2 الامـام البـاقـر عـليـه السـلام - قـال الراوى : سـاءلت اءبـا جـعـفـر عـليـه السـلام عـن اللعـب بـالشـطـرنـج ؟ فقال : ان المؤ من لفى شغل عن اللعب .⁽¹²⁷⁷⁾
امام باقر عليه السلام - راوى حديث گويد: از امام محمد باقر، درباره بازى با شطرنج سؤ ال كردم . گفت : مؤ من به بازى كردن با شطرنج نمى رسد.
3 الامـام الصـادق عليه السلام : ان امير المؤ منين عليه السلام راءى قاصا فى المسجد، فضربه و طرده .⁽¹²⁷⁸⁾
امام صادق عليه السلام - اميرالمؤ منين قصه گويى را در مسجد ديد، او را زد و دور كرد.
4 الامـام عـلى عـليـه السـلام : مـر امـيـرالمـؤ مـنـيـن بـرجـل يـتـكـلم بـفـضـول الكـلام ، فـوقـف عـليـه ثـم قـال : يـا هـذا! انك تملى على حافظيك كتابا الى ربك ، فتكلم بما يعينك ، و دع ما لا يعنيك .⁽¹²⁷⁹⁾
امام على عليه السلام - اميرالمؤ منين بر مردى گذشت كه سخنان زيادى و غير لازم مى گفت ، انـدكـى در كـنـار او ايـسـتـاد، سـپس گفت : اى فلان ! تو هر چه بگويى بر دو فرشته خويش املا مى كنى تا بنويسند و نزد پروردگار برند؛ پس از آنچه به تو مربوط مى شود سخن گوى ، و آنچه را كه به تو ربطى ندارد فرو گذار.
5 الامام الكاظم عليه السلام : من حسن اسلام المرء ترك ما لا يعينه .⁽¹²⁸⁰⁾
امام كاظم عليه السلام : مسلمان خوب به چيزى كه ربطى به او ندارد نمى پردازد.
6 الامام على عليه السلام : من اءكثر اءهجر.⁽¹²⁸¹⁾
امام كاظم عليه السلام : هر كس پرگويى كند كارش به هذيانگويى مى كشد.
7 الامـام عـلى عـليـه السـلام : العـاقـل مـن رفـض الباطل .⁽¹²⁸²⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : عـاقـل كـسـى اسـت كـه از باطل دست بكشد.
فصل بيست و يكم : پيداكردن راه كار
قرآن
1 و ليـس البـر بـان تـاءتـوا البـيـوت مـن ظـهـورهـا، ولكن البر من التقى ، و اءتوا البيوت من اءبوابها...⁽¹²⁸³⁾
نـيـكـوكـارى آن نـيـسـت كـه از بـام خـانـه هـا به آنها درآييد، بلكه نيكوكار كسى است كه پرهيزگار باشد؛ شما از درها به خانه ها درآييد...
حديث
1 الامـام البـاقـر عـليـه السـلام - فـى شـرح قوله تعالى : ليس البر باءن تاءتوا البيوت من ظهورها: يعنى اءن ياءتى من وجهها، اى الامور كان .⁽¹²⁸⁴⁾
امـام بـاقـر عـليـه السـلام - در بـاره ايـن آيـه : ليـس البـر باءن تاءتوا البيوت - نـيـكـوكارى آن نيست كه از بام خانه ها به آنها درآييد...، گفت : مقصود آن است كه در كارها، هر چه باشد، از راه آن وارد شويد.
2 الامـام الرضـا عـليـه السـلام : مـن طـلب الاءمـر مـن وجـهـه لم يزل ، فان زل لم تخذله الحيلة .⁽¹²⁸⁵⁾
امـام رضـا عـليه السلام : هر كس از راه خود به جستجوى كارى برخيزد، لغزش پيدا نمى كند؛ و اگر بلغزد وسيله براى خلاصى پيدا خواهد كرد.
3 الامام الجواد عليه السلام : من لم يعرف الموارد اءعيته المصادر.⁽¹²⁸⁶⁾
امام جواد عليه السلام : هر كس از راههاى ورود بيخبر باشد، پيدا كردن راههاى خروج او را خسته خواهد كرد.
فصل بيست و دوم : اسباب و ابزار كار و عمل
قرآن
1 يـا ايـهـا الذيـن آمنوا اتقوا الله ، وابتغوا اليه الوسيلة ، و جاهدوا فى سبيله ، لعلكم تفلحون ⁽¹²⁸⁷⁾
اى كـسـانى كه ايمان آورده ايد! از خدا پروا داريد، و در جستجوى وسيله براى رسيدن به او باشيد، و در راه او جهاد كنيد، شايد رستگار شويد
2 قـالوا: يـاذا القـرنـيـن ، ان يـاءجـوج مـفـسـدون فـى الارض ، فـهـل نـجـعـل لك خـرجـا عـلى ان تـجـعـل بـيـنـنـا و بـيـنـهـم سـدا؟ # قـال : مـا مـكـنـى فـيـه ربـى خـيـر فـاءعـيـنـونـى بـقـوة ، اءجـعـل بـيـنـكـم و بـيـنـهـم ردمـا # آتـونـى زبـر الحـديـد، حـتـى اذا سـاوى بين الصدفين قال : انفخوا، حتى اذا جعله نارا قال : آتونى افرغ عليه قطرا⁽¹²⁸⁸⁾
گفتند: اى ذوالقرنين ، ياءجوج و ماءجوج در زمين تباهى مى كنند، آيا مى خواهى تا به تو هزينه اى دهيم كه ميان ما و ايشان ديوارى بسازى ؟ # گفت : دسترسى و تواناييى كه خدا در ايـن كـار بـه مـن داده نـيـكـوتـر اسـت ، شما به نيروى تن مرا يارى دهيد تا ميان شما و ايشان سدى نهم # براى من پاره هاى بزرگ آهن آوريد؛ و چون ميان دو كوه را با پاره هاى آهـن پركرد گفت : در آن آتش كنيد و دميد؛ چون آن را گداخته ساخت گفت : مس گداخته آوريد تا بر آن بريزم
حديث
1 الامـام الصـادق عـليـه السـلام - عـن آبـائه : مـر مـوسـى بـن عـمـران عـليـه السـلام برجل رافع يده الى السماء يدعو، فانطلق موسى فى حاجته فغاب عنه سبعة ايام . ثم رجـع اليـه و هـو رافـع يـديـه يـدعـو و يـتـضـرع و يساءل حاجته ، فاءوحى الله اليه : يا موسى ! لو دعانى حتى تسقط لسانه ما استجيب له ، حتى ياءتينى من الباب الذى اءمرته .⁽¹²⁸⁹⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام - از پـدران خـويـش : مـوسـى بن عمران عليه السلام بر مردى گـذشـت كـه دسـت بـه آسـمـان بـرداشـتـه دعـا مـى كـرد. پـس مـوسـى بـه دنبال كار خود رفت و مدت هفت روز از او بيخبر بود. چون به سوى او بازگشت وى را ديد كـه دسـتـها به آسمان برداشته دعا و تضرع مى كند و حاجت خود را مى طلبد. در آنجا خدا بـه او وحـى كـرد كـه اى مـوسـى ! اگـر چـنـدان دعـا كند كه زبانش بيفتد، او را اجابت نخواهم كرد، تا از همان درى كه به او فرمان داده ام به نزد من بيايد.
