/ سوره هود / آيه هاى 104 - 96

96 . وَلَقَدْ اَرْسَلْنا مُوسى بِاياتِنا وَسُلْطانٍ مُّبينٍ.

97 . اِلى فِرْعَوْنَ وَمَلاَئِهِ فَاتَّبَعُوا اَمْرَ فِرْعَوْنَ وَما اَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَشيدٍ.

98 . يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيمَةِ فَاَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ.

99 . وَاُتْبِعُوا فى هذِهِ لَعْنَةً وَ يَوْمَ الْقِيمَةِ بِئْسَ الرِّفْدُ الْمَرْفُودُ.

100 . ذلِكَ مِنْ اَنْباءِ الْقُرى نَقُصُّهُ عَلَيْكَ مِنْها قائِمٌ وَّحَصيدٌ.

101 . وَما ظَلَمْناهُمْ وَلكِنْ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ فَما اَغْنَتْ عَنْهُمْ الِهَتُهُمُ الَّتى يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ شَىْ ءٍ لَّمَّا جاءَ اَمْرُ رَبِّكَ وَما زادُوهُمْ غَيْرَ تَتْبيبٍ.

102 . وَكَذلِكَ اَخْذُ رَبِّكَ اِذا اَخَذَ الْقُرى وَهِىَ ظالِمَةٌ اِنَّ اَخْذَهُ اَليمٌ شَديدٌ.

103 . اِنَّ فى ذلِكَ لَايَةً لِّمَنْ خافَ عَذابَ الْاخِرَةِ ذلِكَ يَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ النَّاسُ وذلِكَ يَوْمٌ مَّشْهُودٌ.

104 . وَما نُؤَخِّرُهُ اِلاَّ لِاَجَلٍ مَّعْدُودٍ.

ترجمه

96 - و به يقين موسى را با آيات [و نشانه هاى ] خود و دليى روشن [و روشنگر...]

97 - به سوى فرعون و سردمداران [قوم ] او فرستاديم؛ امّا [آن سردمداران حق ستيز، به جاى فرمانبردارى از خدا و پيروى از پيامبرش ]از فرمان فرعون پيروى نمودند، در حالى كه فرمانِ فرعون [هرگز] مايه رشد [و نجات ]نبود.

98 - روز رستاخيز [فرعون ] پيشاپيش قومش مى رود و آنان را به آتش [شعله ور دوزخ ] وارد مى سازد، و [آنجا] چه بد ورودگاهى است براى كسانى كه وارد مى گردند.

99 - و آنان در اين جهان و روز رستاخيز به لعنتى [ماندگار ]بدرقه مى گردند، و [راستى كه دورى از رحمت خدا] چه بد عطايى است كه نصيب آنان مى گردد.

100 - [هان اى پيامبر،] اين از خبرهاى آن شهرهاست كه ما آن را بر تو باز مى گوييم، كه پاره اى از آنها [هم اكنون ] بر پا هستند و [پاره اى نيز] درو شده [و بر باد رفته ]اند.

101 - و ما به آنان ستم ننموديم، بلكه آنان به خود ستم روا داشتند. و هنگامى كه فرمان پروردگارت [بر كيفر آنان ] در رسيد، خدايانى كه به جاى خدا [ى يكتا و بى همتا ]مى خواندند [و مى پرستيدند ]هيچ به كارشان نيامدند و جز بر هلاكت [و نگونسارى ] آنان نيفزودند.

102 - و [به تازيانه كيفر] گرفتن پروردگارت، هنگامى كه شهرها را در حالى كه بيداد گرند [زير تازيانه كيفر ]مى گيرد، اين گونه است؛ چرا كه [به كيفر ]گرفتن او درد انگيز و [بسيار] سخت است.

103 - بى ترديد در اين [روشنگريها] براى كسى كه از عذاب سراى آخرت مى هراسد، نشانه اى [از قدرت بى كران خدا ]است. آن [روز] روزى است كه [همه مردم در آن ] گرد آورده مى شوند.

104 - و ما آن [روز] را جز تا سر آمدى معيّن [و زمانى محدود] به تأخير نمى افكنيم.

