نظريه هانرى بركسون

در اينجا نظريه هانرى بركسن 1859 - 1941 دانشمند عارف مشرب فرانسوى را نمى‏توان از نظر دور داشت وى نيز بيك نوع فلسفه جزمى مقرون به عرفانى معتقد است و همان عقيده را كه دكارت و ديگران در باره حس داشتند و مى‏گفتند حواس وسيله كشف حقيقت نيست‏بلكه فقط وسيله ارتباط عملى پيدا كردن با عالم خارج است‏بركسن در باره عقل دارد وى مى‏گويد حس و عقل هيچيك وسيله كشف حقيقت نيستند وسيله كشف حقيقت‏يك قوه ديگرى است كه مى‏توان آنرا قوه درون بينى يا شهود باطنى خواند و هم آنكه او را عالى‏ترين مراتب عقل ناميد بركسن مى‏گويد انسان با يكنوع تفكر در خود و شهود درونى نفس بحقيقت مطلق راه مى‏يابد و به فلسفه اولى كه عهده‏دار تبيين حقائق مطلقه است تنها از اين راه مى‏توان رسيد .

در خاتمه توضيح اين نكته لازم است كه ارزش معلومات را از دو جنبه مى‏توان مورد نظر قرار داد از جنبه نظرى و از جنبه عملى .

بيان ارزش معلومات از جنبه نظرى يعنى تحقيق اينكه آيا مدركات و معلومات ما عين واقع و نفس الامر است كه در ذهن ما پيدايش يافته يا غير آن .

توجه فلاسفه در مبحث ارزش معلومات باين قسم از ارزش است و اين قسم از ارزش است كه قاطبه دانشمندان جديد از دكارت به بعد از محسوسات نفى كرده‏اند و گفته‏اند حس وسيله كشف حقيقت نيست .

و اما ارزش عملى يعنى تحقيق اينكه هر چند معلومات ما حقيقت را بر ما كشف نمى‏كند اما اينقدر هست كه در عمل ما را هدايت مى‏كند يعنى اينقدر ميدانيم كه بين ادراكات ما و اشياء خارجى يك رابطه مستقيم هست مثلا در خارج كيفيت مخصوصى هست كه در ما صورت رنگ را ايجاد مى‏كند و كيفيت ديگر مخصوصى هست كه در ذهن ما ايجاد صوت مى‏كند و لهذا بوسيله همين معلومات مى‏توان با خارج ارتباط پيدا كرد و در عمل استفاده نمود و بعبارت اخرى معلومات ما اگر ما را به ماهيت اشياء خارجى واقف نمى‏كنند اجمالا بوجود آنها واقف مى‏كنند .

اين نوع از ارزش را تنها سوفسطائيان انكار دارند و چنانكه دانستيم بعد از دكارت دانشمندان جديد هر چند ارزش نظرى محسوسات را منكرند و اما ارزش عملى آنها را انكار ندارند دانشمندان بزرگ از قبيل دكارت و كانت تصريح كرده‏اند كه ارزش عملى محسوسات قابل انكار نيست .

از اينجا بى‏پايگى يك قسمت از پندارهاى ماديين روشن مى‏شود .

دكتر ارانى در جزوه ماترياليسم ديالكتيك فصل ارزش معلومات مى‏گويد : كانت‏سر دسته مكتب آكنوستى‏سيسم معتقد است كه بحقيقت مطلق نمى‏توان رسيد يعنى يك شى‏ء بنفسه قبول مى‏كند كه فكر قدرت تماس آنرا ندارد در كتاب موسوم به لودويك فويرباخ باين ادعا قويترين جوابها داده شده است‏با اين بيان تا مدتى يكه مواد آلى فقط در بدن حيوانات و نباتات ساخته بوجود مى‏آمد مى‏توانستيم آنها را شى‏ء بنفسه بناميم ولى از موقعى كه شيمى آلى تمام اين مواد را يكى بعد از ديگرى ميسازد بايد آنها را شى‏ء براى ما ناميد زيرا عمل فكر ما با آن شى‏ء بنفسه تماس نموده است .

راستى بايد اذعان كرد كه ماديين اصلا اطلاع ندارند كه در عالم علم و فلسفه چه مى‏گذرد ماديين خيال مى‏كنند كه كانت و امثال او معتقدند كه در عمل هم نمى‏توان از حواس استفاده نمود و بايد يكباره همه حواس را كنار گذاشت اينها نمى‏دانند كه كانت و غير كانت كه بين شى‏ء بنفسه و شى‏ء براى ما فرق مى‏گذارند از لحاظ نظرى است نه از لحاظ عملى اساسا همه فلاسفه كه وارد بحث ارزش معلومات شده‏اند نظر به جنبه نظرى دارند نه به جنبه عملى .

مجموع آراء دانشمندان را در باره ارزش نظرى معلومات كه در اين مقدمه بيان شد مى‏توان اينطور خلاصه كرد : تمام ادراكات بشر بى‏حقيقت و جهان معلومات هيچ در هيچ است .

سوفسطائيان قديم از قبيل پروتو گوراس و گورگياس و ايده آليستهاى جديد از قبيل بركلى و شوپنهاور .

نميدانيم كه ادراكات عين حقيقت است‏يا نيست زيرا تمام ادراكات بشر حتى بديهيات اوليه و فلسفه و علوم رياضى بستگى دارد بطرز ساختمان دستگاه ادراكى بشر و ساختمان دستگاه ادراكى اشخاص متفاوت است .

شكاكان قديم و نسبيون جديد و طرفداران ماترياليسم ديالكتيك .

محسوسات و معقولات اوليه و آنچه با رعايت اصول منطقى كسب شود حقيقت است .

ارسطو و پيروانش در يونان قديم و جميع حكماء دوره اسلامى .

فطريات عقل و معقولاتى كه با رعايت اصول منطقى كسب شود عين حقيقت است و اما محسوسات نميدانيم حقيقت است‏يا نيست زيرا حواس وسيله ارتباط عملى با خارج است نه وسيله كشف حقيقت .

دكارت و لايب نيتس و عده ديگر از فلاسفه اروپا .

معلومات رياضى كه صرفا مخلوق ذهن ما است‏حقيقت است و اما معلومات مربوط به جهان خارج نميدانيم حقيقت است‏يا نيست .

كانت آلمانى و پيروانش .

وجدانيات و آنچه با تعقل صحيح بدست آيد حقيقت است اما محسوسات نميدانيم حقيقت است‏يا نيست .

ژان لاك انگليسى .

حس و عقل هر دو فقط داراى ارزش عملى و وسيله ارتباط عملى با خارجند وسيله كشف حقيقت تنها شهود باطن است .

هانرى بركسون .

اين بود بيان مختصرى از سير عقايد و آراء در باره ارزش معلومات از دوره باستان يونان تا عصر حاضر