9 حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ عَمِّهِ
مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ
أَبِي أَيُّوبَ الْمَدَنِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ
بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قِيلَ لِأَمِيرِ
الْمُؤْمِنِينَ ع هَلْ يَقْدِرُ رَبُّكَ أَنْ يُدْخِلَ الدُّنْيَا فِي بَيْضَةٍ
مِنْ غَيْرِ أَنْ يُصَغِّرَ الدُّنْيَا أَوْ يُكَبِّرَ الْبَيْضَةَ قَالَ إِنَّ
اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يُنْسَبُ إِلَى الْعَجْزِ وَ الَّذِي
سَأَلْتَنِي لَا يَكُونُ
ترجمه :
9. عمربن اذينه از امام صادق (عليه السلام)
و ايشان فرمودند: به امير المؤمنين على (عليه السلام) عرض شد: آيا خداوند قدرت
دارد كه دنيا را در تخم مرغى داخل كند، بدون اين كه دنيا كوچك شده يا تخم مرغ
بزرگ شود؟ حضرت فرمودند: خداوند متعال به ناتوانى منسوب نمىشود (لقب نمىگيرد)
و چيزى كه از من پرسيدى، (اصلا) محقق نمىشود.
10 حَدَّثَنَا
جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا
الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ
عَامِرٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي
عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ
أَ يَقْدِرُ اللَّهُ أَنْ يُدْخِلَ الْأَرْضَ فِي بَيْضَةٍ وَ لَا يُصَغِّرُ
الْأَرْضَ وَ لَا يُكَبِّرُ الْبَيْضَةَ فَقَالَ وَيْلَكَ إِنَّ اللَّهَ لَا
يُوصَفُ بِالْعَجْزِ وَ مَنْ أَقْدَرُ مِمَّنْ يُلَطِّفُ الْأَرْضَ وَ
يُعَظِّمُ الْبَيْضَةَ
ترجمه :
10. از امام صادق (عليه السلام) روايت شده
است كه مردى به نزد امير مؤمنان على (عليه السلام) آمد و عرض كرد: آيا خداوند
قدرت دارد كه زمين را در تخم مرغ داخل كند، بدون اين كه زمين كوچك شده و تخم
مرغ بزرگ شود؟ آن حضرت فرمودند: واى بر تو! خداوند، به ناتوانى وصف نمىشود و
چه كسى قدرتمندتر از كسى است كه زمين را نرم كرده و تخم مرغ را بزرگ گرداند.
11 حَدَّثَنَا
عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ
قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ جَدِّهِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ
أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى الرِّضَا
ع فَقَالَ هَلْ يَقْدِرُ رَبُّكَ أَنْ يَجْعَلَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ
مَا بَيْنَهُمَا فِي بَيْضَةٍ قَالَ نَعَمْ وَ فِي أَصْغَرَ مِنَ الْبَيْضَةِ
قَدْ جَعَلَهَا فِي عَيْنِكَ وَ هِيَ أَقَلُّ مِنَ الْبَيْضَةِ لِأَنَّكَ إِذَا
فَتَحْتَهَا عَايَنْتَ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَيْنَهُمَا وَ لَوْ
شَاءَ لَأَعْمَاكَ عَنْهَا
ترجمه :
11. احمد بن محمد بن ابى نصر مىگويد: مردى
به نزد امام رضا (عليه السلام) آمد و عرض كرد: آيا پروردگار تو قدرت دارد كه
آسمان و زمين و آن چه در ميان آنها است را، در تخم مرغى قرار دهد؟ حضرت
فرمودند: او از كوچكتر از تخم مرغ هم (مىتواند در زمين و آسمان جاى دهد) و
آن، (به اين صورت است كه) آسمان را در چشم تو قرار داده است، در حالى كه چشم تو
از تخم مرغ كوچكتر است، زيرا زمانى كه چشم خود را به آسمان و زمين و آن چه
ميان آنهاست، باز مىكنى، (تمام آنها را) در چشم خود مىبينى و اگر مىخواست،
تو را از (مشاهده كردن آنها) كور مىكرد. (پس مىتواند، چنين كند.)
12 حَدَّثَنَا
عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ الْعَلَوِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ
قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَرَفَةَ قَالَ
قُلْتُ لِلرِّضَا ع خَلَقَ اللَّهُ الْأَشْيَاءَ بِالْقُدْرَةِ أَمْ بِغَيْرِ
الْقُدْرَةِ فَقَالَ لَا يَجُوزُ أَنْ يَكُونَ خَلَقَ الْأَشْيَاءَ
بِالْقُدْرَةِ لِأَنَّكَ إِذَا قُلْتَ خَلَقَ الْأَشْيَاءَ بِالْقُدْرَةِ
فَكَأَنَّكَ قَدْ جَعَلْتَ الْقُدْرَةَ شَيْئاً غَيْرَهُ وَ جَعَلْتَهَا آلَةً
لَهُ بِهَا خَلَقَ الْأَشْيَاءَ وَ هَذَا شِرْكٌ وَ إِذَا قُلْتَ خَلَقَ
الْأَشْيَاءَ بِقُدْرَةٍ فَإِنَّمَا تَصِفُهُ أَنَّهُ جَعَلَهَا بِاقْتِدَارٍ
عَلَيْهَا وَ قُدْرَةٍ وَ لَكِنْ لَيْسَ هُوَ بِضَعِيفٍ وَ لَا عَاجِزٍ وَ لَا
مُحْتَاجٍ إِلَى غَيْرِهِ
قال محمد بن علي مؤلف هذا الكتاب إذا قلنا
إن الله لم يزل قادرا فإنما نريد بذلك نفي العجز عنه و لا نريد إثبات شيء معه
لأنه عز و جل لم يزل واحدا لا شيء معه و سأبين الفرق بين صفات الذات و صفات
الأفعال في بابه إن شاء الله
ترجمه :
12. محمد بن عرفه مىگويد: به امام رضا
(عليه السلام) عرض كردم: آيا خداوند، اشياء را با قدرت يا بدون قدرت خلق كرده
است؟ (يعنى آيا با تلاش و كار چنين چيزهايى آفريده و يا با اراده چنين كرده
است.) حضرت فرمودند: براى خداوند، آفريدن اشياء با قدرت (و كار و تلاش) نبوده
است، زيرا زمانى كه تو مىگويى: خداوند، اشياء را با قدرت (تلاش) آفريده است،
يعنى قدرت را چيزى، غير از او قرار دادهاى و آن را وسيلهاى در نظر گرفتهاى
كه خداوند به وسيله آن، اشياء را آفريده است و اين شرك (به خداوند) است و زمانى
كه بگويى: خداوند، اشياء را با قدرت (تلاش) آفريده است، او را توصيف كردهاى به
اين كه خداوند، بواسطه اقتدار قدرت، آنها را آفريده است، در حالى كه او ضعيف و
ناتوان نيست و به غير از خود، نيازى ندارد.
