توحيد

ابى جعفر محمّد بن على بن موسى ابن بابويه ملقب به شيخ صدوق
مترجم و شارح: استاد على اكبر ميرزايى‏

- ۴۰ -


62. باب أن الله تعالى لايفعل بعباده الا الصلح لهم‏

62. درباره اين كه خداوند نسبت به بندگانش فقط آن چه به نفع آنها است، انجام مى‏دهد.

1 أَخْبَرَنِي أَبُو الْحُسَيْنِ طَاهِرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يُونُسَ بْنِ حَيْوَةَ الْفَقِيهُ بِبَلخٍ قَالَ

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ الْهَرَوِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ مُهَاجِرٍ قَالَ حَدَّثَنَا هِشَامُ بْنُ خَالِدٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ يَحْيَى الْحُنَيْنِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا صَدَقَةُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَنَسٍ عَنِ النَّبِيِّ ص عَنْ جَبْرَئِيلَ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَنْ أَهَانَ وَلِيّاً لِي فَقَدْ بَارَزَنِي بِالْمُحَارَبَةِ وَ مَا تَرَدَّدْتُ فِي شَيْ‏ءٍ أَنَا فَاعِلُهُ مِثْلَ مَا تَرَدَّدْتُ فِي قَبْضِ نَفْسِ الْمُؤْمِنِ يَكْرَهُ الْمَوْتَ وَ أَكْرَهُ مَسَاءَتَهُ وَ لَا بُدَّ لَهُ مِنْهُ وَ مَا تَقَرَّبَ إِلَيَّ عَبْدِي بِمِثْلِ أَدَاءِ مَا افْتَرَضْتُ عَلَيْهِ وَ لَا يَزَالُ عَبْدِي يَتَنَفَّلُ لِي حَتَّى أُحِبَّهُ وَ مَتَى أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ لَهُ سَمْعاً وَ بَصَراً وَ يَداً وَ مُؤَيِّداً إِنْ دَعَانِي أَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِي أَعْطَيْتُهُ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَمَنْ يُرِيدُ الْبَابَ مِنَ الْعِبَادَةِ فَأَكُفُّهُ عَنْهُ لِئَلَّا يَدْخُلَهُ عُجْبٌ فَيُفْسِدَهُ ذَلِكَ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَمَنْ لَا يَصْلُحُ إِيمَانُهُ إِلَّا بِالْفَقْرِ وَ لَوْ أَغْنَيْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِكَ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَمَنْ لَا يَصْلُحُ إِيمَانُهُ إِلَّا بِالْغِنَاءِ وَ لَوْ أَفْقَرْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِكَ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَمَنْ لَا يَصْلُحُ إِيمَانُهُ إِلَّا بِالسُّقْمِ وَ لَوْ صَحَّحْتُ جِسْمَهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِكَ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَمَنْ لَا يَصْلُحُ إِيمَانُهُ إِلَّا بِالصِّحَّةِ وَ لَوْ أَسْقَمْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِكَ إِنِّي أُدَبِّرُ عِبَادِي لِعِلْمِي بِقُلُوبِهِمْ فَإِنِّي عَلِيمٌ خَبِيرٌ

ترجمه :

1. رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) از جبرئيل و او از خداوند نقل مى‏كند كه فرموده است: كسى كه به دوست من توهين كند، به طور يقين با من به جنگ برخاسته است و من در چيزى كه انجام مى‏دهم، شك و ترديد نمى‏كنم آن طورى كه در قبض روح مؤمنى كه مرگ را ناپسند مى‏داند، (به خود) ترديد مى‏دهم (يعنى از يك طرف مرگ حق است و از طرفى ديگر دعاى مؤمن هم مستجاب مى‏شود و او مى‏خواهد از دنيا نرود.) و من بدى او را دوست ندارم، اما چاره از مرگ نيست و بنده‏ام به من به چيزى مانند انجام واجبات نزديك نمى‏شود و هميشه مستحبات را انجام مى‏دهد تا جايى كه او را دوست خواهم داشت و هنگامى كه او را دوست داشته باشم، گوش، چشم، دست و ياور او مى‏شوم. چنان كه مرا صدا بزند، جوابش را مى‏دهم و اگر از من چيزى بخواهد، به او مى‏دهم و بعضى از مؤمنان قصد انجام عبادتى از روشى خاص را دارند كه او را از انجام اين كار باز مى‏دارم تا غرور در باطن او داخل نشود و او را فاسد نكند و بعضى از بندگان مؤمن من كسانى هستند كه ايمانش فقط با نيازمندى اصلاح مى‏شود و اگر او را بى‏نياز مى‏كردم، همان بى‏نيازى، ايمانش را از بين مى‏برد و بعضى از مؤمنان نيز هستند كه بى‏نيازى او را اصلاح مى‏كند و اگر او را نيازمند مى‏كردم، همان نيازمندى ايمانش را فاسد مى‏كرد و بعضى از بندگان مؤمن كسانى هستند كه بيمارى او را اصلاح مى‏كند و اگر جسمش را سالم نگه دارم، همان سلامتى او را از بين مى‏برد و بعضى از بندگان فقط سلامتى او را اصلاح مى‏كند و اگر او را بيمار كنم، همان بيمارى او را فاسد مى‏كند. حقيقتا من به خاطر آگاهى نسبت به بندگانم، دلهايشان را دگرگون مى‏سازم، زيرا من دانا و آگاه هستم.

