ب ـ بهرهگيرى از بهترين فرصت تربيتى:
يكى از اصول مهم تربيتى، بهرهگيرى از فرصتهاى مناسب براى شكوفاسازى و پرورش
استعدادهاست. حضرت محمّد (صلى الله عليه وآله) در اين باره فرمود:
در دوران زندگى شما فرصتهايى است كه در آن نسيمهايى از جانب پروردگار شما ـ براى
شكوفايىتان مىوزد ـ مواظبت كنيد كه از آن بهره گيريد، شايد نسيمى نصيب شما شود. در
اين صورت، هرگز بدبخت نخواهيد شد.
روايات اسلامى به مسلمانان توصيه مىكند كه فرصت را غنيمت بشمرند و براى هر كارى
از فرصت مناسب آن استفاده كنند.
لحظه تكليف، آغاز بهترين فرصتهاى شكوفايى است و بزرگداشت اين لحظه در واقع، قرار
گرفتن در معرض اين نسيم سازنده و پرورنده پروردگار است.
جشن تكليف، فرصتى گرانبهاست كه براى بهرهبردارى صحيح و كامل از آن، نوجوان بايد
حتماً يك دوره آموزشى متناسب را گذرانده باشد. در اين زمينه مسؤوليت اولياى اطفال و
مربيان تربيتى آموزش و پرورش، بسيار سنگين است. آنها بايد در اين دوره مقدماتى
نوجوان را با تعليم و تمرين مطالبى كه مكلف بايد بداند يا انجام دهد، آشنا كنند تا
همزمان با جشن تكليف، حركت خود را به سوى وظايف انسانى آغاز نمايد.
ج ـ زمينهسازى اجتماعى ـ تربيتى
زمينهسازى نيز يكى ديگر از اصول اساسى تربيت است. نقش جامعه سالم در پرورش
انسانهاى صالح و جامعه فاسد در پرورش انسانهاى فاسد، قابل انكار نيست.
اسلام به سالمسازى محيط زندگى و ايجاد زمينه مناسب براى تربيت انسانهاى شايسته
اهميت مىدهد. كسى را كه آشكارا مرتكب كارهاى ناشايسته شده، مستحق مجازات مىداند و
در مواردى تا سرحدّ مرگ، مقررات وضع كرده است، تا از گسترش فساد جلوگيرى كند و محيط
زندگى را سالم سازد. اسلام توصيه اكيد دارد كه مسلمانان در صحنه عبادتهاى جمعى،
مانند نماز جمعه و جماعت و كنگره بزرگ حج و همه مراسمى كه براى بزرگداشت ياد و نام
خدا و ارتباط با خدا برگزار مىشود، حضور جدّى داشته باشند.
حضور در صحنه شعاير الهى، جاذبه اجتماعى ايجاد مىكند. اين جاذبه در پرورش افراد
جامعه، نقش اساسى دارد.
جشن تكليف، صحنه خاص تربيتى نوجوان، در حساسترين مقطع زندگى اوست. بزرگداشت جشن
تكليف در واقع، بزرگداشت ارتباط با خداوند متعال است. اهميت دادن به اين جشن،
ارتباط با خدا را براى همه بويژه نونهالان، جاذبهدار مىكند. هر چه اين جشن، با
شكوهتر برگزار شود، رونق اين ارتباط بيشتر مىگردد و زمينه جذب نونهالان را به اسلام
عزيز بيشتر مىكند.
د ـ رشد هنر متعهد
هنر متعهد، يكى ديگر از پايههاى اساسى تعليم و تربيت و شكوفايى استعدادهاى
انسانى است. از آنجا كه ريشههاى اصلى هنر و انگيزه هنرمند براى پديد آوردن آثار
زيبا، نيازها و خواستهاى جامعه است، يكى از بهترين ابزارهاى رشد هنر متعهد،
زمينهسازى تبليغاتى براى نيازهاى واقعى انسانهاست.
همچنانكه تبليغات در مورد نيازهاى كاذب، موجب رشد هنر غيرمتعهد مىشود. جشن
تكليف، زمينهسازى تبليغاتى مناسبى است، براى توجه دادن همگان، بويژه هنرمندان به
اصلىترين نياز انسان، يعنى ارتباط با خدا.
