1 ـ از قراين موجود در متن روايت مى توان دريافت كه اين گفت و گويـا در روزهـاى پـايـانى حضور امام در مكه انجام شده است ؛ به ايندليـل كـه امـام (ع ) فـرمود: تصميم دارم كه همين روزها بروم . و يااين كه در آخرين روز و يا روز پيش از آن صورت پذيرفته است ؛به دليل اينكه امام (ع ) (طبق روايت طبرى ) فرمود: ((در همين يكى دوروز آهنگ حركت دارم ...))
2 ـ ايـن روايـت تاءكيد دارد بر اين كه تصميم امام (ع ) براى رفتنبـه عـراق در مـيـان مـردم مـكـه و ديـگـر شـهرها به ويژه در واپسينروزهـاى اقـامـت وى در مـكـه ، شـيوع پيدا كرده بود؛ و اين با سرّىبودنِ هنگام حركت ، به خواست امام (ع ) منافاتى ندارد. گذشته ازايـن نفس تاريخ حركت كاروان حسينى از مكه سرّى نبود. چرا كه امام(ع ) انـدكى پيش از حركت طى خطابه اى فرمود: ((... هر كس در راهمـا آمـاده فـداكـارى است [آماده حركت باشد.] ان شاء الله فردا صبححركت خواهم كرد.))⁽³⁸⁷⁾
3 ـ اسـاس تـفكر و موضعگيرى ابن عباس نسبت به قيام امام (ع ) درايـن گـفـت و گـو پـيـداسـت ؛ و نـشان مى دهد كه او با قيام امام (ع )موافق بود، ولى بااينكه پيش از تحرك مردم و فراهم شدن مقدماتاستقبال از امام ، به آن شهر برود مخالفت داشت . اين مقوله در مقياسمـنـطق ظاهرى كه مبناى مشورت ها و نصايح ابن عباس بر آن استواربـود درسـت اسـت . شـايان توجه اينكه امام (ع ) در گفت و گوهايىكـه با ابن عباس و ديگران ⁽³⁸⁸⁾ داشت ، آنها را تخطئهنـكـرد، بـلكـه نـكـاتـى بـر آنـهـا مـى افـزود كـه در مـحـدوده مـنطقظاهربينى ناظر بر درستى آنهاست .⁽³⁸⁹⁾
4 ـ در پرتو منطق ظاهربينى ، پژوهشگر انديشمند اين سخن امام (ع) را كه مى فرمايد: ((گريزى از عراق نيست ))، اين گونه تفسيرمى كند كه پافشارى حضرت بر رفتن به عراق به سبب نامه هاىاهل كوفه بود. زيرا نامه ها حجت را بر امام (ع ) تمام مى كرد و براو واجب بود كه خواستشان را اجابت كرده نزد آنان برود. به ويژهپـس از آنـكـه مسلم به حضرت نامه نوشته و گزارش داده بود كههجده هزار تن (يا بيشتر) با او بيعت كرده اند؛ و از حضرت خواستهبـود كـه بـه كوفه بيايد. مؤ يد اين واقعيت سخنى است كه از امام(ع ) در گـفـت وگـويـى بـا ابـن عـبـاسنـقـل شـده اسـت : ((ايـنـهـا نـامـه و فـرسـتـادگـاناهـل كـوفـه هـسـتند و بر من واجب است كه خواستشان را اجابت كنم ؛ ونـزد خـداونـد ـ سـبـحـانـه و تـعـالى ـ بـر مـن حـجـتدارند.))⁽³⁹⁰⁾
اما در پرتو منطق ژرف انديشانه ، سخن امام (ع ) را كه مى فرمايد:((گـريـزى از عـراق نـيـسـت ))، آنـهـم بـا وجـود آگـاهى بر اين كهكـوفـيان او و يارانش را خواهند كشت ـ و تصريحات چندين باره امام(ع ) ـ بـايـد ايـن گـونـه تـفسير شود كه امام (ع ) همچنين مى دانستعـراق قـربـانـگـاه انـتخابى و ميدان رويداد سرنوشت ساز، رويداد((پـيـروزى بـا شـهـادت است .)) واقعه اى كه همه دستاوردهايش تاروز رسـتـخـيـز بـه سـود اسـلام نـاب مـحـمـدى واهـل بـيـت (ع ) اسـت . زيـرا در آن روز، شـيـعـيـان در عـراق از هر جاىديـگـرى بـيـشـتـر بـودنـد و عـراق از نـظـر تـبـليـغـى و روحـى ،مـثـل شـام در چـنـبـره سلطه امويان قرار نداشت . بلكه عراق آن روزآمـادگـى داشـت كـه از حـادثـه عـظـيـم عـاشـورا متاءثر و در پرتوانـوارش دگـرگـون شـود و از ايـن رو جـايـگـاهـى مـنـاسـب بـراىقربانگاهى اختيارى بود.
