پيش گفتار

معرفت‏شناسى در ميان شاخه‏هاى بسيار متنوع فلسفه از جهاتى ممتازاست. شايدمهم‏ترين جهت اين باشد كه بسيارى از مباحث و مسائل ديگر شاخه‏هاى فلسفه‏توانمندى عقل و ذهن را در درك و كشف واقعيت از پيش فرض گرفته‏اند، وجود معرفت‏را مفروض پنداشته و نفى شكاكيت را مسلم انگاشته‏اند. حال آن‏كه اين مسائل مانند ده‏هامبحث مردافكن و تشويش آور ديگر از قبيل: تحليل معرفت، ارزشمندى ادراكات، ملاك‏توجيه باور، مشكلات انواع معرفت نظير استقرا، ادراك حسى حافظه و علم ما تقدم تنهابخشى از مسائل عرفت‏شناسى‏است كه بايد از قبل بدان پرداخت و در آن علم، اتخاذموضع نمود در غير اين صورت در بسيارى از مسائل عقلى و فلسفى چاره‏اى جز سكوت نيست.

در اين ميان مسئله ادراك حسى نقشى ممتاز دارد. زيرا مايه و اساس ديگر ادراكات تصورى وتصديقى‏است. تاثير و نقش احساس تا بدان جا بنيادى‏است كه بيست نقش گوناگون براى آن ذكرشده و فيلسوفى بى نظير مانند بوعلى در اين زمينه صدها صفحه نگاشته و غبار كهنگى از طلعت‏آن سترده است هر چند انديشمندان بعدى كار احساس را نيم خام گذاردند.

به نظر رسيد عرضه و ارائه ديدگاه فيلسوفى چونان ابن سينا كه فخر نوابغ، سر آمد روزگار بوده‏و به حق، علم وامدار اوست مفيد بلكه ضرورى است، زيرا چنين تحقيقى خود مى‏تواند پايه و مايه‏هر گونه تامل و تفكر تطبيقى باشد ضمن آن كه تشويقى است‏براى پرداختن به شيوه تحقيقاتى ريزاما عميق. نويسنده با احساس كمبود در اين زمينه‏ها سعى بر آن داشت تا خلايى را پر كند هر چندحركت در اين راه، تنها از رهروان چالاك ساخته است و بس.

بدين منظور بهترين روش مراجعه به منابع اصلى و دست اول بود از اين روست كه‏نقل‏ها تا حدى زياد به چشم خواهد آمد اما ضريب اطمينان برداشت‏ها بالا مى‏رودچنان‏كه رنج مراجعه خواننده كاهش مى‏يابد.

همچنين به هنگام لزوم آراى دو حكيم متاخر و سر آمد دو مشرب فلسفى دينى شيخ‏اشراق و صدر المتالهين اشارتى شد كه تا حدى به نوشتار رنگ تطبيق زد. نكته ديگر آن‏كه گاه خواننده در اين اثر با ديدگاه‏هايى از شيخ مواجه خواهدشد كه خلاف نظريه‏اى‏است كه مشهور بدو نسبت داده‏اند از قبيل مسئله اتحاد عقل و عاقل و معقول، احساس‏امرى انفعالى نيست، حواس جسمانى نيستند، حاس اصلى نفس است نه قوا و حس تنهامنبع ادراكات نيست همچنين آراى جالب توجهى از او به دست آمد نظير نقشهاى بيست گانه احساس، تعداد هشت گانه حواس ظاهرى، اثبات جهان خارج از راه دليل و اثبات‏ارزشمندى احساس از راه دليل. البته اينها همه نخستين گام است اميد آن كه رهگشا باشد و آتش طلب‏تيز شود وروزنه دل به سوى آفتاب حقايق گشوده گردد و تكامل عقلى و قلبى سرعت گيرد و به‏ارتفاعى رسيم تا توان پريدن گيريم.

در پايان برخود فرض مى‏دانم كه از دو استاد گرانمايه و حكيم فرزانه حضرت آيه ا...مصباح يزدى و حضرت آيه ا... جوادى آملى، صميمانه تشكر كنم آنان كه خرد خردخويش را وامدار آنانم و اگر نبود لطف و كمك‏هاى كريمانه‏شان راه به جايى نمى بردم.

همچنين از حضرت استاد جناب آقاى دكتر احمدى و حضرت استاد جناب آقاى‏ملكيان كه مرا سخاوتمندانه مورد عنايت‏خويش قرار دادند سپاسگزارم و نيز از مساعى‏بى دريغ جناب آقاى فقيهى مسئول محترم مركز مطالعات و تحقيقات دفتر تبليغات‏اسلامى حوزه علميه قم و جناب آقاى محمد رضائى مسئول محترم واحد كلام وويراستار محترم جناب آقاى طريقه دار صميمانه تشكر و سپاسگزارى مى‏كنم.

نويسنده خود معترف است كارى نا تمام ارائه داده است لذا باديده منت و سعه صدرنكته سنجى هاى عالمان فرزانه را ارج مى‏نهد.

شب بيست و سوم ماه رمضان المبارك 1417ه . ق.