شهر نجف آباد

این شهر در عهد صفویان یعنی حدود ۴۰۰ سال قبل پایه ریزی شده. طراح و معمار این شهر، پیرفرزانه، معمار، ریاضی دان و دانشمند زمانه مرحوم شیخ بهایی علیه الرحمه بوده است که با معماری اصولی و مهندسی بسیار پیش رفته خیابانها و کوچه های شهر دارای بناهای معیشتی، باستانی مذهبی مختلفی از قبیل مسجد سقاخانه، عصارخانه، آسیاب آبی، کاروانسرا، برج کبوترخانه، حمام و … می باشد.

به گمان خیلی ها اماکن تاریخی و ارزشمند بایستی قدمت چندین هزار ساله داشته باشند، در غیر این صورت هیچ ارزشی ندارند.
این مسئله را بعضی از شهروندان نیز تایید می کنند، به عنوان مثال اگر از آنها سئوال شود به نظر شما در شهر نجف آباد آثار ارزشمندی از پیشینیان می شناسید؟ نه تنها پاسخ منفی است که می گویند که می گویندمگر شهر ما تاریخی است !!! غافل از اینکه ملاک ارزشمند بودن چیزی تنها قدمت آن نیست واگر اینطور بود شهر تهران با قدمت ۲۰۰ ساله اش که دارای منازل، کاخ ها، ابنیه و عمارتهای ارزشمند فراوانی می باشد، نبایستی اثر ارزشمندی به ثبت می رسید. خیلی از آثار به محض خلق، ارزشمند محسوب می شوند. به عنوان مثال تابلوهای نفیس استاد فرشچیان که به محض ابداع در ردیف آثار ارزشمند قرار گرفت و ثبت می گردد.
در شهرستان نجف آباد نیز آثار ارزشمندی وجود داشته و دارد که تعدادی از آنها ویران گردیدهو به دست فراموشی سپرده شده است و چندی هم حفظ گردیده اند.
شهرستان نجف آباد به لحاظ اینکه مردمی سخت کوش و فعال در عرصه اقتصادی داشته ابنیه تاریخی اش نیز در واقع به نوعی مربوط به مسائل معیشتی و اجتماعی می شده و در اصل هنرشان را صرف ساختاماکن تجملی و اشرافی ننموده اند. شاید یکی از دلایل آن عرق مذهبی و دلیل دیگر هم میتواند نه چندان خوب بودن وضعیت اقتصادی آنها بوده باشد.

به جز منزل بسیار بسیار زیبا و ارزشمند که متعلّق به یکی از خوانین نجف آباد بوده است و تخریب شده آثار باشکوه و فوق العاده گزارش نشده است. در عوض اماکن زیبای معماری و در عین حال درآمد زایی فراوانی وجود داشته از قبیل:
عصارخانه ها برجهای کبوترخانه آسیابهای آبی حمامهای عمومی که در بخشهای دیگر به طور کامل در مورد آنها بحث خواهد شد.
در دوره صفوی شهر نجف آباد با طرح شیخ بهایی و به پیشنهاد او به عنوان یک شهر جدید احداث شده است انگیزه ایجاد شهر نجف آباد چه بوده است اظهار نظرات مختلف و ابهامات گوناگون وجود دارد و مشورترین این قول نزورات و عایدات موقوفات منطقه به وسیله کاروانی از اصفهان به سوی نجف اشرف می رفت که پس از پیمودن ۲۵ کیلومتر از حرکت باز ایستاد و دیگر پیش نرفت شیخ بهایی چاره را در این دید که با اذن شاه عباس محمولات شتران را هزینه بنای شهری کنند به نام نجف آباد وچنین شد که این شهر متولد شد در حاشیه این تاریخچه قصه هایی است که از آن می گذریم اما نام نجف آباد موید این نظریات و قول دیگر این است که تولید و گسترش صنایع نظامی که صنعت نجف آباد به تازگی توسط برادران شرلی به ایران آمده بود نیازمند موفقیت جغرافیایی خارج از شهر اصفهان بود و نجف آباد احداث شد تا صنعت گران اطراف آن کشور در این شهر گرد آیند و آمادگی دفاعی صفویان توسعه طلب را از طریق ساخت انواع سلاح های آتشین افزایش دهند سابقه صنایع دستی ریخته گری و فزونی صنایع ریخته گری نجف آباد در حال حاضر موید این قول است. (لغت نامه دهخدا / نشر سازمان لغت نامه ص ۳۵۷)
نقل قول: راجر سیوری در کتاب خود می نویسد: شاه عباس و طراح اصلی شیخ بهایی با ایجاد شبکه های کامل آبیاری و ارتباطی و بنیان نهادن شهر بازرگانی و پر رونق نجف آباد در ۲۵ کیلومتری غرب اصفهان برای تهیه آذوقه شهر (اصفهان) زیر بنای زراعی استواری برای پایتخت جدید فراهم آورد سابقه تهیه مایحتاج خوراکی اصفهانی ها مانند: گوشت و میوه ولبنیات از نجف آباد که اکنون نیز کم وبیش دیده می شود موید این نظریات. اگر قبول کنیم که نجف آباد هر سه نظر فوق صحیح است پندار اشتباهی نیست یعنی از نجف آباد با پولها واجناس باز مانده از سفر نجف اشرف احداث شده و صنعت گران از روایای کشور در آن گرد آمده اند و شیخ بهایی با ایجاد یک قطب کشاورزی در اطراف مناطق مسکونی به شهر را قابل سکونت وخود کفا کرده است و یا این وصف که بزرگترین قنات ایران در زمان شاه عباس به نام قنات زرین کمر به طول ۹ فرسخ توسط ایشان ۱۱ جوی بزرگ می شده که این ۱۱ جوی به فاصله چند صد متر از یکدیگر و بصورت موازی غرب تا شرق شهر را طی می کرد و باغهای محاط به شهر را ابیاری می کرد. لازم به تذکر است شمال و جنوب شهر نجف آباد در دو طرف جاده اصلی اصفهان و خوزستان به نام ۵ جوبه و ۶ جوبه نجف آباد نقشه معماری و شهر سازی پیشرفته ای دارد که گفته می شود و نسخ اصلی آن که توسط شیخ بهایی ترسیم شده است و در موزه شهر لیسبون پایتخت پرتغال نگهداری می شود. نویسنده کتاب شیخ بهایی در کتاب آینده عشق ذکر کرده که طراحی و معماری و شیوه شهر سازی نجف اباد که بوسیله شیخ بهایی صورت گرفت نه تنها در ان زمان بی نظیر بوده بلکه پس از گذشت قریب به ۴ قرن همچنان مطلوب است. کوچه ها و محلات از شیوه و روش بسیار پشرفته علمی پیروی نموده به طوری که هنوز هم رفت و امد در کوچه های عموماً شمالی / جنوبی و شرقی و غربی آن شهر به صورت ساده و راحت انجام می شود. محلات طوری طراحی شده که مشکلات رایج در شهر های مشابه را ندارد و اصولاً در این شهر درگیری های قدیمی و محله ای وجود ندارد و طراحی و معماری شهر نجف اباد بیانگر قدرت و دانش بی نظیر شیخ در زمینه شهر سازی و معماری است.