مـؤ يـد ايـن تفسير اين است كه امام (ع ) حتى پس از منتفى شدن عملىحـجـت اهـل كـوفه بر وى ، پس از تنها گذاردن مسلم كه تنها ماند وتنها جنگيد تا كشته شد، بازهم بر رفتن به كوفه پافشارى مىكرد.
5 ـ در ايـن گـفت وگو، ابن عباس خطاب به امام (ع ) گفت : ((... تومـى دانـى كـه كـوفـه شـهـرى اسـت كـه پـدرت در آنـجا كشته شد؛بـرادرت را ترور كردند و در حالى كه با پسر عمويت بيعت كردهبودند او را كشتند!...)) بدون شك مراد از پسر عموى امام (ع )، مسلمبـن عـقيل است و از همين رو اين روايت از نوادر به شمار مى رود، چراكـه خـبر قتل مسلم پس از خروج از مكه و در يكى از منزلگاه هاى راه(زرود) بـه امـام (ع ) رسـيـد. شـايد اين عبارت به طور عمد و يا ازروى فـرامـوشـى در ايـن روايـت گـنجانده شده باشد، خدا بهتر مىداند.
قـضـيـه دربـاره ايـن سخن ابن عباس كه به امام (ع ) گفت : ((از خدابـتـرس و مـلازم ايـن حرم باش ...)) نيز همين گونه است . زيرا كهاين سخن آميخته با بى ادبى است و بسيار بعيد است كه چنين سخنىاز ابـن عـبـاس بـا آن عـرفـانـى كـه نـسـبـت بـه مـقـاماهل بيت و به ويژه مقام امام حسين (ع ) داشت صادر شده باشد.
6 ـ اين سخن امام (ع ) را كه مى فرمايد: ((كشته شدن در عراق را ازكـشته شدن در مكه دوست تر مى دارم ...))؛ مى توان بر پافشارىآن حـضـرت بـر پـرهـيـز از كشته شدن در مكه به منظور حفظ حرمتخانه خدا حمل كرد. همچنين همان طور كه پيش از اين گفتيم ، بر حقيقتعـلم آن حـضـرت بـر ايـن كـه عراق برترين سرزمين براى قتلگاهانـتـخـابـى اسـت حـمـل كـرد؛ و نـيـز بـه ايـندليـل كه حادثه قتل وى در سرزمين عراق ، دست كم از نظر تبليغىبـه طـور كامل به سود او خواهد بود و دشمن نمى تواند شهادت اورا در پرده ابهام و فراموشى قرار دهد و آن هدف هايى را كه امام (ع) از ايـن شـهـادت دنـبـال مـى كـرد پـنهان سازد؛ اهدافى كه ژرفاىضـمـيـر مـردم را تـكـان خواهد داد و آنها را در راستاى مسيرى كه امامحـسـيـن (ع ) خـود مـى خـواسـت بـه حـركـت درخـواهـد آورد.حال آنكه چنانچه امام (ع ) به طور پنهانى يا آشكارا در مكه ترورمـى شـد، بـراى دشـمـن اين امكان وجود داشت كه آن را در پرده ابهامقرار دهد و از مسؤ وليت آن شانه خالى كند. حتى از نفس همين حادثهبـه سـود خودش استفاده تبليغاتى كند. به اين ترتيب كه قاتلىرا ـ كه خودشان وادار به قتل امام كرده بودند ـ مى كشتند و نزد مردمخود را خون خواه امام قلمداد مى كردند و امر را بر بيشتر مردم مشتبهمـى سـاخـتـنـد و فـاجـعـه اسـلام هـمـچـنـان بـهحـال خـود بـاقى مى ماند و حتى مصيبت استوارتر و شديدتر هم مىگشت .
