1329 - امام على (عليه السلام ):
هر كس مى خواهد هيچ غذايى به او زيان نرساند، تنها هنگامى غذا بخورد كه گرسنه شده و معده او (از خوراك پيشين ،) پاك شده باشد. پس چون خواست بخورد، نام خدا را بر زبان آورد، خوب غذا را بجود و در حالى از غذا خوردن دست بكشد كه هنوز ميل به خوردن دارد و به آن ، احساس نياز مى كند.⁽⁴³¹⁾
1330 - امام على (عليه السلام ):
- در سفارش به كميل بن زياد -: اى كميل ! مبادآخوراكى ، معده ات را سنگين كند. در آن ، جايى براى آب و جايى براى هوا واگذار و هنگامى كه هنوز ميل به خوردن دارى ، از غذا خوردن دست بكش ، كه اگر چنين كنى ، غذا را گوارا خواهى يافت ؛ چرا كه تن درستى ، از كم خوردن و كم آشاميدن است .⁽⁴³²⁾
1331 - امام رضا (عليه السلام ):
هر كس غذاى افزون از اندازه بخورد، اين غذا او را سودى نمى رساند، و هر كس به اندازه (نه بيشتر و نه كمتر) بردارد، اين غذا او را تغذيه مى كند و سود مى رساند. آب نيز چنين است . روش پسنديده براى تو، آن است كه از هر يك از انواع غذا، در فصل ويژه آن ، بهره بگيرى .
در حالى كه هنوز مقدارى ميل دارى ، از غذا دست بكش ؛ چرا كه اين كارت به خواست خداوند، براى بدن سلامت آورتر، براى عقل ذكاوت بخش تر، و براى خود انسان مايه سبكى افزون تر است .⁽⁴³³⁾
ر. ك : ص 61 (آنچه انسان را از پزشك ، بى نياز مى كند).
ر. ك : و ص 396 ح 1322.
5/12 - دست كشيدن برچهره و دعا كردن پس از شستن دستان
1332 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
چون پس از غذا خوردن ، دست خويش را شستى ، پيش از اين كه آن را با دستمال ، خشك كنى ، بر صورت و چشمانت نيز دست بكش و بگو:
((خداوندا! من از تو آراستگى و دوستى مسئلت دارم و از دشمنى و كينه ورزى ، به تو پناه مى جويم )).⁽⁴³⁴⁾
1333 - مكارم الاخلاق :
پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم )، چون پس از غذا، شستن دست را به پايان مى برد، با باقى مانده آبى كه بر دستانش بود، بر صورت خويش ‍ دست مى كشيد و سپس مى گفت :
((ستايش ، خدايى را كه ما را راه نمود و خوردنى و نوشيدنى داد و به ما هر نعمت نيكويى عنايت كرد)).⁽⁴³⁵⁾
1334 - الكافى :
- به نقل از مفضل -: بر امام صادق (عليه السلام ) وارد شدم و نزد او از چشم درد، اظهار ناراحتى كردم . به من فرمود: ((آيا نكته اى تازه مى خواهى ؟)).
سپس به من فرمود: ((چون پس از غذا خوردن ، دست خويش را شستى ، بر ابروهايت دست بكش و سه بار بگو: ((سپاس ، خداوند نيكوكار زيباكردار بهره رسان فضيلت بخش را)).
من اين كار را انجام دادم و از آن پس ، چشمانم درد نگرفت . سپاس ، خداوند جهانيان راست .⁽⁴³⁶⁾
1335 - امام صادق (عليه السلام ):
دست كشيدن بر چهره پس از وضو. كنجدك (كك مك ) را از ميان مى برد و روزى را افزون مى كند.⁽⁴³⁷⁾
1336 - امام صادق (عليه السلام ):
چون پس از غذا دستانت را شستى ، با باقى مانده آب ، دستى بر چشمان خود بكش ؛ چرا كه مايه ايمنى از چشم درد است .⁽⁴³⁸⁾
1337 كشف الغمة :
- به نقل از جميل بن دراج -: نزد امام صادق (عليه السلام ) بودم ، بكر بن اعين ، در حالى كه چشم درد داشت ، واد شد. امام (عليه السلام ) به او گفت : ((انسان زيرك هم چشم درد مى كشد؟!)).
