مسجد نصیر نجف آباد

مسجد نصیر (میرزا نصیر) واقع در خیابان قدس فعلی، مقابل کوچه نصیر و جنوب حسینیه نصیر است. این مسجد از مساجد قدیمی و با شکوه با سبک معماری اسلامی دو ایوانه ایران است که به همراه «رقبات» آن در زمینی به مساحت تقریبی۲۰۰۰ متر مربع ساخته شده است. بنابر آن چه منقول است بنای آن به دوران قاجار باز می گردد. در این مسجد، بر روی یک کتیبه سنگی سال۱۳۴۳ ه.ق نقل شده است.

بانی آن را میرزا نصیرلُر گفته اند که از مهاجران ساکن شده در همان محله (نصیر) بوده است. کوچه نصیر محل سکونت عده ای از چوپانان و رعایایِ کدخدایان نجف آباد، خوانین و الوار بختیاری بود که با یکدیگر حشر و نشر داشته اند. گفته شده است که عده ای از این الوار در زمان حکومت زندیه در این محل سکونت اختیار نمودند که محله را نیز به همین منظور به نام آنها، محله لُرها یا میرزا خانیان خواندند. اقوال مختلفی در مورد سکونت این افراد وجود دارد که به جای خود اشاره خواهد شد.

درِ ورودی مسجد در ضلع جنوبی قرار دارد، با فضایی (دو سکو) برای نشستن و در بالای جرزهای طرفین آن دو گلدسته با شکوه همراه با کاشی کاری ساخته شده است. در کنار درِ ورودی، سقاخانه ای قدیمی با زنجیر و کاسه آبخوری، پنجره فولادی و مناره ای نیز در بالای آن با کاشی کاری و تزئینات موجود است. این سقاخانه از چاه آب مسجد پُر می شد که هنوز هم محل استفاده عابران تشنه و خسته است. سقاخانه با اوصاف یاد شده، آخرین سقاخانه باقی مانده از این سبک است.

پس از ورود به راهرو در سمت چپ، به اتاق بزرگی بر می خوریم که مقبره «آقاهاشم» اولین امام جماعت این مسجد، در آن است. گر چه محل زیارت نزدیکان و ارادتمندان ایشان محسوب می شود، اما غالباً درب آن بسته است. پس از عبور از دالانی باریک با سقف جناغی کوتاهِ تاق و چشمه ای، به فضای مسجد که در طرف راست قرار دارد، وارد می شویم. در انتهای همین دالان، در سمت چپ پله های ورودی برای رفتن آقایان به شبستان مسجد تعبیه شده است.

شبستان که در ضلع غربی مسجد ساخته شده، دارای ۱۸ ستون آجری مربع شکل است که تاق ها بر روی آن قرار دارد. در مجموع ۴۰ مجرد آجری، بارِ سقفِ این شبستان با شکوه را که حدود۴۵۰ مترمربع مساحت دارد، تحمل می کند. سقف آن آجری بند کشیده و دیوارها گچ اندود شده اند.کف شبستان قبلاً با آجر فرش شده بود ولی اکنون که شبستان توسط میراث فرهنگی تعمیر و باز سازی شده، با موزاییک پوشیده اند. این شبستان بی نظیر که امروزه متروکه است، در گذشته بسیار مورد استفاده واقع می شد چون در تابستان هوای آن خنک و در زمستان گرم است. ضمناً از فضای سقف به عنوان مهتابی در شب های تابستان برای اقامه نماز و غیره استفاده می شد.

با ورود به صحن مربعی مسجد، در ضلع جنوبی آن دو ایوان بلند و با شکوه و در طرفین آن نیز دو ایوان کوچک تر به چشم می خورد. چهار مجرد آجری قطور، سقف های آجری ضربی و گنبد این ایوان ها را تحمل می کنند. محراب در جنوب آن قرار دارد. دیوارها با گچ سفید تزئین شده و سقف آجری آن با گچ بند کشی شده است. چهار درب بزرگ، این سالن را از فضای مسجد جدا می سازند. در سال های اخیر تعمیراتی در سقف و کف این سالن انجام گرفته است.

در شمال مسجد چهار ایوان قرینه ایوان های جنوبی، ولی با وسعت کمتر ساخته شده است که بدون درب می باشد و در بهار و تابستان مورد استفاده قرار می گیرد. دو ایوانچه در ضلع شرقی مسجد قرار دارد که درست شبیه آن در ضلع غربی نیز دیده می شود. ایوانچه های شرقی با راهرویی، مسجد را به کوچه کناری آن متصل می کند. امروزه یکی از این ایوانچه ها محل آبدارخانه و دیگری با بازسازی هایی که در آن صورت گرفته وضوخانه و در زیر آن دستشویی های مسجد است. پلکان نیز در کنار یکی از ایوانچه برای بالا رفتن به بام ساختمان تعبیه شده است. در ایوانچه های غربی نیز دو راهرو مخصوص رفتن خانم ها به شبستان و مهتابی روی سقف آن قرار دارد.

نمای چهارضلع که عبارت از جرزها و کتیبه های سر در ایوانچه ها و ایوان ها می باشد، همگی با کاشی های نفیس کاشی کاری و تزیین شده اند.

لازم به ذکر است که در کنار مسجد، حسینیه ای با همین نام و برای همین محل چندین سال بعد از اتمام ساختمان مسجد بنا گردیده است.

📌بخشی از کتاب «مقدمه ای بر تاریخ و فرهنگ مردم نجف آباد» به قلم «فضل الله خلیلی»؛ کاری از انتشارات مهر زهرا (س)

مقدمه ای بر تاریخ و فرهنگ مردم نجف آباد

مسجد نصیر نجف آباد