بصره

بصره نخستين شهر اسلامى ساخته شده در عراق در سال 14 ه.است.اين شهر تاريخ اسلامى كهن دارد و نقش مهمى در تاريخ و علوم اسلامى ايفا كرده و مركز يكى از مدارس مهم فقه و كلام و زبان عربى به شمار مى‏رفته است.

مراكز ديدنى بصره:

1-مسجد جامع بصره،كه به‏«مسجد الامام على عليه السلام‏»شهرت دارد و نخستين مسجد ساخته شده در عراق است.حضرت على،امير المؤمنين عليه السلام پس از واقعه جمل در اين مسجد نماز گزارد و در باره آن پيش گويى نمود كه صدها سال بعد به وقوع پيوست و جزو غيب گوييهاى آن حضرت شمرده مى‏شود.امروزه از اين مسجد،تنها قسمتى از گلدسته و باروى آن باقى مانده است.

2-آرامگاه زيد بن صوحان،او از ياران با وفاى امير المؤمنين عليه السلام بود كه در سال 36 ه. در جنگ جمل به شهادت رسيد.آرامگاهش در«كوت الزين‏»بصره قرار دارد.

3-قبر حسن بصرى،او از تابعين و مشايخ مشهور صوفيه است كه در سال 21 ه.در مدينه متولد گرديد و درسال 110 ه.در بصره در گذشت و بر گور او ساختمانى كهن از قرن هفتم با گنبدى مخروطى قرار دارد.

4-ملا صدراى شيرازى،در يكى از اتاقهاى پيرامون قبر حسن بصرى،آرامگاه فيلسوف شهير ملا صدراى شيرازى قرار دارد كه در سفر حج در گذشت و در اين بقعه دفن گرديد.

5-قبر زبير بن عوام،او عمه زاده پيامبر صلى الله عليه و آله كه در جنگ جمل شركت فعال داشت ليكن در ميانه جنگ پشيمان گرديد و در هنگام فرار از ميدان جنگ به دست مردى به نام‏«ابن الجرموز»به هلاكت رسيد.حكومت عثمانى براى گور او كه در بيابان بود،ساختمانى ساخت كه پيرامون آن،امروزه شهرى است‏به نام‏«الزبير»كه در 30 كيلو مترى بصره قرار دارد.

افزون بر آنچه گذشت،سر زمين عراق،كه مهد يكى از كهن‏ترين تمدنهاى بشرى و از پايگاههاى نخستين اسلام و تشيع بشمار مى‏رود،صدها اثر تاريخى و بويژه آرامگاههاى امام زادگان والا مقام و علما و سادات را در خود جاى داده است.شايد كمتر روستايى در عراق باشد كه در داخل يا پيرامون آن،زيارتگاهى وجود نداشته باشد كه بخش عظيمى از آنها صحيح النسب و داراى تاريخى كهن مى‏باشند.

بخش دوم

آثار باستانى عراق

آثار تمدنهاى باستانى،در سر تا سر شمال و بخش ميانى و جنوب عراق پراكنده است. مهمترين اين آثار عبارتند از:

1-شهر آشور،در 100 كيلو مترى جنوب شهر موصل پايتخت‏شمال عراق و در سمت راست رودخانه دجله،خرابه‏هاى شهر آشور،پايتخت‏باستانى امپراتورى آشوريان قرار دارد.اين شهر كه قعله آن در اثر كاوشهاى باستان شناسان سر از خاك در آورده،امروزه به نام‏«قلعه شرقاط‏»مشهور است.علاوه بر اين،تعدادى معبد و بويژه معبد با برج گردان آن،از شهرت ويژه‏اى برخوردار است.

2-شهر كالح،اين شهر دومين پايتخت امپراتورى آشوريان است كه در سمت چپ رودخانه دجله و در فاصله 35 كيلو مترى جنوب شرقى شهر موصل واقع است.خرابه‏هاى اين شهر باستانى،امروزه به نام‏«خرائب نمرود»شهرت دارد و در نيمه قرن نوزدهم از زير خاك بيرون آورده شد.از اين شهر آثار باستانى مهمى بيرون آورده شده كه بسيارى از قطعات آن ينت‏بخش موزه‏هاى جهان است.-شهر نينوا،و آن آخرين پايتخت امپراتورى آشوريان است كه خرابه‏هايش در سمت چپ رودخانه دجله و در برابر شهر موصل كنونى قرار دارد،بگونه‏اى كه هنگام ورود به شهر موصل بايد از ميان ديوارهاى قطور برج و باروى آن گذشت.اين شهر در سال 1080 ق.م.پايتخت‏شد و به سرعت رو به توسعه پيش رفت و در آن آثار معابد و كاخها و قلعه‏هاى عظيم و مجسمه‏هاى خدايان باستانى را مى‏توان ديد.

4-شهر حضر،اين شهر كه در آغاز يك پادگان نظامى بود،بعدها بتدريج‏به شهر مهمى تبديل گرديد.در قرن اول پيش از ميلاد در 140 كيلو مترى جنوب غربى موصل و در دشت محصور ميان دو رودخانه دجله و فرات ساخته شد.در اين شهر امروزه آثار باستانى جالب توجهى را مى‏توان ديد كه عبارتند از:قلعه‏هاى سنگى و كاخها و معابد و مقابر حكام و پادشاهان و مجسمه‏هاى خدايان و...