موقعیت حوضه جغرافیایی نجف آباد:

منطقه نجف آباد بین طول جغرافیایی ۶۰ً ۱۰َ ۵۰ و ۳۴ً ۴َ ۵۰ و عرض جغرافیایی ۴۶ً ۷َ ۳۲ و ۲۱ً ۱۶َ ۳۲ قرار گرفته است. این منطقه از ارتفاعات دالان کوه با ارتفاعی بالغ بر ۳۴۵۰ متر واقع در جنوب غربی حوضه و یا در ۲۵/۱۰ کیلومتری جنوب شرقی دامنه شروع شده و با جهتی شرقی به طول ۸۱ کیلومتر تا حدود ۵/۲۱ کیلومتری غرب شهر اصفهان ادامه پیدا می کند. شهرنجف آباد از شمال به زیر حوضه علویجه , دهق و از شرق به فلاورجان، خمینی شهر و اصفهان و از غرب زیر حوضه فریدن و – داران و از جنوب زیر حوضه لنجانات محدود می گردد و بین دو رشته کوههای شمالی و شمال غربی و جنوب و جنوب غربی محدود است. وسعت منطقه ۴۱۶۳ کیلومتر مربع است.
شهرستان نجف آباد بر گستره دشتی در محصوره فرسایش یافته پیش کوههای داخلی زاگرس که متعلق به دوران سوم زمین شناسی می باشد. در جنوب خوانسار و میمه، شمال لنجان، شرق فریدن و غرب اصفهان واقع شده است. از نظر طول و عرض جغرافیایی در۵۱ درجه و ۲۱دقیقه طول شرقی و ۳۸ دقیقه و ۳۲ درجه عرض از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. ارتفاع متوسط آن از سطح دریا در حدود ۱۶۵۵ متر می باشد که ۸۲ متر از سطح اصفهان بلند تر است و حدود ۶۳۵ متر از سطح کوهستانی فریدن پایین تر است.

هواشناسی نجف آباد:

هواشناسی نجف آباد بر اساس آمار ۱۷ ساله ایستگاه در دوره ۱۹۹۲-۲۰۰۲ متوسط بارندگی سالیانه ۶/۱۵۰ میلیمتر و متوسط درجه حرارت سالیانه ۹/۱۴ درجه سانتی گراد است. سردترین ماه سال دی ماه و گرمترین آن تیرماه است. معمولاً بارندگی از اواخر مهر ماه شروع و تا اواخر اردیبهشت ماه تقریباً ماه تقریباً بمدت ۷ ماه ادامه می یابد. وقوع بارندگی در سایر ماههای سال کاملاً تصادفی و اتفاقی است. بطور متوسط سالیانه حدود ۹۶ روز احتمال وقوع یخبندان وجود دارد و روزهای یخبندان معمولاً از آبانماه شروع و تا اواخر اسفند ماه ادامه دارد و بدین ترتیب حدود۷ ماه از سال احتمال وقوع یخبندان وجود دارد.