2 الامام على عليه السلام :...اءفلح من نهض بجناح .⁽¹²⁹⁰⁾
امـام عـلى عـليـه السلام : هر كس با پر و بال (ابزار و مددگار) به كار برخيزد كامياب مى شود.
3 الامام على عليه السلام : التطلف فى الحيلة ، اءجدى من الوسيلة .⁽¹²⁹¹⁾
امام على عليه السلام : ظرافت در چاره يابى كارآمدتر است از وسيله انگيزى .
4 الامـام الصـادق عـليـه السـلام : ان نـبـيـا مـن الانـبـيـاء مـرض فـقـال : لا اءتـداوى حـتـى يـكـون الذى اءمرضنى هو الذى يشفينى ؛ فاءوحى الله تعالى اليه : لا اشفيك حتى تتداوى ، فان الشفاء منى .⁽¹²⁹²⁾
امام صادق عليه السلام : پيامبرى از پيامبران بيمار شد، گفت : درمان نمى كنم تا آن كس كـه درد داده اسـت درمـان كـند. خداى متعال به او وحى كرد كه شفايت نمى دهم تا خود را درمان كنى ، زيرا كه همواره شفا از من است .
5 النـبـى (صلي الله عليه و آله ): تـداووا! فـان الله عـزوجـل لم ينزل داء، الا و اءنزل له شفاء.⁽¹²⁹³⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ): درمان كنيد! كه خداى بزرگ دردى نمى فرستد مگر اينكه براى آن شفا مى فرستد.
# مـقـصـود ايـن اسـت كـه چـون ايـن جـهان ، جهان اسباب است ، بايد اين قانون را - كه خود قـانونى الاهى و عظيم است - محترم داشت ، و براى هر كارى در پى اسباب آن رفت ، و به هنگام بيمارى به پزشك مراجعه كرد و دارو خورد. بايد چنين كرد؛ و در اين صورت نيز - از نظر واقع - درمان و شفا از خدا است ، زيرا دارو و اثر آن نيز از خدا و آفريده خدا است . امـام صـادق عـليـه السـلام : نيز از اين حقيقت پرده برداشته است : ابى الله اءن يجرى الاشـيـاء الا بـالاسباب ⁽¹²⁹⁴⁾ يعنى : خداوند هر چيز را جز از راه اسباب طبيعى آن عملى نمى سازد. پس بايد همواره در پى آماده ساختن اسباب مناسب هر چيز و هر كار بود.
فصلبيست و سوم : هر كارى به هنگام خويش
حديث
1 النبى (صلي الله عليه و آله ): الاءمور مرهونة باوقاتها.⁽¹²⁹⁵⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ): كارها همه در گرو وقت خود است .
2 الامـام عـلى عـليـه السـلام :..و مجتنى الثمرة لغير وقت ايناعها، كالزارع بغير ارضه .⁽¹²⁹⁶⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : كسى كه ميوه را جز در وقت رسيدن بچيند، همچون كشاورزى است كه در غير زمين خود زراعت كند.
3 الامـام الصـادق عـليـه السـلام : مـن ابتداء بعمل فى غير و قته ، كان بلوغه فى غير حينه .⁽¹²⁹⁷⁾
امام صادق عليه السلام : كسى كه به كارى جز در وقت آن آغاز كند، تمام شدن آن در وقت خود نخواهد بود.
4 الامـام الحـسـن عـليـه السـلام - سـاءل امـيـرالمـؤ مـنـيـن عـليـه السـلام ابـنـه الحـسـن فـقـال : يـا بـنـى ! مـا العـقـل ؟ قـال : حـفـظ قـلبـك مـا اسـتـودعـه . قـال : فـمـا الحـزم ؟ قـال : اءن تـنـظـر فـرصـتـك و تـعـاجـل مـا اءمـكـنـك ..قـال : فـمـا الجـهـل ؟ قـال : سـرعـة الوثـوب عـلى الفـرصـة ، قبل الاستمكان منها.⁽¹²⁹⁸⁾
امـام حـسـن عـليـه السـلام - امـيـر المـؤ مـنـيـن عـليـه السـلام از پـسـرش حـسـن پـرسـيـد: عـقل چيست ؟ گفت : اينكه قلبت آنچه را به آن سپرده اى نگاه دارد. گفت : دورانديشى و حزم چـيـسـت ؟ گـفـت : ايـنـكـه مـنـتـظـر فـرصـت بـمانى و هر جا ممكن باشد شتاب كنى ...گفت : جهل و نادانى چيست ؟ گفت : فرصت نارسيده را رسيده پنداشتن و در اقدام شتاب كردن .
5 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ايـاك و العـجـلة بـالامـور قبل اءوانها، اءو التساقط فيها عند امكانها، اءو اللجاجة فيها اذا تنكرت ، اءو الوهن عنها اذا استوضحت ، فضع كل امر موضعه ، و اوقع كل عمل موقعه ...⁽¹²⁹⁹⁾
امـام صـادق عـليه السلام : بپرهيز از شتابزدگى در كارها پيش از رسيدن وقت آنها، و از اهمالگرى در آن هنگام كه امكان دست يافتن فراهم آمده باشد؛ و از لجاجت كردن در آن هنگام كـه راه صـواب دانـسـتـه نـيـسـت ؛ و از سـسـتـى نـمـودن در آن هـنـگـام كـه راه عـمـل آشـكـار شـده اسـت ؛ پـس هـر كـار را در جـاى خـود قـرار بـده ، و هـر عمل را در موقع خود به انجام برسان .