هر چه اين جشن در افكار عموم مردم اهميت بيشترى داشته باشد، هنرمندان انگيزه
بيشترى پيدا مىكنند تا هنر خود را در ابعاد نثر، نظم، نقاشى، فيلمسازى و. شكوفا
سازند و هنر متعهد را در خدمت تعليم و تربيت انسانها قرار دهند.
هـ ـ آفتزدايى زندگى
چگونگى آغاز هر كارى، نقش مهمّى در انجام و سرنوشت آن دارد. آغاز خوب، زمينه
پايان شايسته است، عكس آن نيز درست است:
خشت اول گر نهد معمار، كج
تا ثريّا مىرود ديوار كج
اين سخن بدان معنا نيست كه اگر كسى در آغاز تكليف، راه نادرستى را انتخاب كرد،
مجبور است مانند ديوار كج تا آخر ادامه دهد. ديوار كج اراده ندارد تا بتواند خود را
راست كند، ولى انسان اراده دارد و هر وقت اراده كند، مىتواند كژيهاى خود را اصلاح
نمايد. ولى بازگشت او بطور طبيعى دشوار است و هر چه جلوتر رفته باشد، دشوارتر. از
اين رو، كسانى كه از ابتداى زندگى مبتلا به انحراف اخلاقى بودهاند، كمتر موفق به
توبه و بازگشت شدهاند.
اسلام توصيه مىكند مسلمان بايد تلاش كند تا هر كارى را از ابتدا به صورت صحيح و
شايسته انجام دهد. تأكيد اسلام بر اينكه شروع هر كارى با نام خدا و ياد خدا باشد،
از همين روست.
از حضرت (صلى الله عليه وآله) روايت شده است كه فرمود:
كسى كه آغاز روز خود را با نيكى شروع كند و پايان آن را نيز با نيكى خاتمه دهد،
خداوند به فرشتگان خود گويد: گناهانى كه در ميان روز انجام داده را ثبت نكنند.
مقصود رسول خدا (صلى الله عليه وآله) اين نيست كه آنان كه ابتدا و انتهاى روز را
با كار خير قرين مىسازند، ميان روز مىتوانند گناه كنند، بلكه مقصود يك دستورالعمل
ارزنده اخلاقى براى خودسازى است.
اين حديث شيوه آفتزدايى روزهاى زندگى را به انسان ياد مىدهد، چرا كه تلاش براى
قرين ساختن آغاز و انجام روز با نيكى، سبب مىشود تمام روزها خالى از آفات و همراه
با خيرات باشد. نتيجه اين مجاهدت و مراقبت آن است كه اگر لغزشى از انسان سر بزند ـ
همانطور كه در حديث ملاحظه شد ـ مورد عنايت خداوند قرار مىگيرد و فرشتگان الهى لغزش
او را در پرونده عملش يادداشت نمىكنند.
لحظه تكليف آغاز زندگى جديد انسان است، آغازى كه انسان شايسته خطاب آفريدگار
جهان مىگردد. جشن تكليف و مراسم ويژه آن در آغاز اين روز، نقشى سرنوشتساز در پايان
مطلوب آن دارد.
كسى كه لحظه نخستين تكليف خود را با ياد خدا و بزرگداشت شعاير الهى آغاز مىكند،
با اين انتخاب، سرنوشت سعادت جاويد را براى خود رقم مىزند، و به سوى آيندهاى روشن و
موفقيتآميز حركت مىكند.
پدران، مادران و مسؤولان امور تربيتى بايد به آن اهميت دهند و نونهالان خود و
آيندهسازان جامعه اسلامى را از ثمرات اين عيد بزرگ معنوى محروم نسازند.