نگرشى بر واژه ها

«قدم - يقدم - قدماً»: پيشاپيش مردم رفتن.

«رِفد»: يارى و كمك، و به مفهوم عطا نيز آمده است.

«حصيد»: درو شده.

«تتبيب»: نابودى و هلاكت.

تفسير

پرتوى از سر گذشت و رسالت موسى

در اين آيات آفريدگار هستى سرگذشت درس آموز موسى را - پس از سرگذشت پيامبرانى كه نام بلندشان رفت - اين گونه به تابلو مى برد:

وَلَقَدْ اَرْسَلْنا مُوسى بِاياتِنا وَسُلْطانٍ مُّبينٍ.

و ما موسى را با نشانه ها و معجزه ها و دليلهاى روشن و روشنگر خود، كه هر كدام نشان رسالت او بود فرستاديم.

واژه «سلطان» به مفهوم معجزه و دليل و برهان بسيار نيرومند است. و منظور از واژه «مبين» كه پس از آن آمده اين است كه آن دليل و معجزه به گونه اى آشكار و از هرگونه فريب و نيرنگ پاك بود، كه به آسانى، درستى دعوت و رسالت موسى را نشان مى داد.

واژه «سلطان» اگرچه با واژه «آيه» به يك معناست، امّا بدان دليل از پى آيات آمده و به آن عطف شده، كه آيات از نظر بزرگىِ اعتبار حجّت است، امّا «سلطان» از نظر توانِ بسيارى كه در باطل و بى اثر ساختن فريب و نيرنگ دشمن دارد.

به همين جهت است كه هر دانشمندى كه براى باطل و بى اثر ساختن ترديدافكنى و شبهات طرف نزاع خود دليل نيرومندى داشته باشد، داراى سلطنت است. و به بيان برخى فرمانروايى و سلطنت به وسيله دليل و برهان از فرمانروايى قويتر و نافذتر است.

با اين بيان هركس در گفتار و عملكردش به راستى از نظر دليل و برهان بر حق بود بايد از او پيروى نمود واگر جز اين بود پيروى از او خردمندانه نيست.

اِلى فِرْعَوْنَ وَمَلاَئِهِ

و ما موسى را با آيات خود و دليلى روشن و روشنگر، به سوى فرعون و سردمداران قوم او كه هيبت و زرق و برق آنان ديدگان را پر كرده بود، فرستاديم.

فَاتَّبَعُوا اَمْرَ فِرْعَوْنَ وَما اَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَشيدٍ.

و قوم فرعون و سردمداران آن، با وا نهادن فرمان خدا از فرمان فرعون پيروى كردند، در حالى كه فرمان و فرمانروايى او باعث هدايت و مايه رشد و رستگارى آنان نگرديد.

منظور از «أمر» در آيه شريفه، كار است و مفهوم آيه اين گونه مى باشد: و رفتار و عملكرد فرعون، آنان را به بديها سوق مى داد و از نيكيها باز مى داشت.

در اين آيه شريفه ضمن روشنگرى اين حقيقت كه در روز رستاخيز هر جامعه اى با پيشوا و رهبر خويش به صحنه محشر وارد مى گردد،بدين وسيله سرنوشت سياه آنان را ترسيم مى كند و مى فرمايد:

يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيمَةِ

فرعون در روز رستاخيز پيشاپيش جامعه و مردم خود پيش مى رود تا آنها را به دوزخ وارد مى سازد، درست همان گونه كه در اين جهان آنان را به راه دوزخ و نگونسارى سوق داد.

فَاَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ.

و آبى كه در آن گرماى سوزان و تشنگى طاقت فرسا بر سر آن وارد مى گردند، آتش شعله ور دوزخ است، و چقدر زشت و دردناك است كه آتش آبشخور انسان باشد و بر آن وارد گردد، آرى راستى كه بد آبشخورى است.

در آيه شريفه بدان جهت آبشخورِ آنان را آتش مى خواند كه با فرودگاه و ورودگاه بهشتيان كه نهرها و جويبارها و چشمه سارهاى جوشان و زلال و گوار است مطابقت داشته باشد.

