادت امام زمان (عج)، رجعت برخى انسان هاى گذشته، قيامت روز محشر و... .

حوادث قبل و بعد از ظهور

سوال : حوادث مهم قبل از ظهور، زمان ظهور و حكومت حضرت مهدى (عج) را بيان كنيد؟
جواب : 1. علايم و اتفاقات عصر ظهور امام (عج). وقت دقيق ظهور معلوم نشده، بلكه كسانى كه وقت ظهور را تعيين كرده اند، مورد مذمت و تكذيب قرار گرفته اند;[1] لكن از منبع وحى، علايم و نشانه هايى معرفى شده كه دلالت بر نزديك شدن ظهور امام (عج) دارد از جمله:
الف) آن گاه كه صلاح و عدل به حدّاقل برسد; «كما ملئب ظلماً و جوراً».
ب) خروج مرد سفيانى; امام رضا (عليه السلام) فرمودند: قيام قائم از جانب خدا و آمدن سفيانى، مسلّم و حتمى است. او در روايات چنين توصيف شده است: مردى است يك چشمى، به رنگ سرخ و زرد، با چشم كبود، قيافه اش وحشت ناك، سرش ضخيم، رويش پرآبله، در ظاهر ذكر خدا مى گويد، و... .
ج) خروج دجّال; پيامبر (صلى الله عليه وآله) فرمودند:
ايها الناس ما بعث الله نّبياً الا و قدر انذر قومه الدجال; اى مردم، خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد، مگر اين كه قوم خود را از دجال بر حذر كرد.
دجال نيز چنين معرفى شده كه قدرت عجيبى دارد، فقط چشم چپ دارد كه در وسط پيشانى اش قرار دارد و مانند ستاره ى صبح مى درخشد، چيزى در چشم اوست كه گويى آميخته به خون است; داخل درياها مى شود، آفتاب با او مى چرخد و...
د) دين، بى محتوا مى شود. مردان به مردان و زنان به زنان اكتفا مى كنند، پيوند خويشى بريده مى شود و...[2]
2. حوادث حكومت حضرت مهدى (عج). به عدالت حكم مى شود و جور و ستم برچيده مى شود، امنيت راه ها برقرار مى گردد، زمين بركاتش را برمى آورد، دين خدا آشكار و قرآنى كه اميرالمؤمنين على (عليه السلام) جمع آورى كرده بود تعليم داده مى شود.[3] كافرين به دست او به قتل مى رسند. ناتوانى شيطان رجيم، نيرومندى مسلمين،[4] تكامل عقول و خردها و صنايع، عمران و آبادانى روى زمين، از ديگر آثار حكومت ايشان است.[5]
همان طور كه ذكر شد يكى از حوادث مهم اين عصر، رجعت است كه از عقايد مسّلم مكتب شيعه مى باشد. فرمان رجعت، همانند فرمان ظهور از جانب خداوند صادر مى شود تا تجلّى قدرت خداوند را در دولت كريمه ى مهدى (عج) مشاهده كنند. بر اساس احاديثى كه ذيل آيه ى 6 سوره ى اسراء، وارد شده، در اواخر حكومت بقية الله (عج) امام حسين(عليه السلام)با اصحاب باوفايش رجعت مى كند... مهدى (عج) كه شهيد مى شوند امام حسين (عليه السلام)ايشان را غسل مى دهند و دفن و كفن مى كنند.[6]

سرنوشت انسان در عالم برزخ

سوال : سرنوشت انسان، بعد از مرگ تا پيش از قيامت، چگونه است؟
جواب : مرگ و عالم برزخ; اگر مؤمنى از دنيا برود، فرشتگان به او ترحم مى كنند و روح او را به طرف آسمان مى برند، ولى اگر منافق و كافرى از دنيا برود، درب هاى آسمان به روى او باز نمى شود، سپس نوبت به هول مُطّلع مى رسد، يعنى شخص با علم به اين كه مرده، آماده ى حساب مى شود و تا روز محشر در عالم برزخ -فاصله ى بين دنيا و آخرت -به سؤالات نكير و منكر (دو ملائكه خدا) جواب مى دهد; در صورتى كه اعمالش خوب باشد هم نشين خوب خواهد داشت (وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ).[1] ارواح اموات، بدن هاى خود را در قبر مى گذارند، و به جايگاه معين مى روند، ارواح صالحان را به وادى السلام (حظيرة القدس) و ارواح مفسدان را به برهوت مى برند. عالم برزخ در باطن همين جهان مادى است[2]. بين عالم جسم و عالم اسما و صفات الهى دو عالم وجود دارد: عالم مثال (عالم برزخ) و عالم نفس (عالم قيامت). موجوداتى كه در عالم برزخ اند مادّه ندارند، اما داراى شكل، صورت، حد، كم، كيف و اعراض فعليه اند. در آن جا مؤمن خوشحال، و كافر نگران است، تا قيامت بر پا شود. امام صادق (عليه السلام)
ى فرمايد: برزخ، قبر و ثواب و عقاب بين دنيا و آخرت است.[3]