مراسم جشن تكليف
پس از اينكه معلوم شد لحظه تكليف، براى اهل معرفت بزرگترين عيد اسلامى است، اين
سؤال پيش مىآيد كه براى بزرگداشت اين عيد چه بايد كرد؟ و براى برگزارى مراسم جشن
تكليف چه اقداماتى مناسب است؟
در پاسخ بايد گفت عيدهاى اسلامى دو دستهاند:
دسته اول: عيدهايى كه در احاديث اسلامى به عنوان عيد مطرح شد و در بزرگداشت آنها
به اعمال و عبادتهاى خاصى توصيه شده است، مانند عيدهاى فطر، قربان، مبعث، غدير و.
دسته دوم: عيدهايى كه دليل خاصّى درباره آن به ما نرسيده است. بزرگداشت اين
عيدها براساس تعليمات كلى اسلام براى گراميداشت شعائر مانند جشنهاى پيروزى انقلاب
اسلامى ايران، تأسيس جمهورى اسلامى، فتح خرمشهر و .
جشن تكليف از اين قبيل است. بنابراين، براى بزرگداشت اين جشن و تنظيم برنامههاى
آن بايد از رهنمودهاى كلّى اسلام در زمينه تعظيم شعاير اسلامى و سپاس نعمتهاى بزرگ
الهى بهره گرفت.
ملاحظه برنامه عيدهاى اسلامى نشان مىدهد كه در مراسمى كه به مناسبت اين عيدها
برپا مىشود، چهارنكته اساسى بايد مورد توجه باشد:
1 ـ تقويت پيوند انسان با خدا.
2 ـ رشد آگاهيهاى مورد نياز جامعه.
3 ـ كمك به نيازمندان.
4 ـ نمايش هماهنگى و همدلى و همسويى مسلمانان.
اين نكات در برنامه عيدهاى بزرگ اسلامى، مانند عيد فطر و عيد قربان قابل ملاحظه
است.
نماز «عيدين»، علاوه بر تقويت رابطه انسان با خدا،
نمايش وحدت و همسويى جامعه اسلامى و مانور بزرگ سياسى ـ عبادى مسلمانان در برابر
دشمنان اسلام است كه هر سال دو بار (عيد فطر و عيد قربان) برگزار مىشود.
خطبههاى نماز عيد، براى رشد آگاهيهاى جامعه اسلامى است. زكات فطر، در عيد فطر و
قربانى، در عيد قربان براى شاد كردن نيازمندان است.
اين نكتهها در تمام عيدهاى اسلامى از جمله «جشن تكليف»
قابل اجراست. برنامه مراسم جشن تكليف را مىتوان اينگونه تنظيم كرد:
برنامه هاى جشن تكليف
الف ـ مراسم خصوصى
اين مراسم كه بطور خصوصى توسط مكلف اجرا مىشود، با الهام از روشى كه مرحوم سيد
بن طاووس براساس رهنمودهاى كلى اسلام در جشن تكليف فرزند خود انتخاب كرده، از اين
قرار است:
1 ـ سجده شكر
امام صادق (عليه السلام) در اين باره فرموده است: وقتى كه انسان نعمتى از
نعمتهاى الهى را يادآور شد، براى اظهار سپاسگزارى از خداوند، لازم است صورت خود را
بر خاك نهد و خداوند را بر نعمتش ستايش كند.
پيامبر گرامى اسلام (صلى الله عليه وآله) در سفرى، سوار بر شتر مىرفت كه ناگاه
پياده شد و پس از پنج بار صورت بر خاك نهادن و در برابر خدا سجده كردن، دوباره بر
شتر سوار شد. همراهان درباره علت اين كار از او سؤال كردند.
فرمود: جبرئيل مژدههايى از جانب خداوند برايم آورد و من براى هر مژده، سجده شكرى
به جاى آوردم.
هشام بن حكم مىگويد: همراه امام كاظم (عليه السلام) در اطراف شهر مدينه مىگشتيم.
ناگاه امام از مركب خود پايين آمد و به سجده افتاد; سجدهاى بسيار طولانى. پس از
مدتى سربرداشت و سوار شد. پرسيدم: فدايت شوم، علت اين سجده طولانى چه بود؟ فرمود:
نعمتى را كه خداوند به من ارزانى داشت، به ياد آوردم، خواستم از پروردگارم تشكر
كنم.
