موقوفات مسجد بازار نجف آباد

درب اصلی مسجد که در ضلع غربی قرار دارد همراه با دو سکوی سنگی، دو مناره بلند و باشکوه در طرفین، با کاشی کاری و نمای زیبا، آن را از داخل بازار دیدنی کرده است. ضلع غربی مسجد از درب ورودی تا رسیدن به ایوان های جنوبی، به دو قسمت تقسیم شده است. قسمت داخلی که تأسیسات و نیازمندی های مسجد از قبیل سقاخانه، وضوخانه، انبار، چاه آب، آب انبار و اتاق متولی مسجد در آن قرار دارد. قسمت بیرونی رو به خیابان شامل تعدادی مغازه است که از موقوفات مسجد محسوب می شود.
این مغازه ها که از وسعت دید واقف آن حکایت دارد و در کمتر مسجدی چنین گسترده به چشم می خورد، هر کدام به منظوری در نظر گرفته شده است.

ه- اجاره یکی از مغازه های مسجد برای حقوق متولی مسجد در نظر گرفته شده است.
و- اجاره مغازه دومی را به عنوان حقوق امام جماعت مسجد در نظر گرفته اند.
ز- مغازه سومی وقف هزینه لوازم روشنایی و روغن چراغ مسجد گردیده است.
ح- عواید مغازه چهارمی را برای خرید فرش و گلیم مسجد در کنار نو و کهنه کردن آنها در نظر گرفته اند.
ط- آخرین و جالب ترین مورد وقف، مغازه ای است که در آمد آن می بایستی خرج آب و یخ گردد تا نمازگزاران و مسلمین در تابستان بتوانند از آب سالم و سرد برخوردار گردند.
علاوه بر اینها سنگ نوشته ای بر دیوار مسجد نیز نصب شده که شخصی به نام حاجی محمد علی (فرزند مرحوم آقا احمد نجف آبادی) در سال ۱۳۰۵ ق دو باب مغازه را در بازار وقف مسجد نموده است.
نکته قابل ذکر و با اهمیت این بنا و به طور کل سایر اماکن عام المنفعه در ایران، تاسیسات موقوفه ای بوده که سازندگان برای اداره امور حفظ، نگهداری و مرمت آنها برای همیشه در نظر گرفته اند. موارد مشابه ای از این قبیل موقوفات در سراسر ایران وجود دارد. به طور مثال، مورخان نوشته اند: «در قرن پنجم خواجه نظام الملک طوسی تعداد زیادی کاروانسرا، حمام و مغازه را در مسیر طولانی خراسان به ری ساخته و وقف نظامیه ها کرده است تا عواید آن صرف اداره امور آن ها گردد.»

بدیهی است چنانچه به این وقف ها و وصیتنامه ها عمل شود، این گونه بناها هیچ گاه تخریب نخواهد شد و مانعی نیز در فعالیت آنها پدید نخواهد آمد. پدیده وقف از جمله ابتکارات مسلمانان است که غربی ها و مستشرقین بر آن تکیه کرده و همواره ستایش گر آن بوده اند.

در قسمت شرق مسجد، درب دیگری وجود دارد که ورود نمازگزار محلات شرقی را به مسجد آسان می کند و در کنار راهروی آن وضوخانه و آبریزگاه هایی ساخته شده است. در طرف دیگر این درب، خانه ای برای متولی مسجد در نظر گرفته و ساخته شده بود که می توانست به همراه عیال و فرزندان خود در آن ساکن و امور مسجد را انجام دهد.

اهمیت مسجد بازار در طول حیاتش برکسی پوشیده نیست. این مسجد از بناهایی است که همیشه مورد توجه مردم برای مراسم های سیاسی و عبادی بوده است و همواره محل اخذ خبر از تمام اتفاقاتی بوده که در کشور به وقوع می پیوسته است. از جمله این وقایع، ماجرای معروف ملا زین العابدین و تبلیغ فرقه بابیت است که توضیح آن در جای خود بیاید. هم اکنون نیز این مسجد از این ویژگی های خاصی نسبت به دیگر مساجد شهر برخوردار است.

امامان جماعت آن از روحانیون سرشناس و مورد وثوق مردم و از تشخص زیادی برخوردار بودند. روحانی معروف ملا زین العابدین، آسید محمود سجادی، از پیشگامان قدیمی امامت جماعت و محمد اسماعیل (غیور) از مؤذنان این مسجد بودند.

📌بخشی از کتاب «مقدمه ای بر تاریخ و فرهنگ مردم نجف آباد» به قلم «فضل الله خلیلی»؛ کاری از انتشارات مهر زهرا (س)