(نويسنده كتاب، محمد بن على شيخ صدوق قدس
سره مىگويد: اگر بگوييم او هميشگى است، ناتوانى را از خداوند نفى كردهايم و
چيزى را به همراه خداوند، اثبات نكردهايم (و قرار ندادهايم) زيرا خداوند
هميشه يكى بوده و چيزى همراه او نبوده است و به زودى فرق ميان صفات ذات و صفات
افعال خداوند را در جاى خودش، به خواست خداوند روشن مىكنم.)
13 حَدَّثَنَا
حَمْزَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ أَخْبَرَنَا
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ
عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِهِ عَزَّ
وَ جَلَّ- ما يَكُونُ مِنْ نَجْوى ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا
خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنى مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْثَرَ
إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ ما كانُوا فَقَالَ هُوَ وَاحِدٌ أَحَدِيُّ
الذَّاتِ بَائِنٌ مِنْ خَلْقِهِ وَ بِذَاكَ وَصَفَ نَفْسَهُ وَ هُوَ بِكُلِّ
شَيْءٍ مُحِيطٌ بِالْإِشْرَافِ وَ الْإِحَاطَةِ وَ الْقُدْرَةِ- لا يَعْزُبُ
عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ
مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْبَرُ بِالْإِحَاطَةِ وَ الْعِلْمِ لَا بِالذَّاتِ لِأَنَّ
الْأَمَاكِنَ مَحْدُودَةٌ تَحْوِيهَا حُدُودٌ أَرْبَعَةٌ فَإِذَا كَانَ
بِالذَّاتِ لَزِمَهُ الْحَوَايَة
ترجمه :
13. عمر بن اذينه از امام صادق (عليه
السلام)، درباره سخن خداوند پرسيد كه (هيچ آهستهاى ميان سه نفر نيست، مگر اين
كه خداوند چهارمين است و پنج نفر نيست، مگر اين كه خداوند ششمين است و كمتر و
چه بيشتر باشد. مگر اين كه او با آنهاست هر كجا كه باشيد.) آن حضرت فرمودند:
او، يگانه و در ذات يكى است، از مخلوقاتش جداست و به واسطه آن، خودش را توصيف
كرده است و او به هر چيزى بااشراف، تسلط و قدرت، احاطه دارد و هيچ چيزى در
آسمان و زمين به خاطر كوچكى و بزرگى با احاطه و علمى كه او دراد، از او دور
نمىشود. نه اين كه ذاتا (آن جا حضور داشته باشد) زيرا مكان به چهار طرف محدود
است. پس زمانى كه ذات او (در مكانى حضور داشته باشد، يعنى اين كه) خداوند هم
(به چهار طرف) محدود گردد.