سجده شكر به هنگام يادآورى نعمت، يك سنت قطعى اسلام است. نعمت تكليف هم از
بزرگترين نعمتهاى آفريدگار جهان به انسان است. شايسته است كه اولين برنامه خصوصى
جشن تكليف، سجده شكر باشد.
2 ـ كمك به نيازمندان
شكر زبانى در صورتى مفيد است كه شكرگزار، قدر دانى خود را در عمل ثابت كند.
امام على (عليه السلام) در اين باره فرمود:
شكر مؤمن در عملِ او ظاهر مىشود و شكر منافق از زبان تجاوز نمىكند.
يكى از بهترين كارهايى كه نشانه شكرگزارى انسان از نعمتهاى الهى، بخصوص در
عيدهاست، كمك به نيازمندان و شاد كردن دل مستمندان است.
سيد بن طاووس در اين باره مىنويسد : سزاوار چنين است كه روز تشرف به شرف تكليف
را از بزرگترين عيدها قرار دهد، زيرا آن، اصل و اساس تمام عيدهاست، هم در دنيا و هم
در آخرت، و ساير عيدها فرع آن هستند. پس بايد تاريخ اين روز را حفظ كرده و وقت و
ساعت تشرف به تكليف را ضبط كند كه هر سال در چنين روزى به شكر واهب اعظم، و ثناى
مالك ارحم الراحمين، و مدح بارگاه فراگير او قيام كرده و به وظيفه عبوديت و بندگى
بپردازد، و به اهل حاجت و بينوايان صدقه دهد، چنان كه شايسته ايام سرور و بشارتها و
عيدهاست.
3 ـ سلام بر فرشتگان
دو فرشته هميشه همراه انساناند و مأموريت دارند كه همه اعمال انسان را ثبت كنند،
و نيز در شرايط خاصى او را از خطرها و آفات، نجات دهند.
امام صادق (عليه السلام) در اين باره فرمود: خداوند اين فرشتگان را با انسان
همراه ساخته تا وى بيشتر مواظب اطاعت فرمانهاى الهى باشد و مرتكب گناه نگردد. چه
بسا، انسان مؤمن وقتى كه تصميم به انجام گناه مىگيرد، با خود مىگويد: پروردگارم مرا
مىبيند، فرشتگانِ محافظم كه شاهد اين صحنهاند، در قيامت عليه من شهادت خواهند داد،
در نتيجه از تصميم خود برمىگردد.
علاوه بر اين، خداوند از روى لطف و مهربانى، به اين فرشتگان مأموريت داده تا
انسان را از خطر شيطانها، جانوران زمين و بسيارى از آفتها كه آدمى از آن بىخبر است
ـ تا وقتى كه خدا بخواهد ـ حفاظت كنند.
از لحظه تكليف، مأموريت اين فرشتگان براى ثبت اعمال نيك و بدانسان آغاز مىشود.
بنابراين، مكلف اگر اهل مراقبت باشد، در اين لحظه بايد نسبت به اين پاسداران
بزرگوار كه قرآن آنها را «كراماً كاتبين» مىخواند،
احترام كند و به پيروى از عارف گرانقدر، سيد بن طاووس ضمن سلام به اين همراهان
عزيز، از آنها تقاضاى همكارى و دعا كند.
راهنمايى و دعاى اين فرشتهها در حلّ مشكلات و رشد و كمالات انسان بسيار مؤثر
است، چنانكه نفرين آنها در صورتىكه انسان با انجام كارهاى ناشايسته موجب آزار و
اذيت آنها شود، انحطاط او را افزايش خواهد داد.
4 ـ استعاذه از شيطان
پس از آنكه شيطان از درگاه خدا رانده شد، سوگند ياد كرد كه تا مىتواند همه
بندگان خدا را گمراه كند.
يكى از مهمترين عواملى كه انسان را از سلطه شيطان نگه مىدارد، دعا و نيايش و خود
را در پناه خدا قرار دادن است.
استعاذه و پناه بردن به خدا، در واقع سنگر مبارزه با شيطان است و انسان زيرك و
مراقب، بايد لحظهاى كه شيطان كار خود را آغاز مىكند، در اين سنگر پناه گرفته باشد.
