گوجه فرنگی گلخانه ای – کاشت ، داشت ، برداشت ، صادرات

کشت گوجه فرنگی گلخانه ای در ایران

گوجه فرنگی گلخانه ای و محصولات تبدیلی آن یکی از مهمترین تولیدات صنایع تبدیلی در جهان می باشند. تولید این محصول در گلخانه شرایطی دارد که در این مقاله به شرح آن میپردازیم . از نتایجی که در سالهای اخیر به دست آمده است ماده لیکوپن که به وفور در گوجه فرنگی و فرآورده های آن وجود دارد، دارای خواصی از قبیل جلوگیری از سرطان پروستات، افزایش شیر مادران، محافظت پوست در برابر اشعه ماوراء بنفش، جلوگیری از و در نتیجه جلوگیری از بیماری استرواسکلروزیس و بسیاری از LDL اکسیداسیون کلسترول بیماریهای مربوط به دستگاه گوارش می باشد.

خصوصیات گیاه شناسی گوجه فرنگی گلخانه ای

گوجه فرنگی متعلق به خانواده بادمجانیان یا سیب زمینی و از جنس گوجه فرنگی(Lycopersicum esculentum) و گونه گوجه فرنگی اهلی (Lycopersicum sp.)می باشد. گوجه فرنگی گلخانه ای به طور ذاتى گیاهى علفى و چندساله است که در تمام نقاط جهان اغلب به صورت یکساله کشت مى شود.

ریشه گوجه فرنگی گلخانه ای

ریشه گیاه جوان گوجه فرنگی گلخانه ای به صورت عمودی می باشد، ولیکن با رشد بوته، ریشه اصلی نسبتاً باریک گشته و در نهایت به سختی از ریشه های فرعی قابل تشخیص می باشد. در یقه ریشه اصلی، ریشه های فرعی جدا می شوند. که در گیاهان جوان گوجه فرنگی گلخانه ای بین ۲۵-۴ میلیمتر قطر آنها می باشد. ریشه های فرعی برعکس ریشه اصلی که به سمت پایین رشد می کند، رشد افقی داشته لذا عمق ریشه در دوران مختلف رشد گیاه گوجه فرنگی متفاوت است. گوجه فرنگی گلخانه ای داراى سیستم ریشه اى وسیعى بوده و می تواند حتی تا عمق ۱۵۰ سانتی متر خاک نیز نفوذ نماید اما به طور کلی۷۲٪از ریشه در عمق ۰-۲۰ سانتی متر و ۲۲ درصد در عمق ۵۰–۰ سانتی متر و ۶ ٪ باقیمانده پایین تر از ۵۰ سانتی متری سطح زمین قرار دارند.

ساقه

ساقه گیاه گوجه فرنگی گلخانه ای، علفى، گرد، صاف و شکننده بوده و با افزایش سن گوشه دار ، سخت و تقریباً خشبى مى شود.

برگ

برگهای گیاه گوجه فرنگی گلخانه ای، مرکب و متناوب بوده و از برگچه های بریده و چروک دار تشکیل شده است. اندازه برگ ها بسته به واریته هاى مختلف گوجه فرنگى متفاوت مى باشد. تعداد برگ ها و برگچه ها نیز بر حسب واریته، دما و شرایط نورى متغیر خواهد بود.

گل

گل ها به صورت خوشه اى بوده و در روى ساقه بین دو گره متوالى ظاهر مى شوند. گل ها کامل و داراى اندام نر(پرچم) و اندام ماده(مادگى) مى باشند. گل ها به صورت متناوب روى خوشه گل قرار گرفته اند و داراى رنگ زرد هستند. در هر گل آذین(خوشه) چندین گل (معمولاً۴ تا ۸ گل) وجود دارند. گل ها داراى ۵ یا ۶ گلبرگ به طول ۱ سانتى متر مى باشند که در قاعده به هم چسبیده و در انتها از هم جدا مى شوند. کاسبرگ ها ۵ عدد، کشیده و نوک تیزند. ۵ عدد پرچم با بساک هاى بزرگ و میله اى کوتاه، اندام گل را تشکیل مى دهند.

میوه

میوه گیاه گوجه فرنگی گلخانه ای از لحاظ گیاه شناسى سته ای گوشتى و آبدار است که شامل تخم ها یا دانه هایى مى شود که توسط یک توده ژلاتینى و غلاف گوشتى احاطه شده و روى آن با پوستى نازک پوشیده شده است.

گلخانه مناسب کشت گوجه گلخانه ای

در احداث گلخانه گوجه فرنگی گلخانه ای و راه اندازی یک گلخانه موفق لازم است به نوع و مشخصات سازه گلخانه و پوشش و تجهیزات آن دقت بسار داشت.
در ، گلخانه های ایرانی و اسپانیایی با حداقل ارتفاع ۵ متر و مقاوم در برابر باد و برف منطقه و وزن محصول ، مناسب میباشند.
لازم به ذکر است کشت گوجه فرنگی گلخانه ای در گلخانه هایی با ارتفاع کمتر از ۵ متر هم میتواند صورت گیرد ولی شرکتهای گلخانه سازی که این گلخانه ها را پیشنهاد میدهد و یا تولید می‌کند دقت به میزان تولید در واحد سطح و حداقل هزینه با حداکثر سود ندارند ، چرا که زمانی که با ۳۰ درصد هزینه اولیه و ثابت بیشتر ، میتوان به ۸۰ درصد سود بیشتر رسید ، پس عقلانیست که با توجه به شرایط گلخانه ای را که حداقل استانداردها را دارد انتخاب کرد.
و در کشت هایدروپونیک گوجه فرنگی گلخانه ، گلخانه هایی با حداقل ارتفاع ۶ متر توصیه میگردد.
شرکت مزرعه بکر ، سازه گلخانه های اسپانیا و گلخانه های ایرانی را با توجه به توپوگرافی ، اقلیم و شرایط جوی حاکم ، نوع خاک هر منطقه و غیره و همچنین این گلخانه ها را برابر استانداردهای ۷۶UNE -92/208 ، ۲۸۴CEN/TC و ۵۷NFU-063 و آیین نامه های ایران و NGMA آمریکا و ECMC (اتحادیه اروپائی سازه های فلزی) با بهترین و مقاومترین مصالح طراحی شده و اقتصادی ترین سازه را ارائه می‌دهد که این گلخانه های گوجه گلخانه ای، در طراحی های مختلف تا ۱۱۰ کیلوگرم در متر مربع بار برف و ۱۲۰ کیلومتربرثانیه سرعت باد (مشروط به بسته بودن دریچه ها) و ۲۰ کیلوگرم در متر مربع بار محصول مقاوم می باشند.

انتخاب رقم مناسب جهت کشت در گلخانه

انتخاب رقم براى کشت گوجه فرنگی گلخانه ای در یک منطقه از اهمیت زیادى برخوردار است. این رقم هم باید مقاوم به آفات و بیماریها و شرایط نامساعد منطقه ( نور کم، دماى پایین و… ) بوده و هم بتواند در این شرایط، محصولى با کیفیت و کمیت بالا تولید نماید.

• دسته بندى گوجه فرنگی گلخانه ای بر اساس عادت رشد (شکل ساقه)

رشد انتهایى یا محدود Determinate

این ارقام براى کشت در فضاى باز استفاده مى شوند و براى تولید گوجه فرنگى صنعتى به کار مى روند. در این ارقام معمولاً به ازاى هر ۲ برگ، یک گل آذین بوجود مى آید. در انتهاى هر شاخه فرعى نیز پس از تولید ۲ تا ۳ برگ ، یک گل آذین بوجود مى آید و سپس متوقف مى شود. روى خوشه ، میوه و سپس شاخه فرعى بوجود مى آید و بوته در اطراف ساقه اصلى حالت کپه اى مى گیرد.

رشد نیمه انتهایى یا نیمه محدود (Semi-Determinate)

در این ارقام به ازاى هر ۳ برگ یک گل آذین وجود دارد و در نهایت در جوانه انتهایى نیز یک گل تولید مى شود. این محصولات در فاصله کوتاهترى حداکثر تولید را دارند و براى کشت هاى کوتاه مدت گلخانه اى در پاییز بسیار نتیجه بخش مى باشند.

رشد غیر انتهایى یا نامحدود(Indeterminate)

این ارقام در گلخانه و فضاى باز استفاده مى شوند که حالت بالارونده دارند و بیشتر براى مصرف تازه خورى مى باشند. در این ارقام معمولاً به ازاى هر ۳ برگ یک گل آذین وجود دارد و جوانه انتهایى به رشد خود ادامه مى دهد. گل آذین در گوشه هاى ساقه اصلى و فرعى بوجود مى آید و رشد بوته متوقف نمى شود.

• دسته بندى بر اساس وزن متوسط میوه

امروزه با توجه به سلیقه مصرف کننده جهت مصرف تازه خورى گوجه فرنگى از گوجه هاى چرى با وزن تقریبى ۵ تا ۲۰ گرم تا گوجه هایى با وزن ۲۵۰ گرم استفاده مى شود. لازم به ذکر است که هرچقدر وزن گوجه فرنگى سنگین تر باشد مدت زمان بیشترى براى رسیدن به باردهى نیاز دارد. مثلاً گوجه چرى پس از انتقال نشاء جهت تولید محصول حدود ۵۵ تا ۶۰ روز و گوجه درشت ۲۵۰ گرمى حداقل به ۹۰ روز زمان نیاز دارد.

• دسته بندى بر اساس زمان رسیدگى میوه

در مجموع گوجه فرنگى بر اساس رسیدگى نسبى به ارقام خیلى متوسط ،(Early Maturity) زودرس ،(Very Early Maturity) زودرس ،(Medium Maturity) متوسط رس ،(Medium Eearly Maturity) زودرس خیلى ،(Late Maturity) دیررس ،(Medium Late Maturity) متوسط دیررس تقسیم بندى مى شوند. (Very Late Maturity) دیررس

• دسته بندى بر اساس شکل ، رنگ و طعم میوه

پهن ،(Deep Globe) کاملاً گرد ،(Globe) میوه گوجه فرنگی گلخانه ای به اشکال گرد گرد مربعى یا گرد گوشه دار ،(Deep Oblate) کاملاً پهن ،(Oblate) یا بشقابى ،(Square elongate or Oval) بیضى یا تخم مرغى یا بلوکى ،(Square Round) به رنگهاى سبز، زرد، نارنجى، قرمز و ،( Plum) و خرمایى یا زیتونى (Cherry) گیلاسى بنفش و با طعم هاى شیرین تا ترش به بازار عرضه مى شوند.

• دسته بندى بر اساس یکنواختى رسیدن محصول

بوته هاى گوجه فرنگى به سه دسته همرس، غیر همرس و بینابین تقسیم مى شوند. معمولاًدر گلخانه هاى ایران از واریته هاى غیر همرس در برداشت هاى طولانى مدت و از بینابین در مناطقى که مدت برداشت کوتاه ترى دارند استفاده مى کنند.

• دسته بندى بر اساس شیوه برداشت محصول

برداشت مى شود که (Cluster) و خوشه اى (Single) گوجه فرنگى به دو صورت منفرد نوع منفرد خود به دو فرم برداشت همراه با کاسبرگ و بدون کاسبرگ دسته بندى مى شود. اخیراً واریته هاى جدیدى به نام کلاستر وارد بازار شده اند که در آنها چیدن و برداشت میوه به صورت خوشه اى صورت مى گیرد.

• دسته بندى بر اساس شیوه مصرف

(Processing) و صنعتى (Fresh) محصول گوجه فرنگى به صورت تازه خورى (رب، سس،کنسرو و…) مصرف مى شود. در حال حاضر در ایران براى کشت گوجه فرنگى در گلخانه ها، تنها از ارقام تازه خورى استفاده مى شود البته در مواردى که به علل مختلف از قبیل شرایط نامساعد محیطى و یا برداشت در چین هاى پایانى ، میوه از لحاظ شکل و اندازه از کیفیت مطلوب و بازارپسندى لازم برخوردار نیست چاره اى جز مصرف صنعتى آن وجود ندارد.

• دسته بندى بر اساس میزان مقاومت به آفات و بیماریها

با پیشرفت در زمینه تولید بذر ، واریته هایى به بازار معرفى شده اند که در برابر نماتدها، بیماریهاى قارچى ، باکتریایى ، ویروسى و برخى آفات، واجد انواع مقاومت هاى پایین و (Intermediate Resistance) مقاومت متوسط ،(Low Resistance) مى باشند. (High Resistance) مقاومت بالا

• قابلیت حمل و نقل و انباردارى میوه

از ویژگى هاى حائز (Long Shelf Life: LSL) قابلیت حمل و نقل و انباردارى بالا مى باشد. (Firmness) اهمیت میوه گوجه فرنگى است که نشان دهنده میزان سفتى میوه عملیات کاشت بذر در گلخانه

در کل برای انتخاب یکی از واریته ها باید هدف از پرورش گوجه فرنگی اندازه و رنگ میوه، زودرسی یا دیررسی، مقاومت به آفات و بیماری ها و… را در نظر گرفت و یک رقم مناسب را انتخاب کرد. به طور مثال اگر هدف چیدن گوجه به صورت خوشه ای باشد، از رقم کلاستر استفاده می شود. برخی از ارقام گوجه فرنگی گلخانه ای عبارتند از:

گوجه فرنگی گلخانه ای گیلاسی (Cherry): که دارای میوه های ریز می باشد.

گوجه فرنگی گلخانه ای شقایق: زودرس، غیرهمرس، بوته های قوی، میوه های گرد، سفت، باردهی فراوان.

ویندور (vendor): دارای میوه های متوسط با پوست ضخیم و کیفیت بالا، مقاوم به بیماری های ویروسی و لکه برگی ولی به پوسیدگی ریشه و کپک خاکستری حساسیت دارد.

باربارا (Barbara): دارای عملکرد بالا و طعم عالی می باشد. همچنین به بیماری های لکه باکتریائی، فوزاریوم و ورتیسلیوم مقاوم است.

شیمشک (simesk): دارای بوته های بسیار قوی، قابلیت سازگاری بالا، ۵ تا ۶ میوه در هر خوشه، وزن متوسط میوه ۲۱۰ تا ۲۵۰ گرم و مقاوم در برابر فوزاریوم و ورتیسلیوم می باشد.

امروزه تمایل زیادی به کشت ارقام چری یا گیلاسی می باشد زیرا دارای باردهی خوب و رنگ های متنوع و شکل های مختلف و بازار پسندی خوب می باشد.

تعیین تاریخ و زمان کشت گوجه فرنگی گلخانه ای

تاریخ کشت محصولات گلخانه اى را با توجه به نوع و خصوصیات رقم، شرایط محیطى موجود، عوامل اقتصادى و … باید تعیین نمود تا بهترین افزایش در کیفیت و کمیت محصول حاصل گردد. در کشت گلخانه اى، زمان هاى نامساعد باید از دوران کشت حذف شده و نباید در فاصله برداشت محصول قرار گیرد. بنابراین بهتر است کشت را به نحوى انجام داد که فصول نامساعد در آغاز فصل کشت یا آخر فصل برداشت باشد. در ضمن تاریخ کاشت محصول باید به گونه اى باشد که در زمان برداشت، محصول قیمت مناسبى جهت ارائه به بازار داشته باشد.

• کشت بهاره

این کشت معمولاً از ابتداى آبان تا اوایل آذر شروع مى شود. نشاء ها در اواسط دى ماه به زمین اصلى گلخانه منتقل مى شوند و محصول از اواخر اسفندماه تا اواخر خردادماه قابل برداشت است. گاهى تاریخ کشت بهاره را تغییر مى دهند و بذر گوجه فرنگى را از دهه آخر آذر ماه تا دهه آخر دى ماه کشت مى کنند و نشاء ها را از دهه دوم بهمن ماه تا دهه اول اسفندماه به زمین اصلى گلخانه منتقل مى کنند و در این صورت محصول از اواسط فروردین ماه تا اواخر تیر ماه قابل برداشت مى باشد. در کشت بهاره در صورت مساعد بودن شرایط محیطى ، برداشت تا پاییز (اواسط آبان ماه) هم ادامه مى یابد. این کشت به خاطر طولانى بودن فصل رشد (حدود ۵ ماه و یا بیشتر) و باردهى بیشتر از اهمیت خاصى برخوردار است.

• کشت پاییزه

کشت پاییزه گوجه فرنگی گلخانه ای معمولاً از اواخر خردادماه و اوایل تیرماه شروع مى شود. نشاء ها از اوایل تا اواخر مردادماه به زمین اصلى گلخانه منتقل مى شوند و محصول از اواسط مهرماه تا اواسط آذرماه قابل برداشت مى باشد.

در کشت گوجه فرنگی گلخانه ای ، مناطقى که تابستان خنک و زمستان ملایم دارند دو کشت در سال میسر خواهد بود. اما در مناطقى که تابستان گرم و برداشت بهاره دارند، نهایتاً تا آخر اردیبهشت ماه میسر مى باشد، و البته بهتر است به جاى دو کشت در سال از یک کشت بینابین استفاده گردد.

تهیه بستر کشت گوجه فرنگى گلخانه ای

-گیاه گوجه فرنگى گلخانه ای براى گسترش ریشه هاى عمیق و قوى خود احتیاج به زمین شنى یا شنى لومى، پوک، نرم، عمیق با زهکشى مناسب دارد. این خاک باید غنى از مواد غذایى و عارى از عوامل بیماریزا باشد.
با توجه به اینکه بیشترین فعالیت ریشه ها در عمق ۳۰ سانتیمترى خاک مى باشد، قبل از انتقال نشاء هاى گوجه فرنگى به زمین اصلى باید بسترهاى مناسب که تا خاک جهت pH عمق ۸۰ سانتى مترى قابلیت نفوذ ریشه را داشته باشند مهیا نمود.
-بستر کشت هایدروپونیک ، کارتن پلاست ، بستر کشت باکس یونولیتی ، گروبک ، گلدان و… با کوکوپیت و پرلیت و کوکوچیپس و…

کاشت گوجه فرنگى گلخانه ای

کشت بذر گوجه فرنگى گلخانه ای به دو صورت مستقیم (بذرى) و غیرمستقیم (نشاء کارى) صورت مى پذیرد که در شرایط گلخانه تنها شیوه کشت غیر مستقیم توصیه مى گردد.

• کشت غیر مستقیم

کشت غیر مستقیم موجب عرضه سریعتر محصول به بازار، کاهش تلفات بذور هیبرید و تولید نشاء قوى و سالم مى شود. در این روش به ازاى هر ۵۰۰ متر مربع از زمین اصلى ، ۲ تا ۳ متر مربع فضا براى ایجاد خزانه مورد نیاز است. کشت غیر مستقیم در خزانه عموماً به دو صورت کشت در گلدان و سینى نشاء صورت مى پذیرد.

کشت بذر گوجه فرنگى گلخانه ای در گلدان هاى نشاء : قبل از کشت، بذ رها را به مدت ۱ تا ۳ روز م ىخیسانیم تا نرم شده و آماده جوان هزنى گردند. ۷ سانتى متر قرار داده و به /۵ – سپس بذ رها را به عمق یک سانت ىمترى گلدا نهایى به قطر ۱۰ خزانه انتقال م ىدهیم و شرایط مناسب را از جهت نور، دما، رطوبت و… فراهم م ىکنیم.

کشت بذر در سینى نشاء: ۵۵ سانتى متر) را از یک مخلوط خاک مناسب ( پیت موس و …) پرکرده × سینى نشاء ( ۲۷ ۱ سانتى فشرده می کنیم و ۵۰۰ تا ۶۰۰ بذر را به / و با تخته چوبى سطح خاک را تا عمق ۵ ۰/صورت یکنواخت پاشیده و یا در ردیف هاى منظم کشت نموده و روى آن را به ارتفاع ۵ سانتى متر با خاک نرم مى پوشانیم و به خزانه منتقل می کنیم. روى سینى را با پلاستیک نازک پوشانده و پس از ظهور جوانه ها لایه پلاستیکى را برمی داریم تا شرایط مساعد جهت رشد گیاهچه فراهم گردد. با ظهور اولین برگ حقیقى نوبت به تیمار سرما مى رسد و سپس باید گیاهچه ها را بدون اینکه آسیبى ببینند از سینى نشاء به درون گلدان هاى نشاء منتقل کرده و بلافاصله آنها را آبیارى نمود.

عوامل محیطى موثر بر جوانه زنى بذر و تولید نشاء گوجه فرنگى

۴ روز و طول دوره رشد بعد از نشاء – متوسط زمان جوانه زنى بذر گوجه فرنگى در خاک ۶ ۶۰ روز مى باشد (این مدت به نوع رقم بستگى دارد). در مرحله – بوته در زمین تا میوه دهى ۹۰ نشاء کارى کنترل رطوبت و حرارت مخصوصاً در خزانه بسیار اهمیت دارد.

• دما

بهترین درجه حرارت براى جوانه زنى بذر گوجه فرنگى در گلخانه ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتى گراد مى باشد. (درجه حرارت محیط خزانه نباید از ۱۲ تا ۱۵ درجه سانتى گراد کمتر و از ۳۵ درجه سانتى گراد بیشتر باشد) هرچقدر درجه حرارت پایین تر باشد طول مدت جوانه زنى بیشتر خواهد شد.

نور

از مرحله کاشت تا جوانه زنى بذر نیاز به نور نیازی نمى باشد اما پس از جوانه زدن و سبز شدن نشاء ها باید نور بیشترى (به صورت طبیعى یا مصنوعى) براى گیاه فراهم شود تا فرایند فتوسنتز و غذاسازى آغاز شده و بین بوته ها رقابت نورى ایجاد نشود.

آبیارى

آبیارى مورد نیاز براى جوانه زنى و رشد نشاء باید با انجام بازدیدهای روزانه انجام گیرد و گلدان هاى کشت نباید خشک شوند. قبل از جوانه زنى، آبیارى ملایم و به صورت مه پاش انجام مى گیرد تا بذر ها در اثر فشار آب از زیر خاک بیرون نیایند. در روزهاى گرم و پر نور تابستان آبیارى چندبار در روز، ولى در روزهاى سرد و کم نور زمستان آبیارى ۲-۳ روز یکبار انجام مى گیرد. درصد رطوبت مورد نیاز براى محیط خزانه ۶۰تا ۸۰ درصد است.

دى اکسید کربن

۱۰۰۰ موجب افزایش رشد نشاء مى گردد. چون ppm استفاده از دى اکسید کربن با غلظت سطح خزانه کوچک است از این رو غنى سازى دى اکسید کربن از لحاظ اقتصادى توجیه پذیر است.

انتقال نشاء به زمین اصلى

زمان انتقال نشاء به زمین اصلى زمانى است که ارتفاع بوته ۳۰تا۲۰ سانتیمتر باشد، در این حالت ۲ برگ حقیقى غیر از ۲ برگ لپه اى در گیاه بوجود مى آید که معمولاً ۱۵-۱۲ روز براى ۲ برگه شدن و ۲۰ روز براى ۴ برگه شدن زمان نیاز است. بهترین زمان انتقال نشاء ها ۴-۶ هفته بعد از کاشت بذر در خزانه است. بهتر است ۱۲ الی ۱۴ ساعت قبل از انتقال ، زمین را آبیاری کنید .

گرده افشانی در گوجه فرنگی

بوته گوجه فرنگی گلخانه ای برای میوه دهی نیاز به گرده افشانی دارد. در کشت هوای آزاد گرده افشانی به وسیله باد و تکان خوردن بوته ها انجام می شود ولی در گلخانه ها که فضایی بسته می باشند و امکان وزش باد وجود ندارد، تکان دادن بوته ها را با دست یا ضربه کاغذ لوله شده ای روی خوشه انجام می دهند. ولی چون این کار در سطوح وسیع هزینه بر می باشد، عمل لرزش گل ها را به وسیله دستگاه الکتریکی روی قیم ها می توان انجام داد.

زمان گرده افشانی تا حدودی در تعداد و اندازه میوه ها موثر خواهد بود. گرده افشانی روزانه بین ساعت ۱۰ صبح تا ۲ بعد از ظهر در اواسط بهار و تابستان و ۱۱ صبح تا ۳ بعد از ظهر در ماه های زمستان تا اوایل بهار بسیار مناسب می باشد. در این ساعات رطوبت کم و درجه حرارت بالا می باشد.

گل های گوجه فرنگی گلخانه ای بر خلاف خیار برای تشکیل میوه نیاز به گرده افشانی دارند. گل های گوجه فرنگی کامل و اغلب خود گلشن می باشد. هنگام گرده افشانی دانه های گرده از بساک جدا می شود و بعضی از آن ها روی کلاله همان گل و گاهی روی کلاله گل دیگر قرار می گیرند و باعث تلقیح تخمک ها می شوند.

در فصل پاییز که شدت نور کم می باشد تلقیح گل و تشکیل میوه به لحاظ بلند شدن طول خامه نسبت به میله پرچم کاهش می یابد. چون تلقیح گل به طور کامل صورت نمی گیرد، تلقیح ناقص گل نیز منجر به تشکیل بذر ناکافی و غیر یکنواخت در داخل میوه شده و در نهایت میوه هایی با کیفیت پایین، بد شکل و دارای فرورفتگی تولید می شود.

اگر عمل تلقیح به خوبی صورت نگیرد گل ها ریزش می کنند. بنابراین باید از عوامل محرک دیگری برای آزادسازی گرده های گل استفاده شود.

• ستفاده از زنبورهای مخصوص گرده افشان که عمر آن ها یک فصل است. که به طور غیر مستقیم باعث شوک به گیاه و عمل تلقیح می شود که نتیجه خوبی دارد زیرا تمام گل ها را گرده افشانی می کنند و هزینه کارگری کاهش مییابد و در تمام طول روز مشغول فعالیت هستند. برای هر ۲۰۰۰ متر مربع یک کندو از این زنبورها کافی می باشد.
• ضربه زدن به گل ها با کاغذ لوله شده و قلم مو که معمولاً در گلخانه های بزرگ کاربرد چندانی ندارد.
• استفاده از ویبراتوربرقی یا لرزاننده الکتریکی که معروف به زنبور الکتریکی می باشد هر دو یا سه روز یک بار و یا ضربه زدن به سیم های مهار به صورت یک روز در میان .

نکته:در فصول سرد به منظور جلوگیری از ریزش گل و افزایش میوه دهی استفاده از تنظیم کننده های رشد گیاهی به صورت محلول پاشی بر روی خوشه گل بر اساس یک برنامه منظم استفاده می شوند.

زمان گرده افشانی

برای انجام عمل گرده افشانی در گلخانه بهتر است دمای موجود در گلخانه بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد و رطوبت آن نیز کم باشد. در دماهای بالاتر و پایین تر از این حد تلقیح گل ها به خوبی صورت نمی گیرد که عدم تلقیح گل باعث ریزش گل خواهد شد. بنابراین دمای گلخانه در روز و در زمان گرده افشانی نباید از ۲۸ درجه سانتی گراد بالاتر و در شب از ۱۵ درجه سانتی گراد پایین تر باشد.

روزهای ابری و شرایط رطوبت زیاد باعث به هم چسبیدن دانه های گرده شده و موجب تلقیح ناقص یا عدم تلقیح گل می شود. تشکیل میوه و رنگ گیری آن در بوته گوجه فرنگی تابع چند عامل مهم مواد غذایی، درجه حرارت و طول مدت روشنایی می باشد.

نور خورشید به طور مستقیم در شرایط مناسب اقلیمی در رنگ و اندازه گوجه فرنگی تاثیری ندارد. معمولاً ۱۸ تا ۳۵ روز پس از تلقیح گل ها میوه ها قابل برداشت هستند. هورمون اتیلن را می توان در زمانی که هوا سرد می شود جهت رنگ گیری میوه ها استفاده کرد. زمانی که برگ های نزدیک به هر خوشه میوه حذف می شود میوه امکان بهتری برای رنگ گیری پیدا می کند. زمان برداشت گوجه فرنگی با توجه به نوع رقم و هدف از پرورش گوجه فرنگی متفاوت می باشد.

به عنوان نمونه در صورتی که نیمی از خوشه واریته کلاستر به رنگ نهایی در آمده باشد می توان آن را چید و به بازار عرضه نمود چنانچه مسافت مزرعه تا بازار کم باشد و نیمه سبز خوشه فرصت رنگ پذیری نداشته باشد می توان از محلی که دمای آن گرمای مناسبی جهت تغییر رنگ گوجه دارد استفاده نمود . در صورتی که واریته ها به صورت کلاستر و یا همرس نباشد بهتر است گوجه های رسیده را در زمان خاص خود برداشت کرد.

مسلماً اندازه گوجه فرنگی هر چقدر درشت تر باشد زمان تبدیل گل به میوه و رسیدن آن هم طولانی تر خواهد بود. امروزه بسیاری از کشاورزان به خاطر تقاضای مناسب مصرف کننده تمایل زیادی به کشت گوجه ها چری دارند و این به دلیل میزان باردهی فراوان، رنگ های قرمز، صورتی و زرد و شکل های مختلف آن است که باعث قیمت بالای این واریته شده است.

نقش و علائم کمبود عناصر غذایى در گیاه گوجه فرنگى

– ازت ((N

کمبود ازت در گیاه سبب کاهش جیبرلین ، اکسین و افزایش ممانعت کننده هاى رشد مى شو د. کمبود ازت منجر به توقف رشد اندام هاى هوایى شده و با زردشدن رنگ برگ هاى پیر نمایان مى شود. ریزش تعداد زیادى از گلها در درجه حرارت هاى بالا نیز به علت کمبود ازت در گیاه گوجه فرنگى اس ت. اندازه، رنگ، مزه و درصد مواد جامد در میوه در اثر مصرف زیاد ازت کاهش مى یاب د. به طور کلى ازت زیاد موجب کاهش مقاومت گیاه نسبت به بیماریها مى شود.

– فسفر(P)

وجود فسفر کافى در محیط ریشه سبب توسعه سریع آن و استفاده بهتر گیاه از آب و دیگر مواد غذایى ضرورى گیاه مى شو د. فسفر به همراه ازت و پتاسیم، رنگ پوست و گوشت و سفتى میوه را بهبود و بلوغ را تسریع مى بخشد.

– پتاسیم(K)

علائم کمبود پتاسیم در گوجه فرنگى به صورت بروز حالت کلروز بین رگبرگى در برگ هاى بالغ و میانى، آشکار شدن نقاط نکروزه و پیدایش حالت سوختگى در حاشیه برگ ها مى باشد. یکى از دلایل اختلال در رسیدن میوه ، تغذیه ناکافى پتاسیم در گوجه فرنگى اس ت. بدشکلى و غیر یکنواختى رنگ میوه با افزایش مصرف پتاسیم کاهش مى یاب د. مصرف پتاسیم سبب افزایش کاروتنوئید ، لیکوپن و کاهش کلروفیل شده و تاثیر زیادى در متابولیسم اسید هاى میوه (به طور عمده اسید سیتریک و اسید مالیک) دار د. در مجموع کل مواد جامد، قند ها ، اسید ها ، کاروتن، لیکوپن و خاصیت انبارى در میوه هاى گوجه فرنگى که از تغذیه پتاسیم بهره مند بوده باشد بیشتر است. ریزش میوه قبل از بلوغ نیز در گیاهانى که دچار کمبود پتاسیم هستند بیشتر است. پتاسیم علاوه بر افزایش تولید و بهبود کیفیت ( بازار پسندى )، سبب افزایش مقاومت گیاهان از جمله گوجه فرنگى در برابر شورى،کم آبى ، انواع تنش ها و آفات و بیماریها نیز گشته و بازیافت آب و کود را نیز افزایش مى دهد.

– کلسیم(Ca)

از اولین علائم کمبود کلسیم بروز عارضه پوسیدگی گلگاه در میوه های گوجه فرنگی است و در نوک برگ های گوجه فرنگی لکه های قهوه ای یا سیاه در اثر کمبود کلسیم ظاهر می گردد.

– منیزیم (Mg)

کمبود منیزیم در گوجه فرنگی با ایجاد لکه های کلروز بین رگبرگی در برگ های مسن مشاهده می شود که به سمت برگهای جوان توسعه می یاب د. در صورت شدت کمبود نقاط نکروزه شده و رگه های لکه دار در حاشیه برگها پدیدار می شود.

– گوگرد(S)

کمبود گوگرد همانند کمبود ازت خود را نشان می دهد اما ساقه های بوته لاغر ، سفت و چوبی می شوند به قسمی که بر طولشان افزوده می شود اما از لحاظ قطر و ضخامت نازک باقی می مانند.

– آهن(Fe)

کمبود آهن در گوجه فرنگی با کلروز بین رگبرگی شروع شده و به تدریج تمام پهنک برگ زرد می شود. در صورت کمبود شدید برگهای جدید به رنگ سفید در می آیند و نقاط نکروتیک بر روی آنها پدیدار می شود.

– منگنز(Mn)

کمبود منگنز مانند کمبود آهن با کلروز بین رگبرگی شروع می شود اما یک علامت تمایز آن با کمبود آهن، عدم رشد کامل جوانه ها و پژمردگی و زرد شدن آنها و همچنین بروز حالت نکروتیک در بافت بین رگبرگ ها است.

– روی(Zn)

علائم کمبود روی در بوته گوجه فرنگی شبیه علائم کمبود آهن بوده و در برگهای کوچک گوجه فرنگی قابل رویت می باشد.

– بر(Br)

علائم کمبود بر ابتدا شامل کلروز و سپس بروز لکه های قهوه ای در برگهای نوک بوته بوده و مشابه علائم کمبود کلسیم این نقاط به تدریج خشک و زایل می گردن د. ساقه شکاف خورده و بر روی میوه نیز شکافهای ریزی قابل مشاهده است.

– مس(Cu)

علائم کمبود مس بصورت لکه های زرد و قهوه ای روی برگها ظاهر می گردد.

– مولیبدن(Mo)

علائم کمبود بصورت نقاط کلروز بین رگبرگی روی برگها نمایان می گردد و معمولا“ برگها بصورت فنجانی شکل در می آیند. حالت کلروز در صورت شدت علائم به سمت قسمت های پائین بوته گوجه فرنگی گسترش می یابد.

عوارض و اختلالات فیزیولوژیکى

(Flower Drop) ریزش گل

در گیاه گوجه فرنگى در صورتیکه درجه حرارت شبانه محیط رشد به ۱۳-۱۵ درجه سانتى گراد برسد ، کیسه بساک رشد کافى ننموده لذا به علت عدم گرده افشانى یا گرده افشانى ناقص، در عمل تلقیح گل مشکل ایجاد شده و ریزش گل حادث مى شود. کوتاه بودن مدت روشنایى (زیر ۶ ساعت در روز) و وجود روزهاى ابرى، تنش هاى رطوبتى ، خشکى خاک، آبیارى بیش از حد، کمبود ازت، درجه حرارت هاى نامساعد (دماى زیر ۱۳ و بالاى ۳۲ درجه سانتى گراد و … نیز ممکن است باعث ریزش گل شود.

(Blossom End Rot) پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی

در نتیجه عارضه پوسیدگی گلکاه گوج هفرنگی قسم تهای آسیب دیده، خشک و چروک گردیده و سطح زخمها به رنگ قهو های تیره تا سیاه در م یآیند. در نهایت بخ شهای آسیب دیده مورد حمله پاتوژنهای ثانویه قرار م یگیرند و منجر به پوسیدگی و فساد میوه م یگردد. عارضه پوسیدگی گلگاه با کمبود موقتی کلسیم موجود در گیاه مرتبط بوده و با تغییرات رطوبتى خاک تشدید م ىشود مصرف بیش از حد کودهای ازته بویژه فرم آمونیومى موجب تجمع کلسیم در باف تهاى برگ گوج هفرنگى و بروز علائم کمبود کلسیم در میوه م ىشود. در ضمن قطع شدن ریش هها نیز باعث این عارضه شده و شورى و خشکى خاک نیز بر شدت آن م ىافزاید.

( Sunscald) آفتاب سوختگی

این عارضه به دنبال در معرض نور خورشید قرار گرفتن میوه های گوجه فرنگی و برگهای پایین بوته که در اثر آفتاب سوختگی از بین رفته اند، بوجود می آید. لذا جلوگیری از در معرض نور مستقیم خورشید قرار گرفتن میوه ها اهمیت بسیار زیادی دارد. علائم این بیماری به صورت ظهور نواحی سفید یا برنزه روشن روی میوه ها است. پس از مدت کوتاهی این نواحی تغییر رنگ یافته و چروک و فرو رفته می شوند و در اطراف آنها یک هاله زردرنگ پدید می آید. ظهور این لکه ها اکثراً در بخش بالایی میوه که بیشتر در معرض نور خورشید قرار دارد پدید مى آید. در ارقام کم برگ یا شرایطی که سایه اندازی برگها بر روی میوه کافی نباشد، خسارت آفتاب سوختگی می تواند از کمیت و کیفیت محصول بکاهد.

( Catfacing ) بد شکلى میوه

علائم این عارضه به صورت نواحی فرو رفته و دندانه دار در قسمت گلگاه میوه ظهور می یابد. بد شکل شدن میوه از علائم دیگر این عارضه است. این عارضه فیزیولوژیکی در اثر کاهش دمای محیط به میزان کمتر از ۱۰ درجه سانتی گراد در زمان گلدهی و تشکیل میوه ایجاد می شود. گرماى بیش از حد، تغییرات رطوبتى خاک در اثر آبیارى سنگین، آسیب هاى ناشى از برخى علفکش ها، خسارات ناشى از تغذیه تریپس روى میوه هاى جوان و حتى هرس شدید در واریته هایى با رشد نامحدود بر شدت این عارضه مى افزاید. واریته های درشت تر گوجه فرنگی نسبت به این عارضه حساس ترند.

(Growth Cracks) ترک های رشدى

در گیاه گوجه فرنگی دو نوع ترک متحدالمرکز و شعاعی وجود دارد. این عارضه در هنگام رسیدن میوه ظاهر می گردد. ترک های متحدالمرکز به صورت ترک های دایره ای شکل در انتهای میوه ظهور می کند. در حالیکه ترک های شعاعی از انتها به اطراف گسترش می یابند. نوسانات شدید درجه حرارت و رطوبت، تغییرات شدیدی را در سرعت رشد ایجاد می کند که منجر به بروز ترک در میوه گوجه فرنگی می گردد. میزان حساسیت ارقام مختلف گوجه فرنگی نسبت به ترک خوردگی متفاوت می باشد. ارقام بسیار حساس در زمانی که هنوز میوه سبز است دچار ترک خوردگی می شوند و ارقامی که تا حدودی مقاومند تا مراحل بعدی دچار این عارضه نمی شوند. تأمین مواد غذایی لازم و آبیاری منظم احتمال ترک خوردگی را کاهش می دهد.

(Puffiness ) پف کردگى میوه

در این عارضه برقراری توازن میان جذب عنصر نیتروژن و پتاسیم و سایر عناصر موجود در خاک حائز اهمیت می باشد. در این حالت میوه ها پف کرده و زاویه دار می شوند. این عارضه در نتیجه گرده افشانی ناقص، کوددهی ضعیف (کمبود پتاسیم و مصرف بیش از حد ازت) و عدم تشکیل دانه که غالباً ناشى از دماى پایین است و در درجه حرارت هاى خیلى بالا و خیلى پایین در زمان تشکیل میوه به وجود می آید.

( Blotchy Ripening) رسیدن لکه دار

علائم این عارضه مشابه علائم ناشى از ویروس موزاییک توتون است. در این حالت بخشى از میوه به علت تلقیح ناقص به خوبى نمى رسد و روى میوه لکه هاى زردرنگ یا سفیدرنگ ظاهر مى شود و بافت زیر لکه ها سخت و نارس باقى مى مانند. علت این عارضه به طور دقیق مشخص نیست ولى کمبود پتاسیم و بر، گیاه را به این عارضه حساس مى کند و آب و هوای سرد وکمبود شدید آب نیز آن را تشدید می نماید.

(Irregular Ripening) رسیدن غیر یکنواخت

این عارضه بیشتر در دوران بلوغ میوه و روى میوه هاى رسیده (قرمز رنگ) ظاهر می گردد. در این حالت رنگ گیرى سطح میوه غیر یکنواخت و بافت مناطق میانى میوه نیز ممکن است سخت و نارس بوده و رنگ آن سبز یا زرد باقى بماند. تغذیه لارو مگس هاى سفید برگ نقره اى از شاخ و برگ گیاه نیز، باعث بروز این عارضه مى شود. عواملى (Bemisia argentifoli) مانند رطوبت بالا، کمبود پتاسیم و نوسان شدید حرارتى نیز در بروز این عارضه موثر می باشند.

برداشت گوجه فرنگی گلخانه ای

گوجه فرنگی گلخانه ای از جمله صیفی جاتی است که به دلایل فراوان کشت آن قابل صرفه است زیرا این محصول در غذاهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد و آن جا که به صورت اصلی وجود ندارد به صورت رب گوجه باعث خوشمزگی غذا می شود.