ویژگی های طبیعی، آب و هوا:

بر اساس تقسیم بندی گوسن منطقه نجف آباد در اقلیم بندی نیمه بیابانی شدید قرار گرفته که هر چه بطرف غرب پیش برویم به اقلیم نیمه بیابانی ضعیف تغییر می یابد. تقسیم بندی اقلیمی نجف آباد را درمنطقه خشک بسیار گرم با تابستانهای خشک قرار داده است که بتدریج و با حرکت به سمت غرب به اقلیم نیمه خشک گرم با تابستانهای خشک قرار می گیرد. دو رشته کوهی که حوضه مورد نظر را در بر گرفته است جز پیش کوههای داخلی زاگرس می باشد و اکثر ارتفاعات حوضه را تشکیلات آهکی که تا سه پوشانیده است که بطور نسبی قابلیت نفوذ پزی دارد. اما در منطقه شمال غربی حوضه تشکیلات آهکی آن بدلیل شدت تکنونیزاسیون دارای قابلیت نفوذ پزیری مناسب تری نسبت به تشکیلات آهکی اطراف نجف آباد دارد مرتفع ترین نقطه ارتفاعی این حوضه کوه دالان کوه با ۳۴۵۰ متر و پست ترین این منطقه ارتفاعی ۱۶۱۰ متر در نجف آباد می باشد.

منابع آب شهرستان نجف آباد:

شامل منابع آب سطحی و منابع آب زیر زمینی است عمده ترین منابع آب سطحی شهرستان رودخانه چشمه مرغاب، رودخانه خشک رود و دریاچه سد زاینده رود بوده و مهمترین منابع آب زیر زمینی آن نیز چاهها، قناتها و چشمه ها می باشند.

منابع اراضی:

مطالعات خاک شناسی انجام شده در شهرستان نجف اباد و نیز ارزیابی های منطقه را از نظر زمین شناسی تشکیلات منطقه را عمدتاً از سنگهای آهکی زورایک و کرتاسه و تشکیلات شیب زوراسیک می داند که بخش عمده ای از این منطقه را می پوشاند.

آبهای سطحی:

در منطقه نجف آباد کرون تنها یک رودخانه بنام مرغاب وجود دارد که اصولاًدر فصل پر آبی دارای آب می باشد و آب چشمه مرغاب نیز به آن اضافه می گردد . چشمه مرغاب از منابع مهم آبی دشت کرون که آب رودخانه مرغاب نیز از آن تامین می شود چشمه مرغاب از جنوب روستای قلعه ناظر از تشکیلات کارنیک سر چشمه می گیرد و به سمت جنوب شرقی جریان می یابد حداکثر دبی این چشمه در سال ۶۹ حدود ۱۳۷۵ نیز در ثانیه در ماه فروردین وحداقل آن ۱۵۰ لیتر در ثانیه و مربوط به ماه آبان است مقدار آب چشمه مرغاب در سال ۱۳۵۹ معادل ۳۶۷۸۹۱۲۰ متر مکعب و در سال ۶۱-۱۳۶۰ معادل ۱۹۶۷۳۳۸۰ متر مکعب بوده است که این آب به صورت بین روستاهای پایین دست تقسیم می گردد نظر به اینکه رودخانه مرغاب نقش حیاتی در منطقه دارد تاثیر آن برمنابع مجاور اغلب مورد سوال بوده و بی مناسبت نیست که مختصری راجع به اثر رودخانه مرغاب بر ذخائر آبهای زیر زمینی گفته شود رودخانه مرغاب ضمن تغذیه سفره آب زیر زمینی بدلیل قابلیت نفوذ بسترش تاثیر مستقیمی بر روی قنوات موجود درحریم و حواشی رودخانه داشته و از همین جهت رودخانه مذکور شرایط تشکیل پر آب ترین قنوات دشت را فراهم کرده است که از جمله می توان قنات زرین نجف آباد و قنات علی آباد سوران و قنات شاه رانام برد. این رودخانه ازمحله چشمه تا شرق قریه هومان در واقعی که آب در آن وجود داشته باشد باعث تغذیه سفره آب زیر زمینی شده و ازاین محل به دلیل بالا بودن سنگ و ضخامت کم آبرفت رودخانه زهکش را انجام می دهد و این سلسله در نزدیکی خمیران به وضوح دیده می شود.

آبهای زیر زمینی:

وضع ذخیره آب زیر زمینی و هچنین ضخامت آبرفت در منطقه نجف آباد در نقاط مختلف متفاوت بوده و از لحاظ ابدهی حفره اب زیر زمینی تغییرات فاحشی دارد. بیشتر منطقه نجف اباد را مارفهای الیگو سیوسن و در بعضی نقاط شیب های کرتاسه فوقانی تشکیل داده است و آبرفتی که بر روی این تشکیلات قرار گرفته است از نظر ضخامت و نسبت به نفوذ پذیری در نقاط مختلف شهرستان کاملاً متفاوت است. از شهر نجف اباد بطرف غرب تا حدود ملک آباد و جلال آبادضخامت آبرفت نسبتاً کم و در حدود ۵۰ متر است. دانه ریز بودن و وجود رس فراوان در ابرفت این منطقه باعث کمبود اب گردیده است ولی حاشیه شمالی کوه جلال اباد، آبرفتهای دانه درشت بصورت نوارباریکی در اثر رسوبگذاری سیلهای قدیمی بوجود آمده است دارای آبرفتی نسبتاً خوب است و از لحاظ کیفیت شیمیایی آب این منطقه برای شرب و کشاورزی مناسب می باشد. در تیران و نواحی اطراف آن ضخامت آبرفت زیاد بوده و طبق گزارش ژئو فیزیک در حدود ۲۰ متر می باشد این آبرفت نیز از شن و رس متراکم و کم تشکیل شده است فقط در بعضی نقاط که ابرفتها بوسیله سیلابهای قدیمی شسته شده و رسوبگذاری بود. این سیلابها در ناور نازکی از جنوب تیران بطرف شرق تشکیل لایه ای نسبتاً آبداری را داده اند که وضع بادهی این لایه ها نسبت به اطراف مناسب تر است و هر قدر از دره به طرف غرب پیش روی نمائیم به ضخامت آبرفت افزوده می گردد وضع سفره آبدار مناسب تر می شود. بر اساس آمار امور مطالعات آبهای زیر زمینی سازمان منطقه اصفهان در سال ۱۳۸۱ در دشت نجف آباد تعداد ۱۴۰ رشته قنات وجود داشته است که حداکثر آبدهی آنها برابر ۲۵ لیتر در ثانیه و حداقل آن برابر با کمتر از یک لیتر در ثانیه است در این دشت نجف آباد برداشتهای بی رویه از چاهای زیر زمینی و حفر چاههای غیر مجازموجب کمبود شدید ابهای زیر زمینی گردیده و خصوصاً از سال ۵۹ به بعد هر سال به شدت با افت سطح آبهای زیر زمینی مواجه بوده است در حال حاضر به دلیل وضعیت هیدرولوژیکی منطقه هیچگونه راه حل درون حوضه ای وجود ندارد. علی رغم افت شدید سطح آب زیر زمینی در سالهای پیشین آمار سالهای ۸۱-۸۰ نشان می دهد که تغییرات سطح آب زیر زمینی این دشت مثبت و در حدود یک تا دو متر بوده است میزان کل تخلیه از قناتهای این دشت در سال ۸۱-۸۰ برابر ۸۳۶۷۷ هزار متر مکعب بوده است تعداد کل چاههای عمیق دشت نجف اباد ۸۵۴ حلقه است که میزان کل تخلیه سالانه آب از انها در حدود ۲۴۲۲۵۰ هزار متر مکعب در سال از چاهای زیر زمینی را تخلیه می کنند. این دشت یک دهنه چشمه مهم (چشمه مرغاب)و ۹ دهنه چشمه دیگر است که سالانه بر روی هم حدود ۴۹۳۶۰هزار متر مکعب آبدهی دارند.

آب و هوا و فعالیتهای انسانی:

بین عوامل طبیعی آب و هوا نقش بسیار مهمی در فعالیتهای انسانی در زمین دارد بطوریکه هیچ نژاد, دسته و گروهی را امکان گریز از تاثیرات شگرف و عمیق آن نیست و همواره در خشکی و دریا در جلگه و کوهستان میان مردم اثر ژرف و دیر پایی دارد. می دانیم که شرایط آب و هوایی، عوامل موثر در زیست گیاهی را کاملاً در اختیار خود گرفته است و در مقیاس جهانی و سیاره ای بررسی و مطالعه تاثیرات آب و هوا نمایشگر این واقعیت است که انسان کدام نواحی را باید جهت تولید محصولات زراعی و زندگی خویش انتخاب کند و چه شرایطی را برای ادامه حیات فراهم کند و به کشت و بهره برداری چه نوع محصولاتی بپردازد. چه نوع غذاهایی را از راه کشاورزی تولید و به مصرف برساند و اینکه شبکه راههای محیط جغرافیایی او چه مشخصاتی باید داشته باشد. اصولاً عامل آب و هوا تاثیر مستقیم در بنیان عوامل سازنده محیطهای جغرافیایی دارد بطوریکه تنها در انواع خاک، پوشش گیاهی، پوسته زمین، آبهای ساکن و روان موثر واقع می شود بلکه ساخت پاره ای از چهره های طبیعی زمین را نیز بر عهده دارد و جالب اینجاست که در هر نقطه از سیاره زمین چهار عامل طبیعی یعنی آب و هوا ، پوشش گیاهی، نوع خاک، پوشش گیاهی و منابع آب آن را مشخصاتی جدا از سایر نواحی می بخشد و وحدت وتجانس ناحیه ای را به دقت تنظیم می نماید. گاهی خشونت آب و هوا میلیونها سال است تلاش و کوشش کشاورزان و دسته هایی انسانی را در نتیجه سیلابها و خشکیها و سرما به کلی نابود می کند و اوضاع اقتصادی را فسخ مینماید و در چندین سال گذشته (حدوداً از ۱۰ الی۱۲ سال قبل) نجف آباد را نیز خشکسالی فرا گرفته است و کشاورزان منطقه خسارات جبران ناپذیری از عامل طبیعی خشکسالی متحمل شده اند.

پوشش گیاهی:

دو نوع پوشش گیاهی با توجه به عوامل طبیعی در این شهرستان می توان یافت:

۱- پوشش گیاهی بیابانی:

این نوع پوشش در مناطق مختلف متفاوت است و بدین شرح می باشد: شمال، جاز سفید، چرخک، تیغ شتری، کپ، کنگر، تیغ شکری، کرک، چرخار، قلم قو، پرز

۲-پوشش گیاهی که در جوار آبها می باشد:

مانند گیاهان کنار شهر مثل: مُرغ و چمن و همچنین قابل ذکر است منطقه بین علویجه و دهق دارای پوشش گیاهی ضعیف بوده که حدود ۵ تا ۷ درصد از سطح خاک را پوشانده است و از گونه های مهم آن می توان از آرتیمزیا نام برد. وجود پوشش گیاهی ضعیف در سطح شهرستان نجف آباد از جهت بارندگی کم و در برخی از مناطق نیز به علت محدودیت خاک می باشد. رستنی های منطقه نجف آباد از نوع رستنی هایی می باشد که مخصوص اقیلمهای سنگی یا ریگی می باشد و دارای هوای خشک بوده و در ارتفاع بین ۲۵۰۰-۱۵۰۰ متر قرار دارد نمونه این رستنی ها گیاهان ساقه کوتاه قارچی شکل هستند. که دارای خار می باشند بنام چوبک و ژیپسسوفیلا، ترئید و اسپرس بوته ای و چندین نوع گون کتیرائی که دارای انواع گون و گون مشهدی و گون سرخ وبوته های خاردار و دیگر از تیره پروانه داران و اشناس هم در مقیاس پراکنده کم می باشد.