14 حَدَّثَنَا
تَمِيمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ تَمِيمٍ الْقُرَشِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ
حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَيْمَانَ النَّيْسَابُورِيِّ عَنْ
عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ حَضَرْتُ مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ
وَ عِنْدَهُ الرِّضَا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى ع فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ يَا
ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَ لَيْسَ مِنْ قَوْلِكَ أَنَّ الْأَنْبِيَاءَ
مَعْصُومُونَ قَالَ بَلَى فَسَأَلَهُ عَنْ آيَاتٍ مِنَ الْقُرْآنِ فَكَانَ
فِيمَا سَأَلَهُ أَنْ قَالَ لَهُ فَأَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ إِبْرَاهِيمَ رَبِّ
أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتى قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى وَ
لكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ الرِّضَا ع إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ
تَعَالَى كَانَ أَوْحَى إِلَى إِبْرَاهِيمَ ع أَنِّي مُتَّخِذٌ مِنْ عِبَادِي
خَلِيلًا إِنْ سَأَلَنِي إِحْيَاءَ الْمَوْتَى أَجَبْتُهُ فَوَقَعَ فِي نَفْسِ
إِبْرَاهِيمَ ع أَنَّهُ ذَلِكَ الْخَلِيلُ فَقَالَ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِ
الْمَوْتى قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى وَ لكِنْ لِيَطْمَئِنَّ
قَلْبِي عَلَى الْخُلَّةِ قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ
إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ
يَأْتِينَكَ سَعْياً وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ فَأَخَذَ
إِبْرَاهِيمُ ع نَسْراً وَ بَطّاً وَ طَاوُساً وَ دِيكاً فَقَطَّعَهُنَّ
قِطَعاً صِغَاراً ثُمَّ جَعَلَ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِنَ الْجِبَالِ الَّتِي
كَانَتْ حَوْلَهُ وَ كَانَتْ عَشَرَةً مِنْهُنَّ جُزْءاً وَ جَعَلَ
مَنَاقِيرَهُنَّ بَيْنَ أَصَابِعِهِ ثُمَّ دَعَاهُنَّ بِأَسْمَائِهِنَّ وَ
وَضَعَ عِنْدَهُ حَبّاً وَ مَاءً فَتَطَايَرَتْ تِلْكَ الْأَجْزَاءُ بَعْضُهَا
إِلَى بَعْضٍ حَتَّى اسْتَوَتِ الْأَبْدَانُ وَ جَاءَ كُلُّ بَدَنٍ حَتَّى
انْضَمَّ إِلَى رَقَبَتِهِ وَ رَأْسِهِ فَخَلَّى إِبْرَاهِيمُ عَنْ
مَنَاقِيرِهِنَّ فَطِرْنَ ثُمَّ وَقَفْنَ فَشَرِبْنَ مِنْ ذَلِكَ الْمَاءِ وَ
الْتَقَطْنَ مِنْ ذَلِكَ الْحَبِّ وَ قُلْنَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ أَحْيَيْتَنَا
أَحْيَاكَ اللَّهُ فَقَالَ إِبْرَاهِيمُ ع بَلِ اللَّهُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ
هُوَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ قَالَ الْمَأْمُونُ بَارَكَ اللَّهُ فِيكَ
يَا أَبَا الْحَسَنِ
و الحديث طويل أخذنا
منه موضع الحاجة
ترجمه :
14. على بن محمد بن جهم مىگويد: در مجلس
مأمون حضور داشتم و امام رضا (عليه السلام) هم نزد او بود. مأمون به امام عرض
كرد: اى فرزند رسول خدا! آيا اين سخن شما نيست كه پيامبران معصوم هستند؟ حضرت
فرمودند: بله. پس مأمون سؤالاتى از آيات قرآنى از امام پرسيد تا رسيد به اين
سؤال كه، به من از سخن حضرت ابراهيم (عليه السلام)، آگاه كن كه فرمود:
(پروردگارا! به من نشان بده كه چگونه مردهها را زنده مىكنى. خداوند فرمود:
مگر ايمان ندارى؟ جواب داد: بله! اما مىخواهم قلبم مطمئن شود.) امام رضا (عليه
السلام) فرمودند: خداوند به حضرت ابراهيم (عليه السلام) وحى فرستاد كه مىخواهم
از ميان بندگانم، دوستى انتخاب كنم كه اگر از من زنده كردن مردگان را بپرسد،
جوابش دهم. در درون ابراهيم اين مطلب وارد شد كه او همان دوست (خداوند) است. پس
عرض كرد: پروردگارا! به من نشان بده كه چگونه مردگان را زنده مىكنى؟ خداوند
فرمودند: مگر ايمان ندارى؟ جواب داد: بله! اما مىخواهم قلبم نسبت به آن دوستى
(با تو) مطمئن شود. خداوند فرمود: چهار پرنده بگير و آنها
را قطعه قطعه كن، سپس هر قسمت را بر بالاى كوهى قرار بده و آنها را طرف خود
بخوان كه به سرعت به نزد تو مىآيند و بدان كه خداوند ارجمند و داناست.
حضرت ابراهيم (عليه السلام) عقاب، مرغابى، طاووس و خروس را گرفت و آنها را كشته
و به قطعههاى كوچك جدا نمود. سپس هر قسمت را بر بالاى كوهى قرار داد و منقار
پرندگان را ميان انگشتانش گذاشت. سپس آنها را به طرف خود خواند و نزد خود، آب و
دانه گذاشت. هر كدام از آن قسمتها، بلند شده و به سوى او حركت مىكردند تا اين
كه بدنشان كامل شد و هر بدنى آمده و به گردن و سر خود متصل گشت. حضرت ابراهيم
(عليه السلام)، منقارهاى آنها را رها كرد، كه پرواز كردند و دوباره نشستند و آب
نوشيده و دانه خوردند و گفتند: اى پيامبر خدا! ما را زنده كردى، خداوند تو را
زنده كند. حضرت ابراهيم (عليه السلام) فرمود: بلكه خداوند مىميراند و زنده
مىكند او به هر چيزى تواناست. مأمون گفت: اى ابوالحسن! خداوند به تو بركت دهد.
(اين حديث طولانى است كه فقط به اندازه
نياز، آن را بيان كرديم.)