2 حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَعِيدٍ الْعَسْكَرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْكَرِيمِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْبَرْقِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ أَبِي سَلَمَةَ قَالَ قَرَأْتُ عَلَى أَبِي عُمَرَ الصَّنْعَانِيِّ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ رُبَّ أَشْعَثَ أَغْبَرَ ذِي طِمْرَيْنِ مُدَفَّعٍ بِالْأَبْوَابِ لَوْ أَقْسَمَ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَأَبَرَّهُ

ترجمه :

2. ابو هريره از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: چه بسا انسانى با لباس‏هاى خاكى، كهنه كه از خانه‏ها دورش مى‏كنند، چنان كه به خداوند قسم بخورند، خداوند او را دگركون خواهد ساخت.

3 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْكَدِرِ قَالَ مَرِضَ عَوْنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ فَأَتَيْتُهُ أَعُودُهُ فَقَالَ أَ لَا أُحَدِّثُكَ بِحَدِيثٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قُلْتُ بَلَى قَالَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بَيْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص إِذْ تَبَسَّمَ فَقُلْتُ لَهُ مَا لَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ عَجِبْتُ مِنَ الْمُؤْمِنِ وَ جَزَعِهِ مِنَ السُّقْمِ وَ لَوْ يَعْلَمُ مَا لَهُ فِي السُّقْمِ مِنَ الثَّوَابِ لَأَحَبَّ أَنْ لَا يَزَالَ سَقِيماً حَتَّى يَلْقَى رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ

ترجمه :

3. محمد بن منكدر مى‏گويد: عون فرزند عبدالله بن مسعود مريض شد، براى عيادت به نزد او رفتم. او گفت: آيا مى‏خواهى از عبدالله بن مسعود حديثى براى تو بگويم. گفتم: بله، مى‏خواهم.

او گفت: عبدالله بن مسعود مى‏گويد: نزد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) بودم كه ناگهان تبسم كردند. به ايشان عرض كردم: اى رسول خدا! چه شده است؟ آن حضرت فرمودند: از مؤمن و بى‏تابى او نسبت به بيمارى تعجب مى‏كنم و اگر مى‏دانست كه در مقابل بيمارى به چه ثوابى مى‏رسد، دوست داشت هميشه بيمار باشد تا اين كه خداوند را ملاقات كند. (و از دنيا برود.)

4 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ قَوْماً أَتَوْا نَبِيّاً فَقَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يَرْفَعْ عَنَّا الْمَوْتَ فَدَعَا لَهُمْ فَرَفَعَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَنْهُمْ الْمَوْتَ وَ كَثُرُوا حَتَّى ضَاقَتْ بِهِمُ الْمَنَازِلُ وَ كَثُرَ النَّسْلُ وَ كَانَ الرَّجُلُ يُصْبِحُ فَيَحْتَاجُ أَنْ يُطْعِمَ أَبَاهُ وَ أُمَّهُ وَ جَدَّهُ وَ جَدَّ جَدِّهِ وَ يُرْضِيَهُمْ وَ يَتَعَاهَدَهُمْ فَشُغِلُوا عَنْ طَلَبِ الْمَعَاشِ فَأَتَوْهُ فَقَالُوا سَلْ رَبَّكَ أَنْ يَرُدَّنَا إِلَى آجَالِنَا الَّتِي كُنَّا عَلَيْهَا فَسَأَلَ رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَدَّهُمْ إِلَى آجَالِهِمْ

ترجمه :

4. هشام بن سالم از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: گروهى به نزد پيامبرى (در زمان خود) آمدند و عرض كردند: از پروردگار خود بخواه تا مرگ را از ما بردارد. آن پيامبر هم براى آنها دعا كرد و خداوند مرگ را از آنها برداشت، به طورى كه (از نظر جمعيت) زياد شدند تا جايى كه خانه براى آنها تنگ شد و نسلشان (فرزندانشان) زياد گشت و هر شخصى در صبح نياز داشت كه به پدر، مادر، جد و حتى جد؟ غذا بدهد و آنها را راضى نگه دارد و ارتباط برقرار كند و اين كارها، آنها را از به دست آوردن روزى، مشغول مى‏ساخت.

(دوباره آن گروه) به نزد پيامبر (در زمان خود) آمده و عرض كردند: از خداوند بخواه ما را بر اساس همان زمان مرگ، برگرداند. آن پيامبر (نيز) از خداوند خواست و خداوند نيز آن گروه را به اجل‏هاى خود برگرداند. (تا بر اساس همان زمان‏ها از دنيا بروند.)