6 الامـام العـسـكـرى عـليه السلام :...فلا تعجل على ثمرة لم تدرك ، و انما تنالها فى اءوانـهـا...و لا تـجـعـل بـحـوائجـك قـبـل وقـتـهـا، فـيـضـيـق قـلبـك و صـدرك ، و يـغـشـاك القنوط..⁽¹³⁰⁰⁾
امـام عـسـكـرى عـليـه السلام : در چيدن ميوه اى كه نرسيده شتاب مكن ، كه هنگام خود به آن خـواهـى رسـيـد...و بـراى رفـع نـيـازمـنـديـهـاى خـود پـيـش از وقـت مـشـتـاب كـه مـايـه دل افكارى و بيتابى مى گردد، و گرفتار نوميديت مى سازد.
7 الامـام عـلى عـليـه السلام : لا تعجلوا الامر قبل بلوغه فتندموا، و لا يطولن عليكم الامد فتسقو قلوبكم .⁽¹³⁰¹⁾
امام على عليه السلام : پيش از وقت در كار شتاب مكنيد كه پشيمان مى شويد؛ و زياد منتظر نمانيد كه دلگير مى گرديد.
8 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ان للنـكبات غايات لا بد اءن ينتهى اليها. فاذا حكم على احـدكـم بـهـا فـليـطـاءطـاء لهـا و يـصـبـر حـتـى يـجـوز، فـان اعمال الحيلة فيها عند اقبالها زائد فى مكروهها.⁽¹³⁰²⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : بـدبـخـتـيها را پايانى است كه سرانجام به پايان خود خواهد رسـيـد. پـس اگـر يـكـى از شما محكوم به آن شديد، سر تسليم فرود آوريد و شكيبايى نـمـاييد تا بگذرد. زيرا اصرار در چاره طلبى به هنگام پيشامدن بدبختى برناخوشى آن مى افزايد.
9 النبى (صلي الله عليه و آله ): الفرار فى وقته ظفر.⁽¹³⁰³⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ): فرار در هنگام مناسب خود، پيروزى است .
10 الامام الحسين عليه السلام : العجلة سفه ، و السفه ضعف .⁽¹³⁰⁴⁾
امام حسين عليه السلام : شتاب سفاهت است ، و سفاهت ناتوانى .
11 الامـام الصـادق عـليـه السـلام : اظـهـار الشـى ء قبل اءن يستحدكم مفسدة له .⁽¹³⁰⁵⁾
امـام صـادق عـليـه السلام : آشكار كردن هر چيز پيش از استحكام پذيرى ، مايه تباهى آن چيز است .
فصل بيست و چهارم : غنيمت شمردن فرصت
حديث
1 النـبـى (صلي الله عليه و آله ): مـن فـتـح له بـاب خـيـر فـليـنـتـهـزه ، فـانـه لا يـدرى مـتى يغلق عنه .⁽¹³⁰⁶⁾
پـيامبر (صلي الله عليه و آله ): كسى كه در نيكى و خيرى بر او گشوده شود، بايد آن را غنيمت شمارد، چه نمى داند كه چه وقت بر روى او بسته خواهد شد.
2 النـبـى (صلي الله عليه و آله ): يـا عـلى ! بـادر بـاءربـع قـبـل اءربـع : شـبـابـك قـبـل هـرمـك ، و صـحـتـك قـبـل سـقـمـك ، و غـنـاك قـبـل فـقـرك ، و حـيـاتـك قبل موتك .⁽¹³⁰⁷⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ): اى على ! از چهار چيز بهره ببر: از جوانيت پيش از پيرى ، و تندرستيت پيش از بيمارى ، و بينازيت پيش از نيازمندى ، و زندگيت پيش از مرگ .
3 النـبـى (صلي الله عليه و آله ): يـا ابـاذر! اغـتـنـم خـمـسـا قـبـل خـمـس : شـبـابـك قـبـل هـرمـك ، و صـحـتـك قـبـل سـقـمـك ، و غـنـاك قـبـل فـقـرك ، و فـراغـك قبل شغلك ، و حياتك قبل موتك .⁽¹³⁰⁸⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ): اى اباذر! پنج چيز را پيش از پنج چيز غنيمت شمار: جوانيت را پيش از پيريت ، و تـنـدرسـتـيت را پيش از بيماريت ، و بينيازيت را پيش از نيازمنديت ، و آسوده خاطريت را پيش از خاطر مشغوليت ، و زندگيت را پيش از مرگت .
4 الامـام الصـادق عـليـه السـلام : خـذ لنـفـسـك ...خـذ مـنـهـا فـى الصـحـة قـبـل السـقـم ، و فـى القـوة قـبـل الضـعـف ، و فـى الحـيـاة قبل الممات .⁽¹³⁰⁹⁾
امام صادق عليه السلام : در تندرستى پيش از بيمارى ، و در نيرومندى پيش از ناتوانى ، و در زندگى پيش از مرگ ، براى خود چيزى فراهم آر!
5 الامام على عليه السلام : لا كل فرصة تصاب .⁽¹³¹⁰⁾
امام على عليه السلام : به هر فرصتى نمى توان دست يافت .
6 الامـام عـلى عـليـه السـلام : الفـرصـة تـمـرمـر السـحـاب ، فـانـتـهـزوا فـرص الخير.⁽¹³¹¹⁾
امام على عليه السلام : فرصت همچون ابر مى گذرد، پس فرصتهايى كه براى كار خير پيش مى آيد غنيمت شماريد!
7 الامام الحسن عليه السلام : الفرصة سريعة الفوت ، بطيئة العود.⁽¹³¹²⁾
امام حسن عليه السلام : فرصت به شتاب از دست مى رود و به كندى باز مى گردد.
8 الامام على عليه السلام : الفرصة خلسه .⁽¹³¹³⁾
امام على عليه السلام : فرصت دزدكى پيش مى آيد.
9 الامـام عـلى عـليـه السـلام : بـادر الفـرصـة قبل اءن تكون غصة .⁽¹³¹⁴⁾
امام على عليه السلام : فرصت را درياب ، تا مايه غصه نگردد.
10 الامام على عليه السلام : ماضى يومك فائت ، و آتيه متهم ، و وقتك مغتنم ، فبادر فيه فرصة الامكان ! و اياك اءن تثق بالزمان .⁽¹³¹⁵⁾
امـام عـلى عـليه السلام : ديروزت از دست رفته ، و فردايت مشكوك است ، و امروزت مغتنم ؛ پس در بهره بردارى از فرصت ممكن شتاب كن ، و از اطمينان كردن به روزگار بپرهيز!