15 حَدَّثَنَا
أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ
حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ
الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْخَزَّازِ عَنْ مُثَنًّى الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِي
جَعْفَرٍ أَظُنُّهُ مُحَمَّدَ بْنَ نُعْمَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ
اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ هُوَ اللَّهُ فِي
السَّماواتِ وَ فِي الْأَرْضِ قَالَ كَذَلِكَ هُوَ فِي كُلِّ مَكَانٍ قُلْتُ
بِذَاتِهِ قَالَ وَيْحَكَ إِنَّ الْأَمَاكِنَ أَقْدَارٌ فَإِذَا قُلْتَ فِي
مَكَانٍ بِذَاتِهِ لَزِمَكَ أَنْ تَقُولَ فِي أَقْدَارٍ وَ غَيْرِ ذَلِكَ وَ
لَكِنْ هُوَ بَائِنٌ مِنْ خَلْقِهِ مُحِيطٌ بِمَا خَلَقَ عِلْماً وَ قُدْرَةً
وَ إِحَاطَةً وَ سُلْطَاناً وَ مُلْكاً وَ لَيْسَ عِلْمُهُ بِمَا فِي الْأَرْضِ
بِأَقَلَّ مِمَّا فِي السَّمَاءِ لَا يَبْعُدُ مِنْهُ شَيْءٌ وَ الْأَشْيَاءُ
لَهُ سَوَاءٌ عِلْماً وَ قُدْرَةً وَ سُلْطَاناً وَ مُلْكاً وَ إِحَاطَةً
ترجمه :
15. محمد بن نعمان مىگويد: از امام صادق
(عليه السلام) درباره سخن خداوند پرسيدم كه حضرت فرمودند: همين طور است. عرض
كردم: آيا با ذات خود فرمودند: واى بر تو! مكانها، محدودند و زمانى كه
مىگويى، او با ذات در مكانى حضور دارد، يعنى اين كه تو او را محدود مىدانى،
در حالى كه او از آفريدههاى خود جداست و با دانش، قدرت، تسلط، حاكميت و
پادشاهى، بر آن چه آفريده است، احاطه دارد و دانش او به آن چه در زمين است، از
آن چه در آسمان است، كمتر نيست و از خداوند، چيزى دور نيست و تمام چيز از جهت
دانش، قدرت، سلطنت، پادشاهى و بزرگى نزد او مساوى است.
16 حَدَّثَنَا أَبِي
رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ
عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ قَالَ قَالَ أَبُو
شَاكِرٍ الدَّيَصَانِيُّ إِنَّ فِي الْقُرْآنِ آيَةً هِيَ قُوَّةٌ لَنَا قُلْتُ
وَ مَا هِيَ فَقَالَ وَ هُوَ الَّذِي فِي السَّماءِ إِلهٌ وَ فِي الْأَرْضِ
إِلهٌ فَلَمْ أَدْرِ بِمَا أُجِيبُهُ فَحَجَجْتُ فَخَبَّرْتُ أَبَا عَبْدِ
اللَّهِ ع فَقَالَ هَذَا كَلَامُ زِنْدِيقٍ خَبِيثٍ إِذَا رَجَعْتَ إِلَيْهِ
فَقُلْ لَهُ مَا اسْمُكَ بِالْكُوفَةِ فَإِنَّهُ يَقُولُ فُلَانٌ فَقُلْ مَا
اسْمُكَ بِالْبَصْرَةِ فَإِنَّهُ يَقُولُ فُلَانٌ فَقُلْ كَذَلِكَ اللَّهُ
رَبُّنَا فِي السَّماءِ إِلهٌ وَ فِي الْأَرْضِ إِلهٌ وَ فِي الْبِحَارِ إِلَهٌ
وَ فِي كُلِّ مَكَانٍ إِلَهٌ قَالَ فَقَدِمْتُ فَأَتَيْتُ أَبَا شَاكِرٍ
فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ هَذِهِ نُقِلَتْ مِنَ الْحِجَازِ
ترجمه :
16. هشام بن حكم از ابو شاكر ديصانى نقل
مىكند كه گفته است: در قرآن، آيهاى هست كه سخن ما را تقويت مىكند (ابو شاكر
ديصانى، زنديق بود يعنى به خدا اعتقادى نداشت و يا براى او شريك قرار مىداد.)
هشام بن حكم مىگويد: به او گفتم: كدام آيه. گفت: اين آيه:
او كسى است كه در آسمان خداوند و در زمين هم خداوند است. (يعنى به خيال
او در آسمان خدايى و در زمين هم خدايى ديگر وجود دارد.) هشام بن حكم مىگويد:
من نتوانستم جواب او را بدهم. به امام صادق (عليه السلام)، اين مسئله را خبر
دادم. ايشان فرمودند: اين سخن، شخصى زنديق (و خدانشناس) است. (اى هشام!) وقتى
به نزد او برگشتى، بگو: نام تو در كوفه چيست؟ او جواب مىدهد: فلانى (ابو شاكر
ديصانى) بگو نام تو در بصره چيست؟ مىگويد: فلانى (ابو شاكر ديصانى) پس (در اين
حالت) به او بگو: خداوند هم، اين گونه است در آسمان خدا و در زمين (هم) خداست،
در درياها و در هر مكان ديگر خداست. هشام بن حكم مىگويد: پس برخاستم و به طرف
ابو شاكر ديصانى رفتم و سخن امام را به او گفتم. او جواب داد: اين سخنى است كه
از طرف حجاز آمده است.
17 حَدَّثَنَا
جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا
الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ
عَامِرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُقَاتِلِ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقُ ع لَمَّا صَعِدَ مُوسَى ع إِلَى
الطُّورِ فَنَادَى رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ يَا رَبِّ أَرِنِي خَزَائِنَكَ
فَقَالَ يَا مُوسَى إِنَّمَا خَزَائِنِي إِذَا أَرَدْتُ شَيْئاً أَنْ أَقُولَ
لَهُ كُنْ فَيَكُونُ
قال مصنف هذا الكتاب من الدليل على أن الله
عز و جل قادر أن العالم لما ثبت أنه صنع الصانع و لم نجد أن يصنع الشيء من ليس
بقادر عليه بدلالة أن المقعد لا يقع منه المشي و العاجز لا يتأتى له الفعل صح
أن الذي صنعه قادر و لو جاز غير ذلك لجاز منا الطيران مع فقد ما يكون به من
الآلة و لصح لنا الإدراك و إن عدمنا الحاسة فلما كان إجازة هذا خروجا عن
المعقول كان الأول مثله
ترجمه :
17. مقاتل بن سليمان از امام صادق (عليه
السلام) نقل مىكند كه فرمودند: زمانى كه حضرت موسى (عليه السلام) از كوه طور
بالا رفت، پروردگار خود را (اين گونه) صدا زد: پروردگارا! خزائن (گنجينههاى
معرفت و دانش خود را) به من نشان بده. خداوند فرمود: اى موسى! گنجينه من اين
است كه هر زمانى چيزى اراده كنم، به او مىگويم، موجود باش او هم به وجود
مىآيد (يعنى اين گونه نيست كه از قبل چيزى آماده كرده باشم و به تو نشان دهم.)
