جمهورى گابن
گابن با مساحت
267667 کیلومتر مربع وسعت در غرب افریقا و کنار اقیانوس اطلس و در همسایگى کشورهاى
کامرون، گینه استوایى و کنگوى برازاویل واقع است. خط استوا از این کشور نیمه
کوهستانى مىگذرد. کنارههاى آن جلگهاى بخش اعظم آن را جنگل مىپوشاند.
پرتقال در قرن
پانزدهم میلادى آن را کشف نمود و تحتسیطره گرفت ولى نفوذ سایر اروپائیان در آن
بدلیل انبوهى جنگل و ارتفاع زیاد تا اواسط قرن نوزدهم به تاخیر افتاد. در سال 1839م
قواى فرانسه در آن پایگاهى بدست آوردند و در سال 1990م گابون جزئى از کنگو فرانسه
شد و در سال 1910م گابن و سه عضو سابق افریقاى استوایى فرانسه یعنى کنگو، چاد و
افریقاى مرکزى یک اتحادیه و یک سازمان ادارى مشترک براى حمل و نقل و ارتباطات تشکیل
دادند و بالاخره در سال 1960م این کشور به استقلال دستیافت. مرکز حکومت آن شهر
لیبرویل است و تنها پایتخت جهان مىباشد که بر روى خط استوا قرار گرفته است.
در سال 1967م پس
از مرگ لئومبا (اولین رئیس جمهور گابن) آلبرت برنارد بونگو (1) به ریاست
جمهورى رسید وى پس از مدتى کیش مسیحى را تغییر داد و اسلام را اختیار نمود و نام
خود را بع عمر تبدیل نمود و راهى سفر حجشد. با وجود آنکه 30% مردم گابن مسلمان
هستند این کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامى مىباش. مسلمانان در برپائى مراسم مذهبى
و تبلیغات اسلامى از آزادى خوبى برخوردارند و در امور سیاسى، ادارى و نظامى نفوذ
خوبى دارند.
گابن 1260000 نفر
سکنه دارد که تراکم نسبى آن 7/4 نفر در کیلومتر مربع و رشد سالانه آن 2/2% گزارش
شده است. (2) اکثریت مردم از نژاد سیاه بوده و زبان آنان فرانسوى (زبان
رسمى) و خط لاتین مىباشد.
گابن از لحاظ
درآمد سرانه اولین کشور افریقاى سیاه و دومین کشور افریقائى پس از لیبى مىباشد.
کشورى است با ذخائر سرشار معدنى و جنگلى; نفت از منابع معدنى آن است که 50% تولید
ناخالص داخلى و 75% صادرات آن را دربر مىگیرد. (3) درسال 1954م
فرانسویان دراین کشورنفت کشف کردند. این کشور ازلحاظ فرآوردههاى نفتى در افریقا
مقام پنجم را دارد. (4) سالانه 45 میلیون متر مکعب گاز در این
کشوراستخراج و صادر مىشود. گابن اولین تولید کننده منگنز در جهان است.ذخائر عظیم
اورانیوم این کشور متاسفانه سوخت کورههاى اتمى فرانسه را تامین مىکند و میزان آن
به 1713 تن بالغ مىگردد. این معادن در سطح باز در ناحیه موآندا و اوکلو واقع است،
در سال، شرقى و جنوبى آن معادن وسیع آهن کشف شده است و صادرات آن که در اختیار شرکت
ترانس گابون مىباشد.ثروت این کشور را افزون نموده است. بنابراین گابن صاحب
بزرگترین رگههاى معدنى جهان مىباشد که ذخیره آن به 230 میلیون تن بالغ مىگردد.
85% وسعت آن را جنگلهاى گرمسیرى تشکیل مىدهد. که رقم مهمى از صادرات آن را چوبهاى
بدست آمده از این منابع بوجود مىآورد. (5) در این جنگلها در وسعتى
بالغ بر 20 میلیون هکتار 3000 نوع درخت به عمل مىآید که نوع معروف و غالب آن
اوکومه است که در تولید تخته سهلایى کاربرد دارد. (6)
با این وجود، نفوذ
استکبار در این کشور آن را با مشکلاتى از قبیل فقر کادر علمى و تخصصى مواجه ساخته
است. گابن وارد کننده مواد غذایى بوده و چون تاسیسات عظیم صنعتى آن به سرمایههاى
خارجى نیاز دارد بدهى خارجى آن افزایش یافته است. گرچه گابن مىکوشد توازن تجارتى
خود را کنترل کند. (7)
واحد پول گانب
فرانک سى افآ (CfA.f) مىباشد که برابر صد سانتیم است.
جمهورى کنگو
(کنگوى برازاویل)
اسامى سابق این
کشور کنگوى وسطى، کنگوى برازاویل و کنگوى وسطاى فرانسه بود. کنگو با 341900 کیلومتر
مربع وسعت در افریقاى غربى و در ساحل اقیانوس اطلس قرار دارد. از سکنه 1700000 نفرى
آن، 10% مسلمان و بقیه کاتولیک، پروتستان و آنیمیست مذهب مىباشند.