(كسى ) پرسيد: چه كند؟
فرمود: ((هنگامى كه چربى را از دستان خود شست ، دستى بر چشمانش ‍ بكشد)).
من اين كار را انجام دادم و چشم درد نديدم .⁽⁴³⁹⁾
5/13 - به پشت دراز كشيدن پس از غذا
1338 - امام صادق (عليه السلام ):
دراز كشيدن پس از غذا، بدن را چاق مى كند، غذا را هضم مى نمايد و درد را (از درون انسان ،) بيرون مى كشد.⁽⁴⁴⁰⁾
1339 - امام رضا (عليه السلام ):
هرگاه چيزى خوردى ، به پشت دراز بكش و پاى راست خود را روى پاى چپ بگذار.⁽⁴⁴¹⁾
1340 - المحاسن :
- به نقل از احمد بن محمد بن ابى نصر، از راوى ديگر -: امام رضا (عليه السلام ) را ديدم كه چون غذا مى خورد، به پشت دراز مى كشد و پاى راست خود را روى پاى چپ مى انداخت .⁽⁴⁴²⁾
5/14 - پرهيز از زياده روى
قرآن
وكلوا واءشربوا ولاتسرفوا؛⁽⁴⁴³⁾
بخوريد و بياشاميد؛ ولى زياده روى نكنيد.
حديث
1341 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
يكى از انواع زياده روى ، اين است كه هر آنچه را دوست دارى ، بخورى .⁽⁴⁴⁴⁾
1342 - امام على (عليه السلام ):
- در پاسخ اين پرسش كه : ((آيا در قرآن ، همه دانش ها بجز دانش طب هست ؟)) -: زنهار! در قرآن ، آيه اى هست كه همه طب را يكجا در خود گرد آورده است : (بخوريد و بياشاميد؛ ولى زياده روى نكنيد).⁽⁴⁴⁵⁾
5/15 - پرهيز از دميدن در غذا
1343 - امام على (عليه السلام ):
- درباره آنچه پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) نهى فرموده است -: از اين نهى كرده كه در غذايا نوشيدنى بدمند.⁽⁴⁴⁶⁾
1344 - امام على (عليه السلام ):
نبايد كسى بر محل سجده خود و نه در غذاى خود و نه در آنچه مى نوشد، بدمد.⁽⁴⁴⁷⁾
5/16 - پرهيز از خوردن با دست چپ
1345 - صحيح مسلم :
- به نقل از جابر بن عبدالله سلمى -: پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم )، از اين كه كسى با دست چپ چيزى بخورد، نهى فرمود.⁽⁴⁴⁸⁾
1346 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
خوردن با دست چپ ، از نافرهيختگى است .⁽⁴⁴⁹⁾
1347 - الكافى :
- به نقل از سماعه ، در گفتگو با امام صادق (عليه السلام ) -: از ايشان درباره اين كه كسى با دست چپ بخورد يا بياشامد، پرسيدم .
فرمود: ((مبادا كسى با دست چپ بخورد يا بياشامد و يا با آن چيزى را بردارد)).⁽⁴⁵⁰⁾
1348 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
هر كس با دست چپ بخورد، شيطان نيز همراه با او مى خورد و هر كس با دست چپ بنوشد، شيطان نيز همراه با او مى نوشد.⁽⁴⁵¹⁾
1349 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
با دست چپ نخوريد؛ چرا كه شيطان با دست چپ مى خورد.⁽⁴⁵²⁾
5/17 - پرهيز از خوردن پس از سيرى
1350 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
- خطاب به امام على (عليه السلام ) -: از على ! چهار چيز، هدر مى رود: خوردن پس از سيرى ، افروختن چراغ در شب مهتابى ، كاشتن در شوره زار، و نيكى كردن به كسى كه شايسته آن نيست .⁽⁴⁵³⁾
1351 - امام صادق (عليه السلام ):
چهار چيز، هدر مى رود: بذر در شوره زار، چراغ در شب مهتابى ، خوردن پس از سيرى ، و نيكى به كسى كه شايسته آن نيست .⁽⁴⁵⁴⁾
1352 - امام صادق (عليه السلام ):
در سه چيز، ناخشنودى خداوند (عزوجل ) است : خفتن بدون بيدارى كشيدن (و احساس نياز به خواب )، خنديدن بدون شگفتى ، و خوردن پس ‍ از سيرى .⁽⁴⁵⁵⁾
ر. ك : ص 395 (خوردن غذا به هنگام گرسنگى و اشتها).