5 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ ره قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ جَدِّهِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ ضَحِكَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَاتَ يَوْمٍ حَتَّى بَدَتْ نَوَاجِذُهُ ثُمَّ قَالَ أَ لَا تَسْأَلُونِّي مِمَّ ضَحِكْتُ قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ عَجِبْتُ لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنَّهُ لَيْسَ مِنْ قَضَاءٍ يَقْضِيهِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا كَانَ خَيْراً لَهُ فِي عَاقِبَةِ أَمْرِهِ

ترجمه :

5. امام صادق (عليه السلام) از پدر بزرگوارش و ايشان از پدرانشان نقل مى‏كنند كه فرموده‏اند: روزى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) خنديدند تا جايى كه دندان‏هاى (مبارك) آسيابشان معلوم شد. سپس فرمودند: آيا نمى‏پرسيد كه چرا خنديدم؟ گفتند: بله، اى رسول خدا!. ايشان فرمودند: از شخص مسلمانى تعجب كردم كه هيچ رفتارى نيست كه خداوند با او انجام دهد مگر اين كه نهايت آن كار براى او خوب است.

6 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ السَّعْدَآبَادِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي قَتَادَةَ الْقُمِّيِّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ وَ الَّذِي بَعَثَ جَدِّي ص بِالْحَقِّ نَبِيّاً إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَيَرْزُقُ الْعَبْدَ عَلَى قَدْرِ الْمُرُوءَةِ وَ إِنَّ الْمَعُونَةَ لَتَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ عَلَى قَدْرِ الْمَئُونَةِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ لَيَنْزِلُ عَلَى قَدْرِ شِدَّةِ الْبَلَاءِ

ترجمه :

6. امام صادق (عليه السلام) فرمودند: قسم به كسى كه جدم را به حق پيامبر مبعوث كرد، حقيقتا خداوند بنده خود را به اندازه جوانمردى؟ دارد روزى مى‏دهد و از آسمان به اندازه هزينه و خرجى كه دارد روزى مى‏فرستد و صبر (نيز) به اندازه شدت بلا بر او نازل مى‏شود.

7 حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ الْجُعْفِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ ع قَالَ إِنَّ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ ع قَالَ يَا رَبِّ رَضِيتُ بِمَا قَضَيْتَ تُمِيتُ الْكَبِيرَ وَ تُبْقِي الصَّغِيرَ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَا مُوسَى أَ مَا تَرْضَانِي لَهُمْ رَازِقاً وَ كَفِيلًا قَالَ بَلَى يَا رَبِّ فَنِعْمَ الْوَكِيلُ أَنْتَ وَ نِعْمَ الْكَفِيلُ

ترجمه :

7. امام باقر (عليه السلام) فرمودند: موسى بن عمران به خداوند عرض كردند: اى پروردگار من! به آن چه تو خواستى راضى شدم، پيران را ميراندى و كودكان را باقى گذاشتى. خداوند فرمود: اى موسى! آيا از من به خاطر اين كه روزى دهنده و سرپرست هستم، راضى نيستى؟ حضرت موسى فرمود: بله، اى پروردگار من. تو خوب نگهبان و سرپرست هستى.

8 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ السَّعْدَآبَادِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْهَزْهَازِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ أَرْزَاقَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُونَ وَ ذَلِكَ أَنَّ الْعَبْدَ إِذَا لَمْ يَعْرِفْ وَجْهَ رِزْقِهِ كَثُرَ دُعَاؤُهُ

ترجمه :

8. على بن حسن مى‏گويد: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه مى‏فرمود: حقيقتا خداوند روزى مؤمنان را از جايى كه گمان نمى‏كنند قرار داده است و اين زمان است كه بنده، روش (به دست آوردن) روزى‏اش را نمى‏داند و زياد دعا مى‏كند.