کنگوى فعلى در
گذشته جزو دولت تاریخى کنگو در افریقا غربى بود که علاوه بر کنگو، زئیر و آنگولا را
شامل مىگشت. در قرن پانزدهم میلادى پرتقالىها آن را کشف و مستعمره خود نمودند. در
قرن هفدهم به کنگو وسطاى فرانسه و در سال 1910م به مستعمره استوایى فرانسه ضمیمه
گشت. در سال 1960 میلادى کنگو استقلال خود را بدست آورد.
مسلمانان ساکن
نیجریه و کشور سنگال باین ناحیه مهاجرت نموده و به نشر اسلام پرداختند و آنان در
کانونهاى شهرى کنگو بخصوص کنگو مرکز حکومتیعنى برازاویل، مراکز عبادى و مدارس
قرانى دارند و مساجد متعددى احداث نمودهاند ولى گاهى این 170000 مسلمانان تحت فشار
و ایذا دولت باصطلاح خلقى کنگو قرار مىگیرند و آنان را در محدودیت و ناگوارى قرار
مىدهند.
سائوتو و پرنسیب
سائوتو با 964 کیلومتر مربع در
نزدیکى سواحل گابن در خلیج گینه و شرق اقیانوس اطلس قرار دارد. نژاد اکثرسکنه آن
دورگه پرتقالى و افریقائى مىباشد و 80% آن مسیحى هستند. سکنه آن 110000 نفر است و
در سال 1975م به استقلال ستیافت مرکز حکومت آن سائوتومه مىباشد. جزایر مذکور در
سال 1471م توسط پرتقالىها کشف شدند.
10% مردم آن مسلمان هستند که در
محاق اکثریت مسیحى به سر مىبرند.
د - افریقاى
مرکزى (منطقه صحراى کبیر افریقا و استوایى مرکزى)
افریقاى مرکزى با
5/8 میلیون کیلومتر مربع وسعت متجاوز از 25% جمعیت این قاره را در خود جاى داده
است، که تراکم نسبى آن چیز در حدود 12 نفر در کیلومتر مربع مىباشد. البته پراکنده
بودن اقوام درجنگلها و وجود افرادى که در واحههاى صحرایى سکونت دارند و نیز تحرک و
جابجائى عشایر و قبایل تا حدودى آمار دقیق نواحى افریقاى مرکزى را دچار اشکال
مىنماید. گسترش صحارى کبیر افریقا در این قلمرو وجود آب و هواى گرم و مرطوب
استوایى همراه با جنگلهاى متراکم و انبوه استوایى، امراض خاص این مناطق، درگیرى و
نزاعهاى قبیلهاى، فشارهاى سیاسى و مسئله آوارگان،عدم توسعه بهداشت و امکانات
داروئى از عوامل کمى جمعیت افریقاى مرکزى حتى کمتر از نیجریه (واقع در افریقاى
غریب) سکنه دارند. و تنها، کشور زئیر با بیش از 30 میلیون سکنه رقم بالایى را به
خود اختصاص داده است. «افریقاى مرکزى» کمترین سکنه را دارد سودان با 2500000
کیلومتر مربع نه تنها پروسعتترین کشور صحرا و افریقاى مرکزى است بلکه وسیعترین
کشور افریقا مىباشد. رواندا با 26000 کیلومتر مربع کمترین وسعت را دارد.
از لحاظ سیماى
طبیعى، این ناحیه از افریقا را به سه قسمت تقسیم مىکنند: ناحیه صحرا: که در عرض
افریقا از اقیانوس اطلس تا دریاى سرخ امتداد دارد. بدلیل برهنه بودن زمین بادهاى
گرم و خشک توام با تودههاى شن و خاک در صحرا مىوزد و صخرهها، دشتها و تپههاى
وسیعى از شن و ماسه را تشکیل مىدهد. آب و هواى گرم و خشک دارد و بدلیل فقدان رطوبت
اختلاف دما در آن زیاد است در حالى که نقاط مرکزى صحرا حتى 15 میلىمتر باران هم
دریافت نمىکنند بقیه نقاط آن که در کوهستانها واقعند تا 250 میلىمتر باران دارند.
گروههایى از قبایل عرب و بربر (تیبووطوارق) و عدهاى از سیاهان در کنار واحههاى
صحرا به امور کشاورزى مشغولند، صحرا علیرغم جهات منفى جغرافیائى از ذخائر غنى نفت و
سایر معادن بهرهمند است. اساس اقتصاد مردمان آن بر کشاورزى و دامدارى استوار
مىباشد.
ناحیه افریقاى
مدارى که داراى دو فصل مرطوب و خشک مىباشد و بین مدار راس السرطان و خط استوا قرار
گرفته است، در این منطقه جنگلها انبوه نبوده و در لابلاى آنها فعالیتهاى کشاورزى
صورت مىگیرد. گیاهانى چون قهوه، نخل روغنى، برنج، نارگیل، و موز در افریقاى مدارى
به عمل مىآید.