(شيخ صدوق قدس سره مىگويد: يكى از
دليلهايى كه مىگويد خداوند تواناست اين است: زمانى كه ثابت شود جهان،
آفريدگار و سازندهاى دارد، ولى دريافتيم كه چون توانا نيست، نمىتواند چيزى
بسازد، به اين صورت كه، زمين گير نمىتواند راه برود و ناتوان نمىتواند كارى
انجام دهد، پس نتيجه مىگيريم كسى كه جهان را ساخته است، تواناست زيرا در غير
اين صورت، (كه از يك طرف بگوييم: ناتوان است و از طرف ديگر بگوييم: جهان را او
آفريده است) پس بايد پرواز كردن ما، هم جايز بود، با اين كه آن چه براى پرواز
نياز است را نداريم و درك كردن ما بدون داشتن حواس صحيح بود، پس چون كه محقق
شدن اين موضوع عاقلانه نيست، اولى هم عاقلانه نخواهد بود.)
10 باب العلم
10. درباره علم خداوند
1 حَدَّثَنَا عَلِيُّ
بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ
قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ قَالَ
حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ
النَّوْفَلِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ سُفْيَانَ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو
عَلِيٍّ الْقَصَّابُ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ
الْحَمْدُ لِلَّهِ مُنْتَهَى عِلْمِهِ فَقَالَ لَا تَقُلْ ذَلِكَ فَإِنَّهُ
لَيْسَ لِعِلْمِهِ مُنْتَهًى
ترجمه :
1. ابو على قصاب مىگويد: نزد امام صادق
(عليه السلام) بودم و عرض كردم: خداوند را به اندازه انتهاى دانش او سپاس
مىگويم. حضرت فرمودند: اين سخن را نگو، زيرا براى علم خداوند پايانى نيست.
2 أَبِي وَ مُحَمَّدُ
بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُمَا اللَّهُ قَالا
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ وَ أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ
جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ
صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْكَاهِلِيِّ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى أَبِي
الْحَسَنِ ع فِي دُعَاءٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ مُنْتَهَى عِلْمِهِ فَكَتَبَ
إِلَيَّ لَا تَقُولَنَّ مُنْتَهَى عِلْمِهِ وَ لَكِنْ قُلْ مُنْتَهَى رِضَاهُ
ترجمه :
2. كاهلى مىگويد: به ابوالحسن (امام موسى
كاظم (عليه السلام)) در مورد اين دعا (خداوند را به اندازه انتهاى دانش او سپاس
مىگويم) نامهاى نوشتم. آن حضرت (هم) در جواب نوشتند: نگوييد (سپاس مىگويم)
به اندازه پايان علم او، بلكه بگو: خداوند را به اندازه نهايت خشنودى او (سپاس
مىگويم.)
3 حَدَّثَنَا عَلِيُّ
بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ
قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْأَسَدِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي
مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ
الْعِلْمُ هُوَ مِنْ كَمَالِهِ
ترجمه :
3. هشام بن حكم از امام صادق (عليه السلام)
نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: علم، از كمال خداوند است. (البته همان طور كه
علامه مجلسى هم فرموده است، اين سخن اشتباه است، زيرا صفات خداوند جزء ذات اوست
و نمىتوان چيزى را از او جدا كرد.)
4 أَبِي رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ
هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الصَّيْرَفِيِّ عَنْ
بَكَّارٍ الْوَاسِطِيِّ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ
أَعْيَنَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي الْعِلْمِ قَالَ هُوَ كَيَدِكَ مِنْكَ
قال محمد بن علي مؤلف هذا الكتاب يعني أن
العلم ليس هو غيره و أنه من صفات ذاته لأن الله عز و جل ذات علامة سميعة بصيرة
و إنما نريد بوصفنا إياه بالعلم نفي الجهل عنه و لا نقول إن العلم غيره لأنا
متى قلنا ذلك ثم قلنا إن الله لم يزل عالما أثبتنا معه شيئا قديما لم يزل تعالى
الله عن ذلك علوا كبيرا
ترجمه :
4. حمران بن اعين از امام باقر (عليه
السلام) درباره علم نقل مىكند كه فرمودند: علم خداوند، مثل دست، نسبت به توست.
(علم خداوند هم همين طور است.) (اما همان طور كه علامه مجلسى قدس سره هم فرموده
است، اين سخن اشتباهى از طرف راوى روايت است، زيرا صفات خداوند جزء ذات اوست و
نمىتوان چيزى را از او جدا كرد، مگر اين كه بگوييم دست، جزء ذات انسان است كه
اين را كسى نگفته است.)
(نويسنده اين كتاب، شيخ صدوق قدس سره در
توضيح اين روايت مىگويد: منظور اين است كه دانش خداوند، چيزى غير از او نيست و
جزء صفات ذات خداوند است. زيرا خداوند در ذات، دانا، شنوا و بيناست و اين كه او
را به علم توصيف مىكنيم، به خاطر اين است كه جهل و نادانى را از او نفى نماييم
و نمىگوييم: علم، غير از اوست. چون كه هر وقت چنين حرفى را بزنيم (كه علم خدا،
غير از اوست) سپس بگوييم: خداوند، هميشه دانا بوده است، به همراه او (جداى از
خداوند) چيز قديمى (كه از اول بوده است) را ثابت كردهايم و خداوند بزرگتر است
از اين كه چيزى همراه او باشد.
