بعد از آن حافظين ، عمل بنده اى را بالا مى برند و آن را به نماز و زكات و حج و عمره از آسمانها مى گذرانند تا به آسمان ششم مى رسند، فرشته آن آسمان گويد بايستيد من صاحب رحمم ، بزنيد اين عمل را بر روى صاحبش و چشمهاى او را كور كنيد؛ زيرا صاحب آن بر كسى رحم نمى كرد و چون بنده اى از بندگانم خدا به گناه اخروى يا ضرر دنيوى مبتلا مى گشت ، بر او شماتت مى نمود، پروردگار مرا امر كرده كه نگذارم عمل او از من بگذرد و به سوى ديگرى برسد.
حافظان اعمال ، عمل بنده اى را بالا مى برند با فقه ، اجتهاد و ورع ، آوازى داشته باشد چون آواز رعد و روشنى مانند روشنى برق و با آن عمل ، سه هزار فرشته باشند، چون به آسمان هفتم رسند، فرشته آن آسمان گويد بايستيد و اين عمل را بر روى صاحبش بزنيد، من فرشته حجابم هر عملى را كه براى خداى تعالى نباشد منع كنم ، صاحب آن نظرش جز اين نبوده كه به آن عمل پيش امرا بلند مرتبه گردد و در مجالس ياد او كنند و آوازه او در شهرها منتشر شود، پروردگار مرا امر فرموده كه نگذارم عمل او از من بگذرد.
سرانجام حافظين اعمال ، اعمال بنده اى را بالا مى برند مسرور با نماز، روزه ، زكات ، حج ، عمره ، خلق نيكو، خاموشى و ذكر بسيار و فرشتگان آسمانها و هفت فرشته كه بر هفت آسمان موكلند، پس از پشت سر گذاشتن همه حجابها به نزد خداى سبحان مى ايستند و گواهى مى دهند براى آن بنده كه چنين عمل شايسته اى را انجام داده است .
خداوند فرمايد: شما نگهبان عمل بنده من هستيد و من بر آنچه در ضمير اوست مطلعم ، به درستى كه اين بنده مرا اراده نكرده و مرادش از اين عمل ، تحصيل رضاى من نبوده ، بر او باد لعنت من . سپس فرشتگان گويند: بر او باد لعنت تو و لعنت ما⁽⁴⁵⁴⁾.
ريا كاران در قيامت
از پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) روايت شده است : ((كسى كه ريا كار است ، به چهار نام در قيامت خوانده مى شود: اى كافر! اى فاجر! اى غادر! اى خاسر! عمل تو فاسد، پاداش تو باطل ، براى تو امروز نصيبى نيست ، اجر خود را از آنكه براى او عمل كردى بستان ⁽⁴⁵⁵⁾.
نگارنده گويد: براى انسان بصير، همين اندازه از روايات كفايت مى كند، و راستى اگر كسى مايل نيست بدون سرمايه وارد صحراى محشر شود، بايد صفت ناپسند ((ريا)) را از سرزمين وجود خود ريشه كن كند، و جدا كه ريا صفت خانمانسوزى است .
پروردگار حالات ريا كاران را چنين بيان مى فرمايد: من كان يريد الحيوه الدنيا وزينتها نوف اليهم اعملهم فيها و هم فيها لايبخسون اولئك الذين ليس ‍ لهم فى الاخره الا النار وحبط ماصنعوافيها و بطل ما كانوا يعملون ؛⁽⁴⁵⁶⁾ ((كسانى كه از عبادات اراده دنيا و زينت آن را مى كنند، به آنها در دنيا مزد عملهاى آنها را مى دهيم و مزد آنها در دنيا كم نمى گردد و لكن آنها مردمانى مى باشند كه در آخرت جز آتش ، پاداشى براى آنها نيست و آنچه را در دنيا عمل كرده بودند نابود و باطل گردد)).