7 ـ در پـايان اين گفت و گو در برابر اين سخن امام (ع ) قرار مىگـيريم كه مى فرمايد: ((هر چه خداوند مقدر كند همان مى شود، باوجـود ايـن از خـداوند طلب خير مى كنم و درباره آينده مى انديشم )).عبارت ((از خداوند طلب خير مى كنم )) در برخى گفت و گوهاى امام(ع ) با ابن زبير و ابن مطيع و در پاسخ به نامه مسور بن محزمهنيز تكرار شده است .
آيـا مـقصود امام از استخاره درخواست آگاهى نسبت به امور آميخته باخـيـر و نـيـكـى اسـت ؟ آيا مفهوم طلب خير اين است كه امام (ع ) براىرونـد قـيـامـش نـقـشـه از پـيـش تـعـيين شده اى نداشت ؟ و نمى دانستسـرنوشت و آينده كار او چه خواهد بود؛ و آن چيزى كه به حركت اوجهت مى بخشيد طلب خير از خداوند بود؟
آيـا كـار را بـا اسـتـخاره پيش بردن با اعتقاد به شرايط لازم امامتِتـجسم يافته در شخصيت امامان اهل بيت ، پس از پيامبر اكرم (ص )،به ويژه در زمينه علم امام (ع ) منافاتى ندارد!؟
و آيا ميراث روايى فراوان به جا مانده از پيامبر(ص ) و امامان (ع )در اخبار از پيشامدهاى آينده تا روز قيامت ، به ويژه اخبار رسيده ازپـيـامـبـر(ص ) و از على (ع ) و حسن (ع ) و حسين (ع ) درباره حماسهعاشورا چنين چيزى را تاءييد مى كند؟
پـيـش از پرداختن به پاسخ لازم است كه در اينجا معناى استخاره رادر لغت و اصطلاح روشن كنيم .
معناى استخاره
اسـتـخاره در لغت به معناى طلب خير كردن در چيزى است و ((استخارالله )) يـعـنـى از خـداونـد طـلب خير كرد و ((اللهم خِرْ لى )) يعنىخداوندا نيكوترينِ دو كار را برايم برگزين .⁽³⁹¹⁾
و در اصـطـلاح ـ چـنـان كـه در روايـات آمده است ـ به معناى زير مىباشد:
1 ـ بـه مـعـنـاى طـلب خـيـر كـردن از خداوند، به اينكه دعا كند و ازخداوند بخواهد كارى را كه در پيش دارد برايش خير گرداند و او رادر انجامش موفق سازد.
2 ـ بـه مـعـنـاى آنـچه را كه خير است پيش آرد؛ و اين معنا، به معناىنخست نزديك است .
3 ـ طـلب اراده كـردن در آنـچـه خـير است ؛ به اين معنا كه از خداوندبخواهد عزم او را بر آنچه خير است جزم كند.
4 ـ طـلب شـنـاخـت آنـچـه خـيـر در آن اسـت ؛ و ايـن در عـرفمتداول است .⁽³⁹²⁾
اينك به اصل مساءله باز گرديم ...