5 أَبِي رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ
هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِي
عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ أَ رَأَيْتَ مَا كَانَ وَ مَا هُوَ كَائِنٌ
إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ أَ لَيْسَ كَانَ فِي عِلْمِ اللَّهِ قَالَ فَقَالَ
بَلَى قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ
ترجمه :
5. منصوربن حازم مىگويد: به امام صادق
(عليه السلام) عرض كردم: آيا شما اين اعتقاد را داريد كه آن چه بوده و آن چه تا
روز قيامت به وجود مىآيد، در علم خدا نيست؟ حضرت فرمودند: تمام آنها در علم
خداوند قبل از اين كه آسمان و زمين را بيافريند، وجود داشته است.
6 حَدَّثَنَا
الْحُسَيْنُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ
مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى بْنِ عِمْرَانَ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ
عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ وَ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ جَمِيعاً عَنْ
صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ سَأَلْتُهُ يَعْنِي
أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ يَكُونُ الْيَوْمَ شَيْءٌ لَمْ يَكُنْ فِي عِلْمِ
اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لَا بَلْ كَانَ فِي عِلْمِهِ قَبْلَ أَنْ
يُنْشِئَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْض
ترجمه :
6. منصور بن حازم مىگويد: از امام صادق
(عليه السلام) پرسيدم: آيا الان چيزى هست كه در علم خداوند نباشد؟ فرمودند:
خير! بلكه تمام آنها، قبل از اين كه آسمانها و زمين را بيافريند، در علم
خداوند وجود داشت.
7 حَدَّثَنَا
الْحَسَنُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ
حَدَّثَنِي أَبِي قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ
بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَنْ
جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَتْ أَسْمَاؤُهُ
وَ تَعَالَى فِي عُلُوِّ كُنْهِهِ أَحَدٌ تَوَحَّدَ بِالتَّوْحِيدِ فِي
تَوْحِيدِهِ ثُمَّ أَجْرَاهُ عَلَى خَلْقِهِ فَهُوَ أَحَدٌ صَمَدٌ مَلِكٌ
قُدُّوسٌ يَعْبُدُهُ كُلُّ شَيْءٍ وَ يَصْمِدُ إِلَيْهِ وَ فَوْقَ الَّذِي
عَسَيْنَا أَنْ نَبْلُغَ رَبَّنَا- وَسِعَ رَبُّنَا كُلَّ شَيْءٍ عِلْماً
ترجمه :
7. جابر از امام باقر (عليه السلام) نقل
مىكند كه آن حضرت فرمودند: خداوند متعال در بزرگى دانش، يگانه است، به واسطه
يكتايى و يگانگى، تنها است. (كسى جز او يگانه نيست و خدايى جز او وجود ندارد.)
سپس يگانگى خود را در مخلوقاتش اجرا كرد. (يعنى در آفرينش هم كسى مانند او
نيست) پس او يگانه، بىنياز، پادشاه و مقدس است. تمام چيزها، او را مىپرستند و
به او نياز دارند و او بالاتر از آن چيزى است كه اميد داريم به پروردگارمان
برسيم. پروردگار ما، همه چيز را از نظر علم، وسعت بخشيد.
8 حَدَّثَنَا عَبْدُ
اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ
بْنُ الْفَضْلِ بْنِ الْمُغِيرَةِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو نَصْرٍ مَنْصُورُ
بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْأَصْفَهَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا
عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ بَشَّارٍ عَنْ
أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع قَالَ سَأَلْتُهُ أَ يَعْلَمُ
اللَّهُ الشَّيْءَ الَّذِي لَمْ يَكُنْ أَنْ لَوْ كَانَ كَيْفَ كَانَ يَكُونُ
أَوْ لَا يَعْلَمُ إِلَّا مَا يَكُونُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى هُوَ
الْعَالِمُ بِالْأَشْيَاءِ قَبْلَ كَوْنِ الْأَشْيَاءِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ
جَلَّ- إِنَّا كُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ وَ قَالَ لِأَهْلِ
النَّارِ- وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ
لَكاذِبُونَ فَقَدْ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّهُ لَوْ رَدَّهُمْ
لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَ قَالَ لِلْمَلَائِكَةِ لَمَّا قَالُوا- أَ
تَجْعَلُ فِيها مَنْ يُفْسِدُ فِيها وَ يَسْفِكُ الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ
بِحَمْدِكَ وَ نُقَدِّسُ لَكَ قالَ إِنِّي أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ فَلَمْ
يَزَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِلْمُهُ سَابِقاً لِلْأَشْيَاءِ قَدِيماً
قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَهَا فَتَبَارَكَ رَبُّنَا تَعَالَى عُلُوّاً كَبِيراً
خَلَقَ الْأَشْيَاءَ وَ عِلْمُهُ بِهَا سَابِقٌ لَهَا كَمَا شَاءَ كَذَلِكَ
لَمْ يَزَلْ رَبُّنَا عَلِيماً سَمِيعاً بَصِيراً
ترجمه :
8. حسين بن بشار مىگويد: از امام رضا
(عليه السلام) پرسيدم: آيا خداوند نسبت به چيزى كه هنوز به وجود نيامده است،
مىداند كه اگر وجود داشت، چگونه بود و يا اين كه نمىداند؟ حضرت فرمودند:
خداوند، قبل از وجود هر چيزى، نسبت به آن آگاه است، خداوند فرموده است:
حقيقتا از آن چه (در دنيا) انجام مىداديد، نسخه بردارى
مىكرديم. و به اهل جهنم مىفرمايد: اگر آنها، نسبت
به آن چه نهى شدهاند، برگردانده شوند، دوباره به همان چيز بازگشت مىكنند،
زيرا دروغگو هستند. پس خداوند مىداند كه اگر آنها را دوباره (به دنيا)
بر مىگرداند، به همان چيزى كه نهى شده بودند، بازگشت مىكردند (و مرتكب گناه
مىشدند) و زمانى كه فرشتگان به خداوند عرض كردند: آيا در
روى زمين كسانى قرار مىدهى كه فساد كنند و خون بريزند، در حالى كه ما تو را با
سپاس، تسبيح مىگوييم و تو را منزه مىدانيم (يعنى مشغول ذكر تو مىباشيم)
خداوند به آنها فرمود: آن چه من مىدانم، شما نمىدانيد. پس علم خداوند هميشه
قبل از هر چيزى بوده است و قبل از اين كه آنها را بيافريند، (نسبت به آنها
آگاهى داشت.) پس پروردگار ما مبارك است و بسيار بزرگ است و اشياء را آفريد در
حالى كه علم او آن طور كه مىخواست، قبل از هر چيزى بود و همين طور است،
پروردگار ما هيمشه دانا، شنوا و بيناست.