پاره اى آيه را اين گونه معنا كرده اند كه: ورودگاه آنان آتش است و بد ورود گاهى است.

و پاره اى نيز گفته اند: بهره اى كه از آتش نصيب آنان مى گردد بد بهره اى است.

واژه «بئس» با اينكه هماهنگ با عدالت است، به خاطر نشان دادن شرايط سخت و ناگوار آنان در اينجا به كار رفته است.

در چهارمين آيه مورد بحث در مورد آنان مى فرمايد:

وَاُتْبِعُوا فى هذِهِ لَعْنَةً وَ يَوْمَ الْقِيمَةِ

آنان در اين جهان به لعن و نفرين دچار شدند و در آب غرق گرديدند و در روز رستاخيز نيز به لعنت و دورى از رحمت خدا كه همان عذاب دردناك سراى آخرت باشد، گرفتار خواهند گرديد.

به باور پاره اى منظور اين است كه خدا آنان را در اين جهان به لعنت و نفرين گرفتار ساخت و با دور ساختن آنان از رحمت و بخشايش خويش، لعن و نفرين پيامبران و مردم با ايمان را بدرقه راه آنان كرد و در روز رستاخيز نيز آنان به لعنت و نفرين گرفتار آمده و در هر كجا باشند لعنت از آنان جدا نمى گردد.

بِئْسَ الرِّفْدُ الْمَرْفُودُ.

و عطاى كسى كه از آتش و لعنت به او عطا گردد، بد يارى و بد كمك و عطايى است.

و بدان دليل نام آن را «عطا» نهاده است كه با ارزانى شدن نعمت هاى بهشت به بهشتيان، هماهنگى و مطابقت داشته باشد.

«قتاده» مى گويد: براى آنان دو لعنت پياپى از سوى خدا آمد، كه يكى لعن و نفرين در اين جهان و ديگرى در سراى آخرت بود.

امّا از «ابن عباس» آورده اند كه در پرسش از مفهوم اين فراز از آيه شريفه گفت: منظور، لعنت و نفرين از پى لعنت و نفرين ديگر است.

در پنجمين آيه مورد بحث روى سخن را به پيامبر گرامى نموده و مى فرمايد:

ذلِكَ مِنْ اَنْباءِ الْقُرى نَقُصُّهُ عَلَيْكَ

هان اى پيامبر، اين خبر از خبرهاى شهرهاست كه براى تو وحى و بيان گرديد تا يادآورى و هشدارى براى مردم و آرامش خاطرى براى تو باشد.

مِنْها قائِمٌ وَّحَصيدٌ.

كه پاره اى از اين شهرها اينك آباد و بر پا ايستاده و پاره اى ديگر ويران گرديده و نابود شده است.

به باور «قتاده» و «ابو مسلم» منظور اين است كه برخى از آن شهرها و ساختمانها اگرچه كسى در آنها سكونت ندارد سرپا مانده است، و برخى ويران گرديده و آثارشان نيز از ميان رفته و به صورت علف درويده شده در آمده اند.

«ابن عباس» در تفسير آيه مى گويد: پاره اى از آن شهرها برپاست كه شما آنها را مى نگريد و پاره اى از آنها نابود شده و مردمش از ميان رفته اند.

در ادامه سخن در اين مورد روشنگرى مى كند كه:

وَما ظَلَمْناهُمْ وَلكِنْ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ

و ما ستمى به آنان نكرديم، بلكه اين خود آنان بودند كه بر خودشان بيداد روا داشتند و با كفر و شرك و دست يازيدن به كارهايى كه در خور شأن انسان نبود، خود را در خور كيفر ساختند و نابود شدند و بدين وسيله خود با فراهم آوردن زمينه و شرايط نابودى خويش، بر خود ستم كردند.

فَما اَغْنَتْ عَنْهُمْ الِهَتُهُمُ الَّتى يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ شَىْ ءٍ لَّمَّا جاءَ اَمْرُ رَبِّكَ

و خدايان دروغين و ساخته و پرداخته آنان، كه به جاى خدا مى پرستيدند، هنگامى كه عذاب پروردگارت به سراغ آنان آمد، بر ايشان كارى نكرد و به دردشان نخورد.