ناحیه افریقاى
استوایى که بدلیل عبور خط استوا آب و هواى گرم و مرطوب دارد و جنگلهاى انبوه از
ویژگىهاى آن است. برخى کشورهاى این منطقه از آب و هواى قرینه برخوردارند. غلبه
نژادى با سیاهان است اسلام در نواحى مرکزى افریقا از قرن دهم گسترش یافت. یکى از
دولتهاى مقتدر در ناحیه صحراى مرکزى که مسلمانان آن را بوجود آوردند، دولت کانم
بود که تا قرن نوزدهم استوار ماند.
دولت اسلامى مذکور
در حدود قرن نهم در سواحل شمال شرقى دریاچه چاد بوجود آمد و در قرن سیزدهم دامنه
قلمرو خود را در سودان مرکزى وسعت داد. البته سودان در قدیم منحصر به قلمرو کنونى
نبوده و منطقه وسیعى است. در جنوب صحرا که مسلمانان آن را «بلاد السودان یا سرزمین
سیاهان» مىنامند. و از غرب تا اقیانوس اطلس و از شرق تا فلات اتیوپى گسترش دارد.
مساحت این ناحیه به 5 میلیون کیلومتر مربع بالغ مىگردیده و فاصله شمالى - جنوبى آن
1000 کیلومتر و از شرق تا غرب 5500 کیلومتر طول داشته است. این دولت در پایان قرن
چهاردهم پایتختخود را به منطقه «برنو» در جنوب غربى دریاچه چاد انتقال داد و از آن
زمان بنام دولت «برنو» معروف گشت. دولت اسلامى سونگایى نیز در قرون وسطى در سودان
غربى تشکیل شد و در زمان پادشاهى محمد توره (1528 - 1493م) به اوج قدرت خود رسید و
در قرون 15 و 16، مهمترین دولت این قلمرو محسوب مىگردید.
دولت دیگرى که در
صحرا تاسیس شد و مشى اسلامى داشت، تکرور بود. این دولت اسلامى در دره رود سنگال
سفلا واقع بود و مردمش به توکولور (8) معروف بودند که هنوز این عنوان به
کار مىرود ولى فرمانرواى آنان اجداد فولانىها بودند.مورخین مسلمان عقیده دارند که
در نیمه قرن یازدهم تکرار اولیندولت آفریقاى جنوب صحرا بود که اسلام را پذیرفت و
در پهنهاى که تحت قلمرو هیجدهم و و اوایل قرن نوزدهم از این نقاط در سراسر افریقاى
غربى گسترش یافت. یکى از فتوحات جالب تکرورها تصرف آخرین پایتخت غنا در سال 1230م
بود و امپراطورى مذکور که در افریقاى غربى 5 قرن دوام آورده بود، به آخر رسانیدند.
(9)
از صد میلیون سکنه
منطقه صحرا و افریقاى مرکزى بیش از 40 میلیون نفر پیرو آئین حیات بخش اسلام هستند.
در کشورهاى سودان، نیجر، چاد و افریقاى مرکزى اکثریت با مسلمانان است. بوروندى
کمترین درصد مسلمانان را دارد (با 5%).
سودان
سودان به لحاظ
وسعت، بزگترین کشور افریقائى و حتى جهان اسلام مىباشد که 2500000 کیلومتر مربع
وسعت دارد. (10 گرچه بخشهایى از آن در افریقاى شمال شرقى قرار دارد ولى
به لحاظ گسترش زیاد در صحراى مرکزى افریقا، جزو نقاط مرکزى افریقا مطالعه مىشود.
سودان در شمال
شرقى با دریاى سرخ ارتباط دارد. و 8 کشور یعنى مصر، لیبى، چاد، افریقاى مرکزى زئیر،
اوگاندا، کنیا و اتیوپى با آن مرز مشترک دارند. بخش وسیعى از آن را دشتهاى بزرگى
تشکیل مىدهد که توسط رود نیل و شعبات آن آبیارى مىشود. نواحى شمالى سودان توسط
دره وسیع رودخانه نیل به دو بخش شرقى و غربى تقسیم مىگردد، دو شاخه نیل در خارطوم،
پایتختسودان بهم مىپیوندد. در اراضى نسبتا مرتفع غربى سودان، تودههاى آتشفشانى
جبل مارا (11) قرار دارد. آب و هواى سودان گرم و خشک است.