ر. ك : ص 386 (زيان هاى خوردن ، پس از سيرى ).
5/18 - پرهيز از خوردن غذاى داغ
1353 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
از غذاى داغ حذر كنيد؛ چرا كه بركت را از ميان مى برد، و بر شما باد غذاى سرد؛ چرا كه گوراتر و پر بركت تر است .⁽⁴⁵⁶⁾
1354 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
غذايتان را سرد كنيد تا در آن به شما بركت داده شود.⁽⁴⁵⁷⁾
1355 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
غذاى داغ را سرد كنيد؛ چرا كه غذاى داغ ، بى بركت است .⁽⁴⁵⁸⁾
1356 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
غذايتان را سرد كنيد؛ زيرا آن پر بركت تر است .⁽⁴⁵⁹⁾
1357 - شعب الايمان :
- به نقل از صهيب -: پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) از خوردن غذاى داغ ، تا هنگامى كه داغى آن فرو نشيند، نهى فرمود.⁽⁴⁶⁰⁾
1358 - امام على (عليه السلام ):
(غذاى ) داغ را بگذاريد تا سرد شود؛ چرا كه نزد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) غذايى داغ آوردند و ايشان فرمود: ((آن را بگذاريد تا سرد شود. چنين نيست كه خداوند (عزوجل ) آتش را خوراكمان كرده باشد و نيز بركت ، در (غذاى ) سرد است )).⁽⁴⁶¹⁾
1359 - امام صادق (عليه السلام ):
نزد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) غذايى داغ آوردند. فرمود: ((خداوند، آتش را خوراكمان نكرده است . كنارش بگذاريد تا سرد شود)). پس آن را واگذاشتند تا سرد شد.⁽⁴⁶²⁾
1360 - امام صادق (عليه السلام ):
براى پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) غذايى بسيار داغ آوردند. فرمود: ((چنين نيست كه خداوند، آتش را خوراكمان كرده باشد. آن را در جايى بگذاريد تا سرد شود و (جوشش آن ،) آرام بگيرد؛ چرا كه غذاى داغ ، بركت ندارد و شيطان را در آن بهره اى است )).⁽⁴⁶³⁾
1361 - المحاسن :
- به نقل از عائذ بن حبيب -: نزد امام صادق (عليه السلام ) بوديم . برايمان تريدى آوردند. دستان خود را به سوى آن دراز كرديم و ديديم كه داغ است . در اين هنگام ، امام صادق (عليه السلام ) فرمود: ((ما از خوردن آتش ، نهى شده ايم . دست بداريد؛ چرا كه بركت در سرد شدن آن است )).⁽⁴⁶⁴⁾
ر. ك : ص 396 (خوردن غذاى گرم ، پيش از سرد شدن ).
5/19 - پرهيز از خوردن درحالت جنابت ، مگر با وضو
1362 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
پنج چيز، پيسى مى آورد: نوره كشيدن در روز جمعه و چهارشنبه ؛ وضو گرفتن و غسل كردن با آبى كه در آفتاب ، گرم شده است ؛ خودرن در حال جنابت ؛ نزديكى با زن در دوره قاعدگى اش ؛ و خوردن در حال سيرى .⁽⁴⁶⁵⁾
1363 - سنن النسائى :
- به نقل از عايشه -: پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم )، چون در حال جنابت قصد خفتن داشت ، وضو مى ساخت و چون قصد خوردن داشت ، دستان خويش مى شست .⁽⁴⁶⁶⁾
5/20 - پرهيز از خفتن ، بلافاصله پس از خوردن غذا
1364 - پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ):
غذايتان را با ياد خدا و نماز، ذوب (هضم ) كنيد و بر آن مخوابيد، كه دل هايتان سخت مى شود.⁽⁴⁶⁷⁾
توضيح
مستدرك الوسائل ، روايتى مرسل از كتاب التعريف نقل كرده كه در آن آمده است :
خفتن پس از غذا، غذا را هضم مى كند و خوشگوار مى سازد.⁽⁴⁶⁸⁾
اين روايت با روايت پيشين ، تعارضى ندارد؛ زيرا آن روايت مى گويد: خفتن پس از غذا، دل را سخت مى كند؛ اما اين روايت مى گويد: غذا را هضم مى كند، با اين توضيح كه امكان دارد چيزى ، هم زمينه سنگ دلى را فراهم آورد و هم هضم كننده غذا باشد.