وَما زادُوهُمْ غَيْرَ تَتْبيبٍ.

و آنها چيزى جز بر زيانكارى و نابودى آنان نيفزودند.

با اينكه از بتهاى رنگارنگ، كارى ساخته نيست و سود و زيانى از آنها انتظار نمى رود، بدان دليل نابودى و خسران به آنها نسبت داده شده است كه پرستش آنها باعث زيان آنان گرديد، و اگر به پرستش بتها گرفتار نمى شدند، نه اين عذاب ويرانگر دامان آنان را مى گرفت و نه نابودى، و نه لعنت و نفرين ابدى بدرقه راه آنان مى شد.

آنگاه در ترسيم يك سنّت و يك قانون حاكم بر جامعه و تاريخ مى فرمايد:

وَكَذلِكَ اَخْذُ رَبِّكَ اِذا اَخَذَ الْقُرى وَهِىَ ظالِمَةٌ

و همان گونه كه در مورد فرود عذاب به جامعه ها و تمدّنهاى بيدادگر پيشين - كه بر اساس قوانين و سنن حاكم بر جامعه و تاريخ نابود شدند - با تو سخن گفتيم و تو را از سرنوشت آنان آگاه ساختيم، به كيفر گرفتن پروردگارت هنگامى كه شهرها و تمدّنهاى ظالم و بيدادگر را زير شلاق عذاب مى گيرد، اين گونه است.

در صحيح «بخارى» و «مسلم» از پيامبر گرامى آورده اند كه فرمود: خداى فرزانه به فرد و جامعه بيدادگر مهلت مى دهد تا به خود آيد و راه عدالت را در پيش گيرد، تا آنگاه كه به خود نيامد و به كيفر بيدادش گرفتار شد، نجات نيابد و نابود گردد.

اِنَّ اَخْذَهُ اَليمٌ شَديدٌ.

به راستى كه به كيفر گرفتن پروردگارت دردناك و سخت است.

و اين يك قانون جهان شمول، سنّت جاودانه، و برنامه هميشگى اوست كه جامعه ها و تمدنهاى بيدادگر و ظالم را سر انجام به كيفر بيدادشان مى رساند.

و براى روشنگرى و آگاهى بخشى بيشتر در مورد اين سنّت و قانون جهان شمول مى فرمايد:

اِنَّ فى ذلِكَ لَايَةً لِّمَنْ خافَ عَذابَ الْاخِرَةِ

در اين سرگذشت ها و رويدادهاى دردناك و عبرت انگيزى كه بر تو باز گفتيم، براى كسى كه از عذاب سراى آخرت مى ترسد، نشانه ايست بزرگ از قدرت نمايى خدا و درسهايى فراوان از عبرت و بينش و آگاهى است.

با اينكه اين سرگذشت ها براى همگان مايه عبرت و آگاهى است، بدان دليل آن را تنها به كسانى كه از كيفر خدامى ترسند اختصاص مى دهد، كه تنها اين گروه از مردم هستند كه به طور شايسته و بايسته مى توانند از اين سرگذشت هاى درس آموز و تفكّر انگيز پند و اندرز گيرند و بهره ور شوند.

ذلِكَ يَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ النَّاسُ

و آن روز، همان روز سرنوشت سازى است كه همه مردم، از پيشنيان گرفته تا آيندگان، همه و همه براى حسابرسى در آن گردآورى مى گردند.

وذلِكَ يَوْمٌ مَّشْهُودٌ.

و آن روز، همان روزى است كه همه موجودات از جنيان گرفته تا آدميان و از آسمانيان تا زمينيان، در آنروز حاضر مى گردند و هيچ روزى بسان آن روز و داراى ويژگى ها و خصوصيات آن نيست.

وَما نُؤَخِّرُهُ اِلاَّ لِاَجَلٍ مَّعْدُودٍ.

و ما آن روز را جز تا سر آمدى معيّن و مدتى معلوم به تأخير نمى افكنيم؛ و اين نيز از روى علم خدا به صلاح مردم در ادامه تكليف بر آنان تا آن روز است.