اگر كسى با دقت حساب كند مثل چنين افرادى را مانند كسى مى داند كه بيچاره در مدت عمر زحمت كشد، رنج و تعب بسيار را بر خود هموار كند، پول بسيارى را به دست آورد، ولى زمانى كه براى خريد به جايى مى رود، دزدان و طراران پول او را به غير آن تبديل كرده و هستى او را برده باشند، بيچاره خيال مى كند صاحب پولى است بى خبر از آنكه طراران روزگار، او را بيچاره كرده و جز خيال واهى چيزى ندارد.
آدم ريا كار هم چنين است ، در تمام ادوار زندگى در سرما و گرما خود را زحمت داده در مقابل مردم بندگى خدا كرده و خيال مى كند مى كند براى بازار قيامت خود چيزى با خود دارد، بى خبر از آنكه دزدان عبادت آن را عوض كرده و جز وزر و وبال چيزى را همراه ندارد.
و راستى بايد همه مسلمانان مواظب خود باشند؛ زيرا طراران بازار دين خيلى آسان دين و ايمان و عبادت انسان را عوض خواهند كرد، و در نتيجه انسان مشرك خواهد شد.
پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) مى فرمايد: ((از شرك پنهانى بر حذر باشيد؛ زيرا شرك در ميان امت من از رفتن مورچه بر سنگ نرم در شب تار پنهان تر است ⁽⁴⁵⁷⁾.
به طور خلاصه انسان بايد در خود نظرى اندازد اگر آثار و علامات شرك و ريا در وجود خود مشاهده مى كند، در صدد علاج بر آيد، و گرنه در بازار قيامت ، خوار و ذليل و تهيدست وارد خواهد شد.
علامت ريا كار
از اميرالمومنين (عليه السلام ) روايت شده كه رياكار سه علامت دارد: ((وقتى خلايق عبادت او را ببينند، مسرور و خرسند گردد و زمانى كه در تنهايى است ، كسل باشد و در هر امرى دوست دارد كه او را ثنا و حمد گويند⁽⁴⁵⁸⁾.
راه علاج ريا
بزرگان ، راه علاج ((ريا)) را نظر به عاقبت امر نمودن دانسته اند كه اين انسان بيچاره فكر كند براى چه اين عمل را چنان انجام مى دهد و فايده آن چيست ؟
اگر نظرش از ريا، رسيدن به مقامات عاليه و منافع كثيره و درجات و عزت مى باشد، بايد بداند كه كسى با چنين عبادتى به آنها نخواهد رسيد، زيرا در روايت آمده است كه : ((همانا خداوند عزوجل فرموده : سوگند به عزت و جلال و مجد و بلندى من بر عرش ! هر آينه قطع اميد كنم اميد كسى را كه به غير من اميد دارد، و در پيش مردم لباس مذلت و خوارى بر او بپوشانم و از مقام قرب خود او را برانم و از كمال نزديكى خود دورش گردانم ، آيا آرزوى رفع سختيهايى كه به دست من است ، به غير من دارد و اميدوار به غير من است ، درگاه غير مرا مى زند در صورتى كه كليدهاى درهاى بسته به دست من است ⁽⁴⁵⁹⁾.
و اگر از نظر انسان خودنمايى دست يافتن به مقامات عاليه و غير آن نباشد، بلكه منظورش فقط تعريف خلق باشد، او فردى ديوانه است و بايد خود را در تيمارستانها علاج كند.
پيشوايان دينى ما راههاى ديگرى هم براى فرار از ريا فرمودنداند، از جمله اينكه انسان عبادت و كارهاى خير خود را كه احتمال نفوذ آفت ريا در آن مى رود از مردم بپوشاند به طورى كه خلق خدا به آن پى نبرند.
از حضرت عيسى - على نبينا و عليه السلام - روايت شده كه به اصحاب خود مى فرمودند: ((زمانى كه يكى از شما روزه مى دارد، سر و محاسن خود را چرب كند و دو لب خود را روغن بمالد تا اينكه مردم ندانند او روزه است و چون به دست راست خود بخششى كند از دست چپ خود آن را مخفى كند و در وقت نماز، پرده در را بيندازد؛ زيرا خداوند همچنانكه روزى را در ميان آنها تقسيم كرده ، مدح و ثنا را نيز قسمت نموده است ⁽⁴⁶⁰⁾.