تا چندین قرن قبل
از میلاد، سودان شمالى توسط مصریان اداره شد ولى آنان در قرن 15م سودان را ترک
نمودند. در قرن پانزدهم میلادى با تصرف بخشهایى از سودان توسط مسلمین، اسلام در
این کشور راه یافت. از اوایل قرن نوزدهم براى بار دوم، مصریان جهت دستیافتن به
طلا، نواحى شمال سودان را به تصرف خود درآوردند از نیمه دوم قرن نوزدهم سودان،
تحتسیطره انگلستان قرار گرفت. در این زمان مسلمانان بر علیه سلطهگران انگیسى قیام
نمودند و رهبرى این جنبش رارمحمد احمد بن عبدالله معروف به مهدى سودانى به عهده
داشت. در این قیام خونین، انگلیسىها تار و مار شده و گوردون فرمانده انگلیسى و
تعداد بسیار زیادى انگلیسى دیگر به قتل رسیدند. مهدى سودانى پس از اخراج انگلیسىها
و بدست آوردن بخشى از سرزمین سودان، اقدام به تاسیس دولت نمود و اقتدارى یافت. اما
استعمار شوم که زخمخورده بود، با لشکرى فراوان و پس از جنگهاى خونین، قیام مهدى
سودانى را سرکوب و طرفدارانش را قتل عام نمود. این لشگر که متشکل از قواى مصر و
انگلستان توسطکیچنر انگلیسى رهبرى مىشد. پیروان مهدى سودانى در ام دورمان
(12) از نیروهاى مهاجم شکستخوردند و انگلیسىها پس از این پیروزى به پیشروى
خود ادامه داده اما ناگهان با قواى فرانسوى مواجه شدند و در محلى بنام «فاشودا» دو
نیرو مقابل هم قرار گرفته و به صف آرایى پرداختند ولى نبردى صورت نگرفت و پس از یک
بحران و جنگ سیاسى، با مصالحه طرفین جریان فاشودا به پایان رسید. در سال 1899م
قراردادى میان مصر و انگلستان منعقد شد که به موجب آن اداره امور سودان به هر دو
کشور واگذار شد و بدین گونه سودان تحت استعمار در آمد. در سالهاى 1924م سودان مستقل
شد و به ضویتسازمان ملل درآمد و حکومت ان جمهورى اعلام شد ولى طولى نکشید که در
سال 1958م نظامیان به رهبرى ژنرال ابراهیم عبود کودتا کرده و قدرت را در دست گرفتند
از آن تاریخ سودان کمتر روى آرامش و امنیت را دیده است. کودتاى سال 1985م به اختناق
16 ساله جعفر نمیرى پایان داد و حکومت جدید تغییراتى در سیاستسودان ایجاد نمود و
از جمله روابط ایران و سودان بهبود یافت. پس از صادق المهدى، سرهنگ عمرالبشیر روى
کار آمد و هم اکنون قدرت در دست نظامیان است. سودان 18 استان دارد که 6 استان جنوبى
آن بصورت خود مختار اداره مىشود.
سودان 27792000
نفر سکنه دارد که 30% آن در شهرها زندگى مىکنند. رشد سالانه آن 8/3% و تراکم نسبى
1/11 و بعد خانوار 3/5 و میانگین سنى 6/22 سال مىباشد. (13) 80% مردم
از نژاد سامى (عرب) و 20% بقیه سیاه پوستند، زبان رسمى و خط رایج عربى است. 72%
مسلمان و بقیه مسیحى و بت پرستند.
سودان پس از
استقلال، شاهد درگیرىهاى فراوانى بوده و یکى از کشورهاى پرکودتاى افریقا مىباشد.
مدتها است که شورشیان جنوب به رهبرى سرهنگ گارانگ (14) با دولت مرکزى
درگیرند که از نتایج تاسف بار آن، آواره شدن هزاران مسلمان و قحطى و گرسنگى در
سودان مىباشد. (15) از 5 میلیون سکنه جنوب این کشور هم اکنون یک میلیون
نفر با خطر مرگ ناشى از گرسنگى روبرو هستند. قربانیان قحطى جنوب سودان دفن نمىشوند
و متاسفانه خوراک لاشخورها و کرکسها مىباشند. هجوم آوارگان بسیارى از روستاهاى
نیمه جنوبى سودان را منزلگاه افراد گرسنه و قحطىزده وبیخانمان نموده است و گاهى
سکنه آنان را به 3 تا 4 برابر افزایش داده است. شورشیان جنوب، جلو کمکهاى غذایى
سازمان ملل را گرفته و به غارت آن مىپردازند آوارگان نیز بدلیل قرار گرفتن در بین
شورشیان و نیروهاى دولتى وضع خطرناکى دارند. آوارگان گرسنه که بسیار ضعیف شدهاند و
کمتر رمقى دارند در صفوفى به انتظار دریافت غذاى یونیمکس (16) به سر
مىبرند اما این غذا براى همه وجود ندارد و تنها عدهاى بدان دست مىیابند.
(17)
سودان با وجود
آنکه اراضى حاصلخیزى دارد و زمانى انبار مواد غذایى جهان سوم به شمار مىآمد در حال
حاضر کشورى است عقب مانده و جزو ده کشور فقیر دنیاست. وابستگى این کشور به کمکهاى
خارجى و خریدهاى نظامى، کودتاهاى پى در پى و نبردهاى درون مرزى، تورم را در سودان
به 200% رسانیده است.
80% مردم به
کشاورزى و گله دارى مشغولند و تولید پنبه 60% صادرات آن را تشکیل مىدهد. بزرگترین
مزارع پنبه جهان در حوالى خارطوم مرکز حکومتسودان واقع است. مس، طلا و آهن از
ذخائر معدنى سودان بوده و در سال 1973م این کشور در سواحل دریاى سرخ نفت کشف نمود.
متاسفانه بهترین معادن در اخیتار شورشیان گارانگ قرار دارد. (18) واحد
پول سودان لیره (پوند) است که به عربى جینه نام دارد که با 100 پیاستر برابر است.