زمان برپايى قيامت كبرى

سوال : آيا وقتى كه مردم از عالم قبر خارج و به سوى عالم نفس و قيامت وارد شدند قيامت كبرى بر پا مى شود؟
جواب : برخى از علايم قبل از نفخ صور (صور اول حضرت اسرافيل كه همه مى ميرند). در آن زمان ثروتمند بيش از ديگران از فقر نگران است، به فقرا و ضعيف ها كمك نمى شود، كسى كه شأنيت و لياقت ندارد مردم را هدايت و ارشاد مى كند. چون اين قضايا تحقق يابد، اندكى بعد، ناگهان، زمين صيحه ى عجيبى مى كشد... (زمين پاره هاى جگر خود (طلا و نقره ها) را بيرون مى ريزد، ولى فايده اى ندارد. اين است معناى كلام خداوند كه مى فرمايد:
(فَقْد جاءَ اَشْراطُها)[1]; در حالى كه هم اكنون، علايم قيامت آمده است.
هم چنين قرآن مجيد مى فرمايد:
(يَسْئَلُونَكَ عَنِ السّاعَةِ أَيّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّي);
از تو سؤال مى كنند كه قيامت چه زمانى بر پا مى شود، بر ما مشخص كن. اى پيغمبر بگو: علم به قيام قيامت و دانستن ساعت و زمان آن نزد پروردگارم است[2].
در جاى ديگر نيز مى فرمايد:
مردم روى زمين، در آن روز، بيش از يك فرياد مهيب و وهشت زا مهلت ندارند.[3]
بعد از نفخه و صور اول، نوبت صيحه ى صور دوم مى رسد: (ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرى فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ)[4]. در صيحه ى دوم كه حيات بخش است انسان ها از قبرها برانگيخته مى شوند و براى حساب و كتاب به صحراى محشر مى روند.[5]
قرآن از فاصله ى ميان دو نفخه سخن نگفته است، اما در روايات آمده كه مقدارش به اراده ى خداست.[6] البته در قيامت، ساعات و شب و روز دنيايى نيست; لذا در تعيين مقدار زمان قيامت، قرآن مى فرمايد: فرشته و روح و ساير ملائكه به سوى خداوند حركت مى كنند، در روزى كه مدت آن پنجاه هزار سال است[7]. از اين آيه و آيه هاى مشابه استفاده مى شود كه روز قيامت طولانى است.[8]
(يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً); روزى كه در صور دميده شد شما دسته دسته به محشر خواهيد آمد.[9]
قيافه هاى مردم گوناگون است[10] و دادگاه الهى با حضور شاهدان عينى برگزار مى شود:
(شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَ أَبْصارُهُمْ وَ جُلُودُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ)[11]; وقتى به آن مى رسند، گوش ها و چشم ها و پوست هاى تنشان به آنچه مى كردند گواهى مى دهند.
پل صراط، در احاديث، يكى از گذرگاه هاى انسان در قيامت، عبور از پل صراط ذكر شده است. شيخ صدوق مى فرمايد:
صراط، گذرگاه مخصوصى است كه در لبه و كنار جهنم كشيده شده است و مفاد كلام خداوند در سوره ى مريم است: (وَ إِنْ مِنْكُمْ إِلاّ وارِدُها); همگى شما وارد آن گذرگاه مى شويد.[12]
با روشن شدن وضعيت انسان ها، مستحقين پاداش، به بهشت جاويد و مستحقين كيفر، به جهنم روانه مى گردند. قرآن مجيد درباره ى بهشت و جهنم و اوصاف و حالاتشان به تفصيل سخن گفته است كه در اين جا به مواردى از آن آيات اشاره مى كنيم:
بهشت و اوصاف آن
1. سوره ى سجده، آيه ى 17. 2. سوره ى زخرف، آيه ى 71.
3. سوره ى فرقان، آيه ى 75. 4. سوره ى واقعه، آيه ى 21.
5. سوره ى طور، آيه ى 22. 6. سوره ى محمد، آيه ى 15.
7. سوره ى انسان، آيه ى 17. 8. سوره ى مطففين، آيه ى 25.
9. سوره ى زمر، آيه ى 20. 10. سوره ى غاشيه، آيه ى 13.
جهنم و اوصاف آن
1. سوره ى حجر، آيه ى 43. 2. سوره ى مرسلات، آيه ى 34.
3. سوره ى فرقان، آيه ى 14. 4. سوره ى هود، آيه ى 110.
5. سوره ى مؤمن، آيه ى 72. 6. سوره ى الحاقه، آيه ى 30.
7. سوره ى فاطر، آيه ى 36. 8. سوره ى نساء، آيه ى 60.
9. سوره ى أعلى، آيه ى 14. 10. سوره ى ابراهيم، آيه ى 50.

فهرست منابع