21- انبياء [پيامبران]
در ابتداى سوره، اساس دعوت پيامبران، فرجام پيروان و مخالفان، موضعگيرى
خصمانه مشركين با آئين توحيدى بيان شده و در خلال سوره، يادى از سرگذشت:
ابراهيم، لوط، اسحاق، يعقوب، نوح، داود، سليمان، ايوب، اسماعيل، ادريس، يونس،
زكريا و يحيى به ميان آمده است.
و نيز از قيامت و معاد، كه در كنار توحيد، سر لوحه دعوت همه انبياء است، در
پايان سوره ياد شده است. در واقع، اين سوره، با بيان اين معارف اتمام حجتى است
براى هر دو گروه موافق و مخالف. و هشدار اينكه در محكمه قيامت، به حسابها
رسيدگى خواهد شد.
شصت و دومين سورهاى است كه در سال 6 بعثت در مكه فرود آمده و داراى 112 آيه
مىباشد.
22- حج
[قصد و آهنگ و نام يكى از عبادات اسلامى كه از فروع دين
است]
از آيه 26 تا 37 از ساختن كعبه و فوائد و آثار فريضه اجتماعى - سياسى -
عبادى حج و اعمال اين عبادت، سخن به ميان آمده است. و قبل از آن، از هيبت و
عظمت بر پا شدن قيامت، در 10 آيه سخن گفته شده است.
مبدء و معاد و جدال و جهاد با مشركين از مطالب مهم ديگر اين سوره مىباشد. و
در چند جا هم از قدرت مطلقه خدا در دنيا و آخرت ياد مىشود.
در سال 3 هجرى در مدينه بعد از سوره نور نازل شده و 78 آيه دارد.
23- مؤمنون [ايمان آوردگان]
در 11 آيه اول صفات و ويژگيهاى مؤمنين را از قبيل: خشوع در نماز، اعراض از
لغو، پرداخت زكات، حفظ عفت، امانت دارى، بيان مىكند و سپس به خلقت انسان و
نعمتهاى خدا و دعوت انبياء و معاد مىپردازد. عكس العمل اقوام در برابر دعوت
نوح و موسى و عيسى و كلا انبياء الهى در اين آيات آمده است.
118 آيه دارد و از سورههاى مكى قبل از هجرت است.
24- نور
خداوند نور آسمانها و زمين و تجلى بخش هستى است.
آيه 35 و بعد از آن مطالعه شود كه آيه معروف (الله نور السموات ...) است.
داستان «افك» هم در آيه 11 بيان شده است.
اين سوره، از سورههاى مدنى است و مشتمل بر آيات حدود الهى و نمونههاى
ديگرى از تشريع و قانونگذارى و حجاب و مسائل تربيتى و آداب و اخلاق معاشرت و
ورود به خانهها و كنترل چشم از گناه و رعايت عفت و ترك خودآرائى و خودنمائى
زنان در خارج از خانه مىباشد. پيام سوره، گردن نهادن به دين خدا و اطاعت از
فرستاده اوست.
64 آيه دارد و در حدود سال 10 هجرى نازل گشته است.
در حديث است كه «با تلاوت اين سوره، عفتخانواده و اولاد خود را حفظ كنيد.
نيز: به زنان اين سوره را بياموزيد كه داراى موعظه است.
25- فرقان [جدا كننده]
فرقان يكى از نامهاى قرآن است. به اين اعتبار كه اين كتاب، جدا كننده حق
از باطل و هدايت از گمراهى است. به آيه اول رجوع شود.
اين سوره كلا در تقويت روحى پيامبر در تبليغ مكتب و استقامت در روياروئى
با مشركين و عناد و لجاجت آنهاست. طرح كردن قيامت و حسرتهاى مردم در آن
روز، براى بيدار كردن وجدان بشرى از غفلت است. در اين سوره از نعمتهاى
خورشيد، شب و روز، باد و دريا و ... ياد شده و از آيه 63 به بعد صفات
متعددى براى «عباد الرحمن» آمده است. در مكه نازل شده و 77 آيه دارد.
26- شعراء [شاعران]
در 4 آيه آخر اين سوره، سخن از شاعران بيهوده گوى بى تعهد و عمل، و نيز
ستايشى از شاعران مؤمن و عمل كننده و يادآوران خدا و پيروزمندان بعد از
ستمديدگى، به ميان آمده است. اين، شيوهاى است براى محتوا و جهت دادن به يك
نهادى كه در جامعه وجود داشت و استفاده از سنگر شعر در راه تعهد و ايمان است.