پس وقتى عبادت و كار خير براى خداست ، ديگر نيازمند به نشان دادن و مطلع ساختن مردم نيست ، و اگر خدا بخواهد مردم او را مدح كنند، قطعا او را مدح و ثنا خواهند كرد و اگر هم او نخواهد، مردم هم مدح و ثنا نكنند.
از امام هشتم ، على بن موسى الرضا (عليه السلام ) روايت شده است كه : ((طاعت خود را از مردم بپوشان و به اظهار كردن نزد اين و آن ، عمل خود را ضايع مكن ؛ زيرا تخم زمانى كه در خاك پنهان گردد، مى رويد، اما اگر از خاك بيرون افتد، نخواهد روييد (يعنى بندگى هم زمانى كه پنهانى باشد، مثمر ثواب و منتج رستگارى است ).
از وصاياى پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) است به ابى ذر: ((نماز مستحبى كه در پنهانى خوانده شود، همانا برترى و فضل آن مانند برترى نماز واجب است بر مستحبى ⁽⁴⁶¹⁾)).
و نيز به ابى ذر رحمته الله فرمود: ((به خدا نزديك نمى شود بنده به چيزى بهتر از سجده پنهانى !⁽⁴⁶²⁾)).
و نيز فرمود: ((اى اباذر! ذكر كن خدا را به ذكر خفى ⁽⁴⁶³⁾.
نيز به ابى ذر فرمود: ((همانا پروردگار تو بر فرشتگان به سه نفر مباهات مى كند: اول مردى كه در زمين بى آب و علف يا در مكان خلوت ، اءذان و اقامه گويد و نماز گزارد، خداوند فرمايد كه اى فرشتگان ! نظر كنيد به سوى بنده من نماز مى گزارد و هيچ كس غير از من بر او مطلع نيست ، سپس هفتاد هزار فرشته فرو مى فرستاد تا آنكه پشت سر او نماز كنند و براى او استغفار نمايند تا فرداى آن روز.
دوم ، كسى كه شب برخاسته به تنهايى (دور از چشم ديگران ) نماز گزارد و سجده كند و در سجده به خواب رود، خداى تعالى فرمايد: فرشتگان نظر كنيد به بنده من ، روح او نزد من و جسد او در طاعت من سجده مى كند.
سوم ، مردى كه در ميان لشكرى باشد رفقاى او فرار كنند و او به تنهايى مقاومت كند و نگريزد تا كشته شود⁽⁴⁶⁴⁾.
يك حكايت
از على بن موسى الرضا (عليه السلام ) روايت شده كه خداوند - عزوجل - به پيغمبرى از پيغمبرانش وحى فرمود كه : ((چون صبح كردى هر چه اول تو را پيش آيد، آن را بخور، دوم را بپوشان و مستور دار، سوم را قبول كن ، چهارم را نااميد مگردان ، از پنجم بگريز.
آن پيغمبر چون صبح شد روانه گرديد، كوه سياه بزرگ و عظيمى پيش آمد، ايستاد و گفت پروردگار من امر كرده اين را بخورم و متحير شد كه چگونه كوه را با آن عظمت توان خورد، فكرى كرد و گفت : چاره اى نيست ، پروردگار مرا ماءمور نمى كند مگر به چيزى كه طاقت آن را داشته باشم ، به سوى آن روان شد كه آن را بخورد، هر چه به آن نزديكتر مى شد، آن كوه كوچكتر مى گرديد تا به آن رسيد، آن را لقمه اى ديد بهترين طعامها.
سپس روانه گشت ، طشتى را ديد از طلا با خود گفت : پروردگار مرا امر فرموده آن را مستور دارم ، گودى كند و طشت را در آن پنهان نمود و از آن گذشت ، به عقب خود نگاه كرد، طشت را بيرون ديد، گفت : من بيش از اين ماءمور نبودم .
