الكل و فرآورده هاى آن در فقه اسلامى

سيّد- حسن وحدتى شبيرى

- ۲ -

مقدمه

الكل و آثار آن از دير باز براى بشر شناخته شده‏است. هر چند حقيقت و چگونگىِ عمل تخمير، در سده اخير مورد شناسايى قرار گرفته، ولى اصل اين پديده، از قديمى‏ترين اعمال شيميايى است كه تا به حال شناخته‏اند.
قرن‏ها پيش يكى از دانشمندان اسلامى به نام محمدبن زكرياى رازى (متوفى به سال 311 ه.ق) از تقطير بخار شراب، ماده‏اى به دست آورد كه مى‏توانست علاوه بر كاربرد پزشكى به عنوان بهترين حلاّل شيميايى مورد استفاده قرار گيرد، وى اين ماده را «الكُحل»ناميد.(1)
دليل اين نام‏گذارى دقيقاً معلوم نيست، ممكن است علت آن، اهميت فراوان الكل در دانش كيميا باشد.(2)«كُحل» به معناى سُرمه است و در ادبيات ما چيزى را كه ارزش زياد داشته و كمياب است، به سرمه چشم تشبيه مى‏كنند:
 

اى اصل تو را برهمه احرار تقدّم
خاك قدمت سرمه بينايى مردم

نيز ممكن است اين نام‏گذارى، اشاره به طرز تهيه الكل در آن زمان باشد، چرا كه اولين بار الكل از طريق تقطير مكرّر شراب به دست آمد. پس وجه تسميه، تشابه الكل به سرمه، در چگونگى تهيه آن‏هاست. هر دو با زحمت تهيه مى‏شود و همان طور كه سرمه، جوهر سنگ معينى است كه از ساييدن آن به دست مى‏آيد، الكل نيز جوهر شراب است كه از تقطير آن حاصل مى‏شود.(3)
 
1 . جالب است كه در فرهنگ واژگان لاتين، هم اكنون الكل به اين شكل نوشته مى‏شود: (Alcohol)و اين نشان مى‏دهد كه نام اصلى اين ماده الكُحل بوده و براثر كاربرد زياد اين لفظ، حرف «ح» از آن حذف شده است.
2 . از مهمّ‏ترين اعمال شيميايى، تركيب مواد است و الكل مى‏تواند، به سهولت موادى را كه به راحتى قابل حل نيستند با يكديگر تركيب نمايد.
3 . مؤيّد اين نظر، نام ديگر الكل در زبان عربى است كه به آن «اِسبِرتو» يا «سبيرتو» مى‏گويند. اين كلمه، معرّب واژه «Spirit» در لاتين است كه به معناى روح مى‏باشد. در واقع روح مشروبات مست كننده و ماده مؤثره آن‏ها را الكل تشكيل مى‏دهد.