حیات وحش شهرستان نجف آباد:

منطقه حفاظت شده قمشلو منطقه‌ای است که از شمال شهر شروع و تا شمال غرب شهرستان نجف‌آباد (شهر دهق) ادامه دارد. این منطقه زیستگاه گونه‌های مختلفی از حیوانات وحشی ازجمله آهو، قوچ، میش، کل، گرگ، کفتار، گونه‌هایی از مارهای سمی و افعی همچنین پرندگانی جون کبک، تیهو، عقاب و کرکس می‌باشد. این درحالی است که حدودا تا اوایل دهه ۱۳۶۰ پلنگ نیز در منطقه می‌زیسته اما از آن تاریخ به بعد مشاهده نشده است.

عمده محصولات کشاورزی شهرستان نجف آباد:

۱-بادام:

این محصولات بیشترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده است که حدود ۱۵۰۰ هکتار در انواع مختلف آن می باشد.

۲- گردو:

که این محصولات معمولاً کنار آبراهه ها کشت می شود و انواع مختلفی دارد.

۳- انگور:

این نوع محصول دارای انواع مختلف بوده است و اکثر کشاورزان منطقه نسبت به تولید و پرورش آن چه در مزارع و چه در منازل خود اقداماتی بعمل آورده اند. محصول انگور در انواع مختلف خود زمان برداشت آن معمولاً فصل پائیز بوده که از شیرینی و لطافت خاصی برخوردار می باشد.

۴- انار:

که انواعی دارد. درخت انار بیشتر در مکانهایی کشت و نگهداری می شود که از آب نسبتاً خوبی برخوردار می باشند.

۵- زردآلو:

این میوه نیز در همه مزارع شهرستان کشت نمی شود زیرا نیاز به آب کافی بوده و دربرابر عدم آب استقامتی نداشته و درخت زردآلو همچون بقیه درختان نیاز به آب کافی دارد.

از دیگر محصولات کشاورزی شهرستان نجف آباد می توان هلو و انواع مختلف آن مانند بلخی و سفید، آلوچه، آلبالو، گیلاس، گلابی، سیب، خرمالو، و به و انجیر و …. رانام برد. کشتهای جالیزی شهرستان نجف آباد مردم شهرستان نجف آباد به غیر از درختان میوه که از آنها نامبرده شد به کشت محصولات جالیزی نیز همت می کرده و در انواع مختلف آن مانند: سیب زمینی و هویچ، زردآلو و چغندر، خیار، هندوانه، خربزه، کمبوزه، دستنبو، بادمجان، کدو، گوجه و گیاهان علفی مانند سیب ترش مخصوص ترشی، شنبلیله، ریحان، نعناع، ترخان، مرزه، گشنیز، تره، شاهی، تربچه و پیاز و حبوبات از قبیل گندم، جو، عدس، ماش، نخود، باقلا، لوبیا و برنج فعالیت داشته و ذوق و تلاش مردم در پرورش و کشت انواع رستنی ها قابل توجه است و از همین رهگذر می باشد که علیرغم بعضی از ناراستیها می توان انواع کشتها را در آن یافت.

آثار دیدنی شهرستان نجف آباد:
آثار دیدنی شهرستان نجف‌آباد از جهت آثار باستانی از ابنیه قابل ملاحظه‌ای برخوردار نیست. آثار تاریخی عمدتاً منحصر به ساختمانهایی از دوره قاجاریه می‌باشد که از ارزش یک ابنیه قابل حفاظت نیز برخوردار نیستند. با این وجود از آثار زیر که بعضی حتی از بین رفته و اثری از آنها باقی نیست می‌توان نام برد.

۱- مزرعه بلمچه:

این مزرعه قدیمی ترین واحد کشاورزی شهر بوده که اکنون بصورت نیمه بایری درآمده و ته‌ چینه‌هایی با مقداری درخت و قناتی تنک آب که از دامنه کوههای شمالی سرچشمه گرفته از آن باقی است.

۲- حمام کهنه:

این حمام متعلق به عصر صفویه بوده در سالهای اخیر به کلی ویران و به جای آن حمام نیمه تمامی بنا گردیده است.

۳- حصار قدیمی شهر نجف‌آباد

که از اقدامات مهم شخ بهائی محسوب می‌گردد و اکنون از آن اثری نیست.

۴- قنات نجف‌آباد

به طول ۵۴ کیلومتر که آنرا نیز از کارهای شیخ بهائی محسوب می‌دارند.

۵- قنات کهریز یا «سندل‌گبر»:

که سابقه آنرا به پیش از بنای شهر نجف‌آباد می‌رسانند.

۶ صورت آغل احشام بخود گرفته است.