چاد (19)
جمهورى چاد با
وسعتى برابر با 1284000 کیلومتر مربع در افریقاى مرکزى و در ناحیه صحراى کبیر
افریقا بین سودان (درشرق) و نیجر (در غرب) واقع است، و در شمال با لیبى و در جنوب
با کامرون و افریقاى مرکزى مرز مشترک دارد. چاد سرزمین جلگهاى و صحرایى مىباشد و
مهمترین ارتفاعات آن بنام کوههاى تى بستى (20) در شمال و در مرز چاد با
لیبى قرار دارد. دریاچه چاد درغرب آن واقع است. رودخانه پراهمیتشارى پس از مشروب
نمودن جنوب غربى چاد و عبور از نجامنا (21) مرکز حکومت این کشور وارد
دریاچه مزبور مىشود. آب و هواى چاد در اکثر نقاط گرم و خشک ولى در جنوب توام با
باران است.
از سال 1895م جاى
پاى استعمار در چاد باز شد و در اواخر جنگ جهانى اول و پس از انحلال خلافت عثمانى و
در سال 1917م از مستعمرات رسمى فرانسه بود. در سال 1960م چاد از فرانسه مستقل
گردید. و به عضویتسازمان ملل درآمد.
اسلام در قرن
چهارم هجرى (دهم میلادى) به این سرزمین صحرایى راه یافت و چاد مدتها تحت قلمرو دولت
عثمانى اداره مىگردید و تا سال 1960م افراد مسلمان در امور سیاسى آن دخالت داشتند.
در این سال «تامپل پاى» به قدرت رسید و در اولین وحله دست به تصفیه رهبران مسلمان
زد و احزاب را منحل و دیکتاتورى را در کشور حاکم ساخت. وى تنها در سال 1965م، 1250
نفر شخصیتسیاسى - مذهبى مسلمین را روانه زندان کرد. در نجامنا (فورت لامى) به
تظاهرات آرام حمله نمود و به کشتار وحشیانه و خونین مردم بخصوص زنان و کودکان
بیگناه دست زد و تعداد زیادى از مسلمانان را به شهادت رسانید. در سال 1975م تامپل
پاى (تومبالباى) کشته شد و یک شوراى نظامى به رهبرى ژنرال فلیکس مالوم حکومت را با
حمایت فرانسه در دست گرفت. این در حالى بود که با کوشش مسلمانان نواحى شمالى چاد از
سال 1968م تحت تسلط چریکهاى مسلمان درآمده بود. در سال 1978م حسن هابره به عنوان
نخست وزیر چاد قدرت را در دست گرفت که نیروهاى مبارز و مسلمان سقوط وى را فراهم
ساختند. (22) در حال حاضر ادریس دبى رئیس حاکم بر چاد مىباشد که با
نیروهاى جنبش دموکراسى درگیرى شدیدى داشت. اما در حضور عمر بونگو رئیس کشور گابن
توافق صلحى بین دولتچاد و این نیروها به عمل آمد و مقرر شد نیروهاى این جنبش در
چهارچوب سازماندهى ارتش ملى با نیروهاى دولتى ادغام شوند. (23)
مردم چاد از نژاد
عرب سودانى، قبایل سودانى و بانتوئى هستند. مردم شمال آن زندگى بادیه نشینى دارند و
از قبایل اعرابند ولى جنوبىها اکثرا سیاهپوست بانتوئى و با آداب و رسوم مختص خود
مىباشند. زبان رسمى بدلیل سلطه استعمار، فرانسه است ولى عربى هم رواج دارد. بیش از
80% مردم مسلمان هستند که اغلب سنى مذهبند. چاد با وجود وسعت زیاد تنها 5/5 میلیون
نفر سکنه دارد که تراکم آن 4/4 و رشد سالانه 5/2% است و 27% در روستاها سکونت
دارند.
چاد مرکز راههاى
تجارى و ارتباطى میان افریقاى شمالى و افریقاى استوایى و یکى از کشورهاى فقیر جهان
و افریقاى سیاه است. بدلیل محصور بودن در خشکى و عدم دسترسى به دریاهاى آزاد، وسعت
زیاد و گسترش صحرا و بیابان در آن، عدم ثبات سیاسى تاریخى ناشى از اختلاف بخش شمالى
و جنوبى، توسعه اقتصادى سیاسى و رفاهى این کشور به تاخیر افتاده است. شورش سال
1966م، همچنین خشکسالى سالهاى 1968 تا 1974م و وابستگى به کمکهاى خارجى این عقب
ماندگى را تشدید کرده است. (24)
پنبه، ارزن و
بادام زمینى از محصولات زراعى چاد است. چاد به لحاظ ارتباطى نیز مشکالت زیادى دارد
و کل راههاى آسفالته آن به 300 کیلومتر مىرسد.
نیجر
کشور نیجر با
1267000 کیلومتر مربع وسعت به دور از دریاى آزاد و بین دو کشور چاد و مالى در صحراى
مرکزى افریقا واقع است.