بـدون شـك مـقـصـود امـام از اسـتـخـاره ، مـعـنـاىمتداول امروزى آن يعنى طلب درك آنچه در آن خير است و اينكه امام درپـى كـشـف امـرى پـنـهـان بـه طـريـق امـيـد و نه قطع و يقين باشد،نبود!⁽³⁹³⁾
زيـرا ايـن موضوع با اعتقاد حق به اينكه خداوند علم به گذشته وحال و آينده را به پيامبر(ص ) بخشيده است . و همچنين با روايت هاىفـراوانـى كـه در بـاره پـيـش آمـدهـاى آيـنـده از آن بـزرگـواراننقل شده است ـ و حاكى از علم ـ آنان به حوادث و رويدادهاى روزگارتـا روز رسـتـخـيز مى باشد ـ ؛ به ويژه اخبار مربوط به حماسهعـاشـورا كه به وسيله پنج تن آل عبا ـ صلوات الله عليهم اجمعين ـكـه آيـه تـطـهـيـر دربـاره شـان نـازل شـده اسـت مـنـافـاتدارد.⁽³⁹⁴⁾
بـنـابـر ايـن مـمـكـن اسـت ، اسـتـخـاره در اينجا به مفهوم دعاى امام درپـيـشـگـاه پـروردگـار بـاشـد؛ براى اينكه تلاش او را قرين خيرفرمايد و در كارى كه قصد انجامش را دارد، موفقش ‍ سازد. يا آنكهبا كوچك ساختن دشوارى ها و برداشتن موانع از سر راه آن حضرت ،در راستاى نهضت مقدسش آنچه را كه خير است فراهم آورد. يا اينكهاستخاره امام به معناى درخواست اراده و تصميم بيشتر بر كارى استكه خير است و پاداش فراوان دارد.
پـژوهـشـگـر انـديـشـمـنـد بـه آسانى در مى يابد، قصد امام در همهمـواردى كـه سخن از استخاره به ميان آورده است ، ساكت كردن مخاطببوده از اصرار بر نهى آن حضرت از كارى كه آهنگ انجامش را داشت.
آنـچـه تـا اينجا گفته شد با آنچه در تاريخ آمده است كه امام (ع )بـراى قـطـع اصـرار طـرف سـخـن خـويـش بـه قـرآن كـريـمتـفـاءل زده اسـت ـ در حـالى كـه نـتيجه از پيش برايش روشن بود ـمـثـل رفـتـارى كـه بـا خـود ابـن عـبـاس داشـت ، مـنـافـاتـى نـدارد.نـقـل شـده اسـت كـه ابن عباس اصرار داشت كه حسين (ع ) را از رفتنبـه كـوفـه بـاز دارد و حـضـرت بـراى مـجـاب كـردنـش بـه قرآنتـفـاءل زد؛ و اين آيه شريفه آمد: ((كُلُّ نَفْسٍ ذ ائِقَةُ الْمَوْتِ وَ اِنَّم اتُوَفَّوْنَ اُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِي امَةِ)).⁽³⁹⁵⁾ آن گاه فرمود: اِنّا لِلّ هِ وَ اِنّ ا اِلَيـْهِ ر اجـِعـُونَ، خـدا و پـيـامـبـرش راسـت گـفته اند؛ وفـرمود: اى پسر عباس ، از اين پس براى بازداشتن من اصرار مكن ،زيرا قضاى خداى عزوجل جاى بازگشت ندارد.