افزون بر اين ، چنان كه به نظر مى رسد، مقصود از روايت اين جا، ((خفتن شبانه پس از غذا)) است ، به خلاف روايت مستدرك الوسائل كه ناظر به ((خواب نيم روزى )) است ، چنان كه در ص 401 ذيل عنوان ((به پشت دراز كشيدن پس از غذا)) گذشت .
به هر روى ، در سند هر دو روايت ، اشكال شده است ، هر چند كه ظاهرا روايت اين جا به صحت ، نزديك تر است .
ر. ك : ص 196 (بهداشت دهان و دندان / خلال كردن ).
ر. ك : ص 201 (شستشوى دهان و بينى ).
ر. ك : ص 202 (مسواك زدن ).
رهنمودهاى اسلام درباره خوردن
رعايت دستورهاى بهداشتى درخوردن و آشاميدن ، يكى از مهم ترين عوامل سلامت ، شادابى و طول عمر است . اگر مردم بدانند كه چه بايد بخورند، چه اندازه بخورند و چگونه بخورند و نيز دانسته خود را به كار ببندند، بى ترديد، بيشتر بيمارى ها از جامعه بشرى رخت برخواهد بست و انسان ها لذت و طراوت زندگى را خواهند چشيد.
نخستين نكته براى رعايت دستورهاى بهداشتى درباره خوردن ، توجه به اين حقيقت است كه در نظام آفرينش ، ((خوردن ))، ابزارى براى زندگى است ، نه آنكه زندگى ، ابزارى براى خوردن ؛ چنان كه در حكمتى منسوب به امام على (عليه السلام ) آمده است :
لا تطلب الحياة لتاءكل ، بل اطلب الاكل لتحيا؛⁽⁴⁶⁹⁾
زندگى را براى خوردن مخواه ؛ بلكه خوردن را براى زندگى بخواه .
بسيارى از مردم - اگر نگوييم بيشتر آنان - سلامت ، شادابى و زندگى خود را فداى شكم خود مى كنند. از اين رو، هيچ گاه به فكر اين نيستند كه چه بخورند، چگونه بخورند و چه اندازه بخورند. پس ، هر چه را مزه بهترى دارد، به هر اندازه كه ميل دارند و به هر شكلى كه پيش بيايد، مصرف مى كنند و بدين سان ، گرفتار انواع بيمارى ها مى شوند، چنان كه امام على (عليه السلام ) مى فرمايد:
من غرس فى نفسه محبة اءنواع الطعام ، اجتنى ثمار فنون الاسقام ؛⁽⁴⁷⁰⁾
هر كس در دل خود، درخت علاقه به انواع غذاها را بكارد، ميوه گونه هاى ناتن درستى را مى چيند.
رهنمودهاى اسلام در اين زمينه ، فوق العاده مهم و ارزشمندند و با در نظر گرفتن عصر صدور آنها، معجزه علمى پيشوايان دين ، محسوب مى شوند. در اين باره ، توجه به دو نكته ، داراى اهميت است :
1 - رهنمودهاى اسلام درباره خوردن ، تنها سلامت جسم را تضمين نمى كنند؛ بلكه تضمين كننده سلامت هم جسم و هم جان انسان هستند.
2 - از آن جا كه عقل و علم ، بر همه رازهاى آفرينش احاطه ندارند، چه بسا حكمت برخى از رهنمودهاى اسلام براى دانش امروز، مجهول باشد؛ ولى بى ترديد، اين ، به معناى بى دليل بودن آن رهنمودها نيست ، چنان كه فلسفه شمارى از احكام اسلام ، در گذشته مجهول بود و امروزه علم به راز آنها پى برده است .
