مركز تعليمات اسلامي بصیر - كتابخانه معارف اسلامی - گنجينه اخلاق «جامع الدرر» (جلد اول)

(جمع كردند بر در خانه پيغمبر هيزم را و برافروخت كينه هايشان آتش ‍ را.)

رضوا سليلة احمد بالباب حت‍

‍ى اثبتوا فى صدرها مسمارها

(نرم كردند به درب خانه سليله احمد را تا اينكه فرو بردند در سينه مقدسش ميخهاى در را.)

عصروا ابنة الهادى النبى و استقطوا

منها الجنين و اخرجوا كرارها

(فشردند دختر پيغمبر را و سقط نمودند از او طفل را و شوهرش را از خانه بيرون كشيدند.)

قادوه و الزهراء تعد و خلفه ⁽²⁵³⁾

عبرى فليتك تسمع ⁽²⁵⁴⁾ استعبارها

(او را كشيدند و فاطمه عقب سرش مى دويد و اشك مى ريخت ولى اى كاش گريه او را مى شنيدى .)

والعبد سود متنها فاستنصرت

اءسفا فليتك تسمع استنصارها

(و قُنفُذ بدن او را سياه نمود پس طلب يارى كرد از حزن ، اى كاش كمك طلبيدن او را مى شنيدى .)

عاشت سليلة احمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) من بعده

عبرى تكابد⁽²⁵⁵⁾ ذلها و صغارزها

(دختر پيغمبر بعد از او زندگى نمود به طورى كه كار او اشك و هميشه متحمل ذلت و خوارى بود.)

تركت لذاتئذ عيشها و معاشها

جعلت نياحة عيشها و شعارها

(لذائذ زندگى و عيش خود را ترك نمود و نوحه و زارى را زندگى و شعار خود قرار داد.)

و ما برحت تبكى لعظم مصابها

ملئت مدينة سهلها و قفارها

(هميشه براى مصيبات عظيمه خود گريه مى كرد و ناله او تمام مدينه و صحرا و بيابانهاى آن را پر نمود.)

جعلت تنادى : لا مغيث يغيثنى

هل من يذب من البتول شرارها

(و فرياد مى زد كه آيا كسى نيست به فرياد من برسد و اشرار و دشمنان را از من دور بنمايد.)

و قضت و آثار السياط بجنبها

يا اليت عينك عاينت آثارها

(از دنيا برفت و آثار تازيانه در پهلويش باقى بود، اى كاش چشم تو آن آثار را مشاهده مى كرد.)

واها لبنت المصطفى لم جهزت

ليلا و لم عفى ⁽²⁵⁶⁾ الوصى مزارها

(آه ! چرا دختر پيغمبر در شب مدفون شد و چرا على هفت مزار او را مخفى نمود؟!)

ما شيعوا بنت الرسول واسسوا

ظلم البتول و هتكوا اءستارها⁽²⁵⁷⁾

(تشييع جنازه دختر پيغمبر نكردند و بنيان گذاردند اساس ظلم را بر فاطمه و پرده هاى حرمت او را هتك كردند.)
اشعار عربى در مصيبت حضرت سيدالشهداء (عليه السلام )

فهوى للصعيد ملقى فخرت		من سماء الدين الحنيف ذكاها⁽²⁵⁸⁾
فانثنى المهر⁽²⁵⁹⁾ للفواطم ينعى		نادبا كهف عزها و حماها
فتصارخن عن جوى نادبات		يا بنى غالب ليوث و غاها⁽²⁶⁰⁾
اعلمتم اءن المشايخ منكم		طمعت فى نزالها⁽²⁶¹⁾ طلقاها
اعلمتم بان صدر علاكم		بات قسرا⁽²⁶²⁾ مغارة ⁽²⁶³⁾ لعداها
اعلمتم باءن جسم حسين (عليه السلام )		جعلته ضريبة لضباها⁽²⁶⁴⁾
ما عهدناكم تسامون ضيما		و بكم شيد للمعالى بناها
حر قلبى لهن اذ سرن اسرى		حاسرات من بعد صون جناها
صاديات ⁽²⁶⁵⁾ غرثى ⁽²⁶⁶⁾ و اءعناقها		ملوية ⁽²⁶⁷⁾ لحامى حماها
و اللعليل السجاد فى الاسر يسرى		لسباها و ذلها و عناها