11 الامـام عـلى عـليـه السـلام : مـن اخـر الفـرصـة عـن وقـتـهـا، فـليـكـن عـلى ثـقـه مـن فوتها.⁽¹³¹⁶⁾
امـام عـلى عـليه السلام : هر كه فرصت را از وقت خود به تاءخير اندازد، مطمئن باشد كه فوت خواهد شد.
12 الامـام عـلى عـليـه السـلام : غـافـص الفـرصـة عـنـد امـكـانها، فانك غير مدركها بعد فوتها.⁽¹³¹⁷⁾
امام على عليه السلام : فرصت را در وقت خود غافلگير كن ، كه چون فوت شد ديگر به آن دسترسى نخواهى داشت .
13 الامام على عليه السلام : من وجد موردا عذبا يرتوى منه فلم يغتنه ، يوشك ان يظماء و يطلبه ولم يجده .⁽¹³¹⁸⁾
امام على عليه السلام : كسى كه آبشخور گوارايى بيابد و آن را غنيمت نشمرد، باشد كه در تشنگى آن را بجويد و نيابد.
14 الامـام عـلى عـليـه السـلام : طـوبـى لمـن بـادر صـالح العمل ، قبل ان تنقطع اسبابه .⁽¹³¹⁹⁾
امام على عليه السلام : خوشا به حال آن كسى كه ، پيش از آنكه اسباب كار از ميان برود، به كار نيك مبادرت ورزد.
15 الامـام الصـادق عـليـه السـلام :اذا هـمـمـت بـخـيـر فـبـادر، فـانـك لا تـدرى ما يحدث .⁽¹³²⁰⁾
امام صادق عليه السلام : وقتى در صدد كار نيكى بر مى آيى به آن اقدام كن ، زيرا نمى دانى كه بعد چه پيش خواهد آمد.
16 الامـام البـاقـر عـليـه السـلام :ايـاك و التـفـريـط عند امكان الفرصة ، فانه ميدان يجرى لاءهله بالخسران .⁽¹³²¹⁾
امـام بـاقر عليه السلام : از كوتاهى كردن به هنگام فراهم آمدن فرصت بپرهيز، كه اين ميدانى است كه به زيان اهل خود جريان دارد.
17 الامام على عليه السلام : اجعل زمان رخائك ، عدة لاءيام بلائك .⁽¹³²²⁾
امام على عليه السلام : زمان آسايش و خوشى خود را مايه اى براى روزهاى ابتلاى خويش ساز.
18 الامـام عـلى عـليـه السـلام : اسـتـعـمـل مـع عـدوك مـراقـبـة الامـكان و انتهاز الفرصة ، تظفر.⁽¹³²³⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : در مـبـارزه با دشمن ، مراقب امكانات و فرصتها باش تا پيروز شوى .
19 الامام على عليه السلام : تنفسوا قبل ضيق الخناق .⁽¹³²⁴⁾
امام على عليه السلام : پيش از تنگى خفگى ، نفس بكشيد.
20 الامام على عليه السلام : ..فليعمل العـامـل مـنـكـم فـى ايـام مـهـله ، قـبـل ارهـاق اءجـله ، و فـى فـراغـه قبل اوان شغله ، و فى متنفسه قبل اءن يوخذ بكظمه .⁽¹³²⁵⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : در روزهـايـى كـه مـهـلت داريـد و اجـل فـرا نـرسـيـده ، اگـر اهـل كـاريـد بـه كار برخيزيد. و از فراغ خود پيش از رسيدن گرفتارى بهره گيريد. و پيش از آنكه راه نفس كشيدن بسته شود تنفس كنيد.
21 الامـام عـلى عـليـه السـلام : اغـتـنـمـوا ايـام الصـحـة قـبـل السـقـم ، و الشـيـبـة قـبـل الهـرم ..و لا يـحـمـلنـكـم المـهـلة عـلى طول الغفلة .⁽¹³²⁶⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : روزهـاى سـلامـتـى را، پـيش از بيمارى غنيمت شماريد، و روزهاى جوانى را پيش از پيرى ...نگذاريد مهلت باعث غفلت شما گردد.
22 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ان الليـل و النـهـار يـعـمـلان فـيـك فاعمل فيهما، وياءخذان منك فخذمنهما.⁽¹³²⁷⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : شب و روز در تو كار مى كنند، پس در آنها كار كن ، و از تو مى گيرند پس از آنها بگير.
23 الامـام البـاقـر عـليـه السـلام :بادر بانتهاز البغية عند امكان الفرصة : و لا امكان كالايام الخالية مع صحة الابدان .⁽¹³²⁸⁾
امـام بـاقـر عـليـه السـلام : هـنـگـام فـرصـت آنـچه را كه خواستار آنى به دست آر؛ و هيچ فرصتى همچون روزهاى بيكارى و تندرستى نيست .
24 الامـام الحـسـن عـليـه السـلام : سـئل الحـسـن بـن عـلى عـليـه السـلام فـقـيـل له : مـا العـقـل ؟ فـقـال : التـجـرع للغـصـة حـتـى تنال الفرصة .⁽¹³²⁹⁾
امـام حـسـن عـليـه السـلام ـ از امـام حـسـن پـرسـيـدنـد: عقل چيست ؟⁽¹³³⁰⁾ در انتظار فرصت ، غم را به جان خريدن .
25 الامام على عليه السلام : من ناهز الفرصة اءمن الغصة .⁽¹³³¹⁾
امام على عليه السلام : هر كه از فرصت چنانكه بايد بهره گيرد، از غصه در امان است .
26 الامـام عـلى عـليـه السـلام : رحـم الله امـرءا سـمـع حـكـمـا فوعى ، و دعى الى رشاد فدنا...اغتنم المهل ، و بادر الاجل و تزود من العمل .⁽¹³³²⁾
امام على عليه السلام : خدايا بيامرز كسى را كه سخن حكيمانه اى را بشنود و خوب به آن گـوش فـرا دهد، و به راه راستى خوانده شود پس نزديك آيد... مهلتها را غنيمت شمارد، و بر اجل پيشى گيرد، و از عمل براى خود توشه فراهم آرد.
