من ((غازياغى )) هستم !
در اواخر بهار سبزى فروشان دهاتى سبزى مرا به شهر آورده به نام غازياغى مى فروشند. ترك زبانان به من (غاز - اياغى ) يعنى پاى غاز مى گويند. فارسى يك نوع من پاى غازى و نوع ديگرى كه در كوههاى لرستان مى رويد، پاى زاغان نام دارد. در عربى به گياه من حشيشة الارض و خضر الشياطين گويند. در كتابهاى گياه شناسى قديم مرا تحت نام ((آطريلال )) ذكر كرده اند، و اين يك لغت بربرى است . زيرا در يكى از قبايل بربر در شمال آفريقا پزشكى ، بيمارى برص را با بذر من معالجه مى كرد و دستور آن را به ديگران نمى گفت و تنها فرزند او از اين راز آگاهى داشت و ساليان دراز اين سر در خانواده ى ايشان باقى بود، و از پدر به پسر مى رسيد كه كم كم بر ديگران فاش شد.
گياه من خودرو است و تاكنون اهلى نشده است . برگها و ساقه هاى من به علت داشتن ويتامين ((ث )) زياد براى تصفيه ى خون و جلوگيرى از فساد لثه و رقت خون مصرف مى شود. اگر برگهاى مرا مالش دهند، بويى شبيه خردل شنيده مى شود و طعم آن تند است ، بذر من داراى هورمونهاى گياهى است و ترشحات غدد داخلى را تنظيم مى نمايد. بادشكن - ضد عفونى كننده و ادرارآور است . كليه و مثانه را زهكشى و پاك مى نمايد. ضماد بذر من باز كننده ى زخم ها و پاك كننده ى جاى آنها است . خوردن جوشانده ى آن مسقط جنين است ، مهمترين خاصيت بذر من كه سال ها جزو اسرار بود و كسى از آن اطلاع نداشت ، درمان بيمارى برص است كه در مقدمه مختصرى از آن اشاره شد. بيمارى برص چنانچه در كنگر بيان شد، بيمارى قديمى است كه در روى پوست صورت و بدن لكه هاى سفيد ظاهر مى شود و در طب جديد آن را نتيجه ى بر هم خوردن تعادل ترشحات داخلى مى دانند و گياهانى چون كنگر و غازيانى كه داراى هورمونهاى گياهى بوده و ترشحات داخلى را تنظيم مى نمايند مى توانند درمان اين مرض باشند و لكه هاى سفيد را كه پيسى خوانده مى شوند، پاك نمايند. كنگر دستور استفاده خود را بيان داشت و اكنون نوبت من است كه اين سر بزرگ را فاش كنم و چون در طب جديد درمانى براى بيمارى برص پيدا نشده ، و در بين امراض صعب العلاج قرار دارد، من دستور معالجه آن را آن گونه كه در كتب قديم آمده نوشته و شرح مى دهم و اميدوارم اهل تحقيق از آن استفاده كرده و اين مرض پليد را درمان نمايند.