از ((ارشاد ديلمى )) در مدح گمنامى و فقر و مرض
و قال بعضهم : راءيت بعض الاءئمة فى المنام يقول : الخمول نعمة و كل ياءباه و الترفع نقمة و كل يترجاه و الغنى فتنة و كل يتمناه والفقر عصمة و كل يتجافاه و المرض حطة للذنوب و كل يتوقاه والمرء لنفسه ما لم يعرف فاذا عرف صار لغيره .⁽²⁶⁸⁾
المعنى : بعضى بزرگان فرمودند: بعضى از ائمه را در خواب ديدم فرمود: گمنامى نعمتى است از حق از او ابا داريم و نمى خواهيم ، بلندى اسم و آوازه و شهرت عذابى است همه ما به آن اميدواريم ، غنا فتنه و امتحانى است همه تمناى آن را داريم ، فقر دين شخص را حفظ مى نمايد از آن تجافى داريم و پهلو تهى مى نمائيم ، مرض و ناتندرستى گناهان را مى ريزد از آن خود را حفظ مى نمائيم ؛ شخص مادامى كه بين خلق معروف نشده از آن خود است . مى تواند به خود نفعى برساند، وقتى كه معروف شد مال غير است تقاضاى غير مانع شود از ايصال نفع به خود.
و ما ينبغى اءن يقول فى ثلث آخر الليل هذه الاءبيات بحضرة ربه مع قلب تقى :

طرقت باب الرجاء والناس قد رقدوا

و جئت اشكوا لى مولاى ما اءجد

(در اميد را مى كوبم در حالى كه مردم خوابيده اند و مى آيم براى شكايت ولى مولايم را نمى يابم .)

اءشكوا اليك اءمورا اءنت تعلمها

مالى على حملها صبر و لا جلد

(شكايت امورى را دارم كه تو آگاهى و من صبر و حمل بر آنها ندارم )

و قد مددت يدى بالذل خاضعة

اليك يا خير من مدت اليه يد

(دست نيازم را با خضوع به سوى تو دراز كرده ام ، اى بهترين كسى كه به سويش دست دراز مى شود.)

فلا تردنيها يا رب خائبة

فبحر جودك يروى كل من يرد

(مرا بر مگردان اى پروردگار و در اين امور نااميدم نفرما كه درياى جود تو هر كسى را سيراب مى كند.)