9 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ سُلَيْمَانَ بْنِ أَيُّوبَ الْخَزَّازُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيُّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع لِأَيِّ عِلَّةٍ جَعَلَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى الْأَرْوَاحَ فِي الْأَبْدَانِ بَعْدَ كَوْنِهَا فِي مَلَكُوتِهِ الْأَعْلَى فِي أَرْفَعِ مَحَلٍّ فَقَالَ ع إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلِمَ أَنَّ الْأَرْوَاحَ فِي شَرَفِهَا وَ عُلُوِّهَا مَتَى تُرِكَتْ عَلَى حَالِهَا نَزَعَ أَكْثَرُهَا إِلَى دَعْوَى الرُّبُوبِيَّةِ دُونَهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَجَعَلَهَا بِقُدْرَتِهِ فِي الْأَبْدَانِ الَّتِي قَدَّرَهَا لَهَا فِي ابْتِدَاءِ التَّقْدِيرِ نَظَراً لَهَا وَ رَحْمَةً بِهَا وَ أَحْوَجَ بَعْضَهَا إِلَى بَعْضٍ وَ عَلَّقَ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ وَ رَفَعَ بَعْضَهَا فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ وَ كَفَى بَعْضَهَا بِبَعْضٍ وَ بَعَثَ إِلَيْهِمْ رُسُلَهُ وَ اتَّخَذَ عَلَيْهِمْ حُجَجَهُ مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ+ يَأْمُرُونَهُمْ بِتَعَاطِي الْعُبُودِيَّةِ وَ التَّوَاضُعِ لِمَعْبُودِهِمْ بِالْأَنْوَاعِ الَّتِي تَعَبَّدَهُمْ بِهَا وَ نَصَبَ لَهُمْ عُقُوبَاتٍ فِي الْعَاجِلِ وَ عُقُوبَاتٍ فِي الآْجِلِ وَ مَثُوبَاتٍ فِي الْعَاجِلِ وَ مَثُوبَاتٍ فِي الآْجِلِ لِيُرَغِّبَهُمْ بِذَلِكَ فِي الْخَيْرِ وَ يُزَهِّدَهُمْ فِي الشَّرِّ وَ لِيُذِلَّهُمْ بِطَلَبِ الْمَعَاشِ وَ الْمَكَاسِبِ فَيَعْلَمُوا بِذَلِكَ أَنَّهُمْ مَرْبُوبُونَ وَ عِبَادٌ مَخْلُوقُونَ وَ يُقْبِلُوا عَلَى عِبَادَتِهِ فَيَسْتَحِقُّوا بِذَلِكَ نَعِيمَ الْأَبَدِ وَ جَنَّةَ الْخُلْدِ وَ يَأْمَنُوا مِنَ النُزُوعِ إِلَى مَا لَيْسَ لَهُمْ بِحَقٍّ ثُمَّ قَالَ ع يَا ابْنَ الْفَضْلِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَحْسَنُ نَظَراً لِعِبَادِهِ مِنْهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ أَ لَا تَرَى أَنَّكَ لَا تَرَى فِيهِمْ إِلَّا مُحِبّاً لِلْعُلُوِّ عَلَى غَيْرِهِ حَتَّى إِنَّ مِنْهُمْ لَمَنْ قَدْ نَزَعَ إِلَى دَعْوَى الرُّبُوبِيَّةِ وَ مِنْهُمْ مَنْ قَدْ نَزَعَ إِلَى دَعْوَى النُّبُوَّةِ بِغَيْرِ حَقِّهَا وَ مِنْهُمْ مَنْ قَدْ نَزَعَ إِلَى دَعْوَى الْإِمَامَةِ بِغَيْرِ حَقِّهَا مَعَ مَا يَرَوْنَ فِي أَنْفُسِهِمْ مِنَ النَّقْصِ وَ الْعَجْزِ وَ الضَّعْفِ وَ الْمَهَانَةِ وَ الْحَاجَةِ وَ الْفَقْرِ وَ الآْلَامِ الْمُتَنَاوِبَةِ عَلَيْهِمْ وَ الْمَوْتِ الْغَالِبِ لَهُمْ وَ الْقَاهِرِ لِجَمِيعِهِمْ يَا ابْنَ الْفَضْلِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يَفْعَلُ لِعِبَادِهِ إِلَّا الْأَصْلَحَ لَهُمْ وَ لا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئاً وَ لكِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

ترجمه :

9. عبدالله بن فضل هاشمى مى‏گويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم به چه علت خداوند، روح‏ها را كه در ملكوت اعلى در مكان بالايى بود را در بدن‏ها قرار داد؟ آن حضرت فرمودند: حقيقتا خداوند مى‏دانست كه اگر روح‏ها را در برترى و بزرگى به همان حالت خود رها مى‏كرد، بيشترشان به جاى خداوند اداعاى پروردگارى مى‏كردند. (به همين دليل) آنها را بر اساس تقديرى كه براى روح‏ها از ابتداء مقدر ساخته بود، در بدن‏ها قرار داد به خاطر توجه و رحمتى كه به آنها داشت و بعضى از آنها را به بعضى ديگر وابسته ساخت و بعضى را نسبت به بعضى ديگر از نظر مرتبه و جايگاه بالاتر نمود و بعضى را نيز به (دست) بعضى كفايت نمود و به سوى آنها پيامبرانى فرستاد و حجت‏هاى خود را به عنوان بشارت دهنده و ترساننده منصوب كرد و به آنها دستور داد كه بر اساس بندگى (خداوند) رفتار كنند و در مقابل خداوند خود را به انواع عباداتى كه از طرف خداوند براى آنها در نظر گرفته است، فروتنى نمايند و براى آنها در آينده (آخرت) و اينك (در دنيا) عذاب‏هايى و پاداشى در نظر گرفته است تا آنها را به كار خوب تشويق كرده و از كار بد دورشان سازد و به جست و جوى روزى و كسب (حلال) وادار نمايد، تا بدانند كه مورد پرورش خداوند و بندگانى هستند كه آفريده شده‏اند و به عبادت او روى بياورند و به وسيله (عبادت) نعمت‏هاى هميشگى و بهشت جاودان را به دست آورند و از اين كه چيزى بخواهند كه حقشان نيست، در امان بمانند. سپس فرمودند: اى فرزند فضل! حقيقتا خداوند از خود بندگان به آنها بهتر نگاه مى‏كند. مگر نمى‏بينى كه در ميان مردم فقط دوستى برترى بر غير را مى‏بينى تا جايى كه بعضى از آنها بر سر پروردگارى (با يكديگر) درگير مى‏شوند و بعضى ديگر بر سر ادعاى پيامبرى بدون اين كه حقى (در اين مورد) داشته باشند، با هم دعوا مى‏كنند و بعضى از آنها بدون حق، ادعاى امامت دارند با اين كه در خود نقص، ناتوانى، ضعف، سستى، نياز، فقر و دردها (بيمارى‏هاى) پشت سر هم و مرگى كه بر آنها چيره شده و بر تمامشان پيروز مى‏شود، مى‏بينند.