9 وَ بِهَذَا
الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا صَفْوَانُ
بْنُ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ
اللَّهِ ع عَنِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَ كَانَ يَعْلَمُ الْمَكَانَ
قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ الْمَكَانَ أَمْ عَلِمَهُ عِنْدَ مَا خَلَقَهُ وَ بَعْدَ
مَا خَلَقَهُ فَقَالَ تَعَالَى اللَّهُ بَلْ لَمْ يَزَلْ عَالِماً بِالْمَكَانِ
قَبْلَ تَكْوِينِهِ كَعِلْمِهِ بِهِ بَعْدَ مَا كَوَّنَهُ وَ كَذَلِكَ عِلْمُهُ
بِجَمِيعِ الْأَشْيَاءِ كَعِلْمِهِ بِالْمَكَانِ
قال مصنف هذا الكتاب رضي الله عنه من
الدليل على أن الله تبارك و تعالى عالم أن الأفعال المختلفة التقدير المتضادة
التدبير المتفاوتة الصنعة لا تقع على ما ينبغي أن يكون عليه من الحكمة ممن لا
يعلمها و لا يستمر على منهاج منتظم ممن يجهلها أ لا ترى أنه لا يصوغ قرطا يحكم
صنعته و يضع كلا من دقيقه و جليله موضعه من لا يعرف الصياغة و لا أن ينتظم
كتابة يتبع كل حرف منها ما قبله من لا يعلم الكتابة و العالم ألطف صنعة و أبدع
تقريرا مما وصفناه فوقوعه من غير عالم بكيفيته قبل وجوده أبعد و أشد استحالة
ترجمه :
9. عبدالله بن مسكان مىگويد: از امام صادق
(عليه السلام) پرسيدم كه آيا قبل از آفريدن مكان، نسبت به آن آگاهى داشت يا
هنگام و بعد از آفريدن آن، آگاهى پيدا كرد؟ حضرت فرمودند: خداوند، بزرگ است و
هميشه به مكان آگاه است، قبل از آن كه به وجود بياورد، همان طورى كه بعد از به
وجود آوردن مكان، نسبت به آن آگاهى داشت و علم خداوند به تمام اشياء، همين طور
است. (يعنى) مثل علم خداوند به مكان است.
(شيخ صدوق (رحمهم الله) مىگويد: از
دليلهاى علم خداوند اين است كه مقدرات هر كارى، متفاوت و نوع تدبير جداى از هم
است، به طورى كه آفرينش آنها مختلف است و سزاوار نيست كه چنين چيزى از دانش، از
كسى (صادر) شود كه علم ندارد. اگر آفريننده آنها، جاهل بود، بر طبق راه منظم،
استمرار نداشت. مگر نمىبينى گوشوارهاى كه محكم ساخته شده و هر كدام از آنها،
با دقت و زيبايى، در جاى مناسب قرار دارد، جايز نيست كه سازنده آن كسى باشد كه
چنين حرفهاى را نمىداند و نوشتهاى كه تمام حروف آن منظم است، از طرف كسى كه
نوشتن را نمىداند، محقق نمىشود. (اما) ساختن جهان هستى ظريفتر و زيباتر از
آن است كه وصف كرديم. پس به وجود آوردن آنها، به واسيله موجودى كه دانا نيست،
دور و بسيار محال است و حديثى كه مىآيد (حديث دهم) اين مسئله را تأييد مىكند.
10- وَ تَصْدِيقُ
ذَلِكَ مَا حَدَّثَنَا بِهِ عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ
الْعَطَّارُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ
قُتَيْبَةَ النَّيْسَابُورِيُّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ قَالَ سَمِعْتُ
الرِّضَا عَلِيَّ بْنَ مُوسَى ع يَقُولُ فِي دُعَائِهِ سُبْحَانَ مَنْ خَلَقَ
الْخَلْقَ بِقُدْرَتِهِ وَ أَتْقَنَ مَا خَلَقَ بِحِكْمَتِهِ وَ وَضَعَ كُلَّ
شَيْءٍ مِنْهُ مَوْضِعَهُ بِعِلْمِهِ سُبْحَانَ مَنْ يَعْلَمُ خائِنَةَ
الْأَعْيُنِ وَ ما تُخْفِي الصُّدُورُ وَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَ هُوَ
السَّمِيعُ الْبَصِيرُ
ترجمه :
10. فضل بن شاذان مىگويد: از امام رضا
(عليه السلام) شنيدم كه در دعاى خود مىفرمود: پاك است كسى كه مخلوقات را با
قدرت خود آفريد و با دانش خود، آنها را محكم آفريد و با علم خود هر چيزى را سر
جاى خودش قرار داد. پاك است كسى كه نگاههاى خيانتآميز و آن چه در سينههاست
را مىداند و چيزى مثل او نيست و او شنواى بيناست.