يا من يغيث الورى من بعد ما قنطوا

ارحم عبيدا اءتى بالذل قد قنطوا

(اى كسى كه بر دنيا ابر بارانش مى بارد بعد از آنكه مايوس شدند، به بندگانى رحم كن كه ذلت و خضوع آورده اند و مايوس شده اند.)
حاشيه ((عدة الداعى )) در باب اخلاص مى نويسد: عن بعض الصالحين قال : كنت ليلة فى وقت السحر فى غرفة شارعة اءقرء سورة طه فلما ختمتها غفوت غفوة ⁽²⁶⁹⁾ فراءيت شخصا نزل من السماء بيده صحيفة فنشر بين يدى و اذا فيها سورة طه و اذا تحت كل كلمة عشر حسنات مثبتة الا كلمة واحدة فانى راءيت مكانها محوا و لم اءر تحتها شيئا فقلت والله قراءت هذه الكلمة و لا اءرى لها ثوابا و لا اءريها؟! فقال الشخص : صدقت قراءت و كتبناها اءن سمعنا مناديا ينادى من قبل العرش اءمحوها و استقطوا ثوابها فمحونا. قال : فبكيت فى منامى فقلت فلم فعلتم ذلك ؟ فقالوا: لاءنه مر رجل فرفعت بها صوتك لاءجله فهذه بهذه !⁽²⁷⁰⁾
(در حاشيه ((عدة الداعى )) از بعض صالحين نقل مى كند: شبى وقت سحر در غرفه اى كه مشرف به شارع بود مشغول تلاوت سوره مباركه طه بودم همين كه ختم كردم ، خواب مرا ربود، پس چرتم برد ناگاه ديدم شخصى را كه از آسمان به زمين آمد در حالى كه صحيفه اى در دست دارد، پس باز كرد پيش روى من . نظر كردم ديدم سوره طه است و ديدم زير هر كله ده حسنه نوشته شده مگر يك كلمه كه جايش خالى و زير آن هم چيزى نوشته نشده ، گفتم به خدا قسم من اين كلمه را خواندم حال نه خود آن كلمه و نه ثواب آن را مى بينم !؟ آن شخص گفت : راست مى گوئى خواندى ما هم نوشتيم ولى ناگاه شنيديم ندا كننده را كه از قِبَل عرش ندا مى كرد اين كلمه را محو كنيد و ثوابش را هم ساقط كنيد! ما هم محو كرديم . مى گويد: پس در خواب گريه زيادى كردم گفتم براى چه محو كرديد؟ گفتند: براى اينكه هم چنانكه تلاوت مى كردى شخصى آمد عبور كند براى خاطر او صدايت را به اين كلمه بلند كردى به اين جهت محو كرديم !)
منهاج فيه اءيضا فى باب الرياء فاذكر اولا قول الله سبحانه (لا الذى خلق سبع سماوات و من الاءرض مثلهن يتنزل الاءمر بينهن لتعلموا اءن الله على كل شى ء قدير)⁽²⁷¹⁾ فكاءن الله سبحانه يقول انى خلقت السموات والاءرض و ما بينهما فى كل هذه الصنائع و البدائع و اكتفيت بنظرك لتعلم اءنى قادر عالم و اءنت تصلى ركعتين مع ما فيها من المعايب و التقصير فلا تكتفى بنظرى اليك و بعلمى و ثنائى عليك و شكرى لك حتى تحب اءن يعلم الخلق ليمدحوك بذلك اءيكون ذلك وفاءا اءيكون بذلك عقل يرضاه اءحد لنفسه ذلك اءفلا تعقل .⁽²⁷²⁾
(منهاج در ((عدة الداعى )) در باب ريا مى فرمايد: ياد بياور اولا قول خداى متعال را كه فرموده : الله الذى خلق سبع سماوات و من الاءرض مثلهن يتنزل الاءمر بينهن لتعلموا اءن الله على كل شى ء قدير پس گويا خداوند سبحانه مى فرمايد: من خلق فرمودم آسمانها و زمينها و آنچه بين اين دو است از صنايع فطرت و بدايع خلقت و فقط اكتفا نمودم به ديدن تو تا بدانى كه من ذات قادر عالم مى باشم و تو با اين حال دو ركعت نماز مى خوانى با همه عيب و نقص كه در اوست اكتفا نمى كنى به نظر كردن من و به علم من به عمل تو و به ثناء و شكر من براى اين عملت حتى اينكه ميل دارى به ديگرى نشان دهى ببيند و تو را ستايش كند؟ آيا طريق وفا همين است ؟! عقلت به اين معنى رضا مى دهد؟! آيا كسى با اين كارت موافق است ؟! پس ‍ بيدار باش و غفلت نكن !)
در ((مجموعه ورام )) مفضل بن يزيد عن ابى عبدالله (عليه السلام ) قال : قال لى : يا مفضل ! من تعرض لسلطان جائر فاصابته بليد لم توجر عليها و لم يرزق الصبر عليها؛⁽²⁷³⁾
(معنى : كسى كه متعرض به سلطان جبر كننده شود از او به او بليه برسد اجر براى او نيست و خداوند صبر به او روزى نفرمايد.)
فيه عن عبدالاءعلى مولى آل سام عن اءبى عبدالله (عليه السلام ) قال لما نزلت هذه الاية : (يا اءيها الذين آمنوا قوا اءنفسكم و اءهليكم نارا.)^{(274
)} جلس ‍ رجل من المسلمين يبكى قال انا قد عجزت عن نفسى و كلفت اءهلى فقال رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ): حسبك اءن تاءمرهم بما تاءمر به نفسك و تنهيهم عما تنهى عنه نفسك .⁽²⁷⁵⁾
(معنى : اين آيه كه فرود آمد از مسلمين نشست گريه كرد گفت : از تكليف خود عاجزم حفظ عيالات را هم بر عهده من قرار دادند. رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: بس است تو را امر كنى آنها را به آنچه خود را به آن امر مى كنى و نهى كنى آنها را به آنچه خود را از آن نهى مى كنى .)
فيه عن اءبى بصير فى قول الله عزوجل : ((قوا انفسكم ...)) قلت : كيف اءقيهم ؟ قال : تاءمرهم بما اءمرهم الله و تنهيهم عما ينهيهم الله فان اءطاعوك كنت قد وقيتهم و ان عصوك كنت قد قضيت ما عليك .⁽²⁷⁶⁾
(معنى : گويد ابو بصير چگونه آنها را حفظ كنم ؟ رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: امر كنى آنها را به اوامر خدا و نهى نمائى از نواهى خدا. اگر اطاعت تو را نمودند تو آنها را حفظ نمودى و اگر مخالفت تو را نمودند تكليف خود را ادا نمودى .)