فصل بيست و پنجم : پرهيز از تاءخير كار و عمل
حديث
1 النـبـى (صلي الله عليه و آله ): يـا ابـاذر! ايـاك و التـسويف بعملك ، فانك بيومك و لست بما بعده . فـان يـكـن غـد لك ، فـكـن فـى الغـد كـما كنت فى اليوم . و ان لم يكن غد، لم تندم على ما فـرطـت فـى اليـوم . يـا ابـاذر! اذا اءصـبـحـت فلا تحدث نفسك بالمساء، و اذا اءمسيت فلا تـحـدث نـفـسـك بـالصـبـاح . و خـذ مـن صـحـتـك قـبـل سـقـمـك ، و حـيـاتـك قبل موتك ؛ فانك لا تدرى ما اسمك غدا.⁽¹³³³⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ): اى اباذر! از تاءخير در عمل بپرهيز، كه امروز از آن تو است و از فردا خبر نـدارى . اگـر فـردايـى داشـتـى ، در آن فـردا چـنـان باش كه در امروز، و اگر فردايى نداشتى ، براى كوتاهى كردن امروز پشيمان نخواهى شد.
اى ابـاذر! در بـامـداد امـيـدى بـه رسـيـدن شـام مـدار، و در شام اميدى به رسيدن بامداد. و بـكـوش تا از تندرستيت پيش از بيمارى ، و از زندگيت پيش از مرگ بهره گيرى ، زيرا نمى دانى كه نام تو در فردا چيست (زنده يا مرده ؟).
2 الامـام على عليه السلام : الا ان الايام ثلاثة . يوم مضى لا ترجوه ، و يوم بقى لا بد مـنـه ، و يـوم يـاتـى لا تـاءمـنـه ، فـالامـس ‍ مـوعظة ، و اليوم غنيمة ، و غد لا تدرى من اءهله ...اليوم امين مؤ د..⁽¹³³⁴⁾
امام على عليه السلام : بدانيد كه روزها سه است : روزى كه گذشت و اميدى به بازگشت آن ندارى ، و روزى كه مانده و هم اكنون در آنى ، و روزى كه مى آيد و اطمينان به آمدن آن نـيـسـت . ديـروز پـنـد اسـت ، و امـروز غـنيمت ، و از فردا خبر ندارى كه از آن كيست ... امروز امـانـتدارى است كه هر چه به او بسپارى (و هر كارى در آن انجام دهى ) به تو باز خواهد گرداند.
3 الامـام الصـادق عـليـه السـلام ـ عـن امـيـر المـؤ مـنـيـن : ايـاكـم و تـسـويـف العمل ، بادروا به اذا اءمكنكم .⁽¹³³⁵⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام ـ از امـيـر المـؤ مـنـين عليه السلام : مبادا كه براى پرداختن به عمل ، امروز و فردا كنيد؛ هر وقت امكان برايتان پيدا شد، به كار برخيزيد.
4 الامـام البـاقـر عـليـه السـلام :ايـاك و اليـسـويـف ، فـانـه بـحـر يغرق فيه الهلكى .⁽¹³³⁶⁾
امـام بـاقـر عـليـه السـلام : مـبادا در عمل تاءخير كنيد، كه تاءخير دريايى است كه بسيار كسان در آن به هلاكت مى رسند.
5 الامـام الصادق عليه السلام :كتب اميرالمؤ منين الى بعض اصحابه يعظه :..فتدارك ما بـقـى من عمرك ، و لا تقل غدا (اء) و بعد غد؛ فانما هلك من كان قبلك باقامتهم على الامانى و التسويف ، حتى اءتاهم امر الله بغتة و هم غافلون .⁽¹³³⁷⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام : ـ امـيـرالمـؤ منين عليه السلام به بعضى از ياران پندى چنين نـوشـت : آنـچه را كه از عمرت باقى مانده درياب ، و مگو فردا و پس فردا. بسيار كسان پـيـش از تـو، سـرگـرم آرزوهـا و امـروز و فـردا كـردنـهـا گـشـتـنـد، و گـرفـتـار اجل شدند و غفلت زده مردند.
6 الامـام عـلى عـليـه السـلام ـ لولده مـحمد بن الحنفية : اليوم لك ، و انت من بلوغ غد على غير يقين ...⁽¹³³⁸⁾
امـام عـلى عـليه السلام ـ به پسرش محمد حنفيه : فقط امروز از آن تو است ، زيرا كه به رسيدن فردا اطمينان ندارى .
7 النبى (صلي الله عليه و آله ): الدنيا ساعة ، فاجعلوها طاعة .⁽¹³³⁹⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ): دنيا ساعتى است ، پس آن را به طاعت صرف كنيد.
8 الامام على عليه السلام : المرء بين ساعتيه .⁽¹³⁴⁰⁾
امـام عـلى عـليه السلام : آدمى در ميان دو ساعت (ساعتى گذشته و ساعتى مانده )، جاى دارد (پس بايد هر لحظه را غنيمت داند).
9 الامام الكاظم عليه السلام : يا هشام ! اصبر على طاعة الله ، و اصبر عن معاصى الله ؛ فـانـمـا الدنـيـا ساعة ، فما مضى منها فليس تجدله سرورا و لا حزنا، و ما لم ياءت منها فـليـس تـعـرفـه ، فـاصـبـر عـلى تـلك السـاعـة التـى انـت فـيـهـا، فـكـانـك قـد اغـتبطت .⁽¹³⁴¹⁾
امـام كـاظم عليه السلام : اى هشام ! بر طاعت خدا صبور باش ، و از نافرمانى او خوددارى كـن ، كـه دنـيا يك ساعت است ، زيرا از گذشته آن اكنون نه شاديى دارى و نه غمى ، و از آيـنـده آن آگاه نيستى كه چه خواهد شد؛ پس بر اين ساعتى كه در آنى صبور باش (و در آن بكوش )، چونان كه گويى وقت خوشى و شادى تو است .
در پـايـان ايـن حـديـث ، در مـتـن چـنـيـن تـعـبـيـرى اسـت : فـكـانـك قـد اغتبطت . و اين فـعـل ، مـعـلوم و مـجـهـول آن بـه يـك مـعـنـى اسـت : حـال شـاد داشـتـن . ليـكـن احـتـمـال بـسـيار مى رود ـ به تناسب مقام كه مقام وعظ و تنبيه است ـ كه ضبط اين كلمه با عـليـه السـلام بـى نـقـطـه بـاشـد: قـد اغـتـبـطـت ، و بـه صـيـغـه مـجـهـول ، از مصدر اعتباط، به معناى در جوانى مردن بى علت و بيمارى . بنابراين ، معناى قسمت آخر حديث چنين مى شود: در اين ساعت از عمر كه در آنى بكوش و بـا صـبـر و بـردبارى براى خود كار كن ، چنانكه گويى در جوانى و تندرستى خواهى مـرد. يـعـنـى : در مقام جديت و كار و كوشش و توشه اندوزى و بهره ورى از عمر، نه به جوانى مغرور شو و بگو هنوز فرصتها هست ، و نه به سلامتى و تندرستى ، كه اين هر دو در معرض زوال است و در سر راه باد پاى روزگار.