گفت و گوى سوم
تاريخ مى نويسد: شب يا فرداى آن روز عبدالله عباس نزد حسين آمدو گفت : اى پسرعمو، مى خواهم شكيبايى ورزم ولى تاب نمى آورم .مـن در انـتـخاب اين راه از هلاكت و نابود شدن تو بيمناكم ، عراقيانمـردمـانـى فريبكارند، به آنان نزديك مشو، در همين شهر بمان كهتـو سـرور اهل حجازى ، اگر اهل عراق راست مى گويند و شما را مىخـواهـنـد، بـه آنـها بنويس تا دشمنشان را بيرون برانند و آن گاهسـوى آنـهـا بـرو؛ و چـنـانـچه ناچار بايد بيرون بروى ، به يمنبـرو كـه دژ و دره دارد و سرزمينى پهناور است و شيعيان پدرت درآنـجـايـنـد تـو در آنـجـا از مـردم دورى و مـى تـوانـى بـه آنها نامهبـنـويـسـى و پـيـك بـفـرسـتـى و دعوتگرانت را اعزام كنى ؛ در اينصورت من اميدوارم آنچه را كه مى خواهى به سلامتى فراچنگ آرى .
حـسـيـن (ع ) فـرمـود: پـسرعمو، به خدا سوگند، من مى دانم كه توخيرخواه و مهربانى ، ليكن من آهنگ رفتن دارم و بار سفر بسته ام !
ابـن عـباس گفت : حال كه مى خواهى بروى ، زن و فرزندت را مبر،زيـرا بـيـم آن دارم كـه مـانـند عثمان پيش چشم زن و فرزندت كشتهشوى و آنان نظاره گر باشند!
سپس ابن عباس گفت : اگر تو حجاز را بگذارى و بروى ، چشم ابنزبـير روشن مى شود. امروزه با وجود شما كسى به او توجه نمىكـنـد. بـه خـداى بـى هـمـتـا سـوگـنـد، اگـر مى دانستم هرگاه مو وپـيـشانى ات را مى گرفتم ، به طورى كه مردم بر من و تو گردآيند و تو سخنم را مى پذيرفتى ، اين كار را مى كردم !
گويد: سپس ابن عباس از نزد امام بيرون شد و پيش ابن زبير رفتو گفت : اى پسر زبير چشمت روشن ! سپس گفت :
يا لك من قُبَّرةٍ بِمَعْمَرِ
خَلالكِ الجو فبيضى واصفرى
وَنقرى م ا شئت اءن تنقرى
اى قـبـّره آبـادى بـراى تـو خالى گشت ، پس تخم بگذار و صفيربكش
و هر چه مى خواهى آواز بخوان
ايـن حسين است كه سوى عراق مى رود و حجاز براى تو ماند، نگاهشبدار!⁽³⁹⁶⁾
گفت و گوى چهارم
طـبـرى (امامى ) به نقل از ابن عباس مى نويسد: هنگامى كه حسين بنعـلى آهـنگ عراق داشت با او ديدار كردم ؛ و به او گفتم : اى فرزندرسـول خـدا(ص )، بـيرون مرو! فرمود: ((اى پسر عباس ، مگر نمىدانـى كـه جـايگاه شهادت من و قتلگاه يارانم آنجاست ؟! گفتم : توايـن را از كـجـا مـى دانى ؟ گفت : با رازى كه در وجودم نهاده شده ودانشى كه به من بخشيده اند!)).⁽³⁹⁷⁾
اشاره
از مـجـموعه آنچه به عنوان گفت و گوهاى عبدالله عباس و امام حسين(ع ) نقل كرديم ، اين حقيقت روشن مى شود كه اساس تفكر ابن عباسبـر ايـن بود كه با قيام امام (ع ) مخالفتى نداشت ولى نظرش اينبود، پيش از يارى عملى مردم از رفتن خوددارى ورزد.
تـا آنـجـا كـه ما به منابع تاريخى دسترسى داشته ايم در جايىنديده ايم كه ابن عباس با قيام امام (ع ) مخالف بوده و يا امام را ازرفتن منع كرده باشد تنها كتاب ((اسرار الشهاده )) (دربندى ) بهنـقـل از كتاب ((فوارح الحسينيه ))⁽³⁹⁸⁾ نوشته است كهابـن عـبـاس در پـايـان يـكـى از گفت و گوهايش ، پس از آن كه بهشدت گريست ، گفت : پسرعموجان ، به خدا قسم كه دورى تو برمـن گـران اسـت ، آنـگاه رو به حسين (ع ) كرد و از او خواست كه بهمكه بازگردد و با بنى اميه صلح كند!