اى دل اندر راه جانان خسته و كاهل مباش		چست و چابك باش و چالاكى كن و عاطل مباش
عمر خود را صرف كن در معرفت از راه شرع		رند و عارف باش هرگز عامى و جاهل مباش
خلوتى بگزين و مشنو قيل و قال عمرو و زيد		اين محافل غفلت آرد خيز و در محفل مباش
چون حديث از يار باشد پس سراپا گوش شو		خوش دل از افسانه بى اصل و لاطائل مباش
علم درياى شگرف است و معارف همچو موج		كشتى آل عبا جو خفته در ساحل مباش

فى اءن ضرب المثل ليس بكذب
(ضرب المثل دروغ به شمار نمى آيد)
فى ((سفينة البحار))، اءقول : قال الراغب فى ((الذريعة )): اعلم اءن كل كلام خرج على وجه المثل للاعتبار دون الاخبار فليس بكذب فى الحقيقة و لهذا لا يتحاش المتحرزون عن الكذب من التحدث به كقولهم فى الحث على مداراة العدو و التلطف فى خدمة الملوك : ان سبعا و ذئبا و ثعلبا اجتمعوا فقالوا: نشترك فيما نتصيد فصادوا عيرا.
و ظبيا و اءرنبا، فقال السبع للذئب : اقسم !، فقال : هو مقسوم ، العير لك و الظبى لى و الاءرنب للثعلب ، فوثب السبع فاءدماه . ثم قال للثعلب : اقسم !، فقال : هو مقسوم ، العير لك لغدائك و الظبى لمقيلك و الاءرنب لعشائك . فقال : من علمك هذه القسمة ؟! قال : علمنى الثوب الارجوانى ⁽²⁷⁷⁾ الذى على الذئب .⁽²⁷⁸⁾
(يعنى ؛ هر كلامى كه بر وجه مثل از براى عبرت گرفتن گفته مى شود نه از براى خبر دادن پس آن دروغ نيست در حقيقت و از اين جهت اجتناب كنندگان از دروغ از متدينين باكى از گفتن مثل ندارند. نظير آن مثلى كه در مقام مداراى با دشمن و در خدمت پادشاهان خود را حفظ كردن زنده اند كه شيرى و گرگى و روباهى گرد هم جمع شدند و قرار داد شركتى را بستند نسبت به آنچه صيد كنند، پس از آن يك گورخر و آهو و خرگوشى را صيد كردند، پس از آن شير به گرگ گفت كه تقسيم كن ! پس گرگ گفت : آن گورخر براى شما و آن آهو براى من و آن خرگوش براى روباه . ناگهان شير از جاى جست و گرگ را خون آلود كرد. پس شير رو كرد به روباه و گفت : تو تقسيم كن ! پس روباه گفت : تقسيم شده است : گورخر از براى صبحانه شما و آهو از براى چاشت شما و خرگوش از براى شام شما؛ پس شير گفت : اين نحو تقسيم كردن را كى به تو آموخت ؟ در جواب گفت : مرا تعليم كرد و ياد داد آن لباس قرمز رنگى كه در بر گرگ بود.)
فى اءن الغذاء على قسمين جسمانى و روحانى
فى ((الكافى )) عن الباقر (عليه السلام ) انه قيل له فى قوله تعالى : فلينظر الانسان الى طعامه ؟⁽²⁷⁹⁾ قال (عليه السلام ): علمه الذى ياءخذه عمن ياءخذه .⁽²⁸⁰⁾
(از امام باقر (عليه السلام ) درباره گفتار خداوند فرازمند كه فرموده : ((بايد انسان به خوراك خودش بنگرد)) پرسيدند، فرمود: منظور اين است كه دانشى كه مى آموزد بنگرد از چه كسى آن را فرا مى گيرد.)