10 الامـام البـاقـر عـليـه السـلام :اسـتـصلحوا ما تقدمون عليه بما تظعنون عنه ؛ فان اليوم غنمية و غدا لا تدرى لمن هو.⁽¹³⁴²⁾
امـام بـاقـر عـليـه السـلام : روزى را كـه بـه آن خواهيد رسيد (روز قيامت و پرس و جو از كارها و كردارها)، به وسيله امروز، كه از آن نيز جدا خواهيد گشت ، اصلاح كنيد، زيرا كه امروز غنيمت است ، و فردا را نمى دانيد از آن كيست .
11 الامام على عليه السلام : انما الدنيا ثلاثة ايام : يوم مضى بما فيه فليس بعائد؛ و يـوم انـت فـيـه فـحـق عـليـك اغـتـنـامـه ؛ و يـوم لا تـدرى انـت مـن اهـله و لعـلك راحـل فيه . اما اليوم الماضى فحكيم مؤ دب ، و اما اليوم الذى انت فيه فصديق مؤ دع ، و اما غدا فانما فى يدك منه الامل ..فتزود منه و اءحسن وداعه .
خـذ بـالثـقـة مـن العـمـل ، و ايـاك و الاغـتـرار بـالامـل ! و لا تـدخـل عـليـك اليـوم هـم غـد، يـكـفـى اليـوم هـمـه ، و غـدا داخـل عـليـك بـشـغـله . انك ان حملت على اليوم هم غد زدت فى حزنك و تعبك ، و تكلفت اءن تـجـمـع فـى يـومـك مـا يـكـفـيـك ايـامـا، فـعـظـم الحـزن ، و زاد الشـغـل ، و اشـتـد التـعـب ، و ضـعـف العـمـل للامـل . و لو اخـليـت قـلبـك مـن الامل ، لجددت فى العمل ..
اءولا ترى ! ان الدنيا ساعة بين ساعتين : ساعة مضت ، و ساعة بقيت و ساعة اءنت فيها، فاما المـاضـيـة و البـاقـيـة فـلسـت تـجـد لرخـائهـمـا لذة ، و لا لشـدتـهـمـا المـا. فـانـزل السـاعـة المـاضـيـة و السـاعـة التـى انـت فـيها، منزلة الضيفين نزلا بك ، فظعن الراحل عنك بذمه اياك ، و حل النازل بك بالتجربة لك ...⁽¹³⁴³⁾
امـام عـلى عـليـه السلام : دنيا سه روز است : روزى كه با هر چه در آن بود گذشت و باز نـخـواهـد گشت ؛ و روزى كه در آنى و سزاوار است كه آن را غنيمت دانى ؛ و روزى كه نمى دانـى از آن كـه خواهد بود؟ و چه بسا تو در آن رخت به سراى ديگر كشى . روز گذشته حـكـيـمـى ادب كـنـنـده اسـت ، و روزى كـه در آنـى دوسـتـى در حـال وداع اسـت ، و اما از فردا تنها اميدى به آمدنش دارى ؛ پس از امروز توشه برگير و از آن بـه شـايـسـتـگـى جـدا شـو. فـقـط بـه كارى كه كرده اى اطمينان داشته باش ، و از دل بـسـتـن و فريفته شدن به آرزو و امل بپرهيز؛ غم فردا را امروز به خود راه مده كه غم امـروز تـو را بس است ، و فردا با كار و گرفتارى خود بر تو وارد خواهد شد. اگر غم فـردا را بـر امروز خود بار كنى بر اندوه و رنج خويش افزوده اى ، و بار چيزهايى كه بـايـد در چـنـد روز بـكـشـى در يـك روز كـشـيده اى ؛ و بدينگونه اندوه خود را بزرگ ، و گـرفـتـارى خـود را فـراوان ، و رنـج خـود را زيـاد كـرده اى . و بـا دل بـسـتـن بـه امـيـد و آرزو از اقـدام و كـوشـش بـاز مـانـده اى ، در حـالى كـه اگـر دل خويش از آرزو تهى ساخته بودى ، به كوششى بيش بر مى خاستى .
آيـا نـمـى بـيـنى كه دنيا ساعتى ميان دو ساعت است ؟: ساعت گذشته و ساعت باقيمانده ، و سـاعتى كه در آنى ؛ تو اكنون از آسايش ساعت گذشته و ساعت آينده لذتى نمى يابى ، و از سختى آنها دردى احساس نمى كنى . پس ساعت گذشته و ساعتى را كه اكنون در آنى ، همچون دو مهمان بدان كه بر تو وارد شده اند. آنكه از پيش تو رفته تو را نكوهش مى كند، و آنكه بر تو وارد شده تجربه اى از گذشته برايت آورده است .
12 الامام على عليه السلام : عباد الله ! الان فاعملوا، والالسن مطلقة ، والابدان صحيحة ، و الاعضاء لدنة ، و المنقلب فسيح ، والمجال عريض ..⁽¹³⁴⁴⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : بـندگان خدا! اكنون به كار برخيزيد كه زبانها باز است ، و بـدنـهـا تـندرست ، و اندامها نرم و به اختيار، و عرصه فعاليت گسترده ، و ميدان كوشش بزرگ .
13 الامـام عـلى عـليـه السـلام ـ فـى العـهـد الاشـتـرى :..وامـض لكـل يـوم عـمـله ! فـان لكـل يـوم مـافـيـه . واجـعـل لنـفـسـك فـيـمـا بـيـنـك و بـيـن الله ، افضل تلك المواقيت ، واجزل تلك الاقسام ؛ وان كانت كلها لله اذا صلحت فيها النية ، و سلمت منها الرعية .⁽¹³⁴⁵⁾
امـام عـلى عليه السلام ـ از دستورنامه حكومتى مالك اشتر: كار هر روز را در همان روز انـجـام بـده ، زيـرا كـه هـر روزى مخصوص كار همان روز است . و از ميان اوقات خود، بهترين و بزرگترين بخشها را براى انجام دادن تكاليفى كه نسبت به خداى خويش دارى مـخـصـوص گردان ؛ هر چند اگر نيت درست باشد، و سلامتى و آسايش مردم (در حكومت تو) تاءمين گردد، همه بخشها از آن خدا است .