5 ـ استمداد از آفريدگار جهان
مكلّف پس از به جا آوردن سجده شكر و سلام بر فرشتگان و پناه بردن به خدا از شرّ
شيطان، آماده حركت به سوى كمال انسانيت است.
مهمترين نكتهاى كه بايد مورد توجه مكلف باشد، اين است كه تلاشهاى او بدون توفيق
خداوند متعال به ثمر نخواهد رسيد. توجه به اين نكته، علاوه بر اينكه انسان را از
گرفتار شدن به خودپسندى مصون مىدارد، او را از امدادهاى غيبى الهى نيز برخوردار
مىسازد.
در حديث قدسى خداوند متعال مىفرمايد: كسانى كه اعمال نيك انجام مىدهند، نبايد
براى رسيدن به مقصد، بر اعمال خود تكيه كنند. آنها اگر تمام عمر با همه توان در راه
اطاعت من بكوشند، در مقابل آنچه از كرامت و نعمت من در بهشت مىخواهند، كوتاهى
كردهاند! و به حقيقت عبادت من نرسيدهاند! با اين حال، به فضل و رحمت من اطمينان
داشته باشند.
در حديث ديگرى آمده است كه روزى پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) به اصحاب خود
فرمود: بدانيد كه هيچ كس تنها با كار خود نجات نخواهد يافت.
اصحاب كه از اين سخن، به شگفت آمده بودند، براى اينكه بدانند اين سخن چه اندازه
فراگير است، پرسيدند: حتى خودِ شما هم؟!
فرمود: حتى خودِ من! مگر اينكه رحمت و فضل خداوند مرا فراگيرد.
بنابراين، نيايش و استمداد از خداوند يكى از مهمترين شرايط موفقيتِ مكلف است و
بايد در برنامههاى جشن تكليف گنجانده شود.
ب ـ مراسم عمومى
برنامههاى عمومى جشن تكليف با توجه به شرايط خانوادگى مكلف، زمان و مكان و ذوق و
سليقه برگزار كنندگان مىتواند متنوع باشد، ولى در هر حال رعايت نكتههاى زير ضرورى
است:
1 ـ اهميت دادن به جشن تكليف
كمتر كسى است كه در آغاز تكليف، مانند سيد بن طاووس اهميت عيد تكليف را درك كند
و بداند كه لحظه تكليف، بهترين لحظهها و بزرگترين عيدهاى زندگى اوست. از نظر مردم
مهمترين جشنهاى زندگى انسان، جشن ازدواج است. بزرگترين آرزوى مادر، روزى است كه
دخترش به خانه بخت مىرود و بزرگترين آرزوى پدر، برگزار كردن جشن دامادى پسر است.
اين، بدان جهت است كه انسان با حقايق جهان آشنا نيست، اگر حقايق را آنگونه كه
هست ببيند، مىداند كه جشن ازدواج با همه اهميت آن، قابل مقايسه با جشن تكليف و نقش
آن در زندگى انسان نيست.
وظيفه همه افراد و ارگانهايى كه مسؤوليت هدايت و ارشاد و تربيت نسل نو را در
نظام اسلامى به عهده دارند، بخصوص صدا و سيما در تبيين اين حقيقت و بهرهبردارى
مناسب از اين فرصت، بسيار سنگين است.
به اميد روزى كه مردم به جشن تكليف فرزند خود، بيش از جشن ازدواج او اهميت
بدهند.
2 ـ رشد آگاهيهاى اسلامى
گفتيم يكى از نكتههاى برجسته در برنامه عيدهايى كه اسلام براى بزرگداشت آنها
برنامهريزى كرده، توجه به رشد آگاهيهاى جامعه است. برنامههاى مراسم عمومى جشن تكليف
هم بايد در راستاى تأمين اين هدف باشد، بخصوص مراسمى كه توسط مدارس و مؤسسههاى
فرهنگى در اين زمينه برگزار مىگردد، مىتواند نقش بيشترى در بالا بردن سطح آگاهيهاى
مكلف، ايفا كند.