نیجر سرزمینى است
بیابانى که در نواحى مرکزى و شمالى آن ارتفاعاتى مشاهده مىشود. سومین رود افریقا
یعنى رودخانه نیجر در جنوب غربى آن جریان دارد که به زمینهاى اطراف آن حالت جلگه
اى داده است. دریاچه چاد که در جنوب شرقى آن قرار گرفته بخشى از آن به نیجر تعلق
دارد. در اکثر نقاط و بویژه شمال و جنوب آن و هوایش بیابانى است، اما در جنوب غربى
گرم و معتدل مىباشد.
نیجر در قرون قبل
از میلاد جزء امپراطورى مصر محسوب مىشد. اسلام از طریق بازرگانان مسلمان که از
شمال افریقا باین نواحى مىآمدند در نیجر رواج یافت. در ادوار بعد نیجر به تصرف
دولتهاى خلافت اسلامى درآمد که مهمترین آنها بربر، توبوس، غانا، مالى، سونگائى،
بونو، جرما و حوصه هستند. این دولتها نه تنها در نیجر موجب گسترش و نشر اسلام شدند
بلکه سرزمینهاى مجاور را تحت تبلیغات مذهبى خود قرار دادند. در سالها1901 تا 1922م
فرانسه با تاسیس پایگاههاى نظامى، نیجر را مستعمره خود نمود و مردم نیجر پس از
چندین دهه مبارزه با استعمار، موفق به کسب استقلال در سال 1960م شدند. اما حضور
چندین ساله استعمار فرانسه در این کشور و غارت منابع آن و استضعاف مردمش، نیجر را
به صورت کشور عقب افتاده درآورده که با وجود منابع غنى، اقتصادى نابسامان و آشفته
دارد. نیجر 7 ولایت دارد که از 22 بخش تشکیل مىشود و مرکز حکومت آن شهر نیامى
مىباشد. این کشور با فرانسه و دول عربى روابط سیاسى و تجارى دارد.
با وجود وسعت
زیاد، نیجر جمعیت کمى دارد و تعداد آن به 7200000 نفر بالغ مىگردد که اکثر آنان در
جنوب، جنوب غربى و کنار رود نیجر زندگى مىکنند. 55% مردم از اقوام حوصه و 25% از
نژاد گورما و سونگائى و 20% بقیه فولانىها و طوارق مىباشند. زبان رسمى فرانسه است
و خط رسمى لاتین مىباشد ولى زبانهاى عربى، فولانى و حوصه هم رواج دارد. 90% مردم
مسلمان هستند که اکثرا سنى مذهبند. اقلیتى مسیحى و آنیمست دارد.
اساس اقتصاد آن را
محصولات زراعى و دامى تشکیل مىدهد. تنها محصول صادراتى آن بادام زمینى است. در زیر
خاک ضعیف آن منابع غنى آهن، مس، مرمر، سنگ گچ و فسفات پنهان مىباشد. کشف و استخراج
اورانیوم در سال 1971م بر اهمیت این کشور افزود و در سال 1977م پنجمین تولید کننده
اورانیوم بود. با این وجود دشورایهاى زیادى نیجر را با بحران مواجه ساخته است که از
جمله آنها مىتوان عدم دسترسى بدریا (25) مشکلات تهیه مواد غذایى و نیاز
به گندم وارداتى، کم کارى، خشکسالى بزرگ سال 1973م بیسوادى مردم (15% باسوادند) را
نام برد.
جمهورى افریقاى مرکزى
جمهورى افریقاى مرکزى سابقا به
یوبانگى شارى معروف بود که از دو رود یوبانگى و شارى که دز این کشور جریان داردند
ماخوذ گشته بود. 622984 کیلومتر مربع وسعت دارد و بین چاد، سودان، زئیر و کامرون
قرار دارد. افریقا مرکزى ناحیهاى است کوهستانى و از هیچ راهى بدریا راه ندارد و از
جمله 25 کشور فقیر جهان است.
در قرو نوزدهم، افریقاى مرکزى
جزو مستعمرات فرانسه بود و در سال 1960م به استقلال دستیافت. در دوران دیکتاتورى
ژان بدل بوکاسا که مسیحى بود هزاران نفر از مسلمانان به خاک و خون غلطیدند و هم
اکنون نیز مسلمانان با وجود آنکه اکثریتسکنه افریقاى مرکزى را تشکیل مىدهند در
امور سیاسى ادارى و نظامى نفوذ ندارند و به شدت تحت فشار اقلیتى مسیحى هستند. مردم
آن از نژاد سیاهپوست (بانتووبایو) بوده ولى زبان رسمى فرانسه است گرچه بومیان به
زبان ملى سانگو سخن مىگویند. از 3 میلیون سکنه افریقاى مرکزى 5/1 میلیون نفر پیرو
آئین اسلام مىباشند. اما دولت مسیحى آن را در آمارهاى رسمى و غیر واقع خود اعلام
کرده است که 8% مردم مسلمانند!
کودتاى سال 1981م هرگونه فعالیت
احزاب مذهبى را ممنوع کرده و مسلمین را در محاق اختناق شدید قرار داده است.