حـسـيـن (ع ) فرمود: ((هيهات هيهات ، اى پسر عباس ، اين مردم مرا رهانـمـى كنند و هر كجا باشم مرا خواهند جست تا به زور با آنها بيعتكـنـم ؛ و مرا مى كشند. به خدا سوگند اگر در لانه هر يك از جنبندههـاى زمـيـن بـاشـم مـرا بيرون مى آورند و مى كشند. به خداسوگندايـنـان بـر مـن سـتـم مى كنند، همان طور كه يهود در روز شنبه ستمكـردنـد؛ و حـركـت مـن به فرمان پيامبر خدا(ص ) است . انا لله وانااليه راجعون ))⁽³⁹⁹⁾
صاحب كتاب معالى السبطين ضمن نقل اين گفت و گو مى نويسد: دربـرخـى كتاب ها آمده است : عبدالله بن عباس نزد امام حسين (ع ) آمد وبـا او بـه گـفـت و گـو پرداخت ، تا آنكه از وى خواست به فرمانيـزيـد درآيـد و بـا بـنـى امـيـه صـلح كـنـد! وى بـهنـقـل دربندى مى افزايد كه پس از آن ابن عباس به امام (ع ) گفت :اى پسرعمو، شنيده ام كه آهنگ عراق دارى . اينان مردمى نيرنگ بازندو تـو را بـه جـنـگ دعـوت كـرده انـد. بنابر اين شتاب مكن و در مكهبمان !
امـام (ع ) فـرمود: به خدا سوگند اگر در فلان جا بميرم ، بيش ازآن دوسـت مـى دارم كـه خـونم در مكه ريخته شود. مردم كوفه به مننامه نوشته اند و بر من واجب است كه خواستشان را اجابت كنم زيراكه آنها نزد خداوند بر من حجت دارند.
عـبـدالله عـبـاس چنان گريست كه محاسنش خيس شد و گفت : واحسينا،افسوس ‍ برحسين .⁽⁴⁰⁰⁾
تاءمل در آنچه نقل شد نشان مى دهد كه :
1 ـ ادعـاى ايـن دو كـتاب مبنى بر اينكه ابن عباس از امام (ع ) خواستكـه با بنى اميه صلح كند و به فرمان يزيد درآيد، نادر و خلافنقل كتاب هاى معتبر است .
2 ـ نـويـسـنـده اسـرار الشـهـاده ايـن موضوع را به كتاب الفوارحالحسينيه نسبت مى دهد (كه اعتبارى ندارد) و نويسنده معالى السبطينآن را بـه بـرخى كتاب ها نسبت مى دهد و روشن است كه اين ارجاع هاضعيف است .
3 ـ عـبـارت اين ادعا گفتار خود ابن عباس نيست ، بلكه انشاى صاحباسرار الشهاده و صاحب معالى السبطين است .
4 ـ عبارت صاحب اسرار الشهاده با معالى السبطين نيز با يكديگرتعارض روشن دارند. اولى مى گويد: ((به او پيشنهاد كرد كه بهمـكـه بـازگـردد))، يعنى اينكه گفت و گو پس از خروج امام (ع ) ازمـكـه صـورت گرفته است ؛ و در كتاب دوم آمده است : ((شتاب مكن ودر مكه بمان ))، يعنى اينكه گفت و گو در مكه انجام شده است .
هـمـچنين روشن است ، اعتقاد به اينكه گفت و گو پس از خروج امام ازمـكـه انـجـام شد، از اصل ادعا نادرتر است . زيرا مشهور و ثابت ايناست كه ابن عباس ، پس از خروج امام (ع ) از مكه مكرمه با وى ديدارنكرده است .