اى فرزند فضل! خداوند براى بندگان خود به جز آن چه به صلاحشان است، انجام نمى‏دهد و ذره‏اى به مردم ستم نمى‏كنند، اما مردم به خودشان ظلم مى‏كنند.

10 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الشَّيْبَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ النَّخَعِيُّ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ النَّوْفَلِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ لا يَزالُونَ مُخْتَلِفِينَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَ لِذلِكَ خَلَقَهُمْ قَالَ خَلَقَهُمْ لِيَفْعَلُوا مَا يَسْتَوْجِبُوا بِهِ رَحْمَتَهُ فَيَرْحَمَهُمْ

ترجمه :

10. ابو بصير مى‏گويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره اين آيه شريفه پرسيدم كه خداوند مى‏فرمايد: هميشه در حال اختلاف هستند، مگر كسى كه خداوند به او رحم كرده و به خاطر آن مردم را آفريده است.(250)

11 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْأَسْتَرْآبَادِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا يُوسُفُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ وَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَيَّارٍ عَنْ أَبَوَيْهِمَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِراشاً قَالَ جَعَلَهَا مُلَائِمَةً لِطَبَائِعِكُمْ مُوَافِقَةً لِأَجْسَادِكُمْ لَمْ يَجْعَلْهَا شَدِيدَةَ الْحَمْيِ وَ الْحَرَارَةِ فَتُحْرِقَكُمْ وَ لَا شَدِيدَةَ الْبَرْدِ فَتُجْمِدَكُمْ وَ لَا شَدِيدَةَ طِيبِ الرِّيحِ فَتَصْدَعَ هَامَاتِكُمْ وَ لَا شَدِيدَةَ النَّتْنِ فَتُعْطِبَكُمْ وَ لَا شَدِيدَةَ اللِّينِ كَالْمَاءِ فَتُغْرِقَكُمْ وَ لَا شَدِيدَةَ الصَّلَابَةِ فَتَمْتَنِعَ عَلَيْكُمْ فِي دُورِكُمْ وَ أَبْنِيَتِكُمْ وَ قُبُورِ مَوْتَاكُمْ وَ لَكِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ فِيهَا مِنَ الْمَتَانَةِ مَا تَنْتَفِعُونَ بِهِ وَ تَتَمَاسَكُونَ وَ تَتَمَاسَكُ عَلَيْهَا أَبْدَانُكُمْ وَ بُنْيَانُكُمْ وَ جَعَلَ فِيهَا مَا تَنْقَادُ بِهِ لِدُورِكُمْ وَ قُبُورِكُمْ وَ كَثِيرٍ مِنْ مَنَافِعِكُمْ فَلِذَلِكَ جَعَلَ الْأَرْضَ فِرَاشاً لَكُمْ ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ السَّماءَ بِناءً أَيْ سَقْفاً مِنْ فَوْقِكُمْ مَحْفُوظاً يُدِيرُ فِيهَا شَمْسَهَا وَ قَمَرَهَا وَ نُجُومَهَا لِمَنَافِعِكُمْ ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً يَعْنِي الْمَطَرَ نَزَلَهُ مِنَ الْعُلَى لِيَبْلُغَ قُلَلَ جِبَالِكُمْ وَ تِلَالِكُمْ وَ هِضَابِكُمْ وَ أَوْهَادِكُمْ ثُمَّ فَرَّقَهُ رَذَاذاً وَ وَابِلًا وَ هَطْلًا وَ طَلًّا لِتَنْشَفَهُ أَرَضُوكُمْ وَ لَمْ يَجْعَلْ ذَلِكَ الْمَطَرَ نَازِلًا عَلَيْكُمْ قِطْعَةً وَاحِدَةً فَيُفْسِدَ أَرَضِيكُمْ وَ أَشْجَارَكُمْ وَ زُرُوعَكُمْ وَ ثِمَارَكُمْ ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ- فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَكُمْ فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْداداً أَيْ أَشْبَاهاً وَ أَمْثَالًا مِنَ الْأَصْنَامِ الَّتِي لَا تَعْقِلُ وَ لَا تَسْمَعُ وَ لَا تُبْصِرُ وَ لَا تَقْدِرُ عَلَى شَيْ‏ءٍ- وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّهَا لَا تَقْدِرُ عَلَى شَيْ‏ءٍ مِنْ هَذِهِ النِّعَمِ الْجَلِيلَةِ الَّتِي أَنْعَمَهَا عَلَيْكُمْ رَبُّكُمْ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى

ترجمه :

11. از امام سجاد (عليه السلام) درباره اين آيه روايت شده است كه خداوند مى‏فرمايد: او خدايى است كه زمين را براى شما فرش (بسترى براى راه رفتن و نشستن و خوابيدن) قرار داد.(251)