بعد از آن مرغى ديد كه بازى آن را تعقيب كرده و آن پناه به او آورده ، با خود گفت : پروردگار من مرا امر كرده آن را قبول نمايم ، آستين خود را باز كرد مرغ در آستين او رفت ، ((باز)) گفت : تو صيد مرا گرفتى من چند روز است در پى آنم . پيغمبر گفت : پروردگار مرا امر كده نا اميدش نكنم ، قطعه اى از ران خود بريد و به سوى آن انداخت ، سپس روانه شد، گوشت مرده گنديده اى را ديد كرم در آن افتاده ، گفت : پروردگار مرا امر كرده از آن بگريزم ، از آن گريخت و به جاى خود مراجعت نمود.
گويا ندايى شنيد كه آنچه به آن ماءمور گشتى به جاى آوردى ، اما آيا مى دانى حقيقت آن چيست ؟ گفت : نه . گفت : اما كوه ، ((خشم )) است ، چون بنده خشمناك شود از شدت غضب خود را نمى بيند و مرتبه و مقدار خود را نمى داند و چون غضبش فرو نشست و مرتبه خود را دانست آن را مانند لقمه طيبه و لذيذ مشاهده مى كند.
اما آن طشت عمل صالح و شايسته بنده است كه چون آن را از نظر خلق پنهان كند خداوند آن را ظاهر مى كند تا زينت او گردد، مانند آنچه براى اوست از پاداش اخروى . اما آن مرغ ، مردى است كه نزد مى آيد و تو را خير خواهى و نصيحت مى كند، نصيحت او را قبول كن .
اما ((باز)) مردى است كه براى حاجتى نزد تو آيد او را نااميد مگردان و اما گوشت گنديده غيبت است از آن بگريز⁽⁴⁶⁵⁾)).
عابد خودنما
طبق آنچه در روايت آمده در بنى اسرائيل عابدى بود خودنما، وى براى آنكه شهرت آفاقى پيدا كند، شب و روز خود را، به رنج و تعب عبادت به سر مى برد، و زمانهاى بسيار گذشت و ((عباد)) بر هيچ طايفه و گروهى نمى گذشت ، مگر آنكه مى گفتند: او مرائى و شياد است تا آنكه روزى به هوش آمد و با خود گفت : اى دل غافل ! تاكى خودنمايى ، تاكى مرائى ، دل را از لوث اين معصيت بزرگ شست و براى خدا كمر همت را بست و مشغول عبادت خدا شد، چيزى نگذشت كه محبوب خلق و خالق شد⁽⁴⁶⁶⁾.
كلام گهر بار امام به حق ناطق ، جعفر صادق (عليه السلام ) مويد روايت فوق است : ((كسى كه طاعت كمى كند و مقصودش از آن تحصيل رضاى الهى باشد، خداى تعالى آن را بيش از آن در نظر خلايق جلوه دهد و كسى كه عمل بسيارى كند و تن خود را به زحمت اندازد و شب را به بيدارى گذراند و مقصودش از آن جلب توجه مردم باشد، خداوند عزوجل آن عمل بسيار را در نظر آنكه بشنود، كم و اندك نمايد⁽⁴⁶⁷⁾.
و نقل شده است كه پروردگار به يكى از پيغمبران وحى فرمود كه ((بر توست كه عمل صالح خود را از مردم بپوشى و بر من است كه آن است كه آن را ظاهر گردانم ⁽⁴⁶⁸⁾)).