خـلاصـه مـطـلب ايـنـكـه ايـن ادعـاى نـادر هـيـچدليـل معتبر و قابل اطمينانى ندارد، بلكه اصلا دليلى ندارد. آنچهاز مـتون معتبر استفاده مى شود اين است كه ابن عباس قيام امام (ع ) راتـاءيـيـد مـى كـرد ولى با رفتن وى به عراق ، پيش از آنكه مردمشاقـدام عـمـلى كـرده باشند مخالف بود. آرى ، سيد بن طاووس در يكگفتار مبهم مى نويسد: عبدالله بن عباس و عبدالله بن زبير آمدند وبـه امام پيشنهاد كردند كه از رفتن خوددارى ورزد. حضرت فرمود:پيامبر خدا(ص ) به من فرمانى داده است و من در پى انجام آن هستم .سپس ‍ ابن عباس بيرون رفت و مى گفت : واحسينا!⁽⁴⁰¹⁾
عـبـارت مـبـهـم ((بـه امـام پـيـشنهاد كرد كه از رفتن خوددارى ورزد))دليل بر پيشنهاد ترك قيام امام (ع ) نيست ؛ بلكه دلالتش بر تركورود بـه عراق است و آن حضرت عنوان كرد كه رفتن او به فرمانرسول خدا(ص ) است .
چرا ابن عباس همراه امام (ع ) نرفت ؟
عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب بن هاشم ـ رضى الله عنهم اجمعين ـبـه امـامـت امـامـان دوازده گـانـه اهـل بـيـت ، پـس ازرسول خدا(ص ) ايمان داشت ،⁽⁴⁰²⁾ به حقشان آگاه بودو يـقـين داشت كه يارى دادن آنها و جهاد زير پرچمشان همانند نماز وروزه واجب است .⁽⁴⁰³⁾ سيره وى نسبت به امام اميرالمؤ منين، امـام حسن و امام حسين (ع ) كاشف از اين ايمان و اين يقين و اين معرفتاست .⁽⁴⁰⁴⁾ او به اين كه خداوند دوستى و فرمانبردارىاهـل بـيـت را نصيب او كرده است به خود مى باليد و افتخار مى كردكـه سـر بـه فـرمـان آن بـزرگـواران اسـت .نـقـل شـده اسـت كـه روزى ابـن عـباس براى امام حسن و امام حسين (ع )ركـاب گرفت تا سوار شوند. مدرك بن زياد با مشاهده اين وضعيتبـه ابن عباس اعتراض كرد و گفت : ((تو از آنها سالمندترى ، آيابرايشان ركاب مى گيرى ؟
گـفـت : اى احـمـق آيـا مـى دانـى كـه ايـنها چه كسانى هستند؟ اينان دوفـرزنـد رسـول خـدايند، آيا اين افتخار خدايى نيست كه براى آنهاركاب بگيرم و آنها را پياده كنم ؟⁽⁴⁰⁵⁾
ابـن عـبـاس آنـچـه را كـه از رسول خدا(ص ) و از اميرالمؤ منين (ع )،دربـاره شـهـادت حـسـيـن (ع ) شنيده بود حفظ داشت و مى گفت : هنگامرفـتـن بـه صـفـيـن در ركـاب عـلى (ع ) بـودم ، چـون به نينوا، برسـاحل فرات ، رسيديم با صداى بلند فرمود: اى پسرعباس ، آياايـنـجـا را مـى شناسى ؟ گفتم : يا اميرالمؤ منين ، نه ! فرمود: اگرتـو هـم مـانـنـد من اينجا را مى شناختى از آن نمى گذشتى مگر آنكهچون من مى گريستى !
گـويد: سپس آن قدر گريست كه محاسنش خيس شد و اشك بر سينهاش جارى گشت .