11 أَبِي رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ
هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مَنْصُورٍ
الصَّيْقَلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عِلْمٌ لَا
جَهْلَ فِيهِ حَيَاةٌ لَا مَوْتَ فِيهِ نُورٌ لَا ظُلْمَةَ فِيهِ
ترجمه :
11. منصور صيقل از امام صادق (عليه السلام)
نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: به طور يقين خداوند، دانايى است كه نادانى در
او نيست و زندهاى است كه مرگ در او راه ندارد و نورى است كه به تاريكى منجر
نمىشود.
12 حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ
قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ قُلْتُ
لِأَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع رُوِّينَا أَنَّ اللَّهَ عِلْمٌ لَا جَهْلَ فِيهِ
حَيَاةٌ لَا مَوْتَ فِيهِ نُورٌ لَا ظُلْمَةَ فِيهِ قَالَ كَذَلِكَ هُوَ
ترجمه :
12. يونس بن عبدالرحمن مىگويد: به امام
رضا (عليه السلام) عرض كردم: ما اين گونه (به مردم) روايت كردهايم كه خداوند،
دانايى است كه نادانى در او نيست، زندهاى است كه مرگ در او راه ندارد و نورى
است كه تاريكى در او نيست. حضرت فرمود: (بله! خداوند) همين طور است.
13 حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ
قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
عِيسَى عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عِيسَى
بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ
سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ نُورٌ لَا ظُلْمَةَ فِيهِ وَ عِلْمٌ لَا
جَهْلَ فِيهِ وَ حَيَاةٌ لَا مَوْتَ فِيهِ
ترجمه :
13. جابرن جعفى مىگويد: از امام باقر
(عليه السلام) شنيدم كه مىفرمود: به طور يقين، خداوند نورى است كه تاريكى در
او نيست و دانايى است كه نادانى در او راه ندارد و زندهاى است كه مرگ در او
نيست.
14 حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا
عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ
مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى عِلْماً خَاصّاً وَ
عِلْماً عَامّاً فَأَمَّا الْعِلْمُ الْخَاصُّ فَالْعِلْمُ الَّذِي لَمْ
يُطْلِعْ عَلَيْهِ مَلَائِكَتَهُ الْمُقَرَّبِينَ وَ أَنْبِيَاءَهُ
الْمُرْسَلِينَ وَ أَمَّا عِلْمُهُ الْعَامُّ فَإِنَّهُ عِلْمُهُ الَّذِي
أَطْلَعَ عَلَيْهِ مَلَائِكَتَهُ الْمُقَرَّبِينَ وَ أَنْبِيَاءَهُ
الْمُرْسَلِينَ وَ قَدْ وَقَعَ إِلَيْنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص
ترجمه :
14. امام جعفر صادق (عليه السلام) از پدرش
امام باقر (عليهما السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: خداوند، علمى مخصوص
و علمى عمومى دارد. اما علم خاص او چيزى است كه فرشتگان نزديك و پيامبران خود
را از آنها آگاه نكرده است، ولى علم عمومى او همان علمى است كه فرشتگان نزديك و
پيامبران خود را از آن آگاه كرده است و از طرف رسول خدا (صلى الله عليه و آله و
سلم) به ما رسيده است.
15 حَدَّثَنَا
عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْأَسَدِيُّ عَنْ مُوسَى
بْنِ عِمْرَانَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ زَيْدِ بْنِ الْمُعَدِّلِ
النُّمَيْرِيِّ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي
جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ لِلَّهِ لَعِلْماً لَا يَعْلَمُهُ غَيْرُهُ وَ عِلْماً
يَعْلَمُهُ مَلَائِكَتُهُ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِيَاؤُهُ الْمُرْسَلُونَ وَ
نَحْنُ نَعْلَمُهُ
ترجمه :
15. جابر از امام باقر (عليه السلام) نقل
مىكند كه آن حضرت فرمودند: حقيقتا خداوند علمى دارد كه غير از او كسى نمىداند
و علمى دارد كه فرشتگان نزديك و پيامبران را از آنها آگاه كرده است و ما آن را
مىدانيم.
16 وَ بِهَذَا
الْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي يَحْيَى
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّامِتِ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى عَنِ الْعَبْدِ
الصَّالِحِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ عِلْمُ اللَّهِ لَا يُوصَفُ مِنْهُ
بِأَيْنٍ وَ لَا يُوصَفُ الْعِلْمُ مِنَ اللَّهِ بِكَيْفٍ وَ لَا يُفْرَدُ
الْعِلْمُ مِنَ اللَّهِ وَ لَا يُبَانُ اللَّهُ مِنْهُ وَ لَيْسَ بَيْنَ
اللَّهِ وَ بَيْنَ عِلْمِهِ حَدٌّ
ترجمه :
16. عبدالأعلى از امام موسى كاظم (عليه
السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: دانش خداوند به مكان و چگونگى توصيف
نمىشود و دانش خداوند از او جدا نمىشود (جزء ذات اوست) و با او تضاد پيدا
نمىكند و بين خداوند و علم او، فاصلهاى نيست (علم خداوند عين ذات او
مىباشد.)