و اينك ، اشاره اى كوتاه به آن رهنمودها:
يك - مهم ترين رهنمود
نخستين و مهم ترين رهنمود اسلام دربراه مواد غذايى مورد مصرف ، اين است كه ((حلال )) باشند، بدين معنا كه :
اولا: آنچه انسان مصرف مى كند، بايد از راه مشروع ، تهيه شده باشد. غذايى كه از راه نامشروع و تجاوز به حقوق ديگران تهيه گردد، هر چند ممكن است براى سلامت جسم ، ضرر نداشته باشد؛ اما بى ترديد برى سلامت روان ، زيانبار است .
ثانيا: غذاى انسان بايد از ((طيبات (آنچه پاك است ))) تهيه شده باشد. بر اساس اين رهنمود، انسان نبايد غذاهايى را كه طبع توده مردم ، از آن نفرت دارد، يا اسلام ، خوردن آن را ممنوع دانسته (مانند: گوشت مردار يا گوشت حيوانات حرام گوشت ) مصرف كند، هر چند كه تجاور به حقوق ديگران نباشد.
ثالثا: غذا براى كسى كه مصرف كننده است ، نبايد زيانبار باشد. توضيح ، اين كه : ممكن است غذايى ، براى يك نفر مفيد باشد؛ اما براى ديگرى ، به دليل آن كه بيمار است ، زيانبار باشد.
رابعا: غذا براى جان انسان و يا جامعه نبايد مفسده داشته باشد. توضيح ، اين كه : ممكن است غذايى حلال باشد و براى جسم هم زيانبار نباشد، ليكن چگونگى مصرف آن ، براى جان و يا جامعه مفسده داشته باشد (مانند: غذا خوردن در ظروف طلا و نقره ، يا غذا خوردن از سفره اى كه مشروبات الكلى در آن قرار دارد). خوردن اين گونه غذاها نيز در اسلام ، ممنوع شناخته شده است .
دو - دو وعده غذا خوردن در شبانه روز
در روايات اسلامى ، براى تداوم سلامت و شادابى انسان ، خوردن دو وعده غذا در صبح و شام ، توصيه شده است . اهل بهشت نيز كه در دار الاسلام ، جاويد هستند، در همين دو وعده ، غذا مى خورند: ولهم رزقهم فيها بكرة وعشيا؛⁽⁴⁷¹⁾ و در بهشت ، هر صبح و شام ، روزى آنان آماده است .
سه - توصيه به كم خورى
پيشوايان دين ، ضمن تاءكيد بر كم خورى ، منافع فراوانى براى آن ذكر كرده اند؛ مانند: تداوم سلامت بدن ، صفاى انديشه ، نورانيت دل ، رهايى از دام شيطان ، بهره گيرى از ملكوت هستى ، نزديكى به خداوند متعال و استفاده بهتر از عبادت پروردگار.
چهار - خطر پرخورى
بر عكس ، پرخورى ، از منظر احاديث ، به شدت نكوهيده است . پرخورى ، از سلامت مى كاهد، و شهوت را مى افزايد، بدن را بدبو مى كند و زمينه را براى انواع بيمارى هاى جسمى و روحى ، فراهم مى سازد. پرخورى ، جوهر نفس را تباه مى كند، به نيروى تقوا (پرهيزگارى ) و ورع (خويشتن دارى ) ضربه مى زند، حجاب تيزهوشى است ، و دل را سخت و تاريك مى سازد.
شخص پرخور، خواب هاى آشفته مى بيند و هنگام عبادت ، احساس ‍ كسالت مى نمايد. از اين رو، عبادتش اندك است و از بساط قرب حضرت حق ، دور،
و سرانجام ، سيرى در دنيا، موجب گرسنگى در آخرت خواهد شد.
پنج - مقدار خوراك مفيد
براى پيشگيرى از زيان هاى پرخورى و بهره گيرى از منافع كم خورى ، پيشوايان اسلام توصيه كرده اند كه انسان ، پيش از آن هنگام كه اشتها دارد، چيزى نخورد و قبل از آن كه اشتهايش كاملا از بين رفته ، از خوردن ، دست بكشد: كل واءنت تشتهى ، واءمسك واءنت تشتهى .⁽⁴⁷²⁾
شش - برترين خوراكى و بهترين سفره
از منظر روايات اسلامى ، برترين غذاها، غذايى است كه داراى چند ويژگى باشد:
اول ، آن كه : از دست رنج خود فرد، تهيه شده باشد؛
دوم ، آن كه : خانواده او آن را دوست داشته باشند؛
سوم ، اين كه : بوى آن ، موجب آزار ديگران نباشد.
