كفرى

من پوست شكوفه خرماى نر هستم . فارسى من غنچه خرما است و اهالى شيراز به من ((نارونه )) گويند. من وقتى كهنه شوم ، رنگم سرخ مى شود و خواص خود را از دست مى دهم - من مقوى جسم و روح هستم و قلب و دماغ را جلا مى دهم و از دوستان كبد مى باشم . كوبيده ى من قابض اسهال است ، ماليدن آن به دندان باعث تقويت لثه مى شود و از پيوره و چرك و خون جلوگيرى مى كند، مقدار خوراك من ده گرم است كه به صورت جوشانده و گرد مى توان از من استفاده كرد و چون نيم كيلو كوبيده مرا در يك ليتر آب بجوشانيد تا نصف شود بعد هموزن آن شكر افزوده ، به قوام آورند معجونى بدست مى آيد كه جهت تقويت معده و ثقل سرد و مسموميت غذايى نافع است و عرق من كه مانند گلاب گرفته مى شود، با عطر خوبى كه دارد قابض و مقوى شكم بوده و اسهال و پيچش معده را تسكين مى دهد و روغن من ، كه پس از رسيدن با مواد وسط آن نيم كوب كرده با مساوى آن روغن زيتون مخلوط نموده ، سه چهار روز، روزى چند بار آنرا به هم زده و يكنواخت سازند داروى خوبى براى زخم معده و سر درد است و ماليدن آن مقوى مو بوده و از ريزش آن جلوگيرى مى كند.

طلع

من مغز شكوفه ى درخت خرما هستم كه پس از شكفتن كفرى از آن خارج مى شوم . به شكل پشمك بوده و دانه هايى كوچكتر از گندم دارم . به اين دانه ها در فارسى غوره خرما و به گرد آن كش و عده اى پنير خرما گويند و عربى آن ((دقيق النخل )) است . من مقوى معده و جمع كننده ى آن هستم . حرارت و التهاب خون را تسكين مى دهم و از فشار آن مى كاهم و خوردن من به قدر سه گرم و نيم تشنگى را برطرف مى سازد و براى جلوگيرى از خونريزى مخصوصا خونريزى ريوى نافع است . من دير هضم مى باشم ، و زياده روى در خوردن من باعث قولنج و ايجاد سنگ كليه است . گرد سفيد من كه به آن كش يا پنير گويند، محرك شهوت مردان و زنان است . در خوزستان گلاب مرا جهت تقويت غرايز جسمانى مى نوشند.

بلخ

من ميوه سبز نرسيده ى خرما هستم . رنگ من سبز و مزه ام گس است . من به شرطى شيرين مى شوم و پا به مراحل بعدى مى گذارم كه مرا تلقيح كرده باشند. يعنى از دانه هاى شكوفه ى نر گرفته و در وسط شكوفه ى ماده گذاشته باشند و الا نرك بوده و قبل از رسيدن گنديده و از بين ميروم . شما مى توانيد با اين نرك ها ترشى و مربا بسازيد و از منافع آن و طعم لذيذى كه پيدا مى كند استفاده كنيد. من داراى عطر مخصوص و ويتامين هاى ((ث )) و ((اى )) هستم و مقدار زيادى تانن دارم . از دوستان كبد بوده ، از خونريزى لثه و معده جلوگيرى مى كنم . قى و اسهال را درمان مى نمايم و خونريزى رحم را قطع مى كنم . ضماد من ضد جراحات ، خوشبو كننده ى عرق بدن بوده و از عرق كردن زياد جلوگيرى مى نمايد. جويدن من مقوى لثه بوده و نوشيدن جوشانده ى من براى درمان جذام توصيه شده است . من براى ريه و سينه خوب نيستم و توليد خلط مى نمايم . من يكى از تركيبات مواد خوشبوكننده هستم و چون مرا با آبغوره بجوشانند تا غليظ شوم و آنرا در چشم سرمه نمايند، جهت معالجه تراخم و آبريزش چشم و سرخى پلك آن مفيد مى باشم .

اخلال و بسر

در مرحله سوم به ما ((اخلال )) و در مرحله چهارم ((بسر)) گويند و فارسى ما خرما خرك است . مقوى معده و بالا برنده ى حرارت بدن هستيم . از شكم روش و خونريزى آن جلوگيرى مى كنيم و براى بواسير تجويز شده ايم .
جويدن ما لثه را محكم مى كند و از امراض عفونى لثه و دندان جلوگيرى مى نمايد. دير هضم و مولد باد و خلط هستيم - مخصوصا اگر ميوه درخت خرما در اثر فصل سرما در اين مراحل مانده باشد. از شكم روش جلوگيرى كرده و توليد يبوست مى كند.

خرماى سنگ شكن

من مرحله پنجم ميوه خرما هستم . فارسى من ((خرماى سنگ شكن )) است . اهالى شيراز به من ((قسبك )) و اعراب به من ((قسب )) گويند. من خرماى خشك نرسيده هستم كه هنوز كاملا نرم و شيرين نشده ام و رنگم زرد تيره است . مسكن عطش و قطع كننده اسهال بوده و قدرت غذايى زيادى ندارم و بقيه ى خواص خرما در من جمع است و كمى دير هضم مى باشم .

خرماى رسيده

مرحله ششم ميوه درخت خرما خرماى تازه است كه اعراب به آن رطب گويند و چون در روى درخت يا در آفتاب خشك شوم ، به آن خرماى خشك و اعراب به آن ((تمر)) گويند، نسبت رطب به تمر نسبت انگور به كشمش است . ما كثيرالغذا و خونساز هستيم ، براى اشخاص ضعيف المزاج - لاغر - فالج و لقوه اى مفيد مى باشم . سرشار از ويتامين هاى آ - ب و اى هستيم و كمى هم ويتامين ث داريم . ما داراى مواد فندق ، مواد سفيده اى ، و چند تركيب دارويى هستيم كه يكى از آنها شبيه كورتن است - كورتن ترشح غده فوق كليه است ، يكى از داروهاى قيمتى است كه اخيراكشف شده ، و درمان كليه ى التهابات و امراض عفونى است و از ريزش مو جلوگيرى مى نمايد. يكى از داروهاى خوش ظاهر و بد باطن است و براى مبتلايان به مرض قند خوب نيست ، ولى كورتنى كه در من جمع است ، يك هورمون گياهى مفيد و طبيعى بوده هيچگونه ضررى ندارد، التهابات را تسكين مى دهم و از ريزش مو جلوگيرى مى كنم - براى امراض عفونى سود بخش ‍ بوده ، و به علت داشتن منيزيم ترمز سرطان مى باشم ، من اشخاص لاغر را چاق ميكنم و درد كمر را تسكين مى دهم . قوه بينايى و شنوايى را تقويت مى كنم - درمان درد مفاصل و سياتيك مى باشم . موافق سينه و ريه هستم . جوشانده من در شير سينه را نرم مى كند. من مقوى غرايز جنسى هستم و شهوت را زياد مى كنم ، مخصوصا اگر مرا در شير خيس كرده و ميل نمايند. در شهرهايى كه درخت من ميوه ثقل و امراض سوداوى است و ممكن است باعث گرفتگى كبد و طحال شده ، فشار خون را بالا برد و در دهان توليد جوش و درد دندان نمايد و سبب پوسيدگى و كرم خوردن دندان شود، خوردن من با ماست و جويدن تلخون از عوارض خرما مى كاهد. من داراى فلزات معدنى مثل فسفر - كلسيم - آهن - يد و منيزيم هستم . كسانى كه خرما زياد مى خورند، سرطان نمى گيرند و فرزند پسر بيش از دختر دارند. جوشانده ى من براى زكام و گلو درد و امراض عفونى ريه مفيد است . اهالى بلوچستان كه خرما زياد مى خورند هرگز امراض بزرگ نمى گيرند.

هسته ى خرما

من هسته ى خرما هستم ، جوشانده ى من جهت سنگ كليه و مثانه مفيد است . آرد من اسهال مزمن را درمان مى كند و از شكم روش جلوگيرى مى نمايد، مخصوصا تنقيه حريره ى آن ، پاشيدن اين آرد روى زخمهاى چركى ، سبب خشك كردن آنها است . جوشانده ى آرد من بطور شستشو و زخمهاى چركى را درمان مى كند و شستن چشم با آن از ريزش اشك و فشار چشم جلوگيرى مى نمايد.

اسم من ((گز)) است ! از ويتامين هاى مختلفى سرشارم .
شفابخش بوده و داراى فلزات گياهى مى باشم .
خوردن من ، نرمى استخوان را معالجه مى كند و ميكربهاى ناخوشى زا را از بين مى برد!
من و گز علفى دو برادر جزو گروه ((انگبين ))هاى غذايى هستيم ، و انگبين هاى ديگر مثل شير خشت - بيد خشت - ترنجبين - شكرگز - شكر تيغال و و و....همه جزو دسته ى ((انگبين ))هاى دارويى هستند.
ما دو برادر هر دو ايرانى و از انگبين هاى مخصوص ايران بوده ، و در جاهاى ديگر تاكنون به عمل نيامده ايم . در اصفهان با من شيرينى مخصوصى به نام ((گز)) مى سازند و با برادرم شيرينى ديگرى به نام باسلق ساخته مى شود. تهيه گز و باسلق با شكر خالص نوعى تقلب است .
در زبان فارسى به من گز انگبين و گز خوانسار مى گويند. در عبرى و عربى (من ) مى گويند و در تورات و قرآن مجيد از ما به نام (من والسلوى ) ياد شده است . ما همان مائده ى آسمانى هستيم كه خداوند براى قوم يهود فرستاد و آنها از آن در مدت چهل سال سرگردانى تغذيه كردند تا به سر حد كنعان رسيدند و دسته اى از آن ها قدر ما را ندانستند. از حضرت موسى (ع ) سير - پياز و عدس خواستند. عده اى در شرح اين مائده نوشته اند كه صمغى بود كه طعم شهد داشت . در جاى ديگر نوشته اند عسلى بود كه بر روى درختان مى نشست و بعضى گفته اند كه ترنجبين بود. در زبان فرنگى به ما ((مان )) مى گويند و انواع و اقسام زيادى داريم كه سى نوع آنها شهرت دارند و معلوم نيست آنچه به نام مائده بر يهوديان فرستاده مى شد كدام نوع ما بوده است .
به نظر ((زبان خوراكيها)) با توجه به خط سير قوم بنى اسرائيل ، مائده آنها نوعى شكرك و انگبين است كه در روى نوعى زبان گنجشك توليد مى شود و خواص آن شبيه انگبين هاى ايرانى است و به همين جهت است كه آنرا در اروپا انگبين ((اروپايى ايران )) مى نامند. من در اينجا خود و برادرم گز علفى را كه از بهترين نوع انگبين غذايى هستيم ، به شما معرفى مى كنم و چگونگى پيدايش خود را شرح مى دهم تا شما در زندگانى موجود كوچكى كه پشه گز نام دارد، سير و سياحت نماييد و از اسرار ما انگبين ها مطلع شويد. انگبين ها چنانچه در عسل گفته شد، شهدى هستند كه حشراتى پس ‍ از مكيدن نيكنوش از شيره ى پرورده گياهان آن هارا مى سازند. اسرار ساختمان انگبين ها هنوز بر دانشمندان كشف نشده ، و با پيشرفت علم هنوز در پرده ى ابهام باقى مانده است . همينقدر مى دانند كه اين حشرات پس از مكيدن شيره پرورده ى گياه آنرا به كيسه اى كه در بدن خود دارند مى برند و در آن جا تبديل به شربتى شيرين مى نمايند كه اين شربت پس از خارج شدن از بدن آنها منعقد شده و به صورت عسل يا انگبين در مى آيد. ساختن مواد قندى بوسيله اين موجودات مخالف با اصول شناخته شده ى زيست شناسى است ، زيرا مواد قندى در طبيعت به عهده ى گياهان قرار دارد كه سبزينه اى آنها در اثر تابش نور آفتاب ، گاز كربن هوا را گرفته و تبديل به قند مى نمايند.
ساختن مواد قندى بوسيله حشرات مغاير اصول طبيعت بوده ، چگونگى آن معلوم نيست ، اين گياه كه به عربى به آن طرفا - طرفة المن واتل گويند، درختچه اى است زيبا كه در بيشتر نقاط ايران و چند كشور ديگر مى رويد، ولى چون در آن نواحى پشه گز وجود ندارد، تنها در خوانسار توليد گزانگبين مى كند - در ايران البرز مخصوصا مرو آباد و عباس آباد، نزديك پل جاجرود - در جنوب ايران شيراز، سواحل خليج فارس ، آبادان ، بوشهر - در مغرب ايران دره بازوفت و همچنين در كرمان و بلوچستان به عمل مى آيد، ولى همانطور كه گفتم در اين نواحى پشه گز وجود ندارد تا بتواند از شيره ى اين گياهان نوشيده و مرا بسازند، ولى با مطالعاتى كه بوسيله نويسنده ى زبان خوراكيها به عمل آمده ، بارور كردن اين گياهان بسيار ساده بوده و مى توان با يك طرح وسيع محصول بسيارى بدست آورد و رقم بزرگى بر صادرات كشور افزود. پشه گزها نحل هاى كوچكى هستند كه در برگهاى و ساقه هاى گون گز خانه مى سازند و از شيره ى پرورده ى اين گياه قشنگ تغذيه مى كنند و از نيكنوش آن كه شفاى مردم در آن است شهدى مى سازند تا آيتى براى انديشمندان باشد. اين نحل هاى كوچك زندگانى شيرين و اسرارآميز مخصوص به خود دارند و كندوى آنها ساقه و برگهاى گون گز مى باشد. از اين كه من اين پشه ها را نحل مى خوانم تعجب نكنيد. همانطور كه پرندگان انواع و اقسام كوچك و بزرگ ، از شتر مرغ تا مينج دارند، زنبورهاى عسل نيز انواع و اقسام كوچك و بزرگ دارند و ما براى شناسايى بيشتر آنها را در سه دسته به شما معرفى مى كنيم .
1 - دسته اول همان زنبورهاى عسل هستند كه چندين نژاد به رنگ هاى گوناگون دارند و انگبين آنها عسل ناميده مى شود. به اين دسته از حشرات در عربى نحل و در فارسى زنبور عسل - منج و منگ مى گويند.
2 - دسته دوم نحل هاى كوچكى هستند به اندازه پشه ، كه ما با اجازه خوانندگان آنها را منجك مى ناميم . مهمترين اينها، پشه گز و پشه ون مى باشد كه اولى مرا كه گز انگبين نام دارم مى سازد و ديگرى برادر خارجى مرا كه ((ون انگبين )) است توليد مى كند. حشره ى سازنده شكر تيغار را هر چند جزو قاب بالان است مى توان منجك ناميد.
3 - دسته سوم منج ها موجودات بسيار ريزى هستند كه با چشم غيرمسلح ديده نمى شود و چون براى اولين باز نويسنده كتاب زبان خوراكيها آنها را پيدا كرده و در زندگانى اسرارآميز آنها تفحص نموده ، آن ها را ((ميكرو منج )) ناميده است . چون نيش اين دسته به حد كافى بلند نيست و نمى تواند شخصا گياه را بمكد. در شكافهاى مصنوعى كه بدست انسان ايجاد مى شود، و از شكافهايى كه حشرات ديگر بر درخت وارد مى آورند، استفاده كرده و شيره درخت را كه از آن شكافها بيرون مى آيد، ميدان فعاليت خود كرده و تبديل به انگبين مى نمايد. مانند بيد خشت كه به روى نوعى بيد به عمل مى آيد. پس براى بدست آوردن انگبين دو عامل ضرورت دارد، يكى منج مناسب و ديگرى درخت مخصوص آن ، همانگونه كه براى ساختن پيله ابريشم نوغان و درخت توت هر دو لازم است . حال براى اينكه زبان خوراكيها تنوع بيشترى داشته باشد و خوانندگان بتوانند به اسرار طبيعت آشنا شوند، چگونگى زندگانى و پيدايش پشه گز را شرح مى دهيم تا صاحبان تفكريى به عظمت دستگاه آفرينش برده و اين جهان را سرسرى تصور ننمايند.
پشه گز حشره كوچكى است از دسته نازك بالان و جزو دسته ى منجك ها و با اينكه سالها است در ايران زندگى مى كند، معذلك مردم ايران جز اهالى خوانسار آنرا نمى شناسند و آنها نيز اين موجود را خلق الساعه تصور كرده ، و نمى دانند از كجا مى آيد و به كجا مى رود. همينقدر مى دانند كه در اوايل پاييز ناگهان ميليون ها پشه گز در فضاى خوانسار ظاهر مى شود و پس از ساختن گز انگبين از بين مى رود. حال چگونگى پيدايش اين موجودات را شرح مى دهيم . در اوايل شهريور ناگهان خيل پشه گزها را در فضاى گز زارها مى بينيد كه از برگ و ساقه هاى گون گز تغذيه مى كنند و در اين موقع ماده ها سنگين شده به سوى پايين آمده ، در روى گون گز نشسته و تخم خود را كه در حدود 75 عدد است در ساقه فرو برده ، مخفى مى سازند و خود از بين مى روند. اگر زمستان سخت و برفى باشد، تخم آنها بيشتر دوام آورده و بهتر مانده و سال آينده محصول بيشترى گز انگبين بدست مى آيد. در بهار كه درختان بيدار شدند و برگ نو آوردند، تخم پشه گزها بوسيله شيره ى گياهى بالا رفته و به صورت لكه هاى سفيدريزى روى برگ ظاهر مى شوند و كم كم برگ گون گز پيچيده شده و كندوى مناسبى براى خانواده ى آنها درست مى شود و به تدريج رنگ لكه ها سياه شد، و حشرات نمايان گرديده و مرا كه گز انگبين نام دارم مى سازند. در اوايل شهريور شهد من به صورت اولين فرآورده از دمبرگ سرازير مى شود. به اين محصول گرده مى گويند. كم كم رشد منجك ها از كندوى برگى خود به سوى ساقه پيش مى آيند و در هوا پرواز مى كنند. اين پشه گزها داراى دو شاخك ، چهاربال و شش پا هستند. شكم آنها بندبند بوده ، و در هر بند مقدارى انگبين ذخيره شده كه مقدارى از آنرا به صورت گرده در برگ ، و بقيه را در چند نوبت به صورت كمان روى ساقه ها مى نشانند و چون اين كمان ها شبيه ستاره است ، به اين محصول ستاره مى گويند. شكرك آن ها بلورين و شيرين است . همانطور كه قبلا اشاره شد اين نحل هاى كوچك نيكنوش گون گز را مكيده و آنرا به شكم بند بند خود مى فرستند. و در آنجا در اثر يك سلسله اعمال نامعلوم تبديل مى نمايند.
من داراى چندين نوع قند و الكل هستم ، و مقدارى صمغ و لعاب و مواد معدنى و عوامل زنده در بردارم و از اين حيث و از نظر خواص شبيه ساير انگبين ها مى باشم . براى بدست آوردن من بايد پرده اى از پوست بز پهن كنند. زيرا به علت داشتن صمغ و لعاب چسبنده بوده و به پارچه مى چسبم . اين پرده پوستى را زير درخت گون گز پهن مى كنند و يك غربال روى آن مى گذراند و بعد با يك چوب دستى به برگها و ساقه ها مى زنند تا تمام محصول آنها از غربال گذشته روى پرده ريخته شود.
از شهد من يك نوع شيرينى به نام گز مى سازند كه طرز ساختن آن به شرح زير است
طرز ساختن گز
هم وزن من آب را در پاتيل جوش بياوريد. بعد آتش را كم كنيد و مرا به تدريج در آن ريخته به هم بزنيد تا حل شوم ، بعد اين شربت را با پارچه يا صافى صاف كنيد تا علفها و تفاله هايى كه با من مخلوط است گرفته شده ، شربتى صاف بدست آوريد. بعد اين شربت را مى گذاريد تا لرد آن ته نشين شود، بعد چند دانه سفيده اى تخم مرغ را زده و به آن اضافه كنيد و بعد با يك جاروب تميز قنادى آنرا بزنيد تا جرم آنرا بگيرد و مجددا صاف كنيد. بعد برابر نصف آب گز شكر اضافه كنيد و حرارت دهيد تا به حدى غليظ شود كه اگر يك قطره از آنرا بين انگشت شست و انگشت مجاور آن گذاشته از هم باز كنيد پنج شش نخ توليد كند. بعد بجوشانيد تا به ده نخ برسد، بعد خلال بادام يا پسته و كمى هل در آن ريخته ، به هم بزنيد تا به خوردش رود، بعد در روى يك سينى كه كمى آرد روى آن باشد ريخته و بعد برداشته با دست يا ماشين به صورت گز لقمه اى يا گرد در آوريد و پس از سرد و خشك شدن ، آنرا باز ميان آرد ريخته و بسته بندى نماييد.
ساختن گز و باسلق با شكر خالص نوعى تقلب محسوب مى شود و همانطور كه گفتيم ، گز را بايد گز انگبين و باسلق را با گز علفى ساخت . معمولا گز را نصف و ثلث مى گويند و آن موقعى است كه ميزان من كه گز انگبين هستم ، در آن نصف يا ثلث باشد. گز خوب بايد 35 درصد گز انگبين ، 35 درصد شكر و سى درصد مغز پسته يا بادام داشته باشد. گز خوب بايد ترد و شكننده بوده ، در دهان به راحتى باز شود و دهان را خنك نمايد. گز با اينكه در ساختن آن مقدارى شكر به كار مى رود خنك بوده و گرمى ندارد.
من مانند ساير انگبين ها شفابخش و مفيد بوده و داراى فلزات گياهى و ويتامين هاى گوناگون هستم كه شرح مفصلى آنها را در انگبين هاى دارويى خواهيد خواند. با اين فرق كه آنها به مقدار كم ملين و به مقدار زياد مسهل مى باشند و من با اينكه به مزاج لينت مى دهم ، خاصيت مسهلى ندارم و هر قدر مرا زياد بخوريد ناراحت نخواهيد شد - خوردن من نرمى استخوان را معالجه مى كند و ميكرب هاى ناخوشى زا را از بين مى برد. براى تهيه گز نمى توان از گز علفى كه آنرا نيز به نام گز انگبين مى فروشند استفاده كرد.