14 الامـام الصـادق عـليـه السـلام :لا تـشـعـروا قـلوبـكـم الاشتغال بما قدفات ، فتشغلوا اذهانكم عن الاستعداد لما لم ياءت .⁽¹³⁴⁶⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام : دلهـاى خـود را بـه آنـچـه از دسـت رفـتـه مشغول نسازيد، كه در اين صورت ذهن خود را از آماده شدن براى آنچه هنوز نيامده است باز خواهيد داشت .
15 الامام على عليه السلام : الاشتغال بالفائت ، يضيع الوقت .⁽¹³⁴⁷⁾
امام على عليه السلام : دل مشغولى به آنچه از دست رفته ، تباه كردن وقت است .
16 الامـام عـلى عـليـه السـلام : لا تـكـن مـمـن ..يـنـافـس فـيما يفنى ، و يسامح فيما يبقى ...⁽¹³⁴⁸⁾
امام على عليه السلام : (انسان ناموفق ) به آنچه از ميان مى رود مباهات مى كند، و درباره آنچه باقى مى ماند سهل انگارى روا مى دارد.
فصل بيست و ششم : واقعيت ملموس نه آرزوها
قرآن
1 و قـالوا: لن يـدخـل الجـنـة الا مـن كـان هـودا او نـصـارى ، تـلك امـانـيـهـم ، قل : هاتوا برهانكم ان كنتم صادقين .⁽¹³⁴⁹⁾
گـفـتـنـد كـه جـز جهود و ترسا كس ديگرى به بهشت در نمى آيد، اين آرزوى ايشان است ؛ بگو: اگر راست مى گوييد، دليل خود را بياوريد.
2 يـنـادونـهـم : آلم نكن معكم ؟ قالوا: بلى و لكنكم فتنتم انفسكم و تربصتم و ارتبتم و غرتكم الامانى ، حتى جاء امرالله ، و غركم بالله الغرور.⁽¹³⁵⁰⁾
(آن روز) مـنـافـقـان ، بـه مـؤ مـنـان بهشتى گويند: مگر ما (در مسجدها، و در عرفات ، و در رمـضـان )، بـا شـمـا نبوديم ؟ بهشتيان گويند: چرا بوديد، ليكن شما خود را فريفتيد، و هـمـواره بـدخـواه مـؤ مـنان بوديد، و شك آورديد، و فريب آرزوهاى خوش ‍ خورديد، تا آنكه فرمان خدا (مرگ ) در رسيد، و ديو فريبكار در كار دين خدا شما را بفريفت .
3 و منهم اءميون لايعلمون الكتاب الا امانى ، وان هم الايظنون .⁽¹³⁵¹⁾
بـرخـى از ايـشـان (يـهـودان ) از مـعانى كتاب خدا (تورات ) بيخبرند، ليكن از سر گمان خـويـش (و بـه آرزوهـاى خـويش ) چيزى مى گويند؛ اينان جز اين نيست كه همواره گرفتار پندارهاى خويشند.
حديث
1 الامام على عليه السلام : رحم الله امرءا..كابرهواه ، و كذب مناه .⁽¹³⁵²⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : خـدا آن كـس را بـيامرزاد، كه با هواى خود ستيزه كند، و آرزوهاى خويش را دروغ شمارد.
2 الامـام الصـادق عـليـه السـلام :يـا ابـن جـندب !..طوبى لمن لم تلهه الامانى الكاذبة ...⁽¹³⁵³⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام : اى عـبـدالله بـن جـنـدب ! خـوشـا بـه حـال آن كـسـى كـه آرزوهـاى كـاذب ، او را بـه خـود مشغول ندارد.
3 الامـام عـلى عـليـه السـلام : الامـانـى تـعـمـى اءعـيـن الابـصـار..و مـن اطال الامل اءساء العمل .⁽¹³⁵⁴⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : آرزوهـاى دلخـوش كـن چـشـمـهـا را كـور مـى كـنـد...هـر كـه دل به آرزوى دراز بندد، چنانكه بايد تن به كار ندهد.
4 الامام على عليه السلام : الامانى تخدعك ، و عند الحقائق تدعك .⁽¹³⁵⁵⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : آرزوهـاى خـيـالى تـو را مـى فـريـبـند، و به هنگام برخورد با واقعيات تو را تنها مى گذارند.
5 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ايـاك و الاتـكـال عـلى المـنـى ، فـانـهـا بـضائع النوكى .⁽¹³⁵⁶⁾
امام على عليه السلام : از تكيه كردن بر آرزو بپرهيز، كه آرزو كالاى احمقان است .
6 الامام على عليه السلام : اجعل رفيقك عملك ، و عدوك اءملك .⁽¹³⁵⁷⁾
امام على عليه السلام : عملت را رفيق خود قرار بده ، و آرزو و ميلت را دشمن خود.
7 الامـام عـلى عـليـه السـلام ـ فى بيان صفات المؤ من :..لا يرجو ما لا يجوز له الرجاء.⁽¹³⁵⁸⁾
امام على عليه السلام : انسان مؤ من آنچه را كه آرزو كردن آن روا نيست آرزو نمى كند.
8 الامام على عليه السلام : الامل لا غاية له .⁽¹³⁵⁹⁾
امام على عليه السلام : آرزو پايانى ندارد.
9 الامام على عليه السلام : ..فان اجله مستور عنه ، وامله خادع له ..⁽¹³⁶⁰⁾
امـام على عليه السلام : اجل انسان از وى پوشيده است ، و آرزوى او همى در كار فريب دادن او است .
10 الامام على عليه السلام : الامل كالسراب ، يغر من رآه و يخلف من رجاه .⁽¹³⁶¹⁾
امـام على عليه السلام : آرزو همچون سراب است كه بيننده را مى فريبد، و اميد اميدوار به خويش را نوميد مى كند.
11 الامـام عـلى عـليـه السـلام : مـن سـعـى فـى طـلب السـراب ، طال تعبه و كثر عطشه ، من امل الرى من السراب ، خاب امله و مات بعطشه .⁽¹³⁶²⁾
امـام عـلى عـليـه السلام : هر كه در طلب سراب بكوشد، رنجش فراوان و تشنگيش افزون مى شود. هر كه در سراب اميد بندد، نوميد مى شود و از تشنگى مى ميرد.