در تفسير صافى مرحوم فيض رحمة الله فرموده كه : اءقول : و ذلك لاءن الطعام يشمل طعام البدن و الروح جميعا - كما اءن الانسان يشتمل البدن و الروح معا فكما انه مامور بان ينظر الى طعامه الجسمانى ليعلم اءنه ينزل من السماء من عندالله سبحانه باءن صب الماء صبا الخ .
فكذلك مامور باءن ينظر الى غذائه الروحانى الذى هو العلم ليعلم اءنه نزل من السماء من عندالله عزوجل باءن صب امطار الوحى الى اءرض النبوة و شجرة الرسالة و ينبوع الحكمة فاخرج منها حبوب الحقائق و فواكه المعارف ليغتذى بها ارواح القابلين للتربية .
فقوله (عليه السلام ): علمه الذى ياءخذه عمن ياءخذه ، اى ينبغى له اءن ياءخذ علمه من اءهل بيت النبوة الذين هم مهابط الوحى و ينابيع الحكمة الاخذ من علومهم من الله تعالى حتى يصلح لان يسير غذاء لروحه دون غيره ممن لا رابطة بينه و بين الله من حيث الوحى و الالهام فان علومهم اما اقاويل الرجال ليس فى اقوالهم حجة و اما الجدل لا مدخل لها فى الحجة و ليس ‍ شى ء منهما من الله عزوجل بل من الشيطان فلا يصلح غذاء للروح و الايمان و لما تفسر الاية ظاهرا لم يتعرض له و انما تعرض لتاءويلها بل التحقيق ان كلا المعنيين مراد من اللفظ باطلاق واحد.⁽²⁸¹⁾
فى عدم الاهتمام فى التغذى
فى ((سفينة البحار)): قال اميرالمومنين (عليه السلام ): ما لى اءرى الناس اذ قرب اليهم الطعام ليلا تكلفوا انارة المصابيح ليبصروا ما يدخلون فى بطونهم و لا يهتمون بغذاء النفس باءن ينيروا مصابيح اءلبابهم بالعلم . ليسلموا من لواحق الجهالة و الذنوب فى اعتقاداتهم و اءعمالهم ؟!⁽²⁸²⁾
فى ان الانسان يحشر مع ما عمل فان خيرا فخيرا و ان شرا فشرا
فى ((البحار)) قال الروى : قال قيس بن عاصم : و فدت ⁽²⁸³⁾ مع جامعة من بنى تميم الى النبى (صلى الله عليه و آله و سلم ) فدخلت و عنده (صلى الله عليه و آله و سلم ) الصلصال ابن دلهمس فقلت : يا نبى الله عظنا موعظة ننتفع بها فانا قوم نعمر فى البرية . فقال رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ): يا قيس ! ان مع العز ذلا و ان مع الحياة موتا و مع الدنيا آخرة و ان لكل شى ء حسيبا و على كل شى ء رقيبا و ان لكل حسنة ثوابا و لكل سيئة عقابا و لكل اءجل كتابا و انه لا بد لك من قرين يدفن معك - يا قيس - و هو حى و تدفن معه و انت ميت ، فان كان كريما، اءكرمك و ان كان لئيما، اءسلمك حتى لا يحشر الا معك و لا تبعث الا معه و لا تساءل الا عنه ، فلا تجعله الا صالحا فانه ان صلح آنست و ان فسد لا تستوحش الا منه و هو فعلك . فقال :
يا نبى الله ! اءحب اءن يكون هذا الكلام فى اءبيات من الشعر نفتخر به على من يلينا من العرب و ندخر، فاءمر النبى (صلى الله عليه و آله و سلم ) من ياءتيه بحسان بن ثابت قال فاءقبلت اءفكر فيما اءشبه هذا لفظه من الشعر فاستتب ⁽²⁸⁴⁾ لى القول قبل مجى ء الحسان فقلت يا رسول الله : قد حضرتنى ابيات احسبها توافق ما تريد فقلت لقيس بن عاصم :