اين سوره هم مانند بيشتر سورههاى مكى در رابطه با عقيده و توحيد و نبوت و
معاد و بهشت و دوزخ مطالبى دارد و از سرگذشت موسى و ابراهيم و نوح و هود و صالح
و لوط و شعيب ياد مىكند و در نهايت به اسلام و پيامبر اشاره دارد.
227 آيه دارد و در حدود سال 4 بعثت در مكه نازل شده است. نام ديگر سوره
«جامعه» است.
27- نمل [مورچه]
در آيه 18 عبور سليمان را همراه با سپاه جن و انس و پرندگان كه مسخر فرمان
او بودند، از وادى مورچگان، بيان مىكند و توجه مردم را به عظمت آفرينش در
مورچه معطوف مىكند. بخاطر داستان سليمان، اين سوره به نام «سليمان» هم نقل
شده است.
در اين سوره هم بخاطر تدبر و عبرت از تاريخ، سرگذشت تعدادى از انبياء و
موضعگيرى مشركين مكه و مشركان سابق را در امتهاى گذشته به ياد مىآورد و فرجام
كار مؤمنان و مخالفان را تصوير مىكند.
اين سوره كه 93 آيه دارد، قبل از هجرت، در سال هشتم بعثت در مكه نازل شده
است.
28- قصص [قصه]
در اين سوره، قصههائى از ولادت موسى تا نبوتش و مبارزهاش با فرعون و نجات
بنى اسرائيل از استضعاف، و نيز زراندوزى قارون و سرنوشت تلخش، بيان شده است.
اين سوره كه قبل از هجرت در مكه نازل شده (حدود سال 11 بعثت) در دوره سختى و
شدت و رنج مسلمانان، مقايسهاى است با شدائد بنى اسرائيل در چنگ فرعون، و نويدى
است براى پيروزى و وراثت زمين و امامت تاريخ و شكست طاغوتها.
داستان موسى و فرعون، در اينجا نقش سمبوليك خود را در نشاندادن مبارزه دائمى
حق و باطل و پيروزى نهائى حق، بخوبى ايفا مىكند.
كلمه «قصص» در آيه 25 آمده، آنجا كه دختر شعيب، پيش پدر از كمك موسى به
آنها در كشيدن آب از چاه براى گوسفندان شعيب، تعريف كرده و آن قصه را بازگو
مىكند. از آيه 76 به بعد از روش زراندوزى و تكبر قارون انتقاد شده و سرنوشت
مذلت بار و فرو رفتن او را در زمين بيان مىكند.
اين سوره 88 آيه دارد.
29- عنكبوت
با تشبيه كردن كافران در عقايد الحادى خودشان به عنكبوت كه سستترين خانهها
را دارد و تار و پودش در برابر بادها درهم مىريزد، سستى بناى انديشههاى
مشركان و ماده گرايان را بازگو مىكند كه حباب انديشههايشان بر روى سرابى
خيالى و پوچ استوار شده است. آيه 41 اين حقيقت را گفته است.
اين سوره مكى كه قبل از هجرت بعد از سوره روم نازل شده، كلا درگيرى ايمان
آوردندگان را با فتنه انگيزىها و كارشكنىها و اغواهاى مخالفان بيان مىكند و
نمونههائى چند از زندگى ابراهيم و انبياء ديگر و فداكارىهايشان در راه خدا
مىآورد و مؤمنان را بياد تكاليف و تعهدات و صبر در اين راه مىاندازد. مشتمل
بر 68 آيه.
30- روم [نام كشورى است]
در آغاز سوره، از پيروزى روم پس از شكستخوردنش از ايران خبر مىدهد. اين
پيشگوئى و حادثه مربوط به صدر اسلام است و در واقع نويد پيروزى امت مسلمان را
پس از شكست دو ابر قدرت آن روز جهان مىدهد و تقويتى است براى مسلمين آن روز كه
مورد آزار مشركين مكه قرار داشتند و آيندهاى تابناك را در افق حيات بشرى نشان
مىدهد در چندين آيه متوالى آيات و نشانههاى الهى را با ذكر مصداق، از مخلوقات
و پديدههاى زمينى و آسمانى بيان كرده، سپس انسانها را متوجه فطرت خدا آشناى
خودشان مىكند: آيه 30 و 42 و در نهايت، باز گريزى است به مسئله مهم يعنى معاد
و حيات جاودان پس از مرگ.
هفتاد و نهمين سورهاى است كه با 60 آيه، در مكه و قبل از هجرت نازل شده
است.