ذخائر غنى الماس و اورانیوم،
طلا، مس، قلع و روى در این کشور وجود دارد که منافع حاصل از استخراج آنان صرف رفاه
و توسعه اقتصادى نقاط مسیحى نشین مىشود و مسلمانان در وضع نابسامان اقتصادى به سر
مىبرند.
اوگاندا
اوگاندا در جنوب سودان قرار
دارد. وسعت آن به 236536 کیلومتر مربع بالغ مىگردد. بخشهایى از آن توسط ارتفاعات
کنیا پوشیده شده است و پوشش گیاهى جنگلهاى استوایى قسمت وسیعى از آن را در بر
مىگیرد. اوگاندا قبلا به خاطر داشتن قهوه به «برزیل افریقا» مشهور بود.
در اواسط قرن نوزده میلادى
مسلمانان ساکن زنگبار در صدد تصرف آن برآمدند و در اواسط قرن نوزدهم اعراب حکومت
اسلامى بوگاندا را تشکیل دادند ولى استعمارگر انگلیس که به ثروتهاى اوگاندا چشم
دوخته بود اجازه نداد این دولت دوام زیادى بیاورد و اوگاندا در اواخر قرن نوزده تحت
الحمایه انگلیس قرار گرفت.
اوگاندا در سال 1962م استقلال
خود را بدست آورد.
اوگاندا 5/16 میلیون نفر سکنه
دارد که بخش مهمى از آن را 40 قبیله با 4 زبان اصلى تشکیل مىدهد. 75% مردم به زبان
سواحیلى تکلم مىکنند که این امر نشانه نفوذ مسلمانان در این سرزمین است. 40% مردم
اوگاندا مسلمان هستند و کشور مزبور عضو سازمان کنفرانس اسلامى مىباشد. (26)
اوگاندا هم اکنون با عدم ثبات سیاسى و ناامنى روبروست.
این کشور یکى از عظیمترین
منابع آب شیرین (17% مساحت کشور) را دارد و دریاچههاى ویکتوریات، البرت و ادوارد
بین این کشور و همسایههایش قرار دارد. رودخانه نیل از اوگاندا تولد مىیابد. این
سرزمین پنجمین کشور صادر کننده قهوه در دنیاست و 90% جمعیت آن در بخش کشاورزى
مشغولند.
روآندا
روآندا فلاتى است مرتفع با
دریاچهها و کوههاى متعدد که بدور از دریاى آزاد در همسایگى کشورهاى بوروندى،
اوگاندا، تانزانیا و زئیر قرار دارد و وسعت آن برابر 26000 کیلومتر مربع است. به
دریاى آزاد راه ندارد و محصور در خشکى است. مرکز حکومت آن «کیگالى» مىباشد. از
706000 نفر سکنه آن 70% یعنى 494200 نفر مسلمانند، یک سوم مسلمانان در مرکز
حکومتسکونت دارند از 50 مسجد مسلمانان 5 مسجد در کیگالى تاسیس شده است. اتحادیه
مسلمانان روآندا در سال 1964م تاسیس شد که همه مسلمانان عضو آن بوده و دولت هم آن
را به عنوان نماینده رسمى مسلمانان شناخته است. در سال 1962م مردم این کشور بر اثر
مبارزات قوم هوتوبه استقلال از کشور بلژیک دستیافتند و به استعمار 16 ساله بلژیک
در این سرزمین پایان دادند.
بوروندى
کشور بوروندى با
27834 کیلومتر مربع در کناره شمال شرقى دریاچه تانگانیکا قرار دارد. 85% سکنه 5/5
میلیونى آن از تیرههاى هوتو (27) مىباشند. 5% مردم مسلمان هستند.
اسلام در بوروندى
به سال 1870م توسط کارگرانى که براى افسران آلمانى در تانزانیا کار مىکردند انتشار
یافت و اولین مسجد آنان در دهکده نیانزا در 135 کیلومترى مرکز حکومت تاسیس شد. گرچه
بلژیکىها که بوروندى را مستعمره خود نموده بودند با نیروهاى مسلمان و فعالیت آنان
به شدت مخالف بودند ولى با تلاش نوحدین به رهبرى مبارزى بنام عمرانى بوسا، مسلمانان
آزادى نسبى پیدا کردند و در سال 1952م با اصرار آنان مدرسه کودکان مسلمان بوجود آمد
و رفته رفته نیروهاى اسلامى به توسعه امور و انجام برنامههاى تبلیغى پرداختند.
مسلمانان در مرکز حکومتیعنى بوجومبورا و بخش مسلمان نشین مویانزى سکونت دارند و از
سوى مقامات رسمى و دولتى مورد احترام مىباشند. همجوارى بوروندى با کشور اسلامى
تانزانیا در گرایش مردم این سرزمین به آئین اسلام تاثیر وافرى داشته است. (28)
بازرگانان مسلمان هندى و عرب که در گذشته به این سرزمین مهاجرت کردهاند هم
اکنون درصدى از مسلمین بوروندى را تشکیل مىدهند.