تخير خليطا من فعالك انما		قرين الفتى فى القبر ما كان يفعل
و لا بد بعد الموت من اءن يعده		ليوم ينادى المرء فيه فيقبل
فان كنت مشغولا بشى ء فلا تكن		بغير الذى يرضى به الله ، تشغل
فلن يصحب الانسان من بعد موته		و من قبله الا الذى كان يعمل
اءلا انما الانسان ضيف لاءهله		يقيم قليلا بينهم ثم يرحل ⁽²⁸⁵⁾

در ((بحارالانوار)) آمده كه راوى گفت : قيس بن عاصم گويد: با گروهى از بنى تميم به محضر رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) شرفياب شدم . وقتى به حضور رسيدم كه صلصال بن دلهمس نيز افتخار حضور داشت عرض كردم : اى پيغمبر خدا، ما را موعظه اى بفرما كه ما گروهى بيابان گرديم (و نمى توانيم زياد به خدمت شما برسيم ). رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
همانا كه عزت را خوارى به همراه است و زندگى را مرگ قرين و دنيا را آخرتى است و به راستى كه براى هر چيز حسابگرى هست و بر هر چيز مراقبى و هر كار خوبى را پاداشى است و هر كار بدى را سزايى و هر پيشامدى را سرنوشتى است و به راستى كه اى قيس به ناچار بايستى همنشينى با تو دفن گردد كه زنده است و تو پس از مرگ با او در يك گور خواهى بود؛ پس اگر بزرگوار باشيد با تو بزرگوارى كند و اگر فرومايه باشد تو را فرو گذارد، سپس او جز به همراه تو محشور نگردد و تو جز به همراه وى از قبر برنخيزى و به جز از ناحيه او مسئوليتى ندارى ؛ پس همنشين شايسته اى براى خود انتخاب كن كه اگر شايسته باشد با او مانوس خواهى بود و اگر ناشايست باشد جز او از هيچ چيز وحشت نخواهى كرد و آن كردار توست . عرض كرد: اى پيغمبر خدا، دوست مى دارم كه اين فرمايش شما ضمن اشعارى به نظم در آيد كه باعث افتخار ما بر ساير قبايل عرب گردد و اندوخته ما باشد. پيغمبر به كسى دستور فرمود تا حسان بن ثابت را حاضر كند. گويد: من شروع كردم به فكر در سرودن اشعارى كه شبيه به اين موعظه باشد و پيش از آمدن حسان ، اشعار درست شد، عرض كردم : يا رسول الله ، اشعارى به ذهن من رسيد كه به گمانم خواسته شما را تامين نمايد. پس ‍ گفتم :
(مضمون اشعار به فارسى )

ز كارهاى خودت بر گزين يكى همدم		كه نيست يار، تو را كس به گور، جز كردار
ز بعد مرگ تو را چاره از رفيقى نيست		به روز حشر كه خلق جهان شوند احضار
پس اى عزيز به هيچ از جهان مشو مشغول		بجز رضاى خداوند عالم الاسرار
كه بهر آدمى از بعد مرگ و پيش از مرگ		نباشدى بجز از كرده ها مصاحب و يار
به نزد اله و عيال آدمى بود به مثل		چو ميهمان كه پس از اندكى ببندد بار