آن حضرت فرمودند: خداوند، زمين را به طبيعت شما هماهنگ ساخت و با بدن‏هاى شما مناسب قرار داد و آن را بسيار داغ و گرم قرار نداد تا شما را بسوزاند و بسيار سرد نكرد تا يخ بزند و وزش باد را زياد نساخت تا شما را به بالا ببرد و آن را بدبو قرار نداد تا شما را به زحمت بيندازد و آن را مانند آب، بسيار روان قرار نداد تا شما را غرق كند و بسيار سفت نكرد تا ساختن و زندگى در خانه و ساختن قبر براى شما ممكن نباشد، اما خداوند زمين را محكم ساخت به طورى كه از آن نفع ببريد و در آن بمانيد و بدن‏ها و ساختمان‏هاى خود را نگه داريد و در آن چيزى قرار داد تا به وسيله آن خانه‏ها، قبرها و بسيارى از منافع را به دست آوريد. به همين دليل، زمين را براى شما فرش قرار داد. سپس خداوند فرموده است: خداوند، آسمان را بنا نهاد. يعنى بالاى سر شما سقفى نگه دارنده قرار داد تا در آن خورشيد، ماه و ستارگان به نفع شما اداره كند. سپس خداوند فرمود: و از آسمان آبى فرستاد. يعنى باران را از بالا نازل كرد، تا به قله‏هاى كوه، تبه‏ها، زمين‏هاى هموار و گودال‏ها برسد، سپس باران را به صورت (هايى مثل) نم نم، با شدت، پشت سر هم و اندك (ميان انواع باران‏ها) فرق گذاشت تا زمين‏هاى شما را سيراب كند و باران را به يك نوع نفرستاد تا زمين‏ها، درختان، مزرعه و ميوه‏هاى شما را از بين ببرد. سپس خداوند فرموده است: به وسيله آن ميوه‏هايى براى روزى به شما خارج ساخت، پس براى خداوند همتايى قرار ندهيد. يعنى شبيه و مثل براى خداوند مانند بت‏هايى كه عقل، شنوايى، بينايى و قدرت بر انجام كارى ندارند، قرار ندهيد. و شما مى‏دانيد. كه آنها بر هيچ يك از اين نعمت‏هاى بزرگى كه پروردگارتان به شما داده است، قدرت ندارند.

12 حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ الرَّقِّيِّ عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَمَنْ يَجْتَهِدُ فِي عِبَادَتِي فَيَقُومُ مِنْ رُقَادِهِ وَ لَذِيذِ وِسَادِهِ فَيَتَهَجَّدُ فِي اللَّيَالِي وَ يُتْعِبُ نَفْسَهُ فِي عِبَادَتِي فَأَضْرِبُهُ بِالنُّعَاسِ اللَّيْلَةَ وَ اللَّيْلَتَيْنِ نَظَراً مِنِّي لَهُ وَ إِبْقَاءً عَلَيْهِ فَيَنَامُ حَتَّى يُصْبِحَ وَ يَقُومُ وَ هُوَ مَاقِتٌ لِنَفْسِهِ زَارٍ عَلَيْهَا وَ لَوْ أُخَلِّي بَيْنَهُ وَ بَيْنَ مَا يُرِيدُ مِنْ عِبَادَتِي لَدَخَلَهُ مِنْ ذَلِكَ الْعُجْبُ فَيُصَيِّرُهُ الْعُجْبُ إِلَى الْفِتْنَةِ بِأَعْمَالِهِ وَ رِضَاهُ عَنْ نَفْسِهِ حَتَّى يَظُنَّ أَنَّهُ قَدْ فَاقَ الْعَابِدِينَ وَ جَازَ فِي عِبَادَتِهِ حَدَّ التَّقْصِيرِ فَيَتَبَاعَدُ مِنِّي عِنْدَ ذَلِكَ وَ هُوَ يَظُنُّ أَنَّهُ يَتَقَرَّبُ إِلَيَّ

ترجمه :

12. امام باقر (عليه السلام) مى‏فرمايد: رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرموده است: خداوند متعال مى‏فرمايد: بعضى از بندگان مؤمن من كسانى هستند كه در عبادت من تلاش مى‏كنند، به طورى كه از استراحت، لذت و رختخواب برخاسته و شبانه به عبادت مى‏پردازند و خود را به خاطر عبادت من به زحمت مى‏اندازند، (اما) من يك يا دو شب به دليل نگاه من به او و باقى ماندن بر عبادت، او را در خواب نگه مى‏دارم تا زمانى كه بيدار شود، صبح باشد و نسبت به خودش نگران و گريه كند و اگر ميان او و عبادت من، موانع را بر طرف سازم، به خاطر عبادت‏هاى شبانه مغرور مى‏شود و همين غرور باعث مى‏شود به سوى فتنه در كارهايش تبديل گردد و از خود راضى شود تا جايى كه گمان مى‏كند از تمام عبادت كنندگان برتر است و در عبادت خود از حد اشتباه گذشته است و به خاطر همين غرور از من دور مى‏شود در حالى كه خيال مى‏كند به من نزديك شده است.