البته نبايد انسان نظرش در پوشاندن عبادت هم اين باشد كه من بپوشانم تا آنكه در نظر مردم خوب جلوه كند؛ زيرا در اين صورت عبادت با جايى كه آشكارا آن را به جا آورده ، تفاوتى ندارد، چون در هر دو صورت براى مردم آن را انجام داده ، نه براى خدا، بلكه لازم است آن را در پنهانى به جا آورد براى آنكه انسان هميشه ممكن است فريفته زينتهاى دنيويه گردد و گول طراران روزگار را بخورد، نه آنكه خفا در عبادت مدخليتى داشته باشد بنابراين اگر كسى بتواند نفس سركش را كاملا مهار كند شايد عبادت آشكار و پنهانى براى او تفاوتى نداشته باشد، ولى چون غالبا آشكار و نهان تفاوت دارد و بسيار مشكل است كسى بتواند عمل ظاهرى خود را حفظ كند، لذا اين اندازه به مخفى كردن آن تر غيب شده است . البته بعضى عمل پنهانى را هم نمى توانند نگه دارند و اگر عمل پنهانى هم انجام دهند كوشش مى كنند آن را ظاهر نمايند در حالى كه از ضرر و زيانش غافل هستند.
در كافى از امام باقر (عليه السلام ) نقل شده است ((نگهدارى عمل از انجام آن دشوارتر است . پرسيدند: چگونه است نگهداشتن عمل ؟ حضرت فرمود: كسى كه صله رحم و انفاق مال براى خداى بى شريك كند، پس براى او عمل پنهانى نوشته شود، سپس آن را در حضور خلق مى گويد، ثواب او از بين مى رود و عمل او محو خواهد شد و عبادت آشكارا براى او نوشته خواهد شد و سپس آن را ياد آوردى مردم مى كند در نتيجه عمل او محو خواهد گرديد و عمل ريايى براى او نوشته مى شود⁽⁴⁶⁹⁾.
از پروردگار دانا مسئلت داريم كه قلب ما را به نور علم و ايمان روشن كند تا آنكه چنين مهلكاتى در گوشه دل ما پديد نيايد و در نتيجه ما را هلاك نگرداند؛ ونتوكل عليه فهو حسبنا و نعم الوكيل
خودپسندى و عجب
از پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) روايت شده كه : ((سه چيز آدمى را هلاك مى كند: بخل با حرص كه به مقتضاى آن عمل شود؛ هوا و هوسى كه از آن پيروى شود؛ سوم عجب و خودپسندى است ، زيرا اين دو صفت باطل كننده ثواب عمل و باعث غضب خداى عزوجل مى باشد⁽⁴⁷⁰⁾.
از اميرالمؤ منين (عليه السلام ) منقول است : ((گناهى كه از آن دلگير باشى بهتر از حسنه اى است كه باعث عجب تو گردد⁽⁴⁷¹⁾)).
روايت شده است كه حضرت عيسى - على نبينا و عليه السلام - به حواريين خطاب كرد: ((چه بسيار چراغى كه باد آن را خاموش كرده و چه بسيار عابدى كه عجب و خود پسندى ، عبادات او را فاسد نموده است ⁽⁴⁷²⁾)).
از عبدالرحمان بن حجاج نقل شده است كه به امام صادق (عليه السلام ) گفتم : شخصى كار ناشايستى مى كند و از آن ترسان است ، بعد عمل شايسته انجام مى دهد، شبه عجب بر او عارض مى شود، اين دو حالت نسبت به هم چگونه اند؟ فرمودند: ((حال اولش بهتر از حال دوم اوست ⁽⁴⁷³⁾)).
از پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) نقل شده است كه خداى عزوجل به حضرت داوود - على نبينا و عليه السلام - فرمود: ((گناهكاران را مژده ده و صديقان را بترسان )).
آن جناب عرضه داشت : پروردگارا! چگونه گناهانكاران را مژده دهم و صديقان را بترسانم ؟
خطاب رسيد: ((اى داوود! گناهكاران را مژده ده كه من توبه آنان را مى پذيرم ، و گناهان را عفو مى كنم و صديقان را بترسان كه به عبادتهاى خود مغرور نگردند، همانا بنده اى نيست كه او را براى حساب وادارم مگر اينكه هلاك گردد⁽⁴⁷⁴⁾)).