فى اءن الراضى بفعل المحسن شريك له فى احسانه و بفعل المسيى ء شريك له فى اسائته .
(آنكه به كار نيكوكار رضايت داشته باشد شريك احسان او است و آنكه راضى به كار بدكار باشد در كار زشت او با او شريك است .)
ابن عمير قال : قال رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ): اذا عملت الخطيئة فى اءرض فمن اءنكرها كان كمن غاب عنها و من رضيها كان كمن شهدها.⁽²⁸⁶⁾
(اگر خطايى در زمين واقع شود هر كس آن را انكار كند مانند كسى است كه آن را نديده و آن كس كه به آن راضى باشد مانند مشاهده كننده آن است .)
قال بعض العلماء: قد ثبت بالدليل العقلى و السمعى ، ان الراضى بفعل المحسن شريك له فى احاسنه و الراضى بفعل المسى ء شريك فى اسائته من جهة المدح و الذم و الاءجر و الاثم و قد ذم الله تعالى فى كتابه من كان من اليهود فى عصر نبيه (صلى الله عليه و آله و سلم ) باضافته قتل اءنبيائه اليهم و ان كان المباشر لذلك من تقدم من آبائهم لرضائهم به و موافقتهم اياهم فى دينونيتهم و ما ظلموا فيه و كفروا بفعله و انما عصوا بارتكابه .
(بعضى از علما فرموده اند: با دليل عقلى و نقلى ثابت شده است كه رضايتمند به فعل احسان كننده در احسانش با او شريك است و رضايتمند به فعل بدكار در اسائه او شريك است از جهت مدح و مذمت و پاداش و عذاب . خداوند متعال در قرآن يهود عصر پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) را قاتل انبيا دانست در حالى كه قاتل واقعى پدران آنها بودند و علت آن رضايت آنها به كار پدران آنها در معاصى و ظلم آنها بوده است .)
(چنانچه در باب ظلم دارد) قال اءبو عبدالله (عليه السلام ): من ظلم مظلمة اخذ بها فى نفسه اءو فى ماله اءو فى ولده .⁽²⁸⁷⁾
(امام صادق (عليه السلام ) فرمود: هر كس مرتكب ظلمى شود مواخذه آن به خودش يا مالش يا فرزندانش بر مى گردد.)
قال المحققون من العلماء: الظاهر، اءن المراد بالذرية و الاءولاد هنا، الذين رضوا بظلم آبائهم اءو الذين انتفعوا من ظلم اءبيهم كان ورثوا ما اءخذه اءبوهم ظلما ليوافق قاعدة العدل .⁽²⁸⁸⁾
(محققين علما فرموده اند: ظاهر آن است كه ذريه و اولاد كه اينجا مواخذه مى شوند آنهايى هستند كه به ظلم پدران خود راضى هستند يا از ظلم پدران خود استفاده برده اند. مثل آنكه مال مورد ظلم پدران خو را به ارث برده اند. پس اين مواخذه موافق قاعده عدل است .)
چنانچه احاديث درباره قاتلين حضرت سيدالشهداء و ذرارى آنها - لعنة الله عليهم الجمعين - وارد است گفته شده است كه چون فرزندش امام عصر (عليه السلام ) ظهور فرمايد: يقتل ذرارى قتلة الحسين بفعل آبائهم لرضاهم بصنع آبائهم .⁽²⁸⁹⁾
(حضرت امام عصر (عج ) فرزندان قاتلان امام حسين (عليه السلام ) را به علت رضايت آنها به كار پدرانشان مى كشد.)
فى اءن الراضى بفعل شريك لفاعله حسنة كان اءو سيئة
فى (((عليهم السلام ))): اءيها الناس انما يجمع الناس الرضا و السخط و انما عقر ناقة ثمود رجل واحد فعمهم الله بالعذاب لما عموه بالرضاء فقال سبحانه . (فعقروها فاءصبحوا نادمين فاءخذهم العذاب .)⁽²⁹⁰⁾ فما كان الا اءن خارت اءرضهم بالخسفة .⁽²⁹¹⁾
(اى مردم ، همه افراد جامعه در خشنودى و خشم شريك مى باشند، چنانكه شتر ماده ثمود را يك نفر دست و پا بريد، اما عذاب آن تمام قوم ثمود را گرفت ؛ زيرا همگى آن را پسنديدند. خداوند سبحان مى فرمايد: ((سرانجام شتر را پى كردند و پس از آن پشيمان شدند. آنگاه عذاب آنها را فرا گرفت )). سرزمين آنان چونان آهن گداخته اى كه در زمين نرم فرو رود، فريادى زد و فرو ريخت .)
از همين باب است فرمايش جابر به عطيه عوفى . عطيه مى گويد كه عرض ‍ كردم به جابر: چگونه است كلام شما به شهداء كه مى گوئيد: لقد شاركناكم فيما دخلتم فيه ؟ فكيف و لم نهبط واديا و لم نعل جبلا و لم نضرب بسيف و القوم فرق بين رؤ سهم و اءبدانهم و او تمت اءولادهم و ارملت الاءزواج . فقال لى : يا عطيه ! سمعت حبيبى رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) يقول : من اءحب قوما حشر معهم و من اءحب عمل قوم ، اشترك فى عملهم و الذى بعث محمدا بالحق ان نيتى و نية اءصحابى على ما مضى فيه الحسين (عليه السلام ) و اصحابه رحمة الله عليهم .