ساده ترين دستورى كه براى معالجه برص نوشته اند، آن است كه شخص ‍ مبتلا اول با يك تنقيه ى مسهل ، معده و روده هاى خود را پاك كرده و بعد پانزده روز متوالى هر روز ده گرم بذر مرا با عسل مخلوط كرده ميل نمايد. براى اينكه از اين دستور نتيجه ى مطمئن بدست آيد، بايستى اين معالجه را در تابستان در روزهاى گرم بكار برند و پس از خوردن آن ، موضع برص را عريان كرده در برابر تابش آفتاب قرار دهند تا عرق نمايند و آب ننوشند. در فصل زمستان نيز بااستفاده از حمام سونا مى توان از اين دستور و دستورهاى ديگر نتيجه گرفت . نسخه هاى ديگرى هم مى توان از اين دستور و دستورهاى ديگر نتيجه گرفت . نسخه هاى ديگرى هم براى درمان اين بيمارى نوشته شده كه تشريح يكايك آنها وقت بسيار لازم دارد و من در اينجا فقط يكى از آنها را براى استفاده ى خوانندگان تشريح مى نمايم . اين دستور را ((ابن بيطار)) در كتاب ((اختيارات بديعى )) نوشته و خود روى بيماران بسيارى تجربه كرده است و نتيجه ى قطعى گرفته و آنرا سرى بزرگ مى داند، بهترين نوع من بذرى است كه در گرمسير به عمل آيد، ريز و تيره باشد. طعم آن تلخ و تند بوده ، زبان را بگزد. در فصل تابستان پس از تنقيه با يك مسهل قوى و پاك كردن شكم 5/3 گرم بذر مرا با نيم گرم زنجبيل و نيم گرم ((عاقرقرحا)) و نيم گرم ريشه تربد با عسل مخلوط كرده هر روز ميل نماييد و بعد در آفتاب نشسته موضع را عريان كنيد تا عرق نمايد و اين عمل را چندين روز متوالى انجام دهيد. پس از سه روز آثار بهبودى با پيدا شدن جوش هاى شبيه آبله بر روى لكه هاى سفيد ظاهر مى شود و آب زردى از آن خارج خواهد شد و بيمارى به تدريج برطرف شده ، پوست بدن رنگ طبيعى خود را پيدا خواهد كرد و ((عاقرقرحا)) يا ((آكركره )) گياه معروفى است كه سابقا قبل از پيدايش گرد ((د.د.ت )) بهترين حشره كش محسوب مى گرديد. تربد گياه ديگرى است كه در خراسان مى رويد و به زبان فرنگى به آن ((توربيت )) گويند. ريشه آن مسهل قوى بوده ، سمى است و نبايستى روزانه بيش از نيم گرم از آن خورده شود، چنانچه ريشه ى تربد را پيدا نكرديد مى توانيد از ريشه درخت توت استفاده كنيد.
در زبان لاتين به من يلانتاگو - كورونويوس گويند.

اسم من ((مرغ )) است !
خون را تصفيه مى كنم .
دشمن سرسخت سنگ كليه و مثانه هستم .
براى معالجه يرقان و نقرس مرا توصيه كنيد.
شيره ساقه مرا براى رفع سرفه مصرف كنيد.
اختلالات معدى را از بين مى برم .
بذر مرا براى جلوگيرى از قى و اسهال تجويز كرده اند.
من مرغ هستم ، همان مرغى كه در مرغزار مى رويد نه آن مرغى كه مى پرد و همسر خروس است . در فارسى به من بيدگياه - بيد گياه كرك - جوداش ‍ علف قوشك هم گفته اند. در كتاب هاى قديم از من به نام هاى ثيل - ابريق اوتى - عرق النجيل - خومه - فرز - فرزد - مرج و سبزه چمن ياد شده است . فرنگى ها به من ((شين دان )) يعنى ((دندان سگ )) گويند و اينكه عده اى از مترجمين ((شين - دان )) را علف هفت بند ترجمه كرده اند، اشتباه است زيرا علف هفت بند گياه ديگرى است كه بعدا خود را معرفى خواهد كرد. من معمولا در مناطق متعدله از جمله ايران در كنار جويها و زمينهاى نمناك روييده و توليد چمن مى كنم و از چمنهاى اصيل ايرانى هستم . سرعت انتشار من به قدرى زياد است كه تمام سطح مزارع را ميگيرم اخيرا براى محكم كردن اطراف جويها در بلوچستان مرا به آن استان برده و كاشتند و من در آنجا شروع به رشد و تكثير كردم ، بطورى كه مجال رشد به ديگر گياهان ندادم و روى اين اصل مدت ها كوشيدند تا مرا كنده و از بين برند. گلهاى من در فاصله خرداد و تيرماه ظاهر مى شوند و سبز رنگ بوده و به شكل سنبله مى باشد و شما در تهران هم مرا در كنار جويها مى بينيد. قسمت مورد استفاده من بيشتر ساقه ى زيرزمينى من است كه عده اى به غلط آنرا ريشه مى دانند، برگ و ساقه هوايى من بى مزه و ساقه زيرزمينى من كمى شيرين - تند و گس است ، اين ساقه زيرزمينى دو درصد قند، كمى لعاب و چند تركيب دارويى دارد، سيد ضياء الدين طباطبايى مرا در باغ الهيه كاشته بود و به مبتلايان سنگ مثانه مجانا مى داد.