چند نكته
الف - نقل شده است كه يكى از زهاد، خدا را هفتاد سال بندگى نمود و بسيار در عبادت كوشا بود، و اعتماد تمام بر طاعات خود داشت . خداوند مهربان بر او لطف كرد و خواست كه اين مرض مهلك را از او دور گرداند، او را در بيابانى بى آب انداخت و تشنگى بر او غالب گرديد، نزديك بود هلاك شود، در آن حال به فرمان حضرت ذوالجلال فرشته اى با ظرف آبى بر او ظاهر گشت .
زاهد از او آب طلبيد، آن فرشته گفت : اين آب رايگان نيست .
زاهد گفت : چيزى با خود ندارم .
فرشته گفت : طاعات و حسنات .
گفت : ده سال از عبادت خود را دادم .
فرشته گفت : نمى شود تا همه طاعات خود را ندهى ، آب نمى دهم .
زاهد فكر كرد نزديك است جان شيرين را تسليم كند ناچار عبادت هفتاد ساله را داد و كمى آب نوشيد.
فرشته در جواب گفت : عبادتى كه ارزش و بهاى اين اندازه آب را داشته باشد، آيا سزاوار است كه به آن مباهات كنى و مغرور گردى ؟⁽⁴⁷⁵⁾.
در بعضى از احاديث قدسيه عبارتى به اين مضمون است كه بعضى از بندگان من سعى تمام در برخاستن شب مى نمايند، ولى مقدمه خواب را بر او مى افكنم از جهت مهربانيم نسبت به او، پس مى خوابد، صبح كه شد بر مى خيزد آزرده خاطر و خود را سرزنش مى كند، و اگر او را رها كنم تا موفق شود، عجب و خود پسندى او را هلاك مى گرداند و خيال مى كند سر آمد عابدان گشته ؛ در اين حال از من دورى مى كند و گمانش اين است كه به من تقرب جسته است ⁽⁴⁷⁶⁾.
از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده است كه فرمود: ((بر تو باد به سعى و كوشش و خود را از حد تقصير در بندگى خدا خارج نكنى ؛ زيرا كسى نمى تواند حق عبادت او را ادا كند⁽⁴⁷⁷⁾)).
اميرالمومنين (عليه السلام ) در پيشگاه حضرت ربوبى عرض مى كند كه : ((خداوندا! فرشتگان با وجود قدر و منزلتى كه نزد تو دارند و خواهشهاى آنها كه منحصر در ذكر بندگى توست و با وجود اينكه طاعت تو بسيار كنند و از امر تو كم غافل شوند، اگر مشاهده مى كردند كنه آنچه از تو بر آنها پوشيده است ، هر آيينه اعمال خود را كوچك مى شمردند و خويشتن را سرزنش ‍ مى نمودند و مى دانستند آن طور كه بايد تو را عبادت كنند، نكردند و آن طور كه اطاعت كنند، ننمودند⁽⁴⁷⁸⁾.
از سيد ابرار، معلم آداب حق پرستى ، فخر جهان پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) مشهور و منقول است كه : ((پروردگارا! آن طور كه شايسته اى ، تو را نشناختم و آن طور كه شايسته اى ، تو را بندگى كنم نكردم ⁽⁴⁷⁹⁾.
ب - نقل شده است عابدى هفتاد سال خدا را بندگى مى كرد و آن مدت را به روزه و نماز گذرانده بود، روزى از درگاه الهى حاجتى طلبيد، اما روا نگشت ، رو به نفس كرد و او را سرزنش نمود كه اگر نزد تو خيرى بود حاجت من روا مى گشت ؛ معلوم مى شود از شومى تو هلاك شده ام .
فرشته اى از جانب پروردگار بر او نازل شد و گفت : اى فرزند آدم ! يك ساعت كه نفس خود را توبيخ و سرزنش نمودى بهتر است از اين مدت كه عبادت كردى ⁽⁴⁸⁰⁾.