13 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ فِيمَا أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى مُوسَى ع أَنْ يَا مُوسَى مَا خَلَقْتُ خَلْقاً أَحَبَّ إِلَيَّ مِنْ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنِ وَ إِنَّمَا أَبْتَلِيهِ لِمَا هُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أُعَافِيهِ لِمَا هُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أَنَا أَعْلَمُ بِمَا يَصْلُحُ عَلَيْهِ أَمْرُ عَبْدِي فَلْيَصْبِرْ عَلَى بَلَائِي وَ لْيَشْكُرْ نَعْمَائِي وَ لْيَرْضَ بِقَضَائِي أَكْتُبْهُ فِي الصِّدِّيقِينَ عِنْدِي إِذَا عَمِلَ بِرِضَائِي فَأَطَاعَ أَمْرِي

ترجمه :

13. داوود بن فرقد از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: يكى از سخنانى كه خداوند به حضرت موسى (عليه السلام) وحى فرستاد، اين بود: اى موسى! هيچ آفريده‏اى خلق نكرده‏ام كه نزد من از بنده مؤمنم دوست داشتنى‏تر باشد و او را به چيزى گرفتار مى‏كنم كه براى او خوب باشد و به چيزى كه براى او خير است، سالمش مى‏كنم و من نسبت به آن چه كارهاى بندگانم را اصلاح مى‏كند، داناترم. پس بايد به بلا و امتحانات من صبور باشد و شكر نعمت‏هاى مرا به جا بياورد و به آن چه رفتار مى‏كنم، راضى باشد، تا او را در جمع راستگويان نزد خود بنويسم به شرط آن كه براى رضايت من عمل كند و از دستورات من اطاعت نمايد.

63. باب الأمر و النهى و الوعد و الوعيد

63. درباره دستور دادن، نهى كردن، وعده (به بهشت) و تهديد (به جهنم) نمودن

1 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع النَّاسُ مَأْمُورُونَ مَنْهِيُّونَ وَ مَنْ كَانَ لَهُ عُذْرٌ عَذَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ

ترجمه :

1. منصور بن حازم از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: مردم (به كارهايى) مأمور شده (و نسبت به كارهايى) نهى شده‏اند، پس كسى كه نسبت به آن كارها، عذرى داشته باشد، خداوند عذرش را مى‏پذيرد.

2 حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حَبِيبٍ السِّجِسْتَانِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ ع قَالَ إِنَّ فِي التَّوْرَاةِ مَكْتُوباً يَا مُوسَى إِنِّي خَلَقْتُكَ وَ اصْطَفَيْتُكَ وَ قَوَّيْتُكَ وَ أَمَرْتُكَ بِطَاعَتِي وَ نَهَيْتُكَ عَنْ مَعْصِيَتِي فَإِنْ أَطَعْتَنِي أَعَنْتُكَ عَلَى طَاعَتِي وَ إِنْ عَصَيْتَنِي لَمْ أُعِنْكَ عَلَى مَعْصِيَتِي يَا مُوسَى وَ لِيَ الْمِنَّةُ عَلَيْكَ فِي طَاعَتِكَ لِي وَ لِيَ الْحُجَّةُ عَلَيْكَ فِي مَعْصِيَتِكَ لِي

ترجمه :

2. حبيب سجستانى از امام باقر (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: در تورات نوشته شده است: اى موسى! من تو را آفريدم و انتخاب كردم و قدرت دادم و به اطاعت از خود دستور داده و از نافرمانى خود نهى كردم. پس اگر مرا اطاعت كنى، تو را براى انجام اطاعت خود يارى مى‏كنم و اگر از من نافرمانى كنى، تو را بر نافرمانى خود يارى نمى‏كنم. اى موسى! من بر تو به خاطر اطاعت از من، منت مى‏گذارم و بر تو به خاطر نافرمانى‏ات حجت دارم.

3 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ وَ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِيِّ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ وَعَدَهُ اللَّهُ عَلَى عَمَلٍ ثَوَاباً فَهُوَ مُنْجِزُهُ لَهُ وَ مَنْ أَوْعَدَهُ عَلَى عَمَلٍ عِقَاباً فَهُوَ فِيهِ بِالْخِيَارِ

ترجمه :

3. امام صادق (عليه السلام) از پدران بزرگوار خود نقل كرده‏اند كه آنها فرموده‏اند: رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرموده است: زمانى كه خداوند بر انجام كارى وعده پاداشى را بدهد، (يقينا) نسبت به وعده پاداش خود، وفا مى‏كند و زمانى كه بر انجام كارى تهديد به عذاب نمايد، او در اين كار اختيار دارد.