بهترين برنامههاى پيشنهادى در اين باره عبارتند از:
* ارائه مقاله توسط دانشآموزان در باره جشن تكليف و اهداى جايزه به بهترين
مقالهها.
* برگزارى مسابقههايى كه سؤالات آن درباره دانستنيهاى تكليف باشد.
* استفاده از سخنرانى دانشمندانى كه با روانشناسى كودك آشنايند و مىتوانند ابعاد
مختلف تكليف را مطابق درك آنها تشريح كنند.
3 ـ رعايت ويژگيهاى مكلف
براى اينكه برنامههاى جشن تكليف جاذبه بيشترى داشته باشد و آثار تربيتى آن
عميقتر و افزونتر شود، بايد فضاى روحى و فكرى نونهالانى كه پا سنّ تكليف مىگذارند،
در تنظيم برنامهها مراعات شود.
هديه هاى جشن تكليف
رسم است كه در جشنهايى كه به مناسبتهايى مانند ازدواج، تولد وتكليف، هديههايى از
سوى شركتكنندگان اهدا مىگردد.
يكى از مهمترين نكتههايى كه در اينگونه جشنها كه هديه در آن مرسوم است ـ بايد
مورد توجه باشد، آشنايى با ديدگاه اسلام درباره هديه وآداب آن است. جشن تكليف
خصوصيتى دارد كه بدان اشاره خواهيم كرد.
هديه در اسلام
هديه كه به آن كادو، تحفه، ارمغان و پيشكش نيز گفته مىشود، نه فقط در جشنها و
مناسبتهاى مختلف، بلكه بطور مطلق، در اسلام مورد سفارش و تأكيد است.
هديه يكى از عوامل زدودن كينه و عداوت، ايجاد مهر و محبت و تحكيم پيوند برادرى
اسلامى است وفضيلتآن بيش از فضيلت صدقه است.
امام على (عليه السلام) فرمود : من دوست دارم آنچه را كه براى برادر مسلمانم
مفيد است، بدو هديه دهم تا صدقه.
هديه از نظر انگيزه آورنده آن، انواعى دارد. برخى از هديهها در اسلام سخت نكوهش
شده و حتى در بعضى از موارد، آورنده آن مستوجب كيفر الهى است!
انواع هديه ها
پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) هديه را با توجه به انگيزه آن به سه دسته
تقسيم كرده و دسته اوّل را هديه مكافات (مقابله)، دسته دوّم را هديه مصانعه و دسته
سوم را هديه براى خدا ناميده است:
الف ـ هديه مقابله
هديه مقابله، در مقابل هديهاى ديگر داده مىشود. مَثَل معروفى مىگويد:
«كاسه جايى رود كه باز آرد قدح».
بسيارى از هديهها چنين است. اين نوع هديه در اسلام ممنوع نيست، ولى پسنديده هم
نيست.
حضرت على (عليه السلام) فرمود : براى كسى هديه ببر كه مىدانى او براى تو هديه
نمىآورد.
ب ـ هديه مصانعه
مصانعه به معناى ظاهرسازى است هديه مصانعه، آن است كه آورنده آن انگيزهاى جز
ظاهرسازى ندارد. اين ظاهرسازى به دليل رودربايستى، خودنمايى يا براى كارسازى است.
بدترين نوع هديه مصانعه، آن است كه انگيزهآن كارسازى است. اين هديه چيزى جز رشوه
نيست. هديههايى كه براى كارمندان دولت به منظور كارسازى مىبرند، از اين قبيل است.
اين گونه هدايا در روايات اسلامى، رشوه، ربا و خيانت نام گرفته و بشدّت نكوهش شده و
حرام است.
ج ـ هديه براى خدا
هديه براى خدا آن است كه آورنده آن نه مصانعه و ظاهرسازى مىكند، نه مقابله، بلكه
انگيزهاى جز رضاى خدا از طريق خدمت و شاد كردن برادر و يا خواهر دينى خود ندارد و
بدين جهت در انتخاب نوع كادو و كيفيت آن حتماً رضاى خدا را رعايت مىكند.
كسى كه براى خدا هديه مىبرد، هيچگاه چيزى را كه خداوند اجازه نداده، هديه
نمىبرد. متأسفانه در برخى از جشنها حتى عدهاى از علاقهمندان به اسلام و انقلاب
اسلامى، كادوهايى مىآورند كه انگيزه الهى ندارد. براى مثال، طبقهاى متعدد گُل با
قيمتهاى گزاف! و براى چند ساعت! آن هم در شرايط اقتصادى كنونى چگونه مىتواند با
انگيزه الهى توأم باشد؟!
يكى از نشانههاى هديه براى خدا اين است كه با تكلّف و به زحمت افتادن همراه
نيست، و هديه آورنده مجبور نمىشود براى تهيه آن، خود را به سختى بيندازد.
پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) فرمود:
يكى از نشانههاى بزرگداشت برادر مسلمان اين است كه هديه او را بپذيرد و از آنچه
دارد براى او هديه ببرد و براى او خود را به سختى نيندازد.
بهترين هديه
از نظر اسلام بهترين هديه چيست؟ آيا اسلام در زمينه نوع هديههايى كه مردم براى
يكديگر مىبرند نيز اظهار نظر كرده است؟!
پاسخ: آرى. اسلام در اين زمينه ديدگاه جالب توجهى دارد. با اينكه به هديههاى
مادى براى تأمين نيازهاى زندگى و ايجاد الفت و محبت ميان مردم توصيه دارد، ولى هديه
را تنها دركادوهاى مادى منحصر نمىكند، بلكه بهترين و ارزندهترين تحفهها را، هديهاى
مىداند كه نيازى از نيازهاى معنوى و روحى انسان را تأمين كند.
حضرت محمد (صلى الله عليه وآله) در اين باره فرمود:
هيچ هديهاى براى برادر مسلمان ارزندهتر از سخن حكيمانهاى كه خداوند به وسيله آن
هدايتش را افزون كند و مانع سقوط و هلاكتش گردد، نيست.
اين سخن به معناى نفى ارزش هديههاى مادى نيست تا بهانهاى براى بخيلان شود و از
اين پس به جاى زحمت تهيه كادو، موعظه و اندرز براى ديگران به ارمغان ببرند! بلكه
رسول خدا (صلى الله عليه وآله)مىخواهد، جامعه اسلامى را به ارزش هديههاى معنوى كه
اغلب مردم به آن توجه ندارند، آگاه كند تا اين سنت نيكو، در جامعه اسلامى جايگاه
واقعى خود را در جهت سعادت و كمال انسان بيابد.
آداب هديه
با توجه به آنچه ذكر شد، آداب هديه بطور خلاصه از اين قرار است:
* اخلاص. يعنى تهى شدن از انگيزههاى غير الهى.
* مفيد بودن. هديههاى تشريفاتى غير اسلامى است.
* در نظر گرفتن نياز كسى كه هديه به او تقديم مىشود. نيازهاى انسان در سنين
مختلف و شرايط گوناگون زندگى، متفاوت است. براى اينكه هديه هر چه بهتر و بيشتر مورد
استفاده قرار گيرد، بايد متناسب با نيازهاى انسان باشد.
* پيام فرهنگى. كاملترين هديه، تحفهاى است كه دربردارنده ارزش مادى و معنوى
باشد، مانند كتابهاى نفيس و آموزنده. گاهى با در نظر گرفتن نيازهاى مادى طرف هديه،
كمكهاى مادى ضروريتر است. در اين صورت، بهتر است پيامهاى فرهنگى كه بهترين هديه در
اسلام است، به آن ضميمه گردد.
* تنوّع. در مواردى كه آورندگان هديه متعدند، تنوع هديهها نيز از آداب هديه
محسوب مىشود.
آنچه كه ذكر شد، مربوط به «مطلقِ هديه» است ولى در
مورد جشن تكليف كه جشن آغاز رسمى پيوند انسان باخداست، رعايت تناسب هديه و جشن،
ايجاب مىكند كه هديهها هر چه بيشتر معنوى و داراى بيان فرهنگى باشد. تا چهره مقدس و
نورانى اين جشن معنوى، به صورت ساير جشنهاى مادّى تحريف نشود.