۷۸- مسجد جامع جوزدان:

در ضلع جنوب غربی مسجد، در یکی از اتاقها قبور تنی چند واقع شده از جمله قبر شیخ صفی‌الدین شیخ ملکشاه متوفی هشتم جمادی‌الثانی ۱۱۰۱ هـ.ق فارغ از آثار فوق به بناها و آثاری در بعضی نقاط مانند علویجه برمی‌خوریم که منسوب به زردشتیان می‌باشد. همچنین ابنیه‌ای که از معماری ویژه عهد قاجاری برخوردار است از آن جمله ساختمانی در باغ حاجی‌آباد و قمشلو کرون را می‌توان نام برد.

برجهای هفتگانه جوی خارون:

« ارگ شیخ بهایی » این برجها جزء آثار نادر کشور میباشد و همانند این برجها را تنها در شهر تبریز میتوان دید و خوشبختانه این اثر با همت شهرداری و تنی چند از میراث دوستان شهرمان مورد عنایت قرار گرفته است و طرحهای جالبی برای احیا این برجها در دست اجرا می باشد.

خ) قدمگاه که بنای اولیه آن به زمان بنیان شهر نجف‌آباد باز می‌گردد، در سال ۱۳۰۲ قسمتی از آن توسط معارف و اوقاف اصفهان به مدرسه اختصاص داده شد و در سال ۱۳۱۲ بکلی ویران و در تعریض فلکه و خیابان از بین رفت.

نویسنده «سفری به دربار سلطان صاحبقران» می‌نویسد: «… به حیاط یک محوطه زیارتگاه مانند رفتیم که جلوی در ورودی بزرگ آن زنجیرهایی آویخته بودند که نشان می‌دهد که از آنجا، بست و محل تحصن است … ما را در برابر سنگ گرانیت صیقلی شده‌ای بردند که جای پایی روی آن دیده می‌شد و خطوطی هم به زبان فارسی در آن حک شده بود این محل «قدمگاه» نامیده می‌شد و جای پای روی سنگ را متعلق به یکی از شخصیتهای مقدس می‌دانستند.
آداب و رسوم