بهترين سفره ها نيز پاكيزه ترين ، حلال ترين و ساده ترين آنهاست ؛ سفره اى كه انواع غذاهاى رنگارنگ و گران قيمت - كه اهل بيت (عليهم السلام ) از مصرف آنها به خدا پناه مى بردند - بر آن چيده نشده باشد.
هفت - آداب سفره
آدابى كه پيشوايان اسلام براى حضور بر سر سفره غذا توصيه كرده اند، عبارتند از: بودن سبزيجات در سفره ، شستن دست ها و خشك نكردن آنها با حوله ، در آوردن كفش ها، نشستن بر سر سفره با فروتنى ، گرامى داشتن نان ، سهيم كرن ناظر (اعم از انسان و حيوان ) در غذا و آخرين ادب ، صدقه دادن از آن غذا و يا همانند آن .
هشت - آداب غذا خوردن
آداب غذا خوردن ، به چند بخش ، تقسيم مى شود:
بخش اول : مواردى كه بايد هنگام خوردن غذا رعايت شوند و آنها عبارت اند از:
الف - تدبر در اين كه انواع خوراكى هاى مورد نياز انسان ، چگونه در نظام آفرينش پديد آمده اند؟ و چه عواملى دست به دست هم داده اند تا آنچه در سفر نهاده شده ، آماده گردد كه اكنون مى توان با ميل و اشتها از آن استفاده نمود.
ب - آغاز كردن خوردن با نام و ياد آفريدگار مهربان كه انواع غذاهاى مفيد را براى تاءمين نيازهاى انسان ، در نظام آفرينش قرار داد. نيز تكرار نام خدا به هنگام خوردن هر نوع غذا، و تكرار آن هرگاه كه در ميان غذا خوردن ، سخن گفته شود، و همچنين شكرگزارى فراوان در هنگام خوردن .
ج - آغاز كردن غذا با نمك ،⁽⁴⁷³⁾ البته در صورتى كه خوردن نمك براى انسان ضرر نداشته باشد.
د - آغاز كردن از سبك ترين غذاها.
ه‍- نخوردن غذاى داغ و خوردن غذاى نيم گرم ، پيش از آن كه سرد شود.
و - خوردن با دست راست .
ز - كوچك گرفتن لقمه .
ح - خوب جويدن غذا.
ط - طولانى كردن نشستن بر سر سفره .
ى - گرامى داشتن نان و نگذاشتن آب زير ظرف غذا.
ك - استفاده كردن از آنچه از سفره مى ريزد. اين ، براى وقتى است كه غذا در منزل ميل مى شود، آن هم در صورتى كه آلوده نشده باشد؛ ولى اگر كسى در صحرا غذا ميل نمود، بهتر است كه آنچه را از سفره مى ريزد. براى حيوانات بگذارد.
ل - دست كشيدن از خوردن غذا، پيش از سير شدن كامل و در حالى كه قدرى از اشتها باقى است .
بخش دوم : امورى كه هنگام غذا خوردن ، ترك آنها شايسته است ، و آنها عبارت اند از:
الف - زياده روى در كيفيت و كميت خوراك .
ب - نكوهش غذايى كه نسبت به آن بى ميل است .
ج - دميدن در غذا.
د - خوردن با دست چپ .
ه‍- خوردن با يك انگشت يا دو انگشت .
و - بلند آروغ زدن .
ز - پاك كردن زياد استخوان ها.
ح - آب خوردن در ميان غذا.
ط‍- آب خوردن ، پس از خوردن گوشت .
ى - خوردن ، در حال سيرى .
بخش سوم : حالاتى كه غذا خوردن در آنها نكوهيده است .
در اسلام ، به طور كلى ، ميل كردن غذا در حالات غير بهداشتى ، يا به شيوه غير اخلاقى (مانند: غذا خوردن به شيوه متكبران ) و يا به گونه اى كه عرف جامعه بر نمى تابد، نكوهيده است و آنچه در روايات اين بخش آمده (مانند: نهى از غذا خوردن در حال : ((تكيه زده ))، ((خوابيده بر شكم ))، ((دراز كشيده ))، ((ايستاده ))، و در حال ((راه رفتن )) و يا ((جنابت ))، در صورتى است كه با يكى از اين عناوين ، منطبق گردد.