5-طاق كسرى يا شهر تيسفون،آنجا پايتخت امپراتورى ساسانيان بوده و امروزه از آن پايتخت‏با عظمت و شكوه،تنها ايوان عظيم آن باقى مانده است.بر فراز آن،شكاف عميقى را كه به هنگام ولادت رسول خدا صلى الله عليه و آله به وجود آمده است مى‏توان مشاهده كرد.اين طاق در 30 كيلو مترى جنوب بغداد و در سمت غرب رودخانه دجله قرار دارد.بلندى اين طاق آجرى 30 متر و گشادى آن 48 متر و قطر ديوارهاى آن 7 متر است و گفته‏مى‏شود بلندترين طاق آجرى جهان است.اين شهر را،كه عربها مدائن مى‏نامند،از تشكيل چندين شهر به وجود آمده و اين كاخ عظيم را نخست‏شاپور ذو الاكتاف در قرن سوم ميلادى بنا نمود و بعدها انو شيروان آن را توسعه داد.

6-شهر بابل،مشهورترين پايتخت دوران باستان عراق است.اين شهر در سال 2350 ق.م.به وجود آمد و به علت موقعيت‏سوق الجيشى‏اش،همواره مورد توجه سلسله‏هاى حاكم در عراق قرار داشته،از اين رو چندين بار پايتخت‏شد.اين شهر تا سال 538 ق.م.رونق داشت و در اين سال به تسخير كورش در آمد و بتدريج رونق و اعتبار گذشته خود را از دست داد.نام بابل‏«باب الله‏»يا«بيت الله‏»است كه بر گرفته از معبد مهمى است كه در ميانه اين شهر ساخته شده بود و امروزه خرابه‏هاى آن ديده مى‏شود.اين شهر اينك در 90 كيلو مترى جنوب بغداد ودر فاصله چند كيلو مترى شمال شهر حله قرار گرفته است و داراى خيابانهاى مستقيم و منظم است كه با ماده‏اى شبيه قير اسفالت‏شده است.خيابان اصلى شهر،كه از دروازه شرقى آغاز و از ميان شهر عبور مى‏كند و به معبد بزرگ و كاخ ختم مى‏گردد،همچنان پا بر جاست و در دو سوى آن ديوارهاى بلندى قرار دارد كه با نقوش حيوانات اسطوره‏اى تزيين يافته است.

گويند بهشت‏هاى هفت گانه بابل كه يكى از عجايب جهان باستان بوده،در كناره اين شهر قرار داشته كه امروزه اثرى از آن بر جاى نمانده است.

7-بورسيبا،در 15 كيلو مترى جنوبى غربى شهر حله،به سمت نجف،تپه‏اى دست‏ساخت از آجر،به ارتفاع 44 متر ديده مى‏شود كه به‏«برس نمرود»يا«برج نمرود»شهرت دارد و گفته مى‏شود اين تپه برج گونه جايگاهى است كه از روى آن نمرود و حضرت ابراهيم عليه السلام را به آتش افكند و در دشت روبروى اين تپه،زمين بسيار وسيعى ديده مى‏شود كه همچون آجر پخته مى‏باشد و گفته مى‏شود بر روى اين زمين آتش نمرود براى سوزاندن ابراهيم عليه السلام افروخته شده است.

8-كاخ اخيضر،در 55 كيلو مترى جنوب غربى شهر كربلا،ساختمان پادگان نظامى يا كاخ عظيمى ديده مى‏شود كه در قرن گذشته سالم از زير خاك بيرون آورده شد.اين ساختمان عظيم درون برج و باروى مربعى قرار دارد كه طول اضلاع بارو 170 متر و ارتفاع آن 21 متر و قطر آن/4 متر است و در چهار گوشه آن چهار برج عظيم ديده‏بانى قرار دارد.

در باره تاريخ اين ساختمان،ميان محققان اختلاف نظر وجود دارد،برخى آن را ساسانى دانسته و گروهى ديگر از ساخته‏هاى دوران عباسيان مى‏دانند.

9-شهر حيره،در چند كيلو مترى شهر كوفه،آثار و خرابه‏هاى شهر حيره پايتخت پادشاهان مناذره قرار دارد.اين سلسله از پادشاهان دست نشانده امپراتورى ساسانيان بودند و از مرزهاى غربى امپراتورى ساسانى دفاع مى‏كردند.گفته مى‏شود ساختمانهاى كوفه پس از ظهور اسلام و فتح عراق از آجرهاى اين شهر ساخته شده است.امروزه مى‏توان آثار يك شهر كامل ولى مخروبه از خيابانها و كوچه‏ها و كليساها و جز آن را در آن مشاهده كرد.

10-اور،بنا به گفته باستان شناسان،اين شهر كه‏«اور كلدانيين‏»نام دارد كهن ترين شهر جهان بشمار مى‏رود و در پنج هزار سال قبل از ميلاد ساخته شده است.اين شهر امروزه در سمت غرب رودخانه فرات و در 15 كيلو مترى جنوب شهر ناصريه مركز استان قادسيه قرار دارد و مهمترين آثار باقيمانده از آن دوران،برج زيگورات آن است كه نخستين نمونه از اين گونه برجها در جهان كهن مى‏باشد.