زئیر (جمهورى
فدرال کنگو)
این کشور در
زمانى که تحتسلطه بلژیک بود به کنگوى بلژیک معروف بود و بعد از استقلال به کنگو
نغییر نام یافت در هنگام ریاست جمهورى «موبوتو» مرکز حکومت آن از لئو پولیدویل به
کین شانزا مبدل و نام کنگو به کنگوى کین شازا تغییر یافت و چون رودخانه کنگو در این
کشور جریان دارد و به زبان محلى زئیر نام دارد، کشور مزبور به زئیر معروف است.
(29) زئیر با 234500 کیلومتر مربع دومین کشور پروسعت افریقا مىباشد. زئیر
توس استانلى کشف شد و در سال 1885م بصورت یک دولت مستقل تحت مالکیت پادشاه بلژیک
لئوپولد دوم درآمد و در سال 1908م بصورت مستعمرهاى از سوى بلژیک معرفى شد. این
کشور در سال 1960م تحت رهبرى پاتریس لومامبا قهرمان ملى افریقاى سیاه، استقلال خود
را بدست آورد.
آرى کنگو پهناور
که 77 برابر بزرگتر از بلژیک است طى سالهاى 1876 تا 1908م ملک شخصى پادشاه بلژیک
بود که با استثمار بىرحمانه مردمان زئیر، به صورت یکى از ثروتمندترین افراد عالم
درآمد. اگر کارگران افریقائى از فرامین او تخلف مىکردند تیرباران شده و یا
دستهایشان قطع مىشد یکى از منابع موثق تعداد قربانیان رژیم لئوپولد دوم را بین 5
الى 8 میلیون ذکر نموده است. در ضمن در مدت سلطه بلژیک بسیارى از ذخائر مس - طلا و
منابع دیگر کنگو غارت شد. (30)
مرکز حکومت آن
کین شازا مىباشد که در کنار رود کنگو قرار دارد و به لحاظ سیستم ادارى به 9 استان
تقسیم مىشود. 250 نژاد دارد که به 400 لهجه تکلم مىکنند اما زبان رسمى فرانسوى
است.
زئیر 33740000
نفر سکنه دارد که 10% آن مسلمان هستند. اسلام از طریق مناطق شرقى وارد زئیر شد و
تعداد مسلمانان در استانهاى کیوو و کاساى خاورى افزایش یافت. در کینشازا مرکز
حکومت تعدادى مسجد و مدرسه اسلامى دایر است و روند گرایش مردم به سوى اسلام رو به
افزایش است.
زئیر نخستین
تولید کننده کبالت (73% تولید جهان) و ششمین تولید کننده مس در جهان مىباشد. معادن
الماس، قلع، آهن،طلا، کرم، منگنز، زغال سنگ هم دارد. (31)
پىنوشتها:
Albert-Bernard Bongo 1-
2- سالنامه جمعیتى جهان 1990م -
محمدرضا عسکرى.
opec
Seminar gabon oil industry(Rienna: opec-1977)p.70 3-
4- گابن از اعضاى کوچک اوپک و
آخرین کشورى است که به عضویت آن پذیرفته شد.
5- اوپک و اثرات تخریبى تطبیق
قیمت نفت ص 137.
6- آشنائى با کشورهاى افریقاى
غربى و مرکزى ص 172.
7- تاریخ آفریقا - حسین الهى ص
243.
tukolor
8-
9- تاریخ افریقا بزیل دیوید سن
ص 177.
10- نهمین کشور پروسعت جهان.
Jabalmara
11-
omdurman
12-
13- سالنامه جمعیتى جهان
(1990م).
Garange
14-
15- بنا به اظهارات سفیر سودان
در ایران شورش مذکور پایان یافته است.
16- غذایى است با ترکیبى از آرد
حبوبات و برنج و روغن که از لحاظ پروتئینى قوى است و بصورت پودر ارائه مىشود.
17- از گزارش سازمان ملل متحد،
به نقل از روزنامه کیهان 17 آبان 71 ش 14620.
18- روزنامه اطلاعات ش 19518.
chad
19-
tibesti
20-
Njgmna
21-
22- حسن هابره حافظ منافع
فرانسه بود و «گوگونى» که خواهان برکنارى هابره بود از سوى لیبى حمایت مىگردید.
23- روزنامه جهان اسلام 4 تیر ش
307.
24- تاریخ افریقا - دکتر حسین
الهى ص 125 و 126.
25- نزدیکترین نقطه نیجر تا
ساحل اقیانوس اطلس 650 کیلومتر فاصله دارد و این کشور فاقد راه آهن مىباشد.
26- اسلام گرایان اوگاندایى در
آوریل 1993 میلادى «حزب انقلاب اسلامى» را در این کشور تاسیس کردند تا از طریق آن،
قانون شریعت اسلامى را براى توسعه فرهنگ اخلاق اسلامى در اوگاندا به اجرا درآورند.
Hoto
27-
28- اقلیتهاى مسلمان در جهان
امروز، ص 224.
29- جنگ جغرافیا، ص 3050-
افریقا باید متحد شود،قوام نکرومه ترجمه دکتر توکل ص 46.
31- تاریخ افریقا - دکتر حسین
الهى ص 145.