بخش چهارم : توصيه به هم غذاشدن با ديگران .
در روايات اسلامى غذا خوردن به تنهايى ، مذموم شناخته شده و توصيه شده كه انسان هر قدر مى تواند، ديگران را در غذاى خود سهيم نمايد. نيز غذا خوردن با خانواده ، خدمت گزاران و يتيمان ، مورد تاءكيد قرار گرفته است .
آدابى كه رعايت آنها به هنگام غذا خوردن با ديگران ، ضرورى است ، عبارت اند از:
الف - خوردن از قسمت جلوى خود.
ب - خوردن از اطراف ظرف و نه از وسط آن ، در جايى كه غذا براى همگان آماده شده است .
ج - نگاه نكردن به لقمه ديگران .
د - رعايت حقوق ديگران در آنچه بر سر سفره است .
ه‍- آغاز شدن غذا خوردن به وسيله صاحب سفره يا بهترين شخص حاضر بر سر سفره .
و - ادامه دادن صاحب سفره به خوردن ، تا سير شدن همه كسانى كه بر سر سفره نشسته اند.
ز - بلند شدن از سر سفره ، قبل از برچيدن آن .
نه - آداب پايان غذا و برچيدن سفره
پايان غذا خوردن همانند آغاز آن ، آدابى دارد كه رعايت آنها براى سلامت جسم و جان ، سودمند است . اين آداب را به آداب عرفانى ، اجتماعى و بهداشتى مى توان تقسيم كرد:
الف - آداب عرفانى ، عبارت اند از: سپاس گزارى از ولى نعمت حقيقى (كه خداوند متعال است ) و دعا كردن براى بركت يافتن روزى .
ب - آداب اجتماعى ، عبارت اند از: يادآورى گرسنگان و مسئوليتى كه افراد سير در برابر آنان دارند، و اقدام جهت كاستن فقر و گرسنگى از جامعه در حد توان .
ج - آداب بهداشتى ، عبارت اند از: شستن دست ها، خلال كردن و مسواك زدن دندان ها، تميز كردن آنچه زير سفره ريخته است ، مقدارى استراحت بر پشت ، و نخوابيدن بلافاصله پس از خوردن غذا.
ده - آداب خوردن گوشت و ميوه
خوردن گوشت و ميوه از منظر روايات اسلامى ، آداب ويژه اى دارد كه اجمالا به آنها اشاره مى كنيم :
يكم : آداب خوردن گوشت
الف - انتخاب گوشت جلوى بدن ، بويژه سردست .
ب - شستن گوشت ، قبل از پختن .
ج - تكه تكه كردن گوشت به وسيله دندان به هنگام خوردن و تكه نكردن آن با چاقو.
د - نخوردن گوشت خشكيده نمك سود.
ه‍- نخوردن گوشت خام .
و - خوردن گوشت ، سه روز يك بار، يا هفته اى يك بار، و ترك نكردن آن براى حداكثر چهل روز، و پرهيز از خوردن آن در هر روز.
ز - پرهيز از پاك كردن كامل استخوان و خوردن مغز قلم .
دوم : آداب خوردن ميوه
الف - شستن ميوه با آب .
ب - ياد خدا به هنگام خوردن آن .
ج - خواندن دعاى ويژه به هنگام ديدن ميوه نوبر.
د - خوردن ميوه در آغاز فصل آن ، و نخوردن آن در اواخر فصلش .
ه‍- خوردن ميوه با پوست آن .
آنچه ملاحظه شد، خلاصه اى از رهنمودهاى ارزشمندى است كه در احاديث اسلامى درباره خوردن براى تاءمين سلامت جسم و جان ، آمده است . گفتنى است در اين دانش نامه ، تنها احاديثى را آورده ايم كه ارتباط نزديك ترى با بهداشت جسم دارند. كسانى كه مايل هستند با همه رواياتى كه درباره آداب خوردن وارد شده است ، آشنا شوند. مى توانند به موسوعة ميزان الحكمة ⁽⁴⁷⁴⁾ (جلد اول ، كلمه ((اءكل ))) مراجعه نمايند.