31- لقمان
سوره به نام لقمان حكيم است و در آيات 12 تا 20 موعظههاى حكيمانهاى را از
لقمان به پسرش بيان كرده است، كه درباره خدا و دين و برخورد انسانى با مردم و
ميانه روى در رفتار است.
در مجموع، اين سوره، پيام توحيد و حكمت و معرفت و معاد را بيان مىكند و
فطرت بشرى آدميان را مورد خطاب قرار مىدهد تا از طريق توجه به نعمتهاى الهى،
به شناخت و اطاعت او گردن نهاده و به سعادت ابدى برسد.
در مكه و نزديكيهاى هجرت نازل شده است و داراى 34 آيه مىباشد.
32- سجده [سجده كردن]
در آيه 15 اين سوره، از نشانههاى بارز مؤمن، اين را مىگويد كه هنگام
يادآورى آيات و نشانههاى خدا، به علامت تعظيم و سپاس، به خاك افتاده و در
پيشگاه او سجده كرده و خدا را مىستايد. «مضاجع» نام ديگر اين سوره است. هنگام
تلاوت آيه سجده واجب است كه سجده نمائيم.
هدف كلى سوره، اقامه دليلى است در مورد مبدا و معاد و زدودن شك از دلها و در
رابطه با نبوت و قرآن، اشارههائى هم به مؤمنان و فاسقان دارد و از پاداش و
عذاب، سخن مىگويد. و سرگذشت موسى و قوم او بعنوان يك نمونه مطرح مىشود.
اين سوره 30 آيه دارد و در مكه در اوائل بعثت پيامبر نازل شده است.
33- احزاب [حزبها و گروهها]
حزبها و قبائل مشرك عرب، براى ريشه كن كردن اسلام و نابودى مسلمين دست به
دست داده و ائتلاف نمودند و مدينه را محاصره كردند و جنگ خندق پيش آمد.
واكنش روانى و عكس العمل مسلمانان در برابر اين محاصره نظامى و نقش تخريبى
ستون پنجم (يهود داخل مدينه) و سر انجام كار، از مسائلى است كه در خلال آيات 9
تا 27 ذكر شده و بسى آموزنده است. به همين جهت هم شروع سوره، با فرمان خدا مبنى
بر اطاعت نكردن از كافران و منافقان است.
در قسمتهاى بعدى رابطه پيامبر را با مؤمنين و منافقين و همچنين همسرانى و
نيز تذكر نكات اخلاقى و تربيتى را در بر دارد و اينكه آنها الگوى مردماند و
نيك و بدشان تاثير فراوان دارد و بر خوبيها و فسادهايشان، پاداش يا عذاب دو
برابر خواهد بود. از آيه 36 به بعد به ماجراى ازدواج پيامبر با زن پسر
خواندهاش - زيد - اشاره شده و در آيه 40 خاتم انبياء بودن حضرت محمد(ص) بيان
شده است و در اواخر سوره، عليه منافقين افشاگرى مىكند. در حديثى بيان شده كه
در اين سوره، رسوائيهاى مردان و زنان قريش بيان شده است.
اين سوره 73 آيه دارد و در سال 6 هجرى در مدينه نازل شده است.
34- سبا
نام قومى است كه همزمان با سليمان مىزيستند و حاكمشان يك زن (بلقيس) بود.
از آيه 15 به بعد بخشى از داستان آنان را در رابطه با سليمان بيان مىكند و نيز
داستان داود را نقل مىنمايد. در اين سوره آياتى هم از توحيد و رسالت و آخرت
(اين سه پايه دعوت همه انبياء) آمده است. رسالت جهانى پيامبر اسلام در آيه 28
آمده، و در كل، حمايت از رسول اللّه در دعوت الهىاش مىباشد.
هشتاد و سومين سورهاى است كه در مكه و قبل از هجرت نازل شده و 54 آيه دارد.
35- فاطر [شكافنده، پديد آورنده]
در اولين آيه، با اين صفت، از خدا ستايش شده، خدائى كه آسمانها و زمين را با
شكافتن پرده عدم، بوجود آورد.
نام ديگر سوره «ملائكه» است. باز در همين آيه اول از فرشتگان بعنوان
رسولانى كه حامل فرمان خدا و مجرى اوامر او در جهان هستند ياد شده است.
اين سوره، شامل قدرت و حكمت و نعمتهاى بزرگ آسمانى و زمينى خداوند، در رابطه
با توحيد و ربوبيت اوست و اينكه خلقت انسان و آمد و رفتشب و روز و تسخير ماه و
خورشيد و آبها و ماهيهاى درياها همه در جهتشكر انسان و حركت او بسوى صاحب نعمت
و شناختن و اطاعت اوست.
54 آيه دارد و در مكه نازل شده است. به استثناى چند آيه كه مدنى است.
36- يس [از حروف رمز قرآن و خطاب به پيامبر]
در اين سوره كه با پيامبر سخن گفته شده، پايههاى سه گانه دين (توحيد، نبوت،
معاد) مطرح شده و نيز حالت مردم را در قبول و رد دعوتها، و سر انجام مجرمين و
متقين را در قيامت بيان كرده است.
و از رويش گياه در زمين مرده، روئيدن باغها و ميوهها، زوجيت عمومى در
مخلوقات، شب و روز و ماه و خورشيد حركت كشتىها در دريا و ... بعنوان «آيه» و
نشانه بر خدا ياد شده است.
اين سوره «قلب قرآن» هم ناميده شده است. و همچنين به «ريحانة القرآن» هم
معروف است پنجاه و نهمين سورهاى است كه در مكه نازل شده است و 83 آيه دارد.
37- صافات [به صف كشيدهها]
در آيه اول، خداوند به فرشتگان به صفت كشيده شده، يا به صفوف منظم پيكار
گران و مجاهدان، يا پرندگان منظم و به صف كشيده در پرواز، يا صفوف نمازگزاران،
سوگند ياد كرده است. (بنا به تفسيرهاى گوناگون در كلمه صافات).
روح كلى سوره، بيان توحيد و رد عقايد مشركين، بخصوص در زمينه خويشاوندى خدا
با جن يا مخلوقات ديگر مىباشد. مسئله معاد و پاداشهاى بهشت و كيفرهاى جهنم
موضوع ديگر اين سوره است. به داستان نوح و امتحان ابراهيم بوسيله فرمان ذبح
اسماعيل، و همچنين داستان لوط و يونس هم اشارهاى شده است.
اين سوره كه 182 آيه دارد، در اوائل بعثت در مكه نازل گشته است.
38- ص [از حروف مقطع رمز]
محور سوره، دعوت پيامبر به توحيد و اخلاص در عبوديت است. از اين رهگذر موضع
موافقين و مخالفين و روياروئى جبهه حق و باطل و سر انجام دو گروه است. قيامت و
مسئله خلقت انسان و امر خدا به سجود بر آدم و سر باز زدن ابليس و دشمنيهاى
ابليس با بنى آدم در جهت اغواء و گمراه كردن و اينكه فقط مخلصين از دام شيطان
مىرهند، از مسائل ديگر اين سوره است.
اين سوره كه 88 آيه دارد، حدود سالهاى 4 و 5 بعثت پيامبر در مكه نازل شده
است.
39- زمر [جمع زمره: گروهها و دستهها]
از آيه 70 تا آخر سوره، بيان مىكند كه در قيامت كه روز كيفر و پاداش كافران
و متقين است، گروه گروه، مردم به سوى سرنوشت و جايگاه ابدى خودشان (دوزخ يا
بهشت) سوق داده مىشوند. نام ديگر سوره «غرف» (غرفهها) است. به اين مناسبت كه
در آيه 20 از غرفههاى چند طبقه متقين در بهشتياد شده است.
در اين سوره، در مورد اخلاص دين براى خدا و بيدار ساختن قلوب براى پذيرش حق،
و مقايسه حال و سرنوشت مؤمنين و مشركين در دنيا و آخرت، مطالبى بيان شده است. و
در مجموع، سوره، سوره پاداشها و كيفرها و نتايج اخروى اعمال ما در دنيا است.
اين سوره مكى است و 75 آيه دارد.
40- مؤمن [ايمان آورنده]
از آيه 27 به بعد از «مؤمن آل فرعون» ياد مىكند.
مردى كه در بطن نظام طاغوتى فرعون، مخفيانه به دعوت موسى گرويده بود و به
نفع او در مجامع دولتى تبليغ مىكرد و از موسى در مقابل توطئههاى خائنانه
فرعون و وابستگانش دفاع مىنمود.
نام ديگر سوره، «غافر» است. يعنى بخشنده گناه و خطاپوش در آيه 3 با اين صفت
از خدا ياد شده است. نام ديگر سوره «طول» استيعنى نعمت پايدار و در همين آيه
از خداوند با عنوان صاحب نعمت (ذى الطول) ياد شده است.
از مطالب ديگر اين سوره، درگيرى هواداران حق و باطل است، قدرت مطلقه خدا در
قيامت، رمز سرنگونى قدرتهاى باطل و جبار پيشين، دعوت موسى، تقسيم بندى مردم در
رابطه با اعمالشان در قيامت و ... مىباشد.
اين سوره مكى كه داراى 85 آيه مىباشد، در سالهاى قبل از هجرت نازل شده است.