به همین دلیل است که در کشت گوجه فرنگی واریته هایی در نظر گرفته شده است که دقیقا با شرایط مصرف گوجه فرنگی مطابق است. گوجه فرنگی ریز در اندازه های ۵ تا ۲۰ گرمی و همین طور گوجه فرنگی هایی با وزن های تا ۲۵۰ گرم تولید شده است که به خاطر استفاده از تکنیک های جدید علاوه بر مقاومت بالا در برابر بسیاری از ویروس ها و بیماری ها، استعداد دوام و تازگی را تا مدت طولانی دارا می باشد.

مهمترین عامل در برداشت گوجه فرنگی این است که گوجه فرنگی در چه زمانی رسیده است. اگر محتویات اطراف بذر، ژله ای شده باشد به نحوی که با لبه تیز چاقو قادر به جداسازی آن از بذر باشیم در این هنگام میوه گوجه فرنگی رسیده است.

در صورتی که میوه قرمز یا صورتی رنگ شده باشد ولی گوشن میوه سفت باشد، میوه رسیده سفت است. همچنین اگر میوه کاملا رنگی و نرم باشد می گویند میوه رسیده است. جهت مصرف تازه خوری گوجه فرنگی و عرضه آن در بازار های محلی باید زمانی که میوه رسیده سفت است، آن را برداشت کرد. جهت عرضه میوه به بازارهای کمی دوردست، میوه ها را زمانی که سبز رسیده است برداشت می کنند.

اگر میوه کاملا رشد کرده باشد و در محل اتصال ساقه پس از حذف کاسه گل یک حلقه قهوه ای رنگ ایجاد شده باشد می گویند میوه رنگ اندازی شده است.

از زمان تولید نشاء و انتقال آن به زمین اصلی تا تولید میوه ۵۰ تا ۶۰ روز طول می کشد که بستگی به تغذیه گیاه، شرایط محیطی، هرس بوته و فصل کاشت دارد. در زمستان حدود ۶۰ روز و در تابستان حدود ۵۰ روز طول می کشد.

طول مدت باردهی ۲ تا ۳ ماه و در شرایط بهتر ۴ ماه خواهد بود و برداشت میوه در بهار ۲ بار و در تابستان ۳ بار در هفته می باشد که برداشت تدریجی منجربه افزایش عملکرد و بالا بردن وزن میوه های نارس روی خوشه می شود.

میوه نارس:

در این مرحله میوه کاملاً سبز است بذرها رشد کرده اند و مواد ژله ای هنوز در اطراف بذر تشکیل نشده و یا بسیار سفت بوده و قابل جدا شدن نیست.

میوه سبز رسیده:

در این مرحله میوه کاملا رشد کرده و لایه های ژله ای قابلیت جدا شدن دارند. بافت های داخل شروع به زرد شدن یا قرمز شدن می کنند. یک حلقه قهوه ای رنگ محل اتصال ساقه پس از حذف کاسه گل به وجود می آید برای زمانی که محصول را به شهرهای دور می فرستند مناسب می باشد.

میوه رنگ اندازی شده:

در این مرحله یک چهارم سطح پوست گوجه فرنگی در گلگاه شروع به رنگی شدن(زرد شدن و قرمز شدن) می کند.

رسیده سفت:

رنگ میوه کاملاً صورتی یا قرمز شده ولی گوشت میوه کاملاً سفت می شود و از فشارهای مکانیکی صدمه نخواهد دید. این حالت مناسب برای برداشت تازه خوری و عرضه در بازارهای محلی خواهد بود.

رسیدگی کامل:

میوه کاملا قرمز رنگ و نرم شده و از لحاظ بازاری مناسب نیست و افت کیفیت و قیمت به دنبال دارد.

بهترین حالت برای برداشت میوه گوجه فرنگی رسیده سفت می باشد و به عنوان یک قاعده کلی میوه هایی که برای ارسال به مناطق دور دست پرورش می دهند بایستی صاف، گوشت دار، دارای اندازه متوسط، رنگ مناسب و سفتی کافی باشند تا در حمل و نقل آسیبی نبیند.

در ارقام خوشه ای یا کلاستر که پنجاه درصد میوه روی خوشه رنگ گرفته و ۵۰ درصد هنوز سبز رنگ است می توان آن ها را برداشت کرد و به بازار عرضه نمود. سعی شود گوجه فرنگی در زمان برداشت زخم نشود زیرا زخم های ایجاد شده میزان تنفس و تولید اتیلن را افزایش می دهد و آب میوه کاهش پیدا می کند.

بهتر است میوه اول صبح که هوا خنک است و دمای میوه ها زیاد نیست برداشت شوند، زیرا خنک بودن میوه ها طول عمر آن ها را بیشتر می کند. چنانچه قصد نگهداری گوجه فرنگی را داریم دمای ۱۳ تا ۲۰ درجه برای گوجه سبز رسیده و ۷ تا ۱۰ درجه برای میوه رسیده سفت در نظر گرفته می شود.

برای این که رنگ طبیعی را به گوجه فرنگی که قبل از رسیدن کامل برداشت شده اند بدهیم می توان از حرارت ۲۱ تا ۲۴ درجه به مدت ۳ روز و یا اتیلن به نسبت ۱ یا ۲ در هزار استفاده کنیم.

برای بسته بندی گوجه فرنگی از جعبه های چوب و پلاستیکی استفاده می شود و بهترین زمان برای فروش محصول گوجه فرنگی زمستان تا اوایل بهار می باشد. در انتهای فصل کشت برای انجام عملیات پایانی، عملیات مانند آنچه که در کشت خیار بیان شد انجام می گیرد.

صادرات گوجه فرنگی گلخانه ای

از عمده مشکلات صادرات فرآورده های گوجه فرنگی گلخانه ای، که سبب شده تا ایران نتواند آنگونه که باید جایگاه خود را در میان سایر کشورهای رقیب در عرصه رقابت جهانی پیدا کند.
-قوانین متغیر صادرات
-بالابودن قیمت تمام شده محصول در مقایسه با رقبای خارج
-پراکنش نامناسب صنایع تبدیلی با توجه به کانون و قطب کشاورزی،
-فرسودگی قابل ملاحظه در بخش ماشین آلات واحدهای تولید
-ضعف در بسته بندی
-نا آشنا بودن صادر کنندگان با بازارهای صادرات