مـا نيز با او گريستيم ؛ و فرمود: آه ، آه ، مرا با خاندان ابوسفيانچه كار؟ مرا با خاندان حرب و حزب شيطان و دوستان كفر چه كار؟يـا ابـاعـبـدالله شـكـيـبا باش ، آنچه از آنان به تو مى رسد، بهپدرت نيز رسيده است .))⁽⁴⁰⁶⁾
ابـن عـبـاس مـى گـفـت : ((مـا شـك نـداشـتيم كه از ميان شمار فراواناهـل بـيـت ، حـسـيـن بـن عـلى (ع ) در كـربـلا كـشـتـه مـىشود!))⁽⁴⁰⁷⁾
بـنـابـراين اين سؤ ال مطرح است كه چرا ابن عباس از پيوستن بهكـاروان حـسـيـنـى و يـارى دادن سـرور مـظـلومان و رسيدن به فيضشهادت خوددارى ورزيد؟
آيا دل بسته زمين شد و پس از عمرى جهاد در راه خدا و يارى حق دنيارا بر آخرت برگزيد!؟
كسى كه با سيره ابن عباس آشنا باشد، حتى فكر چنين پرسشى راهم به خود راه نمى دهد! مگر ابن عباس همان كسى نيست كه در گفت وگـوى نـخـسـت خـود بـا امـام حـسـيـن (ع ) در مـكـه در شـعـبـانسـال شـصـت هـجـرى عـرضـه داشـت : ((فـدايـت شـوم اى فـرزنـدرسـول خـدا(ص ) گـويـى مـرا به خود مى خوانى و از من اميد يارىدارى ! بـه خـداى يگانه سوگند، چنانچه با اين شمشير در حضورشما زده شوم تا آنچه را دارم از دست بدهم هنوز يك صدم حق شما راادا نكرده ام . اينك من در حضور شمايم . هر امرى داريد بفرماييد!))
بنابر اين ، آيا گذشت عمر او را از يارى حسين (ع ) ناتوان ساختهبود؟
مـى دانـيم كه ابن عباس در سال 68 يا 69 هجرى در سن 70 يا 71سـالگـى بـدرود حـيـات گـفـت .⁽⁴⁰⁸⁾ بـنـابـر ايـن درسـال شـصـت هـجـرى 62 يـا 63 سـال داشـتـه اسـت . او حـدود پـنـجسـال از امام حسين (ع ) بزرگ تر بود. بنابر اين از نظر سلامت وقـدرت بـدنـى تـوان جـهـاد هـمراه امام (ع ) را داشت . به ويژه آنكهچـيـزى مـبـنـى بـر ايـن كـه او نـيـز مـانـنـد مـحـمـد حنفيه بيمار بودهنقل نشده است .
بنابر اين سبب خوددارى وى چه بود؟
پيش از پرداختن به موضوع سبب خوددارى ابن عباس از پيوستن بهنـهـضت مقدس امام حسين (ع ) به دو نكته مهم و اساسى كه به معذوربودن وى كمك مى كند اشاره مى گردد.
1ـ در همه آنچه درباره ديدارها و گفت و گوهاى ابن عباس و امام (ع )در مكه نقل شده است ديده نمى شود كه امام به طور مستقيم همان طوركـه خـواسـتـار يـارى ابن عمر شد از وى نيز يارى خواسته باشد.حـتـى هنگامى كه امام (ع ) در گفت و گوى نخست خود با ابن عباس وابـن عـمـر فـرمود كه ((خداوندا تو گواه باش ))،⁽⁴⁰⁹⁾ابن عباس جانِ كلام امام (ع ) را دريافت و آمادگى خود را براى يارىو جـهـاد در راه امام (ع ) اعلام كرد. جز اين هيچ اشاره دور يا نزديكىنمى توان يافت كه بر تقاضاى امام (ع ) از ابن عباس براى يارىخود دلالت داشته باشد.