12 الامام على عليه السلام : من غرة السراب ، انقطعت به الاسباب .⁽¹³⁶³⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : هـر كـه سراب او را بفريبد، دستش از رسيدن به اسباب نجات قطع مى شود.
13 الامـام عـلى عـليـه السـلام : اعـلمـوا ان الامـل يـسـهـى العقل .⁽¹³⁶⁴⁾
امام على عليه السلام : بدانيد كه آرزو عقل را به غفلت مى اندازد.
14 الامـام عـلى عـليـه السـلام : اعـلمـوا عـبـاد الله ! ان الامـل يـذهـب العـقـل ، و يـكـذب الوعـد، و يـحـث عـلى الغـفـلة ، و يـورث الحـسـرة ، فـاكـذبوا الامل ، فانه غرور، و ان صاحبه مازور..⁽¹³⁶⁵⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : اى بـنـدگـان خـدا! بـدانـيـد كـه آرزو عـقـل را مى برد، و به دروغ وعده مى دهد، و به غفلت بر مى انگيزد، و حسرت به بار مى آورد. پـس آرزو را دروغ دانـيـد كـه فـريب است ، و انسان آرزو گرا در پرده پندار خويش ‍ گرفتار.
15 الامـام السـجـاد عـليـه السـلام : اللهـم صـل عـلى مـحـمـد و آله ! و اكـفـنـا طـول الامـل ، و قـصـره عـنـا بـصـدق العـمـل ، حـتـى لا نـؤ مـل اسـتـتـمـام سـاعـة بـعـد سـاعـة ، و لا اسـتـيـفـاء يـوم بـعـد يـوم ، و لا اتـصـال نـفـس بـنـفـس ، و لا لحـوق قـدم بـقـدم ، و سـلمـنـا مـن غـروره ، و آمـنـا مـن شـروره .⁽¹³⁶⁶⁾
امـام سـجاد عليه السلام : خدايا! بر محمد و آل محمد درود فرست ، و ما را از آرزو گرايى دو دار، و بـا عـمـل صـادقـانـه از آرزومـنـدى نجاتمان بخش ! تا بدانجا كه به گذراندن سـاعـتـى پـس از ساعت ديگر، و تمام كردن روزى بعد از روز ديگر، و پيوستن نفسى به نـفـس ديـگر، و برداشتن گامى به دنبال گام ديگر اميد نبنديم ؛ و تو خود ما را از فريب آرزوها ايمنى ده ، و از شر آنها نگاه دار.
فصل بيست و هفتم : آينده نگرى
قرآن
1 ..ان موعدهم الصبح ، اليس الصبح بقريب ؟⁽¹³⁶⁷⁾
موعد آنان بامداد است ؛ آيا بامداد نزديك نيست ؟
2 يـا ايها الذين آمنوا اتقوا الله ، و لتنظر نفس ما قدمت لغد و اتقوا الله ، ان الله خبير بما تعملون .⁽¹³⁶⁸⁾
اى مـؤ مـنـان ! از خـدا پـروا داريد، و هر كس از شما بنگرد كه بارى فردا چه چيز از پيش فرستاده است ؛ تقوى پيشه سازيد، كه خدا به آنچه مى كنيد دانا است .
حديث
1 الامـام عـلى عـليه السلام ـ فى صفة اللبيب :.. راقب فى يومه غده ، و نظر قدما امامه .⁽¹³⁶⁹⁾
امـام عـلى عـليـه السلام : (انسان خردمند) در امروز مراقب فرداى خويش است ، و از هم اكنون آنچه در پيش دارد مى بيند.
2 الامام على عليه السلام : المؤ منون الذين عرفوا ما اءمامهم .⁽¹³⁷⁰⁾
امام على عليه السلام : مؤ منان همان كسانيند كه دانستند چه در پيش دارند...
3 الامـام عـلى عـليـه السـلام : مـن اسـتـقـبـل الامـور ابـصـر. مـن اسـتـدبـر الامـور تحير.⁽¹³⁷¹⁾
امـام عـلى عـليـه السلام : هر كه از پيش به استقبال كارها رود بينا مى شود، و هر كه به آنها پشت كند (و نا آماده با آنها روبرو گردد) سرگردان مى ماند.
4 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ..لا نـنـتـفـع بـمـا عـلمـنـا، و لا نساءل عما جهلنا، و لا نتخوف قارعة حتى تحل بنا...⁽¹³⁷²⁾
امـام عـلى عـليه السلام : از آنچه مى دانيم سود بر نمى گيريم ؛ و آنچه نمى دانيم نمى پرسيم ؛ و براى بلا و گرفتارى تا بر سرمان فرود نيايد چاره اى نمى انديشيم !؟
5 الامام على عليه السلام : من قعد عن حيلته ، اقامته الشدائد.⁽¹³⁷³⁾
امام على عليه السلام : هر كه از چاره سازى كار خويش فرو نشيند، سختيها و شدايد او را بر سر پا خواهند كرد.
6 الامـام عـلى عـليـه السـلام : مـن لم يـتـحـرز مـن المـكـائد قبل و قوعها، لم ينفعه الاسف عند هجومها.⁽¹³⁷⁴⁾
امام على عليه السلام : هر كه خود را از دسيسه ها و مكرها، پيش از كارگر افتادن ، مصون نسازد، تاءسف خوردن به هنگام كارگر افتادن سوديش نخواهد داد.
7 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ان امـرا لا تـعـلم مـتـى يـفـجـاك ، يـنـبـغـى ان تـسـتـعـد له قبل آن يغشاك .⁽¹³⁷⁵⁾
امـام عـلى عليه السلام : چيزى كه نمى دانى چه وقت به ناگهان گرفتار آن خواهى شد، لازم است پيش از وقت خود را براى روبرو شدن با آن آماده كنى .
8 الامـام عـلى عـليـه السـلام : اءمـسـك عـن طـريـق اذا خـفـت ضـلالتـه ، فان الكف عند حيرة الضلال خير من ركوب الاهوال .⁽¹³⁷⁶⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : از رفتن به راهى كه بيم گم شدن در آن مى رود خوددارى كن ، زيرا كه خوددارى از وقوع در سرگردانى ، بهتر است از اقدام به كارهاى هولناك براى رهايى .