4 حَدَّثَنَا أَبُو عَلِيٍّ الْحُسَيْنُ بْنُ أَحْمَدَ الْبَيْهَقِيُّ بِنَيْسَابُورَ سَنَةَ اثْنَتَيْنِ وَ خَمْسِينَ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ قَالَ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الصَّوْلِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ ذَكْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ إِبْرَاهِيمَ بْنَ الْعَبَّاسِ يَقُولُ كُنَّا فِي مَجْلِسِ الرِّضَا ع فَتَذَاكَرُوا الْكَبَائِرَ وَ قَوْلَ الْمُعْتَزِلَةِ فِيهَا إِنَّهَا لَا تُغْفَرُ فَقَالَ الرِّضَا ع قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع قَدْ نَزَلَ الْقُرْآنُ بِخِلَافِ قَوْلِ الْمُعْتَزِلَةِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنَّاسِ عَلى‏ ظُلْمِهِمْ‏

و الحديث طويل أخذنا منه موضع الحاجة

ترجمه :

4. ابن ذكوان مى‏گويد: از ابراهيم بن عباس شنيدم كه مى‏گفت: در مجلس امام رضا (عليه السلام) بوديم كه درباره گناهان كبيره، مذاكره مى‏كردند و سخن معتزله را مى‏گفتند كه گناهان كبيره بخشيده نمى‏شود. آن حضرت فرمودند: امام صادق (عليه السلام) فرموده است: قرآن بر خلاف سخن معتزله نازل شده است، زيرا خداوند مى‏فرمايد:

و حقيقتا پروردگار تو، صاحب بخشش (در حق) مردم به خاطر ستمهايشان است.(252)

(لازم به ذكر است كه معتزله، يك نوع تفكر در ميان اهل سنت مى‏باشد، زيرا آنها از نظر اعتقادى يا پيروى اعتقاد اشعرى يا معتزلى هستند كه اشعرى تنگ نظرتر از معتزلى‏ها مى‏باشند.)

5 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَيْثَمِ الْعِجْلِيُّ وَ أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِيُّ وَ الْحُسَيْنُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُكَتِّبُ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّائِغُ وَ عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ فِيمَا وَصَفَ لَهُ مِنْ شَرَائِعِ الدِّينِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُكَلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها وَ لَا يُكَلِّفُهَا فَوْقَ طَاقَتِهَا وَ أَفْعَالُ الْعِبَادِ مَخْلُوقَةٌ خَلْقَ تَقْدِيرٍ لَا خَلْقَ تَكْوِينٍ وَ اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ لَا نَقُولُ بِالْجَبْرِ وَ لَا بِالتَّفْوِيضِ وَ لَا يَأْخُذُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْبَرِي‏ءَ بِالسَّقِيمِ وَ لَا يُعَذِّبُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْأَطْفَالَ بِذُنُوبِ الآْبَاءِ فَإِنَّهُ قَالَ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ- وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏ وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‏ وَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَعْفُوَ وَ يَتَفَضَّلَ وَ لَيْسَ لَهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَظْلِمَ وَ لَا يَفْرِضُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى عِبَادِهِ طَاعَةَ مَنْ يَعْلَمُ أَنَّهُ يُغْوِيهِمْ وَ يُضِلُّهُمْ وَ لَا يَخْتَارُ لِرِسَالَتِهِ وَ لَا يَصْطَفِي مِنْ عِبَادِهِ مَنْ يَعْلَمُ أَنَّهُ يَكْفُرُ بِهِ وَ يَعْبُدُ الشَّيْطَانَ دُونَهُ وَ لَا يَتَّخِذُ عَلَى خَلْقِهِ حُجَّةً إِلَّا مَعْصُوماً

و الحديث طويل أخذنا منه موضع الحاجة و قد أخرجته بتمامه في كتاب الخصال

ترجمه :

5. اعمش از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت در مورد توضيحاتى كه از دين داشتند، فرمودند: حقيقتا خداوند فقط به اندازه قدرت هر كسى بر او تكليف مى‏دهد و او را بيشتر از قدرتش، مكلف نمى‏سازد و كار بندگان بر اساس مقدرات و نه تكوينى، خلق شده است و خداوند به وجود آورنده هر چيزى است و ما جبر (اجبار در كارها) و تفويض (واگذارى كارها به مردم) را قبول نداريم و خداوند انسان بى‏گناه را به جاى گنهكار نمى‏گيرد و كودكان را به واسطه گناه پدرانشان عذاب نمى‏كند و در كتاب خود (قرآن) فرموده است: هيچ كسى گناه ديگرى را به دوش نمى‏كشد.(253) و باز فرموده است: چيزى بر انسان به جز آن چه تلاش مى‏كند نيست.(254) و بخشيدن و عنايت كردن به خداوند بستگى دارد و ستم كردن در شأن خداوند نيست و خداوند بر بندگان خود اطاعت كسى كه مى‏داند مردم را فريب داده و به گمراهى مى‏كشاند، واجب نمى‏كند و براى پيامبرى خود در نظر نگرفته و از ميان بندگانش، كسى را كه مى‏داند به خداوند كافر است و به جاى خداوند، شيطان را مى‏پرستد، انتخاب نكرده است و بر مخلوقات خود به جز (انسان) معصوم (و پاك) كسى را به عنوان حجت نگرفته است.

(البته حديث طولانى است، اما به مقدار نياز انتخاب كرده‏ايم و تمام روايت را در كتاب خصال آورده‏ايم.)