۱) مراسم ازدواج

ازدواجها اکثراً درون‌خویشی و در نهایت درون‌محلی می‌باشد. از این نقطه نظر معمولاً از پیوند با غریبه‌ها خودداری نموده و بر مبنای درون‌خویشی معتقدند که عقد دخترعمو و پسرعمو در آسمان بسته شده است. به این لحاظ کودکان عمو، دائی، عمه و خاله را از کودکی برای هم انتخاب می‌نمایند تا وقتی که به سن بلوغ رسیدند ازدواج نمایند. شیوه معمول ازدواج تک‌همسری بوده و رویه چندهمسری بسیار اندک و اصولاً چندهمسران از شخصیت مطلوبی برخوردار نیستند. شیوه مرسوم در مراسم ازدواج بدین گونه است که پس از آنکه نزدیکان داماد ـ معمولاً مادر، خواهر، خاله و عمه ـ از طریق دلاله دختری را در نظر گرفته و پسندیدند ـ دلاله به زنی گفته می‌شود که از دختران دم بخت خانه‌ها اطلاع دارد و چنانچه دختری را مناسب پسری یافت،‌ آن را به خانواده پسر معرفی می‌کند. یا خانواده پسر به او سفارش می‌نمایند که دختری مناسب پسرشان پیدا کند. دلاله پس از مراجعه مکرر به خانه پسر و دختر و حصول مقصود دستمزد و شیرینی دریافت می‌نماید ـ به بهانه‌ای به منزل دختر می‌روند ـ اصطلاحاً به دلالگی می‌روند ـ تا از نزدیک با او آشنا شوند. در اولین مراحل و برای آگاهی از تمایل خانواده عروس، صحبت را به گونه‌ای آغاز می‌کنند. مثلاً از مادر دختر می‌پرسند که «ما یک مرغ داشته‌ایم به منزل شما نیامده» و مادر دختر چنانچه آشنائی قبلی داشته و یا تمایلی به این پیوند داشته باشد می‌گوید: «چرا، یک مرغ هست نمی‌دانم مال شماست یا کس دیگری.» یا خانواده پسر می‌گویند: ما آمده‌ایم که پسرمان را به غلامی قبول کنید» چنانچه خانواده دختر با وصلت موافق بودند در جواب یک شاخه نبات به خواستگاران داده که به عنوان «بله گرفتن» تلقی می‌گردد. بعد از خواستگاری و شیرینی و بله گرفتن از طرف خانواده عروس، از طرف خانواده داماد یک شاخه نبات و یک تکه پارچه به خانه عروس فرستاده می‌شود. همچنین از طرف خانواده عروس یک شاخه نبات، یک تکه پارچه یا پیراهن و مقداری آجیل به خانه داماد فرستاده می‌شود. پس از دیدارهای اولیه ریش‌سفیدان و مردان فامیل، جهت آشنایی و گفتگو و قرارهای مقدماتی رسماً به منزل عروس رفته و مراسم «شیرینی خورون» را انجام می‌دهند و با تعیین ساعت خوب جهت «قباله برون» که معمولاً با بگو و مگو و چانه‌زدنهای مرسوم همراه است، زمان انجام عقد را تعیین می‌کنند. این مراسم با مراسم ویژه عقد کلاً در منزل عروس انجام می‌گیرد. قبل از مراسم عقد، مراسم قباله برون می‌باشد که قباله عروس از طرف خانواده داماد داده می‌شود، مثلاً دو دانگ خانه، نیم‌جریب باغ، پنج مثقال طلای ساخته و پرداخته شده، دو من پشم و پنبه و یک جلد کلام‌الله مجید. در شب عقد سفره‌ای انداخته می‌شود حاوی وسایلی از قبیل، حنا، صابون، گل، آیینه و شمعدان، عسل و روغن، خرماخرک، کَئله‌کُله ـ یک داروی گیاهی که برای خنثی کردن طلسم و جادو نیز بکار می‌رود. ابریشم و سایر وسایلی که برای عروس و داماد خریداری شده است. در شب عقد برای بله گرفتن از عروس، پدر داماد یا خود داماد یا یکی از نزدیکان سکه طلائی به عروس می‌دهد که به آن «سکه زیر زبون» می‌گویند. پس از انجام عقد، خانواده عروس، نزدیکان و خویشان داماد را به مهمانی می‌خواند که به آن «تیکه پشت آره» می‌گویند. چند شب پس از عقد از طرف عروس برای داماد «جاخون» می‌برند. جاخون که به آن «خوانچه» نیز می‌گویند طبق بزرگی است که در آن مواد خوراکی و پوشاک از قبیل چند سینی آجیل، اگردک ـ نوعی شیرینی خانگی ـ حنا، صابون، آیینه و شمعدان، لباس و وسایل دیگر گذاشته می‌شود. مراسم عروسی که معمولاً شب‌های جمعه برپا می‌گردد، به طور مجزا در دو خانواده عروس و داماد انجام می‌شود. روز قبل از عروسی، حدود ۱۰ نفر زن در حالیکه در یک مجمعه ـ سینی بزرگ ـ وسایلی از قبیل دو بشقاب صابون، چهار کیسه حنا، یک بشقاب نقل و یک بشقاب مایحتاج دیگر و یک شمع‌سوز که در آن شمعی روشن باشد گذاشته و پارچه‌ای سبز روی آن انداخته‌اند و شخصی آنرا روی سر حمل می‌کند عروس را به حمام می‌برند. خانواده داماد قبلاً به حمام رفته، مقدمات را آماده نموده چایی دَم می‌کنند. پس از «حموم‌برون» عروس را به خانه برده، از آن طرف داماد را نیز به حمام می‌برند. از طرف خانه عروس یک دست لباس کامل همراه با یک شاخه نبات در مجمعه‌ای گذاشته دستمال سبزی روی آن می‌اندازند، دلاک دستمال و نبات را خود برداشته و لباس را به داماد می‌پوشاند. در شب عروسی، ریش‌سفیدان خانواده داماد، عقدنامه یا قباله را همراه با یک کله‌قند به خانه عروس می‌برند و تحویل آدم معتبری که معمولاً پدر دختر می‌باشد می‌دهند و از وی اجازه بردن عروس را می‌گیرند. این کله قند بعداً همراه با سیسمونی اولین نوزاد عروس به خانه وی برده می‌شود. پدر عروس هنگام بردن وی، مقداری وجه نقد به عنوان «مایه کیسه» به او می‌دهد. و سفره‌ای نان و پنیر به کمر دختر بسته و او را دعا می‌کند که: نانت گرم و آبت سرد، خانه‌دار هزارساله باشی.» عروس را به طرف خانه داماد حرکت می‌دهند. قبل از رسیدن به خانه داماد باید به پیشباز عروس بیاید وگرنه عروس را برمی‌گردانند. صبح فردای عروسی از طرف خانواده عروس غذائی را که به آن «گداخته» می‌گویند و از آرد خرماخرک و نارگیل و روغن‌حیوانی و شکر و زیره پخته شده است برای داماد می‌آورند و همچنین ظهر آن روز چند سیخ کباب نیز آورده می‌شود. فردای عروسی هر یک از خویشان به قدر توانائی هدیه‌ای به عنوان «درحنجلگی» به عروس و داماد می‌دهند. تا سه روز داماد در خانه می‌ماند و پس از آن همسالان و دوستان وی او را به محل کارش می‌برند. بعد از عروسی هر یک از خویشان عروس و داماد را به مهمانی می‌خوانند که به آن «پاگشا» می‌گویند. پدر عروس نیز داماد و خویشان وی را دعوت می‌کند در این مجلس داماد از خوردن خودداری می‌کند و ساکت می‌نشیند. پدر عروس هدیه‌ای از قبیل گوسفند یا چند کرت زمین یا درخت مشخصی مانند گردو به داماد می‌دهد که به آن «رنج دندان» می‌گویند. بازیهای مختلفی در مراسم عروسی انجام می‌گیرد. مثلاً بازی چوپان و گله که زنی در حالیکه لباس چوپانان را پوشیده است و چوبی به رسم آنان بر شانه و پشت سر نهاده، چند بچه را بعنوان گوسفند جلو انداخته و مرتب و آهسته چوب را به آنان زده و این اشعار را می‌خواند.
نمی‌چــرونم ای گله را ای بـــز شاخ شیکسه را ای میش تــوله مرده را بره پا شیـــکـــســه را ارواح پدر صاحب گله فــردا می‌رم به حنجله
۲) مراسم عزا:

در هنگام احتضار شخص محتضر را رو به قبله می‌خوابانند ـ پس از فوت چانه متوفی را با دستمال بسته و پلک‌های او را روی هم می‌گذارند ـ قبل از حمل جنازه به گورستان حلوائی که «حلوای پیش‌جنازه» معروف است پخته و در هنگام حمل در جلو تابوت تا گورستان می‌برند. پس از غسل و کفن مرده را دفن کرده و حلوای مذکور را روی قبر می‌گذارند و معتقدند هر کس که از این حلوا بخورد، شب خواب میت را دیده و از وضعیت آن دنیائی او با خبر می‌گردد. پس از دفن از یک شب تا سه شب بر سر او قرآن‌خوانی می‌کنند. صبح روز بعد از دفن، قبل از آفتاب، چند تن از بستگان متوفی بر سر قبر او حاضر شده و به اصطلاح به وی «مژدگانی» می‌دهند که شب اول قبرش صبح شده است. اصولاً مهر و تسبیح وی را نیز زیر سرش گذاشته و همراه با او به خاک می‌سپارند که شهادت بر عبادت و تقوای او بدهند. همچنین وقتی که مرده را برای شستن به غسالخانه می‌برند، در جیب او مقداری پول یا شیرینی گذاشته و بر این باورند که «مرده پیش مرده‌شورش رودربایستی دارد.» و قبل از حمل جنازه کسانی که برای تشییع می‌آیند مبالغی را زیر تشک متوفی می‌گذارند. پس از انجام مراسم خاک‌سپاری، مراسم فاتحه، هفته و چهلم و سال که معمولاً در مساجد یا سر قبر انجام می‌گیرد، برپا می‌شود.
۳) بازی های بومی:

بازیهای گوناگون در این منطقه رواج داشت که بعضاً با ورود و هجوم ورزشهای وارداتی کارائی خود را از دست داده است که در اینجا به بعضی از رایجترین آنها اشاره می‌نمائیم. ۱- گاوجفتی ۲- پل‌چفتک ۳- شاه‌وزیری ۴- مچولاس ۵- زلبند ۶- قایم جورک ۷- چرس‌چرسی ۸- الک دولک ۹- شاه ابولی ۱۰- کفش کفشی ۱۱- نان بیار کباب ببر ۱۲- گاگوجتل بته ۱۳- اردک شوردک ۱۴- یه قل دو قل ۱۵- سنگ‌بری یک ۱۶- کلاغ پر گاو جفتی: این بازی در محوطه میدان یا محل وسیعی که از اطراف محدود شده باشد ـ محدود به صورت قراردادی ـ انجام می‌شود. هر دو نفر با هم یارگیری می‌کنند. سپس دو نفر که به حکم قرعه یا به اصطلاح «ور» گاو شده‌اند دست همدیگر را گرفته در محوطه به دنبال سایرین می‌دوند و سعی می‌کنند یکی از افراد را بگیرند. شخص دستگیر شده گاو محسوب می‌شود و می‌بایست با یار خویش بازی را ادامه دهد. بازیکنان قبلی حق دارند تا آمدن یار گاو جدید او را مورد ضرب و شتم قرار دهند. پل چفتک: این بازی هم بصورت جمعی و هم بصورت انفرادی صورت می‌گیرد. بدین ترتیب که دو قطعه چوب یکی به طول حدود ۲۰ سانتی‌متر بنام «پل» و دیگری به طول پنجاه سانتی‌متر بنام «چفتک» تهیه می‌نمایند. پل را روی دو قطعه سنگ می‌گذارند به گونه‌ای که بتوان چفتک را زیر آن قرار داد. آنگاه با چفتک، پل را به هوا پرت کرده و با همان چفتک به آن ضربه می‌زنند تا دورترها به زمین بیفتد. آنگاه زننده، چفتک را کنار سنگ‌ها به زمین می‌گذارد تا بازیکن یا بازیکنان دیگر پل را به آن نشانه‌گیری کنند. اگر به چفتک اصابت کرد، زننده اولی به «اصطلاح» سوخته است و باید جایش را با بازیکن دیگر عوض کند. در بازیهای جمعی نیز به این صورت است که چنانچه پل به چفتک اصابت کرد بار دیگر زننده که قبلاً سوخته است «زنده» می‌شود و حق دارد که چنانچه در موارد دیگر همان بازی پل به چفتک خورد به جای یارش به بازی ادامه دهد.

 تعدادی از مشاهیر

شهید محمد منتظری (شهادت هفتم تیر)
شهید دکتر آیت
شهید سرلشکر احمد کاظمی فرمانده نیروی زمینی سپاه

مرحوم آیت اله حسینعلی منتظری
شهید سردار غلامرضا صالحی جانشین لشکر۲۷ محمدرسول الله(ص)
شهید سردار غلامرضا یزدانی فرمانده توپخانه نیروی زمینی سپاه
مرحوم آیت الله سیدعلی نجف آبادی
مرحوم آیت الله شیخ احمد حججی
مرحوم آیت الله شیخ عباس ایزدی
کیومرث پوراحمد کارگردان سینما و تلوزیون
ابوالقاسم پاینده مترجم قران مجید، تاریخ طبری ، نهج الفصاحه
بهرام صادقی نویسنده نامدار معاصر
قربانعلی دری نجف‌آبادی وزیر سابق اطلاعات و امام جمعه  اراک
مرحوم آیت الله غیوری نجف آبادی
آیت الله ابراهیم امینی (نایب رییس مجلس خبرگان)

صفحات مرتبط:

تصاویر دیدار با مردم نجف آباد ۱۳۸۰

علما و بزرگان شهرستان نجف آباد

بیانات حضرت آیت الله امام خامنه‌ای در جمع دست‌اندرکاران برگزاری کنگره شهدای نجف آباد