ساقه هوايى مرا براى چرندگان بگذاريد، زيرا آنها آنرا با ولع مى خورند و براى استفاده دارويى به سراغ ساقه زيرزمينى من برويد. اين ساقه ها داراى گره هايى هستند كه فاصله آنها 2 تا 3 و حتى چهار سانتى متر است . رنگ آنها زرد و كمى شيرين و لعابدار مى باشد. اين ساقه ها داراى چند عامل دارويى املاح و پتاس است و به علت داشتن پتاس ادرار را زياد مى كند. خون را تصفيه مى نمايد و قلب را تقويت مى كند. زيادكننده ى عرق و نرم كننده ى پوست مى باشد. پس بهتر است شما اين ساقه ها را در آورده ، شسته و ريشه هاى آنها را كنده و خشك كنيد و در موقع لزوم از آنها استفاده كنيد. اگر اين ساقه ها را با مقدارى ريشه شيرين بيان دم كنيد، درمان خوبى براى رفع خشكى زبان و تقويت دستگاه دفع ادرار و معالج قولنج كبدى و سنگ كليه و مثانه است . عصاره اين ساقه هاى زيرزمينى براى مبتلايان به مرض قند مفيد است . از اين ساقه ها به صورت جوشانده و دمكرده بيست در هزار مى توان استفاده كرد. شيره برگ و ساقه هاى جوان هوايى من در قولنج كبدى ، يرقان و سنگهاى صفراوى سودمند مى باشد.
آشاميدن جوشانده ى ساقه هاى زيرزمينى من براى پيچش شكم و زخم ها و التهابات مثانه و سختى ادرار و خرد كردن سنگهاى داخلى مفيد مى باشد. اين جوشانده در تبهاى شديد و بيمارى سل تجويز شده و بسيار نافع است ، ضماد ساقه زيرزمينى من جهت التيام زخمهاى تازه و ورمهاى گرم و جلوگيرى از آبريزش بينى تجويز شده است . ضماد خاكستر گياه من جهت بند آوردن خون بواسير و فرو بردن ورمها و بهبود زخم هاى چركى و خونى سودمند مى باشد.
بذر من نيز پيشاب آور بوده از قى و اسهال جلوگيرى مى كند و براى سنگهاى داخلى و التيام زخم ها و رفع التهابات نافع است . من براى كليه ى امراض كه نتيجه كمى ترشح غدد داخلى باشد، مفيد مى باشم و در بيماريهاى كبدى ، يرقان و نقرس مرا توصيه كرده اند. حساسيت هاى مزمن و اختلالات هاضمه و امراض جلدى با نوشيدن جوشانده ى من برطرف مى شوند. براى درمان برنشيت كهنه ، شيره ساقه مرا بگيريد و روزى سه قاشق چايخورى نوش ‍ جان كنيد، شيره و ساقه و برگ تازه من خاصيت نرم كننده دارد و سرفه هاى پى در پى را معالجه مى كند و ضد ورم مى باشد. سى گرم از ساقه زيرزمينى خشك من در يك ليتر آب و هشت گرم ريشه شيرين بيان و مقدارى پوست ليمو براى كليه اختلالات معدى ، يبوست و نفخ مفيد است . حال براى اطلاع آن دسته از مترجمانى كه ((شين دان )) را علف هفت بند ترجمه كرده اند، اجازه فرماييد عنان سخن را بدست آن بسپارم .
علف هفت بند
من گياهى هستم از تيره ترشك ها كه به حالت وحشى در مزاع و اراضى باير روييده ، سطح گردشگاه ها را با برگ و ساقه هاى خود فرش زمردين مى نمايم . به من برنشيان - صد پيوند - سرخ مرز و سرخ مرد هم مى گويند. در گيلان به خاك تيره معروف مى باشم . بعضى مرا عصاى حضرت موسى لقب داده اند - عربى من عصى الراعى و شبط الغول است . جلوگيرى از خون ريزى سينه و معده - زخم معده و روده مرا تجويز مى كنند. ضماد من ورمهاى خونى را فرو مى برد. جوشانده ى من مسكن درد است .