ج - ما بايد از فخر الساجدين ، امام زين العابدين (عليه السلام ) سرمشق بگيريم و فكر كنيم كه آن بزرگوار چگونه به درگاه پروردگار رفته و چه چيز آدمى را به خدا نزديك مى كند و چه چيز انسان را از خداوند دور مى نمايد.
روايت است كه امام زين العابدين (عليه السلام ) با خداوند - عزوجل - چنين راز و نياز و مناجات مى كرده پس ما هم ياد بگيريم و بگوئيم كه :
((خداى من ! به عزت و جلال و عظمت تو كه اگر من از روز الست و ابتداى زمان ، بندگى تو مى كردم چندانكه خدايى تو جاويد و برقرار است به عدد هر مو در هر چشم به هم زدن عبادت سرمدى و هميشگى حمد و شكرى كه همه خلايق مى كنند هر آيينه در اداى شكر پنهان ترين نعمتى از نعمتهاى تو كه بر من لازم است مقصرم ، و اگر معدنهاى آهن دنيا را به دندان خود مى كندم و زمينها را به اطراف و مژه هاى چشم خويشتن شخم مى نمودم و از ترس تو به اندازه درياها كه در زمينها و آسمانهاست خون گريه مى كردم ، هر آيينه اين اندكى بود از حق تو كه بر من واجب است ، و اگر اينكه تو اى خداى من ! مرا عذاب مى كردى بعد از اين به عذاب همه خلايق ، و خلقت و جسم مرا براى آتش بزرگ مى كردى و جهنم و طبقه هاى آن را از من پر مى ساختى چنانكه غير از من معذبى نباشد و براى جهنم هيزمى غير از من نباشد، هر آيينه آن به عدل تو بود بر من ، اندكى از بسيار آنچه من مستوجب آن هستم از عذاب و عقوبت تو))⁽⁴⁸¹⁾.
از فرمايشات امام سيدالساجدين (عليه السلام ) استفاده مى شود كه ما بندگان خدا بايد طاعات و عبادات خود را در مقابل ذات احديت هيچ بدانيم گرچه بندگى تمام مخلوقات را كرده باشيم ، و بدانيم كه اگر ذره اى از آن را در نظر خود جلوه دهيم ، خود را به پرتگاه هلاكت انداخته و جزء لشكر شيطان شده ايم و افراد بسيارى بوده اند كه به وسيله خود پسندى به سياهچالهاى بدبختى افتاده و عبادت چنديدن ساله خود را به باد داده اند؛ به طور مثال : در باره شيطان گويند كه سالها در ميان فرشتگان به سر مى برد و آنى غافل نبود و همواره مشغول عبادت و پرستش خدا بود و در هفت آسمان سجده گاهى نمانده بود كه او در آنجا سجده نكرده باشد، ولى سرانجام در اثر عجب و خودپسندى از درگاه خداوند مطرود و رانده شد و براى هميشه مورد نفرين و لعن قرار گرفت .
د - اميرالمومنين (عليه السلام ) در خطبه ((قاصعه )) مى فرمايد: ((عبرت گيريد از آنچه پروردگار هزار سال خدا را بندگى نمود و معلوم نيست از سالهاى دنيا بوده يا سالهاى آخرت ⁽⁴⁸²⁾)).
نقل شده است كه ابليس هر روز بر منبرى از نور كه در زير عرش بود، مى رفت و فرشتگان را موعظه مى كرد و ششصد هزار فرشته پاى منبر او حاضر مى شدند و مقام گناهى سر زند، او را شفيع خود مى سازم . با اين حال شيطان به سبب عجب و خود پسندى و آن غرورى كه در وجود خود ملاحظه كرد، از درگاه الهى رانده شد و به او خطاب شد: ...فاخرج منها فانك رجيم و ان عليك اللعنه الى يوم الدين ⁽⁴⁸³⁾.
آرى ، در بندگى و عبادت خدا بكوش و ابدا ارزشى براى آن قائل مشو؛ زيرا شاعر گويد: