41- فصلت [بخش بخش و فصل فصل شده]
در آيه 2 مىگويد: «اين قرآن كتابى است كه آياتش براى مردمى كه علم و آگاهى
دارند، بخش بخش نازل شده است.»
اين سوره به نام «مصابيح» هم ياد شده زيرا در آيه 12 از زينت كردن و آراستن
آسمان توسط ستارهها كه چراغهائى هستند سخن به ميان آمده است.
اين سوره را بعضى هم به نام «حم. سجده» مىشناسند.
قرآن، رسالت، خدا، آخرت، وحى، توحيد، از مسائل ديگر اين سوره مىباشد. سوره
فصلت، تجلى قدرت مطلقه خداوند است، هم در دنيا و در رابطه با هلاك كردن مكذبين
و ظالمين و هم در آخرت و هنگام حسابرسى اعمال بندگان.
54 آيه دارد و در اوائل بعثت در مكه نازل گشته است.
42- شورى [مشورت و همفكرى و نظرخواهى]
در آيه 38 اصل اجتماعى شورا در امور اجرائى، از صفات مؤمنانى به حساب آمده
كه اهل تقوا و نماز و انفاق و هميارى هنگام ستمديدگى مىباشند.
محور اين سوره، وحى و محتواى پيامهاى آن است و حالت پذيرش يا انكار مردم
نسبت به آن و برخى از نشانههاى خدا و نيز نتايج اعمال و راه مستقيم الهى بيان
شده است و باز، نقبى به آخرت و سراى ابدى در آن جهان، و همچنين بيان بعضى از
نعمتهاى الهى.
اين سوره مكى كه 53 آيه دارد يكسال قبل از هجرت نازل شده است.
43- زخرف [زينت و زيور]
در آيه 33 تا 35 در بيان بىارزشى جلوههاى مادى و فريبنده دنيا
مىخوانيم:«اگر بخاطر اين نبود كه مردم امتى يكپارچه و همسان باشند، خداوند
براى كافران، خانههائى با سقفهاى نقرهگون و بالاخانهها و درها و تختها و
زيورها و ... قرار مىداد.»
با بيان اين معنى، خداوند ارزش را به آخرت و آنچه باقى است مىدهد و نوعى
جدل و بحث در مورد معتقدات بى اساس مشركين انجام گرفته و از اتكاء آنان به
انديشههاى خرافى كه ميراث نياكان است انتقاد شده است تا زمينه قلبى براى
ايمان، آماده گردد.
در بخشى ديگر از شيوه استخفاى فرعون و معيارهاى غلط آنان در ارزشيابى ياد
شده و بعنوان نمونه از دعوت عيسى ياد شده است.
از جمله مسائل ديگر اين سوره، تصحيح اعتقادات خرافى، جدال توحيدى، آيات
قيامت، فرستادن انبياء، به خصوص ابراهيم و موسى و عيسى مىباشد.
اين سوره مكى است. داراى 89 آيه بوده و حدود سالهاى 5 و 6 بعثت نازل شده
است.
44- دخان [دود]
در آيه 10 مىگويد: «منتظر روزى باش كه آسمان دودى فرا گيرنده مردم را فراهم
مىآورد و عذابى دردناك است.»
بعضى اين دود را از علائم رستاخيز و پيش درآمد قيامت دانستهاند، برخى
گفتهاند در قيامت، بعنوان عذاب، دودى كه چشم و گوش منافقان را پر مىكند ظاهر
خواهد شد.
بعضى هم اين را تحقق يافته مىدانند و مىگويند در اثر تكذيب و روگردانى
مردم از دعوت پيامبر قحطسالى و تنگدستى چنان كرد كه مردم وقتى با چشمهاى
ناتوان به آسمان نگاه مىكردند، آن را پر شده از دود، مىديدند. در هر صورت،
سوره متضمن بيم دادن كسانى است كه در قرآن و دعوت حق شك دارند و آنان را نسبت
به عذاب دنيا و آخرت، هشدار مىدهد.
و داستان موسى و سر انجام فرعون را نمونهاى از عذاب دنيوى، و كيفرهاى
گوناگون جهنم را نمونهاى از عذاب دنيوى، و كيفرهاى گوناگون جهنم را نمونهاى
از عذاب آخرت بيان مىكند، و پاداش متقين را هم بيان مىكند.
اين سوره 59 آيه دارد و در سال 4 بعثت، در مكه نازل گرديده است. توصيه شده
كه اين سوره در نمازهاى واجب و مستحب خوانده شود.
45- جاثيه [به زانو افتاده]
اينكه در قيامت، هر امتى به زانو در مىآيد و براى رسيدگى به حسابشان حاضر
مىشوند در آيه 28 ذكر شده است. مظهرى است از سلطه كامله خداوند در قيامت.
سوره با بيان مطالب توحيدى و شريعت پيامبر و لزوم توجه به آيات و نشانههاى
الهى شروع شده و با بيان تهديد آميز نسبت به مستكبران اعراضگر از آيات خدا و
هوا پرست و گمراه ادامه مىيابد و با بيان ثبت اعمال و بازبينى آن در قيامت و
كيفرهاى اخروى پايان مىگيرد.
از نامهاى ديگر سوره، «شريعت» و «دهر» است.
از سورههاى مكى است و مشتمل بر 37 آيه بوده و در سال 8 بعثت نازل شده است.
46- احقاف [نام سرزمين قوم عاد در نزديكى يمن]
در آيه 21 مىخوانيم: «حضرت هود، قوم خودش (عاد) را در سرزمين احقاف، از
عذاب خدا بيم داد.» احقاف در قسمت جنوبى عربستان بوده و الآن آثارى از آن باقى
نمانده است.
هلاكت قوم هود و اقوامى ديگر در پيرامون مكه و نيز ايمان آوردن گروهى از جن،
همچنين مطالبى درباره معاد، توحيد و نبوت، از مسائل ديگر اين سوره است.
و در پيام پايانى سوره، فرمان صبر و بردبارى به پيامبر مىدهد اين سوره با
35 آيه، در مكه نازل شده است.
47- محمد(ص) [نام پيامبر بزرگ اسلام]
نام «محمد»«ص» در دومين آيه اين سوره آمده است.
سوره، توصيفى است از كافران و روشها و عملكردهاى آنان و نيز توصيفى است از
مؤمنان و اعمال نيك و صفات پاكشان. از نعمتهاى نازله بر مؤمنين و عقوبتهاى
وارده بر كافران سخن مىگويد. مقايسهاى است ميان اين دو جناح حق و باطل در
دنيا و آخرت. و بيانگر اين است كه مقابله و مخالفت آگاهانه كفار با پيامبر و
دين خدا فقط به زيان خودشان خواهد بود.
نام ديگر اين سوره، «قتال» است. چرا كه عنصر بارز جنگ با كفار و فرمان
موضعگيرى قاطع در برابرشان، از پيشانى اين سوره انقلابى آشكار است، همچنانكه از
لحن آيات هم پيداست اين سوره در مدينه و در دوره قدرت و آمادگى رزمى مسلمين
نازل شده است و 38 آيه دارد.
48- فتح [پيروزى]
در آيه اول از پيروزى بزرگى كه به يارى خدا نصيب پيامبر شد، ياد شده است.
فتحى كه در «صلح حديبيه» فراهم آمد. پيامبر همراه 1400 نفر به جنگ مشركين
بيرون آمد. اميدى به بازگشت پيروزمندانه و بسلامت نبود ولى سرانجام با قراردادن
آتش بس 10 ساله، بدون درگيرى به مدينه بازگشتند.
همين قرارداد، پيروزىهاى بزرگ ديگرى بدنبال داشت، مانند فتح خيبر در سال
هفتم هجرى و فتح مكه به همراه 12 هزار سرباز مسلمان در سال 8 هجرى و مسلمان شدن
تعداد زيادى از مشركين در اين فاصله. (به فتح مكه در آيه 27 اين سوره اشاره شده
است) اينهاست آن «فتح مبين» كه سوره به آن نام، مشهور گشته است. سوره بيشتر
مربوط است به امور داخلى مسلمين در ارتباط با بيعت مردم و سخنان عافيت طلبان و
جوسازان و همچنين اشاره به خلق و خوى جاهلى مردم در گذشته و راه مبنى بر تقوا
كه پيامبر آورده در آخرين آيه ضمن بيان رسالت محمد، به خصوصيات اصحابش اشاره
مىكند از جمله به: «اشداء على الكفار رحماء بينهم» ياران پيامبر(ص) نسبت به
كفار شديد و سخت گيرند اما نسبت به يكديگر مهربان مىباشند.
اين سوره در سال 6 هجرى در مدينه پس از قرار داد صلح حديبيه نازل شده و
داراى 29 آيه مىباشد.
49- حجرات [حجرهها و اطاقها]
در آيه 4 نكوهشى از آندسته بى خردانى شده كه بدون رعايت نكات اخلاقى از
بيرون و پشت پنجره با فرياد، پيامبر را صدا مىكردند.
اين سوره مشتمل است بر نكاتى از ادب و اخلاق مسلمان در رابطه با خدا و
پيامبر و جلو نيفتادن از آنها، و سفارش به اصلاح بين مسلمانان و همنوعان و برخى
نظامات اجتماعى، و كلاً سورهاى است اخلاقى، كه از تمسخر و استهزاء، سوء ظن،
تجسس و غيبت نهى مىكند و از همه مردم، كسى را برتر مىداند كه با تقوا است «ان
اكرمك عند اللّه اتقاكم» - آيه 13.
اين سوره كه 18 آيه دارد، مدنى است و در سال 7 هجرى نازل شده است.
50- ق [از حروف رمز اوائل سورهها]
بستر كلى اين سوره، معاد و احوالات مردم در قيامت است و در كنار اين مسئله،
از خلقت انسان تا مرگش و پس از مرگ و بعضى از پديدههاى آفرينش و نعمتهاى خدا
سخن به ميان آمده است و يادى از بعضى اقوام تكذيب كننده كه گرفتار عذاب خدا
شدند.
45 آيه دارد و در سال پنجم بعثت در مكه نازل شده است. و دعوت سوره، به تحمل
و استقامت و صبر، در برابر حرفهاى مشركين است.
